Universitas et Academia Vilnensis Olim a Valeriano Protasewicz Vilnensium Antistite Condita a Gregorio XIII. P. M. a Stephano Bathoreo Aliisque Poloniæ Regibus Atque ab Universitas Regni Ordinibus Probata et Confirmata Nunc ab Amplissimo Collegio Præfecto
Pełen tekst
(2)
(3)
(4)
(5) %. f< s * l a. ,. x-. '. . ' w. d Ś L z.. ~ ~ ' ty. ' r t* J f ". *y. W i v. ^.
(6)
(7) UNI VERSI TAS E. T. %. ACADEMIA VILNENSIS ..... a. t). .. i ,. L I M. ,f. i. i-. " Ł. A VALERIANO PR0TASEW1CZ V I L N E N S I U M. A N T I S T I T E. C O . N D I T A: A. G R E G O R I O. A STEPHANO. XIII. P. M.. BATHOREO,. POLONIA5 REGIBUS, A r a u fe A B U N IV E R SIS R E G N I ORD IN IBU S. ■FEOBATA etGONFII1MATA, N. ab. A. U N. C. m p l i s s i m o. c o l l e g i o. P f l F E C T O. R U- iVt. IN S T IT U T IO N I P U B L I C ®. INSTAURATA, AC. N O M IN E. SCHOLJS P R IN C IP IS INSIGNITA. A. nno. D. om ini. 1781.. V I L 'N M T v p i s. S A C R i E P. R E G I E. e n e s. A. M A J E S T A T I S. c a d e m i a m. .. -.
(8) ~*r'. f. j. r>'v^. iLuf ■P pH.
(9) («SERKB6 «1. 3. ;g:ju £i+ I'L iilU ^s*. cołlbg; •fHY.srcixT‘1. H. A. B. I. M A R T IN O. T. A. ‘P Ó C Ż O B U T. SA C : T H E O L : D O C T O R E , C A N O N IC O SM O L EN SC : ASTRO» NO M O R E G IO . SOC: LOND1N: M EM BRO, A C A D : R E G I iE S C IE N i P A R I S I N ^ C O R R E S P: A T QU E. U N IV E R S IT A T IS E T ACADEMIAC Y IL N E N S IS. R E C T O R E M A G N IF IC O OCTAVO K A Ł E N D A S DECEM BRES ANNO i / g i .. C u m M agi/Iratu s Academ icus , C53 Profejfores Scientiarum , ab A m plijfim o C o l legio P rafeóiorum In jlitu tion i P ublic a creati, renuntiarentur.. (Q u a n tu m. interfit Reipublicae, Scholas & Academias inrormRnda®. juv en tu ti ad omne ftudioriim genus idoneas infti tuere, inftitutas legibus optimis inllruere, inftrućtas do&iffimismagiftris provi» dere, provifas denique tutelae ac p atrocinio Viroruńi principum, ać Magiftratuum com m ittere, id unusquifque Veftrum s is s im e. J u d ic e s. ^ 'S e n a t o r e s LlTHUANIflŚ A. ad. S. uprem um. T. r ib u n a l. P r in c e p s. m PLIŚSIM I,. A. D. caeterique H o s p i t e s. e p u t a t i,. n t ISTITEŚ. C. el. ILLUSTRISSIM I» O. rna». tissiMi, facilius poteft perfpicere, qU&m ego verbis aflequi, & oratione quantumvis lu cu lenta fatis explicare valeam, ___________________ (*) Aderat Adamus P r in c e p s. (i). Majo». C Z A R T O R Y S K I T e r r a r u m P o d o liw , & C o p ia ru m L ith u a n ia s P raefeftu s C iiB « e r a tis , S u p r- T r ib u n : M . D , L ite M a r a f c a llu s , hhks e F r s f e f t i s In f titu tio n i publicse..
(10) Majores n o f tr i, ne aliarum g entium ac nationum exempla cońd u ira m , & in medium afferam, Majores, inquam , noftri, tanx. tum prseficli i tantum que boni publici in literarum ac fcientiarum ftudiis pofitum effe crediderunt, u t eodem ferme tempore de jaci endis Reipublicce, fundamentis, ac de erigendis Gyrimaftis & Academiis eogitarint. Sane CA SIM IR U S m ag n u s, Rex Edoni© , Conditis le g ib u s, ftab ilitis populorum juribus, lnflitutifque Magiftratibus, ac Tribuna lib u s, cum urbes etiam rmenibus ac propugnaculis muniyiffet, non fatis fe Reipublicse cOnfulliiffe arbitratus eft, nifi difciplmarum ac fcientiarum arcem, Univerfifcatem CraCovienfem luridaffet. V L A B IS L A U S I A G E L L O , quem nominare non poffum, quin fingulariter gaudeam ,- ac Llthilam© rioftr© gratuler,. 111. ipia etiam. fuperditionis & m f a t i m barbarie non deiuiffe fibi P rin c ip e m , quem crves p a tris loco h ab erent, exteri ad imperia expeterent, poderi m irarentur , & prcedicarent, C h rid iani & literati Principes im itaren tu r:1Y L A D 1SL A U S,inquam , J A G I E Ł Ł O prim m nM agnus D n x L ith u a n i© , deinde juncftis ©terno 'faedere ©mulis, fibique diu antea infeftis populis, ac in unum regnum & gentem coopta tis, Rex Polom © , cum fidem orthodoxam indefeflo ardore in fua pr©fertim L itlraknia propagaffet, hodes imperii fuperaffet ac deleffet , paci ac tran q u illitati suorum profpexiffet, nequaquam fubjed o s fibi populos feliciter ac beate poffe vivere exidim avit, nifi Uniyerfitatem a C A SIM IR O Rego c©ptam perfeciflet, privilegiis m univiffet, reditibufqut ampliaffet Iuftitere eo ardentióri ftudio & conatu majorum fuorum veftigiis poderi Reges ac Principes, iri excitandis hic at que illic gymnafiis.ac lyceis, in conquirendis & accerfendis optim is m agidris, in propagandis ingenuis artibus ac difciplim s, q noplus inde com modi & emolumenti in Rempublicam dimanare experti funt. In ifto tamen laudabili atque pixecellenti ftudio, nefcio quid lin-.
(11) gulare, ac praeter cseteros Reges Majores fuos prascipiram habuiffś videtur, clariffimus ille pace belloque Princeps S T E P H A N IIS B A T H O R E U S , de quo vere eruditiffimus M uretus, quum ab eo» p ro p o fitis. ampliffimis praemiis,. Roma in Polom am ad docendi. munus vocaretur, fcriplit: Je mirifico quodam Jhidio incenjiun efie videndi ac venerandi cominus eum Principem, qui folus hodie -con firm a t vetus didam liominis fapientiffim i, tum demum beatas civita tes fore, cum aut Philofophi regnarent, aut Reges phdofopliareiitur. Hic enivero Rex P bilolophus, non mea folum, fed ipfius Mureti omni praedicatione major, tan tum literarum ftudiis ad rempublicam bene conftituendam, Sc ad lalutem atque felicitatem cryiurn firmandam trib u e b a t, quantum & is ipfe & alii fapientiffimi Principes,. tu m. bellicae fcientias & virtuti, tum jufhtiae , quae. regnorum cardo eft, tribuendum effe putabant.. Eodem quippe. animi ardore , eodemque tem pore ytriidiffimos exercitus compara b a t, b e l lic a s expeditiones fuicipiebat, hoftes potentiffimos profli g a b at, invafas urbes & provincias recuperabat, imperii fines late proferebat, quo fupremum Lithuanise T ribunal inftituebat, fcholas & gymnafia e rig e b a t, geminas A cadem ias: alteram Cracovi® inftaurabat, do&iffimisj Viris h inc illinc ad eam accitis, ac p r e mio regali iile& is: alteram Vilnae ab immortali A n tiftite V A L E R IA N O P R O T A S E W IC Z recens eredam , & a G R E G O R IO XIII. Pontifice Maximo Univerfitatis nomine & honore infignitam, ( a ) a u th o rita te , p a tro c in io , ac diplom ate fuo re g io , omniumque or dinum R egni confenfione & lege firmabat. N overat enim Sapientiffimus Princeps, tan tu m abeffe, u t bel lica virtus & armorum p o ten tia fine moderatrice armorum juftitia, fine confilio, in d u ftria, & rerum gerendarum fcientia, fartam teftamque Rempublicam fervet, u t potius perniciem eidem & certum exitium afferat; iuftitiae vero, confilio, induftriae & rerum gerendarum A 00. A nno. d- « 9 - O fto b ri* .. scien-.
(12) (cienti® locum n o n effe, ubi vera Philoibpfeia, alfeque fliCipHuse formandis civium atlimis idMeae minime florerent. N overant id polleri Principes, qui hanc ipiam Univerfitatem Viinenfem, non modo novis legibus, fcitis, & conftitutiom bus confirmatam, fed m ultis etiam juribus, privilegiis & ho. R e ip u b l ic s. noribus aud am , in tutelam & patrocinium fuum receperunt. 'Infinitus bm o p o rte t, u t vel fcitaK eipublicm , vel diplom ata Regum huc fpedantia in medium afferam , vel etiam eximia eo~ rumdem Principum in hanc univerfitatem ftudia, & beneficia enarrem.. Illud fane praeterire nequeo , quod me toties incredibili. voluptate ,afficit, quoties fele m enti & cogitationi meae offert, quodque cum ad immortalem Y Ł A D IS L A I IV- gloriam & ampliffim&n hujusU niverfitatis d ign itatem , tum etiam ad mfignem literarum ac literatorum honorem & commendationem. videtur. pertinere. erant Mathice SarU evio, hujr&e Univerfitatis lum ini &. D ecreti. ornam ento, honores lite ra n i. Summus vir pro infigm eruditione fua,. o. r n. a. n. d. u. s. erat laurea Theologica. C o n ftitu ta hora adeft Rex. lediffima Principum ac Procerum corona ftipatus, locum c ap it in S enatu A cadem ico, fpe&at literatias ceremonias, cumque ventum effet a d a n n u lu m D odori recens creato porrigendum , ipfe fuum regio detradum dig ito offert Sarbievio.. Dignum fane munus fum-. mo P oeta !, dignum facinus magno Rege ! Jam quo. illa fp e d a t n arratio, facile perfpicitis A uditores or-. natiffim i: Scilicet non defuiffe nobis Reges, quibus & literae & iliterati* homines magrio in honore effent; quod m teiiig eren t fapientiffimi Principes, quemadmodum ait S T E P H A N U S Rex luoin d ip lo m a te , ( b ) quo hanc ipfam Univerfitatem conftituit, quod i n te llig e r e n t , in q u it, ad R egum , CT Principum m u tiu s pertinere, u t n o n fo lu m ju fiitid domi Rempiiblicam regant,. fo r is. fortitudine p ro. p u g n e n t, prudentia & temperantia utrobiaae mode/ entur, fe d eLam m ulto c b ) A cuo. U ie i . A c tilu ..
(13) m ulto m a g is, iit eam vera erga Deum Optimum M aximum p ie ta ti* au/sque ftuib ad eam pietatem certiffiiha injiramenta & adminicula, bo n a ru m. hierarum fiudiis injiriiant, excolant,. &. illu.ftrent. Quae cum ita f i n t , non eft, A uditores ornatiffimi, quod aut Romanis fu B o s & A u g u fio s, aut G allis Francifcos & Ludvicos, aut Hifpanis Alphonfos , aut A n g lis Carolo s , aut Boruffis F ndencos , aut. Roxolanis Fetros, aut aliis nationibus alios Principes, vel I n. terato s, vel literarum amantes invideamus... E li p o tiu s, quod ma. joribus noftris gratulem ur deC A SIM IR Q magno, de "VLADxSLAO JA G 1E L L O N E , de SIGISM UNDO A U G U S T O , de ST E P H A N O B A T H O R E O , de Y L A D IS L A O IV. cteterifque Fortiffimis ac lapientiffimis Regibus , qui hanc Rempublicam non armis modo, rehufque in bello prseclare geftls, fed etiam ingenuis artibus ac difeiplinarum Fiudńs in pace c ultis illu ftfa iu n t, atque exornarim E ft etiam ( utinarn adfit m ihi ta n tu m vocis , u t m euniverfa, qua late p a te t , Polonia exaudire poffit) eft etiam , quod nobis ipfis, poFterifque noftris, /quod lite r is , ac lite ra tis om nibus, quod fc h o lis, g y m n a d is, & Univerfitati h u ic , quod Univerf* demum Reipubiicse de T E S T A N IS L A E A U G U S T E R egum optim e ac fapientiffime, & g ra tu le m u r, & im m ortaliter gaudeamus. E tfi enim m agna & prseclara fint aliorum Regum ac Principum noftrorum in Rempublicam lite ra n a m m e r ita , ille tam en incredi bilis anim i tu i ardor, illud conflans ac perpetuum ftudium ,. quo. T E non uni alicui fc ie n ti* , fed omni leientiaram ac difciplina rum generi promovendo & amplificando devoviftU ita fmgulare T ibique proprium eft ornam entum , u t eodem lpfo omnes ante T E Principes longefuperaris, planeque effeceris, u t R egnum T uum , R e gnum optim arum artium ac fcientiarum m e n to poffit appellari. E t vero quodnam vel regnum vel tem pus eft, qu6 l it e r * m a g is , ac n u n c, florerent in P o lo n ia? aut quod genus literarum eft, quod vel defideretur hoc tem p o re, vel Regno no n debeatur Tuo ? a. Sane.
(14) Sane floruiffe aliquando praeclarum utriufque eloquentiae Rudi um , teftes funt Kochanovii, Gornięcii, Sarbbevii; at haec eadem elo quentia quos hodie non fecerit progreffus, quae in Te ipfo perfe ctam fummi oratoris formam e xhibet?aut quo hodie magni Scirbievii «m u lu s, Te ipfo judice, non p e r tig e r it, coeptans, ubi dćjiit ille ? ( c ) E x titifle a n tiq u ita tis & hifioriae cultores, ipfa rerum geRarum monumenta a plurim is confcripta teftantur; at quae tum artis criticae leges , ad quas omnia exiguntur hodie, aut conditae funt, aut feryatae? Jam , quae fuerit ante ratio p h ilofop hand i, qui Ratus & ufus umverfae Philofophiae, tacere me potiu s convenit, quam quidpiam d icere, ne de m eritis optimorum ac fapientiffimorum Principum, quos paulo ante lau d a v i, detrahere quidpiam videar.. Quanquam. non iniquus m odo, fed plane demens fit o p o rtet, qui ea, quae in felici quodam fato , v e l, u t ajunt, calam itate temporum & re gnorum a cc id u n t, ipfisR egibus ac Principibus tribuenda elfep u tet. E go vero, nec vitio Principum , nec fato aliquo, fed fapientiffimo D E I praepotentis confilió faftum elfe arbitror, ut T u qui dem majorum T uorum vota & caepta perficias, nos vero, cum m ul ta illis debeamus, univerfam Philofophiam totam que humanorum Rudiorum rationem T ibi Regnoque Tuo in a c c e p t i s referamus. Quare Divina providentia regnorum omnium ac populorum guber natrix, quae Te ad hujus imperii folium, atque ad Reipublicae lalutem & felicitatem deftinarat, eadem ipfa, Te & fumma vi inge n i i, caeterifque animi dotibus praeditum, & optim arum. artium. Rudiis eximie excultum , & fcientiarum omnium prsefidiis inRruRum quam maxime elfe v o lu it, u t id ardentius adamares, RudioRus in Regno Tuo excoleres, folertuis perficeres, & propagares, quod ipfe in te llig e re s , comprehenderes ac m ente poffideres; fieretque ( c ) N u m if n i a tis , ih quo R e x im a g in e s M a th ia S a r b k v n O A b a m i N a ru fze w icz effingi j u f f i t , h * c eft ia fc iip tio ; S.uit non p e r tin g e t c a p ta n s, ubi b e jiil a lter..
(15) ret que etiam , u t quce aliis grandia ac cilffic-rlis. iuot, i o. ad ea natus effe viderere.. Unde &. hic ipfe literafum ac literatorum amor,. quali a natura T ibi infitus, hsec Inftitutiom s p u b lic a & fcholarum affidua cura, & m ulta alia certe magna & illuftria, quse in magnis regibus, tanquam eximia & inlolita falpicimus & admira m ur, Tibi ita familiaria & confveta fu n t, u t incredibilem qui dem erga Te amorem nobis quotidie lnfpirent, vix aliquam tamen admirationem creent, non quod admiranda non fint, fed quod ufu quotidiano jam quodammodo Vulgaria,. fe lpfis minora evaftl-. fe videantur. E cquis unquam Principum , aut majoribus ante Te ftimulis & illecebris juvenum a n i m o s a d literarum f tu d i a excitaiat, aut am plioribus praemiis & honoribus doctrinam , mduftriain, & labores llterariQS niUneratUS 'eft?. C e le b ris. eft & hodiedum crebris ufuipa-. tu r fermombus illa, qua B A T H O R E U S magnus utebatur ad la tin ita tis ftudium c o h o rta tio -• iHjce puer latinc, & ego te facia m Moscipanie.. Quoties T u Regali Majeftate depolita, an p otius ju n . cta cum mira quadam vultus h ila rita te ac b e n ig n itate, publica^ fcholas adire, li tetan is puerorum exercitationibus intereffe, eornm que, quse difcerent, quaeque fcirent, teftis iple, perquifitor , seftimator & laudator effe voluifti? Quoties ingenuos pueros non hortari m odo, fed more patris o p tin n complexari, ac etiam ofculis regiis ad virtu tis & literarum ftudimn allicere vifus es? Confeffus V L A D IS L A I IV". in Senatu Academico hujufce Univerfitatis, ac annulus ab eodem Poetae fno oblatus, divinis, utm eretu r, laudibus in coelum to llitu r a icriptore, a quo hiftoriarum m °num entis contignatus e f t , ( d ) ac non lpli folum , fed m ihi etiani, u t paulo ante dixi, & admirationem & incredibilem affert voluptatem. A t T i b i , Regum optim e, qui Mufas ne D eorum quiB. dem. ( d ) EverarDo Vajsmhergio Embricenji G eftorum gloriQliffin.il ac- inviftiffim i V L A D I S L A I I V . Pol. « S v er R e g is Fart:. 2.. L..
(16) dem eonfeffu & convivio excludendas effe arb itraris, nonne quotidie lite ra ti allident homines, u t & regiis d ap ibu s, & Tuo dodiffimó ac fvaviffimo fruantur colloquio ? Quis vero K teratorum etiam P rin c ip u m , qui ante Te florue r u n t, in eam cogitationem e ftaddu dus , u t memoriam dodiffimorum hom inum , vel p id is eorum im a g in ib u s, vel limulacris aeri in cilis, confervandam, & ad pofteros tranfmittendam elTe p u ta re t? C aruerunt illis honoribus Copemici & Hevelii, Kochanovii & $ar~ bievii, quibus T u ciim plures alios dodos & praeclaros Yiros, tum me ipfum etiam n ih il tale merentem carere noluifti.. E go vero. ingratiffimus hominum fini o p o rtet, nifi fatear, quod fentio; me quidem imm ortali hoc beneficio Tuo id effe confecutum, u t jam fublimi feria m fidera vertice, polieris autem , quos Uraniae fp m tn s afflaverit, viam , qua liar ad aftra (Tj) monliratam, ac pateladam effe. Quodfi eft, A uditores ornatiffimi, u ti eftprofefto, quc>d mi h i de fapientiffim oRege imm ortaliter g a u d e a m , eft etiam m ulto magis, quod vobis omnibus & univerfae Reipublicae gratuier. Quanquam enim ea omnia, qua; paulo ante commemoravi, magna lint & illu ftria , n ih il tamen effe arbitror, quod magis & ad immorta lem Principis gloriam, & ad Reipublicae dignitatem u tilitatem qu e fpedare p o lfit ,. a c. illa educationis publicae admimftratio, quam uni-. verli Reipublicae ordines, ejufdem Principis confilio, h o rtatu & aufpició conftitutam effe voluerunt. Equidem, u t n ih il de u tilita te ac neceffitate educationis bonae hoc loco dicam, cum unicuique perfpedum fit, tan tum intereffe Reipublicae, bonam ju ventuti inftitutionem profpicere, quan tu m bonos & utiles Patriae cives habere, in eo potiffimiim regno, ubi omnia communi omnium confilio, non unius adminiftrantur arbitrio ; ego A uditores exiftimo, educationem juventutis nec bo nam ' ( e ) H u m i/m a tis, in tp » R e x im aginem O ratoris effingi p f f i t , eft hac w jc r ifii o : Sic itu r ad a lk » ,.
(17) nam effe, ńifi publica fit, nec publicam pofie appellari, nifi a fupremo aliquo Magiltratu a Republica ad id conftituto pr©feribatur & adminiftretur. Nam pr©terquam quod- laciłiiis eftlcholas publi cas, quam univerfas privatorum domos magiftns ac praeceptoribus bonis & idoneis pro v id eri: neceffe eft, privatas educationes, quam vis ab optim is & fapientiffimis inftitutoribus tradantur, faltem hoc vitio laborare, quod uniformes fibique fimiles, hoc eft, ad eadem omnino p rin c ip ia ,. eafdemque regulas exa&ae effe non poffmt.. Quam vero fit incommoda, ne dicarii perniciofa unicuique Reipu blic©, praefertim liberae, h©c privatarum in ftitu tio num diveifitas ac diffimilitudo, u tp o te & ©qualitati civium repugnans, & infini tarum deinde diffenfionum parens, unufquifque facile perfpicit. M ihi fuffecerit m o n u iffe , tantam effe vim educationis, quantam ipfius nattir©, fierique fcpcnumeio, u t quos natura indigenas,cives, ac domefticos p r o t u l i t , diverfitas educationis alienigenas, exteros, ac etiam adverfarios efficiat. Q u is porro educationem cenfeat effe publicam, qu© nec autholita te publica, fed judicio privatorum hom inum , plerumque lua commoda m ag is, quam communem u tilita te m fpećtantium , inftitu ta fit, nec ab aliquo Magiftratu Reipublic© gubernetur?. E go. fane miror effe quofdanl, qui tantum fibi juris tribuant, u t fcho las arbitratu fuo inftitutas , hoc nomine appellandas elle p u te n t, im ponaiitque'im perit© m u ltitu d in i, ac fi pr©clare hoc modo de Republica mererentur. U tinam veriorem & boni publici & m eriti haberent notionem , profefto & fibi & aliis perfvaderent, publicam juventutis educationem ta n ti momenti effe, u t n ih il fit, quod ma gis ad ju s, authoritatem que univerf© R eipublic© , atque ad poteftatem alicujus Magiftratus ab ea conftituti Videatur pertinere. Si enim inftitutionem judiciorum, &c admimftrationem juftiti© , fi procurationem ©rarii publici, fi gubernationem rei m ilitaris, in ditionem ac poteftatem Reipublic© redigimus, quid eft, quod ex B*. ei us.
(18) ejus jurifclićhone educationem ju ventutis eximamus, quafi vero & juftitia, & serarium pub licum , & res m ilitaris rećie adminiflrari poffint a civibus , aut n u nqu am , aut male inftitutis ? Quodllquifpiam tantum juris parentibus trib u a t, u t eorum arbitrio educatio nem liberorum relinquendam effe c e n fe a t: is, vereor, ne cum n i mium pius effe velit in parentes, injurius evadat Patriae, cui ego plus juris in cives , quam parentibus iri liberos tribuendum effe p u tem. Jam u t eo redeam, unde paulo digreffus fum, gaudeo, vehem enteique laetor, Tuis Rex fapientiffiine. a u l p i c i i s a b m u |e rfis. Regni ordinibus iiiftitutain effe hanc E ducationis publicae adminiftrationem ,• quam cives omnes , ac uniyerfa R efpub lica'lib i fibique merito gratulari, exteri admirari ac etiam invidete polffnt. E t e nim ubmarn gentium ta n ta educationis patriae habita eft r a t i o , u t ei praeficerentur graviffimi, ac fapientiffimi Yiri, inter Principes Regni, fuffragiis omnium ordinum delecti ? ubinam gentium inftitu tu s eft ampliffimus procerum Śeuatus, penes quem. rerum gerenI. daruin* ac docendarum in fcholis , gymnafiis, & univerfitatibus lumina effet auctoritas, & poteftas? Ubinam gentium procuratio educationis aerei literariae connumerata efi: inter ampliffima R eipulicae munera, iifdemque commiffa y in s, qui graviffimis patriae nego tiis prsefefti funt? Nufquam profe&b.. E quidem fc io , nec vos la . tere poteft, A uditores ornatiffim i, inftituta effe hic illic Collegia praefectorum vel rebus m athem aticis, u t in Regno Sinenfi, vel rex navali, u t in B ritan n ia, vel examinandis m ethodis detegendae ge~ ographiese, u t ajunt, lo n g itu d in is , u t etiam in Britannia, vel de nique adminiftrandae juftitise reique m i l i t a r i , aut aerario publico, u t fgrme ubique* ac in noftra praefertim Republica; id quod etiam S T A N IS L A I A U G U S T I debetur aufpiciis.. Quis ignoret-. quoque conditas ubique, magno populorum ac regnorum emoliiMentó * Academias ac Societates Regias fcientiarum &> artium At.
(19) A t ubinam gentiunl, Collegium Prsefe&orum E d ucationi pilblicse ex viris principibus conftitutum lit, plane ignoro.. Id videlicet a. D EO O. M. qui non folum Regum ac Regnorum, fed etiam telle P r o p h e ta : Dominus fcientiarum ejl, id, inquam, fapientilfimi Prin cipis regno, id d ig n ita ti Reipublicae Poionae, id Yellrae fapientiaa ac v ir tu ti, Moderatores & A rb itri E ducationis publicae, Yeltrse fidei & in te g rita ti, Yellro in Patriam ac Rempublicam lite rari ani amori dellinatum ac decretum fuit,. d uare divino etiam beneficio. facium ell, \ iri P rin cip es, u t in rebus gerendis, quae muneris Yellri e ra n t, quaeque graviffimae ac difficillimae fu n t, eximie refpon deri cis & Ipei Patriae, & expe&ationi publicae, & Yeltrae d ig n i tati. A gebatur de ratione Rudiorum ad u tilita tem generis humani, ad emolumenta aReipublicve, a J cummoda umulcujufque civis fpe& a n tiu m ■ eam ut conderetis, inftituillis Collegium hom inum literato rum , qui cogitarent, m editarentur, ac suis in confeflibus exam inarent, quot claffes fcholarum mflituendae, pro gradibus ae ta tis & ‘cognitionis humanae, quid in unaquaque clalfe ju v e n tu ti tradendum , quid unicuique magiftro, quid difcipufis praeferibendum elfet.. Quoties Yofmet ipfi his eruditorum virorum confeffi-. b u s , deliberationibus, & coniiliis intereffe voluiltis , n u lli u t la bori parceretis, ad id bene flrmiterque ftabiliendum , quod to tiu s in ltitu tio n is bafis ell & fundamentum.. A tq u e hoc modo effecillis,. u t adiit jam praeclara Rudiorum ratio , rión ab exteris regionibus accerfita, led p atria, ac doniellica, hoc ell, accommodata ufui vi tae, non alibi, quam in Polonia degendae. A t deerant libri in fcholis publicis praelegendi, qui praefcriptae ftudiorum ration i effent conformes, & intelligentioe juvenum pro diverfitate setatis confentanei;. A d hos enimvero confcriben-. dos, eruditiffimos quofque, qui operam & induftriam fuam huc conferre v e lle n t, propofitis c o n d itio n ib u s, & ampliffimis praemi-.
(20) is i n v i t a t o , atque'rurfus id conlecuti e t o , u t magiftri aequb ab dilcipuli hóc etiam commodo & adjumenta non fint plane d elh tu ti. S tab ilita ratione ftudiorum, ac libris appofite ad eam confcn* p t i s , quid Vos magis follicitos habere debuit, V m fapientiflimi, quam i l l u d , ne accideret unquam, u t bonorum magiftrorum copia deeflet ta n ta , quantam in univerfo regno m ultitu d o dllcentium , h numerus fcholarum poftularet.. Q uid enim divina etiam ratio. docendi prodeffet, nifi adeffent ii femper, qui eam fequ erentur, jam ante literarum iludiis ad m unus docendi comparati. HulC in commodo, quod profecto graviffimum elt, ne unquam effet locus, ita inligniter provifum eft, u t nifi Vobis tan tu m fap ie n tte tri rem, quantum meffe fcio , divinitus id potiu s accidlffe , quam humano coafihó faćtuin efse crederem. Cum enim optime perlpiceretis ita a flatura comparatum efse, u t nifi hom ines ad quodpiam v i t e genus ac inftitutum lormentur, diuque fele exerceant, in eodem nec diu confiftere, nec quidpiam lau dabiliter & p rsc la re agere poffint : primum quidem luftituiftis feminaria C andidatorum , qui omnibus v ir tu tis , d o t a n s ,. ac lu. tu ri magifterii p ra c e p tis m ftruerentur , tu m excogitaflis & effinxiftis pulcherrim am fpeciem alicujus R eipublica:, in qua live Ipe ćteiitur leges & M agiftratus, live foqietatis vm culum , & quaedam neceffitudo, five communis habitatio & ratio vivendi,. five com. m oda, praemia, & paenae, five demum quaecunque ftatus Acaa_m i c i i n f ti t u t a :. e. a. om nia literariu m aliquod im p eriu m , vel, u t Ve-. ftro u ta r nom ine, Hierarohiam feram divinitus ordinatam exhibe re videntur. A tq u e hanc five R em publicanl,. f i v e. Hierarchiam, con-. fociatis & confoederatis fcholis univerfis, velut provinciis ac d itio nibus qu.bufdam , ita conftare voluiftis, u t geminarum Univeriitatu m altera quidem in P o lo n ia , altera in L ith u a n ia , to tiu s c p l i s efset c a p u t, atque Schola Princeps & haberetur, & d ic e r e tu r ;.
(21) propterea, quod utrique tan tum au&oritatis & poteftatis tribuen dum cfsc cenfuiftis, u t eaś rerum oiuniuni m oderati i c g s & arbitras» atque Collegii Veftri quodammodo vicarias conftitueritis. Quod a ttin et porro dilciplinas ac fcientiaS in univerfitatibus excolendas, nullam earum, live divina fit, five hum ana, ibideefse paffi eftis, ubi fedem omnium, arcem * & emporium ftatuiftis. Qua re. cum e quatuor C o lle g iis , quse in to tidem facultatibus univer-. fum fcientiarum orbem coinpleduntuf , in hac Um verfitate M edi cum deefset a n tiquitu s > ita illud hodie conftitutum eft, ac fi diu jam ante floruifset, prsefertim cum imm ortali S f A N l S L A l A U G U S T I benefici6 confecutum fit & felediffimorum librorum m u l titu d in e m , & immenfam Hiftori® naturalis colledionera,. & hm. barum atque plantarum ab u l t i m i s t e r r i s allatarum c o p i a m tau tam, q u a n ta m in.figmo horti hotarnci m agnitudo poftulaict. N o n eft exilis O r a t i o n i s me®, led ampliffim® d ig n ita tis & auth o rita tis. Veftr®, V iri principes m ftitu tio n i pubi ime Pnciecci,. debitas Regi optim o gratias agere de tam illuftri munificentias fu® m onumento, q u o d , cum falutem populorum cariffimam e fs e P rin cipi tam aperte dem onftret, viciffim populos ad vota fufcipiencla pl-o falute P rincip is invitat.. M ihi liceat, Umverfitatis hujus n o. mine, votis publicis accinere, fuperofque p r e c a r i: Vitales interjaceas, herbafcp salubres F lo re at u t populi vitaJahifcp, [au C ollegió Medico ita conftitutó, u t & horto Botanico, & theatro A natom ico, & m ufeo hiftori® n a tu r a lis , & copia librorum atque inftrumentorum, & elariffimis V i r i s , qui hanc Icientiam publice profiterentur, egregie auftum ac liifiructum fit, n u lli operat nui lifque impenfis parcendum efse cenfuiftis , u t ali® quoque 1 acui ta te s vel fplendorem fuum retin eren t atque augerent etiam , vel fi quid detrim enti pafs® fu n t, nova ftudiorum inftauratione reflorefeerent.. Sane hic mulsei phyfici infignis apparatus , h®c m agni-.
(22) fcudo ac pragftantia inftrumentorum A ftronom icorum , haec prope infinita m u ltitud o obfervatiOnmn, haec Obfervatorii celebritas ta n ta , quantam egomet ipfe deliderare p o tu i non expe&are, & m ulta alia, illuftre teftimonium red d u n t incredibili ftudio Veftro, quo Phyficas & M athem aticas difciplinas promovendas effe putaftis. Sed dies me deficiat o p o rte t, fi vel to ta m inftaurationem liujus Univerfitatis , Vel omnem rationem Status A c ad e m ic i, inftitutionem que literarise Reipublicm, quam paulo ante commemora vi, ita enarrare pergam , u t ubique eommonftrem Veftram fapientiam , Veftram induftriam, Veftrum boni publici ftudium, Veftram denique immortalem gloriam. Quare cum ipfum tem pus me admoneat, u t vela orationis meee contraham , neque,linmenfo mari me committam, prim um quidem D EO bonorum omnium aućtori gratias quantos poffurn maximas ago, tum S T A N IS L A O A U G U S T O Regum optim o ac fapientif* fimo, atque univerfis Reipublicae Ordinibus gratulor de Vobis V i ri Principes, demum eundem Patrem luminum precor, u t quam educationis patrue adnnniftrationem & R E G I & Reipublicee & V o bis ipfis inlpiravit, eandem fartam ted am q ue diu fervet, atque om nibus bene evenire jubeat.. CASU.
(23) CASIMIRI NARUSZEWICZ S.. T IIE O L O G U E D O C TO R IS,. P R iE L A T I SC H O L A S T IC I SMOLENSCENSIS* Y IL N E N : U N IV E R S IT A T IS S E C R E T A R II O. R. A. T. I. O. -. i j* S T U D IO R U M. IN S T A U R A T IO N E. Antequam Pro[pectus Lectionum in UniverJLtate tradendarum p r o m u lg a r e tu r ,. H. AM O tb u m. A. D. i. A. t. M D C C L X X X t. O C TAV O. LE M AS. tlE C E M B K E S. -:;;V. JJod a D E O Optim o Maximo ardentibus v o tis depfecati fum us, u t. nimirum Scientiarum UmverfitaAit..' ^ • 1 '1 * A* tem , quam Sapientiflimorum in R epublica Virorum, legi us m i hanc. tu ta m , fedfuo adhuc in codice reconditam, inertem ac vMut exa nimem intuebam ur, Vivam tandem ac fpirantem, atque palam loq u e n te m , & suo utentem inftituto aliquando fpectare poffemu , id hodierna d ie , propitio ac favente N u m in e, Rege an p o tiu s supremo literarum A lto re ppitulante,. C. o l l e g i o. Prsefectorum public®. in ftitution i fanciente, to ta R epublica literam i plaudente , cum fumma animi noftri voluptate confecuti fumus.. Piinceps. fjj. me Supremi Tribunalis M. D. L . Marefclialle, Le&ijfuni ejusdem bunalis tfudices, tfllujlrijiini A n tiM tes, Perillujlres ac Re vei eUp ^.
(24) Prcelati & Canonici, cceterique vejlris titulis ornatijfuni Auditores. O rnata & m unita ab Jlluftriflimo Collegio Prasfedorum piiblicas inftitutioni Diplomatibus suis Univerfitas haec, antequam publice fcientias tradere in cip iat, fpecimen eorum * ad quaepoftea perdifcenda avidiores & alacriores literarum alumni convolent, veftrum nunc A . O, in Confpedum p ro fert; fimulq; eximiae ac fingularis erga bonum publicum Sereniflimi R e g is , Collegiique Praefedorum publicae inftitutioni voluntatis & beneficentiae documen tum exhibet luculentillimulm Quid enim aliud f u n t, ifta Theologiae, P h y fic es, Medicinae, Jurifq; Collegia, nili totidem aperti & expofiti pro R eligionis & Patrias felicitate uberrimi fontes, ab inexhaufta Regia & Collegii Prasfe&orum publicas in ftitution i liberalitate m anantes? N am cum felicitas publica e fmgulorum Civium felicitate co n ftet, haec a u tem in optim a ju ventu tis inftitutione fitd fit; ad perfe&am vero inftitutionem & prodromas fin t, & duces literse; illud profećtó co n fe q u itu r, ut, in qua literas vigent, vigere & florere , ac felix Relpublica efle debeat. Quod cum ita clarum iit, u t ampliore probatione non indige a t ; fatis me , & ad animum quam gratiflimum erga Regiam Majeftatem, ac C ollegium Prasfedorum 'publicae in ftitu tio n i in vobis excitandum , & ad hujus Univerfitatis l a u d e m , amoremque fcien tiarum ingerendum , ditiffe arbitrarer; nifi illud mentem fubiret, quod ex ore atque oculis veftris, fi me non fallit opinio, legerepoffum.. Efle nimirum quofdam, qui boni publici nimio forte, lau. dabili tam en femper defiderio incenfi, in ipfo nafcentis, u t ita dicam, Univerfitatis e x ordio, &. flumina ftatim , & perfe&iflima. ab ea exfpedent om nia; illam que nili celeberrimis illis Academijs & Univerfitatibus Londinenfi , Parifinas, Viennenfi, Lugdunenfi , Iicinenfi, M o n tifpeflulan i, Turonenli, Patavinae, caeterifque, & par jam & semula fit, m inus asftimari polfe a u tu m e n t. Afperius eft.
(25) eft hoc, quod m ihi aliquis veftrum objecerit ; non tamen ita arduum* u t me solvendo imparem morari poffit; imo vero A. 0 . , iftud ego yobis libenter concedam , u t summa nimirum omnia a nobis requi r a tis, eo tamen pafto, u t a vobis omriia etiam summa & sperare St confequi huic Uniyerfitati liceat, A tq u e u t inde exordiar, unde potiffnnum. laus hujus Univerfitatis pendet, de Praeceptoribus * quos hic domi ac peregre conquilitos videtis , omnia summa non ominari, fed certa Ipe praefumere, non p olliceri, fed spondere san&eque prom ittere Yobiś audeo.. Viros enimyero omnis doćtrinae, eruditionis & fcientiae. laude clariffimos, vita; ac morum in te g rita te confpicuos, omnique praeconio digniffimos inttiemuiK Quos ego, etfi m ihi quis, ne quod lentio e lo q u a r, paliio cap u t obnupfcrit ( u t Soorciłps > siiYiormO vituperare juff u s , volebat) tam en non laudare non poffem. N equehoC , quod dico, aliquis affentationi meae trib u a t, atque facile elfe A thenienfes ab A th en ien fe laudari, dicat. Yerfantur ante oculos veftros ac etiam per ora om ni um feruntur ea v irtu tis ac doćtnme docum enta, quibus In Clariffuni Viri necdum in haC Uniyerfitatis fcientiarum luce politi, fa tis jam superque noftris in o r i s , & Icriptis inclaruere & factis. Quodfi splendor lf te , quia Patrius & nofter eft, non ita puras ac pellucidus alicui effe videatur, nili ab externo ccelo, rum Academiarum sole p r o v e n ia t; n o v e n t ille,. & extera. Viros noftros m. iifderti celeberrimi?, quas superius nominavi* Academiis* & U ni verfitatibus* ob fingularem doćtrinae, eruditionis & icienti® laudem, magnum fibi nomen pridem compara Ile, atque in eis partim Doćtorum, partn n Praeceptorum, partim denique Membrorum & Soci orum clariffimis t itu lis , totidem nempe virtu tis &. fcientiae suas juftiffimis praemiis, infignitos & honoratos , atque in Univerfitatum illarum & Academiarum ornatiffimos ccetus aggregatos effe. N on eft cur a Clariffimo hujus Uniyerfitatis capite , X). 3. R. ectore. hia-.
(26) Magnifico, miae. Regio Aftronomo, Londinenfis ac Parifiiue Acade*. Scientiarum membro. exorfus,. fingulorum nomina. per-. cenfeam, ne, & modeftiam illorum , ob quam praeclare potius face re, quam praeclare fada laudari volu n t, offendam, & vobis A. 0 . quas pridem nota su n t, fruftra recoquam. Eodem ifti sub noftro, atque alii Sapientes Viri sub coelo fuo , fcientiarum fole fplendent , eadem luce corufcant ■, ac aemulum illis & par v irtu tis ac dodrinae jubar diffundunt.. A tq u e hoc erat A. O. quod illis, p ri. mum O ptim i «que ac Sapientifiimi RCgis fioftri, tu m. C ollegii. Praefectorarn publicae in ftitu tio n i, exiftrmationem, benevolentiam fiiigu larem, aC amorem etiam conciliavit adeo, u t v irtu ti eorum ac dodrinae confifi, nil. d u b ita re n t, quin inftitutionem Patriae. j u v e n tu tis , bafim illam ac fundam entum ptiblic® felic ita tis, illis concrederent, Vos autem, quafi ligno quodam dato, de iifdem Praeceptoribus omnia 'siimm; perare juberent. Quodli a d ifcip u lis, qui hoiurn praeceptis inftituendi funt, p a ria flatim expeftatis ; cogitate qusefo, nos, VCtCri illa fatorum turbine diruta, novam e ruderibus litcTuum molem educere, Ulique U niverlitatem h a n c ,. supremum veluti apicem, im p o n e re, quo. necdutn cuiquam ita tritu s ac pervius Callis fit, ut ad sublime tam c ito polfit pertingere.. Primas literarum claffes, medias ta n . dem , tum reliquas, veluti fcalas quafdam & te ra t, & notas fibi red dat oportet, u t ad culmen quifquam enitatur,. Qnodh id con-. fecutUs etiam f u e r it, illu d adhuc reftat, u t lupeiioies illas Mufas a limine prim um sa lu te t, & m veftibulo sedium illarum novus hofpes n o n n ih il haereat, donec referato fibi ad lacrum illu m M u farum Senatum aditu, eas fibi familiares & domefticas ufu & exer^ citatione aliquot saltem annorum red dat, paremque illis dodrinae h. copiam & laudem tandem confequatur.. Graue eft A . O. om. ne, u t a ju n t, principium , & paulatim summa effe p e te n d a , jufti rerurn aeftimatores monent.. Tenellae funt hae dilcentium plantae quas.
(27) quas etfi v e tu fto illi, fuccife olim fertiliffim® arboris trunco inie rim us, opus tamen h a b en t, u t ex primum c o n c re fc a n t, & perfeftorum Magiftrorum cura ac induftria diutius n o n n ih il foveantur, do nec in ramos & folia diffuf* , novos & maximos; quos exipecfcatis, eofque perennes fructus afferant. Neque hoc i t a a vobis'A ; 0 . intelligi yoio, u t hac exlpettatio» ne in progreffu juventutis literario diu irultremiui. bacile eft ad fupremą eniti, fi, qui & iter monftrent, & lallis opem ie r a n t, o p ti vo adfint duces.. Facile p ia n t* in arbores excrefeunt, fi indu-. ftrios , qui eas foecundiffimo fcientiarum rore perfundant, Magiftros nancifcantur. Tales viros cum habeatis; ( quo f acilius, & m aturius, illi efficere id, quod a vobis expetitur, poilint, ) facite, u t, quod illi a yobis viciffim expetunt, & fperare,& confequi ipfis liceat; Veftram niniiruiii gratiam, vcfitum anagram & benevolentiam erga ie maximam. Nam fi optim os in Patria cives habere defideratis, Scientiatiarum profećto, quibus ii tales effici rem O p tim i. vobis. &. ineffe. p o ffin t,. debere maximum,. felices effe. cupitis, eos,. &. ftu d iu m ,. facile. &. colligetis.. qui ad bonum. amo Si. & feli. citatem publicam confequendam f a c e m p r * f e ru n t, omni, qua poteftis maxima, benevolentia complectimini». h e lie ia illa R egna effe. d ic itis , ubi aut Philofophi regnan t; aut Reges ph.ilofopliantur . non ignoro equidem a lap ien ti M agiftratuum gubernatione p u b li cam pendere fe lic ita te m ; at illud etiam fcio quod , ut gubernare bene ae sapienter Magiftratus poffint; a Doćtoribus & P acceptori bus s u i s , qui gubernandi feientiam d o c en t, hoc ipfum habeant. U tque ad Reipublicse subfellia poffint accedere, teftim om is Academiarum & Univerfitatum, q u * eorum facultati suffragentur, paffim, atque u tin am femper , nitantur. Quod (i itaque florentis R eipublic * fignum eft, fi a fapientibus gubernetur, erit. profećto. illud ma. xim um , fi illi ipfi, qui artem fapienter gubernandi docent, & flofentes fint, & in amore ac honoribus habeantur. N on eft novunr A.O..
(28) quod contendim us, fed paene proprium ac commune Academicis, Quorum p lu rim i, ob folam dodrin® praerogativam, civilibus Magiftratibus& honoribus ornari promeruere. Horum omnium, ftudiona ac patrocinium Regum ac Principum erga Academ icos, u ti p n ftinum fic perenne, maximo nobis documento eft.. N on video cur. exterorum exempla commemorem, ubi domeftica le fe ofterunt. Quid mvi&iflimi. illi. Reges. SIG ISM UNDU S. PHANUS BATHOREU S,. LAD1SLA US. A U G U S T U S, S T E quartus, JO A N N E S. C A Ś1M 1RU S, quid O ptim i fuique fimillimi duo A U G U S T I y ^ v.> •egerin t, quibus g r a t i is , honoribus, privilegiis, im m unitatibus A cadem iam ha ic ornaverint & auxerint, ex oratione a.ite me inftituta jam didiciftis. Quid Regum optim orum ad exemplum compoJiti optim i Cives, opum ac facultatum ad literarum incrementum con tulerint, vel ipfi ifti parietes Fumolis M a jo r u m uoftrorum im aginibus fpirautes loquuntur. Q u id aemulus virtutum majorum suorum R e gum optim us ac fapienti (Iimus, idcmquc literarum cultor & exi mius &. maximus S T A N IS L A U S A U G U S T U S, non modo ad h u ius Academi® , verum etiam ad. totius Reipublic® (iterari® bo. num ac decorum , indies conferat, videtis, & me tacente intelligitis.. Si modo hic tacere poifum , ubi vox, grati animi interp res,. fponte fefe e pedore p ro rip it ac erum pit ? & jucunda (emperque re cens Regalis munificenti® memoria ingrati amm i culpam reformidat? Q uantum ig itu r potero voce contendam, u t omnes, quotquot hic aded is,. hoc quod dicam, exaudire pollitis: S T A N IS L A U S A U . G U S T U S Rex Dominuś nofter clementiftimus me a puero quideni literis deditu m , & cum aliqua hom inum approbatione in iis verfat u m , fed injuria temporum* rude jam , u t arbitrabar, donatum , fui Paterni amoris ac Regalis grati® pleniffimis datis ad me literis, in eandem arenam denuo revocavit, Regio patrocinio firmavit ać flabilivit, oblato dein annulo, venerandam fui oris A ugufti ima ginem pr® ferente,1me ard iu s Mufis d e v in x it, ealdemque m ihi iii Vet'.
(29) perpetuum defpondit, atque hac Regi® beneficentiae, meique amoris ac venerationis teffera immortali, (p ro u t difęrtiffimus Regiae voluntatis interp res, lmjus sevi Ł iterató m m facile Princeps, a me vero om nibus titu lis colendus frater meus > iuo elegantiffimo car m ine ( a ) eft pro fecu tu s') ad tenendum in ftadio literario curium calcar addidit. Hic cum ciariffirni Y in F ra tris mei m entionem fac io , duo m i h i , Angularibus celebrium oratorum encomiis relinquenda , non tamen penitus a me reticenda, in mentem veniunt. A lteru m. qu'. utile & gloriofum Patri® effe poffit vel unius viri acre ingenium cum affiduolabore conjundum , ubi fem elRegiisfavoribus & benefi ciis fuerit incitatum. atque inflamm atum ; alterum: quanta spes. yiris doctis, faciend® olnn fortun® fil®, nom inisque in. illuftrandi,. doctiffimo ac 1iheraiiflimo affulgeat.. R ege. A g ite ig itu r A . 0 . & Regum concivmmqueveftrorum' exem pd secuti; limili benevolentia ftudnfque Academ icos profequi non dedxgnemmi. Duros illi labores & sudores pro ju ventu tis inftitutlon e exhauriendos ex animo offerunt, & Patri® civm m que felici tati jam jam confecrant; vos modo, in eorum v irtu te ■& doctrina, R egis fapientiffimi & dódiffimorum virorum , qui form and e juven t u t i eum poteftate p r® fu n t, exemplo m d u d i , omnem fiduciam rep o n ite , & contra pr®judicatas opiniones ac temeras obtrectan tium voces eos ftrenue defendere, atque, quod m ihi maxime. d i. cendum , & a vobis expetendum , reftat, ipfis'avtibus ac fcientii$ in hac Yniverfitate explanandis confidere velitis. E ru n t enim profedo, u tin a m lalfus angurfim , n o n n u lli, ci ul novitate. quarumdam fcientiarum & artium , veluti folis sub. u rti radiis, lip p ien tib u s adhuc e fomno oculis perculfi, eas vel id ta n tu m ,. q u ia. durius eft, eere,-. nov® funt , non fatis, u t par eft, ®ftimaie, vel, quod iis o b n i ti , aut a n cip iti 'animo. & oculo. refpi-. aut denique quod perniciofiflimum eft, mentes &. “ < » 'V id eatu r O c C x i L ib : IV . JU fiiiF A d a m i N aru fzew icz E p ic o p i C o a d ju to ris S m olem N o ta m M L . cum an n u lu m a Sereniffim o R ege m ihi donatum , reddere , c n p a. ^.
(30) Ventutis ab iis avertere, manumque difcentium , ferulas, u t ajurit. Praeceptorum subducere , non verebuntur. Tim enda funt haec A. 0 . aeque ac dolendą, atque in ipfo fonte , undepeftis ifta literarum manare p o fle t, obftruenda funt. Duas ego caufas hujufce mali, u t m ihi quidem videtur* elfe intelligo. A lteram : fcecundam illam vitiorum m a tre m , ignorantiam ; invidiam erga li~ teratos alteram.. Quodfi dobtiffimotum Viroruni gloriae quis invi. deat, non tam refutatione no (Ira, quam miferatióne potius, h non contem ptu, dignus lit oportet.. Si ignorat* a nobis; vel breyiffime. infiruatur, eft neceflE Q aid vero in hac nova Rudiorum ratione fit, quod animum cniufquam avocare aut alienare poffit,. non. video.. Eadem eR. o». mninó, quae in celeberrimis Europae A cadem iis praefcribi & ufurpafi solet. Eccur ig itur ifta Rudiorum ratio, qnw, nifi illic novis incil es sapientiffimórum virortiiti invetitis lnRauraietur atque ornaretur, vetus jam & obfpleta dici debuiffet, yeftros hic quadam inaudita * novitate animos terret? E t cum florere apud vos literas, pariter ac in illis A cadem iis florent, defideretis, eam literarum normam refp uitis, 'quam illae fecutae,uberrimos, metu novitatis non obflante, civibus suis fructus alferunt? Quid fl nec nova haec, quas docenda ao-aredimur, nec aliunde advefta,. led. intra gentis noRias lines, at-. que in finu patrio n a ta ; & , u t ita dicam* educata elfe. v id e ritis. ?. R e p e tite , quceso, paulo fupenoris aetatis memoriam, & iite ra riav e terum m onum enta m tenebris & cineribus lorte abdita ac oblivio ne fepulta eruite, atque in lucem proferte : & eognolcetis p ro fecto, earum, quas novas & extraneas dicim us, majofes noRros ar tiu m & fcientiarum parentes fuifle, easfoviffe, coluilfe, m agnifque increm entis auxifle, atque fic cultas & aućtas, veluti pu lcherri mam ac opulentiflimam hsereditatcm, cujus hodie pofleflionem in i mus,''teRamento quodam nobis reliquifle. Infinitus eflemfihujufmodi, plen a d ignitatis & antiq u itatis m onum enta, aureae praelertim illi-.
(31) us sub SIGISM UNDO A U G U ST O , H E N R IC O Y A L E S IO ( b > ST E P H A N O B A T H O R E O ( c ) , SIGISM UNDO III. licerarum as t a tis , fingillatim recenfere, & veftr* mentis obtutibus subjicere perfequerer.. N ih il itaque de eofuiu feriptis celeberrimis ac admi. rabili variarum cognitione fcientiatum, Hiftoriae fcilicet naturalis, Phyfices , M athefeos, tum Medicinas, Rei agrariae,. Iheologiae,. Junfque Ciyilis ac Eccleliaftici, tum PhilofopInus Politicae ac M o ra lis, faci® & profanae Hiftoriae, folutae itidem ac ligatae E lo q u en tiae, quibus rem literariam in hoc regno illu ftra ru n t, gloriamque gentis fu® qua late patet orbis literatus prop ag aru nt, nihil in quam in praefentiarum dicam. Sola eruditiffimorum quorundani Virorum, u t mille pr®teieam alios, nomina, veluti: Potoccii, Zam oifcii, Luboinirfdi, ŁubienJcii, Ojjcdiiifcii, OJolinfdi, Sidikovii, Mciximilicini Fredro, Morftynh* Ponirifcii, P ia f edi, H o fi, Tarfevicii, Kochanovii, Sarbieuii, Klonovii, Tvardovii, Otfm ouii, Ine/JH, Kmicicu, Nicolai Reif, Simonidis, Z a dr ea Kanpn Roxolani, Chroscinii, Petri Slcarga ( d ) , Vujecd, Otichovii, G ornidi, Croineri, D lu g o jii, Bielfcii, F ar gobii, Rijvocii, E. Kój a -. £ b ) S jg ifiiiu u d o A trg u ftó R e g e defurift-o c u m L e g a t i e P o lo n ia , H e ttric u m V a le fiu m ad. T h i o n iu n c L p o fc e n. t e s , P a rilio s v e n iffe n t , e o ru m e x c e lle n te m d o c trin a m , & s u m m a m e r u d itio n e m , v a ria ru m q u e h n g v a ru m perfeftan.1 n o titia rti u n iv e r f a G a llia a d m ir a ta eft (c ). Cum M a rc u s. n o s lin g u lo s m e rc e d e , ac c a p e r e t,. Soligrtac H iftor' Polon. A n to n iu s M u re tu s a S te p h a n o B a tfio re o p ro p o f ita. m ille. Tom o V. q u in g e n to ru m a u re o ru m in a n . fp e S a c e rd o tii ; e x quo n o n m in u s q u iń g e n tó s a iin u ó s a u re ó s. ilu m m oś. in P o lo n ia m v o c a r e tu r, a in ic o fuo P a u lo S a c r a to de h a c re fc rib e n s , de P o lo n is ftc .a it. M a -. g n a m i h i , S a c r a te ,. cum. p e rm u ltis. P o lo n is fa m ilia rita s , m a g n u s ufus , m a g n a. n e ce ffitn d o fu it. S e m p e r e o s e x p e r tu s furn b o n o s v iro s , r e f t o s , fim p lic e s , a p e r to s , h u m a m ffim o s p rs e te re a , & p r o p e o m n e s eo vitae c u ltu , ać m u n d itia , qufc ad e le g a n tia m p o tiu s , q u a m ad u lla m b a rb a rie m. ac. c e d e re t. N u g a illae fu ilt h o m in u m , e o s , qui a d u la ri, & f a lle r e & aln td lo q u i aliud c o g ita re n e fe m n t, b a r b a ro s v o c a n tiu m .. U tin a m. d ia I t a l i a , q u o ru m v ix. n o s eo m o d o b a rb a ri e lfenius! u tr i v e ro b a rb a rro re s s u n t , n a ti in m e . c e n te fm iu m q u e m q u e r e p e r ia s ,. t e r a s a m e t ? a n P o io n i q u o ru m. p e r m u lti,. & e aru m. qui la tin e a u t. lin g u a ru m. u tr a m q n e. grsfece loqui f c ia t, a u t lip e rfe ftiffim e. i t a lite r a s a c lib e ra le s d ifc ip lin a s a m a n t , u t in e is te m p u s o m n e c o u liim a n t ? o lim. c a lle n t, &. illi fo rtaffis a f -. p e r i a c b a rb a ri fu e ru n t , h o c q u id e m fzeculo, v e r e o r , n e ad n o s b a r b a r i e s , ad illo s c u ltu s & f p le a d o r vitse, & e ru d itio a tq u e h u m a n ita s , m u ta tis. fe d ib u s, c o m m ig ra rir it. E pifi: L ib:. ( i ) T h e o lo g u s , H illo ric u s , O r a to r c e le b e rr im u s , p rim u s A c a d e m i* V iln e n fis R e f to r,. tX V L.
(32) Kojalovicii, Syrena, ( e ) Rzqczynfcii, ( f ) Petricii, ( g ) Petri de Crefcentiis ( h ) Copernici,, Hevelii, Siemienovicii, Solfcii, Bofgravii, ( i ) Krigerii, ( k ) Tylkovii, Q 1 ) Vijfocii, Goslicii, Refcii, Cnapii, Bzo~ vii, ( m ) Herbejlii, Sokolovii, Starovolfcii, Falijsovii, Sa kkii, ( n ) fo la, inquam, Eruditiffimorum Virorum nomina* totidem que litera'rum num ina recenfuiffe sufficiat. A t h®c eft rerum. omnium humanarum yiciffitudo atque in . firmitas, u t , vel brevi du rent, vel ipfa tem poris d iu tu rn itate ad fummum perfeftioiiis apicem evecta?, p aulatim mole ruant sua, ać oblivioni mortalium dentur adeo, ut nullum b r e v i, aut tenue ad modum veftigium memoriamque fui relinquant. Quod 11 c«iteris rebus , literis certe accidere minime debuiffet* quas cum alia omnia pofteritati tranlinittere soleant, ipfae prolec to mtatem onineni ferte deberent. Secus tamen A. O. accidit, at que iifdem, quibus Literarum Parentes & cultores, liter® cineri bus perftepe tu m u l a n tu r ; e quibus tandem excuff® & veluti ab inferis revocat®, quse Majoribus luere lamiiiares & domeftic®, pO5* fteris alien® & peregrin® effe videntur. Quod fi lu n t qasedam artes & fcienti®, quas patri® Juventu ti proponimus , qu® vel poftiliminio revocat®, vel certe noftrisin oris omnino su n t adventiti®, eas tanquam publicae felicitatis pr®curcurfores & nun tias hofpitio noftro avidi excipiam us, atque etiam civitate donemus , ut, cum illas Patri® felicitas fuerit conlbcuta, qu®. ( e ) H i l i o r i * N a tu r a lis fc rip to r c e le b ris, D o d o r & ProfelTor ili A c a d e m ia C ra c o v ie n fi ab H a lle ro C laiifliSid h u ju s aevi B o ta u ic o m i.ific e la u d a tu s . ( f j ) H ifto r: N a t u r : ap u d e x te r a s e tia m n a tio n e s s a tis c la ru s . ( g ) P h ilo fo p h u s & M edicU s c e le b ris. ( h ) H ifto r: N a tu r : a c R e i T E co n o m : fc rip : ( i ) A n g lia o riu n d u s , S te p h a n o B a th o re o r e g n a n to in A c a d e m ia V iln e n li Pr-ofelior IV lathefcos, ( k ) I n A c a d e m ia V iln e n li P rofelT or M a tlie fe o s . fl). P r im u m in A c a d e m ia V iln e n li, tu m. P ra g e n fi, illu c in v ita tu s , P h ilo fo p h i® ac M a th e fe o s ProfelTor.. ( m ) E fa m ilia D o m in ic a iio ru m in v a rio f c ie n tia ru m g e n e r e j n n u n ie r o ś p e n e e o fq u e u tiliffim ° s ( n ) P h ilo fo p h u s P o litic u s , e g re g iu m fc rip fit L ib ru m d s fcopo R eip u b licse Polonse,. icripfit. L ib ro s,.
(33) quse 'nunc novitate terrent , confvetudine & u tilita te ac nura cum patriis legibus & inftitutis confenfione tandem placeant. Dulces hos utiliflimarum fcientiarum & artium frudus, fiquis eft, qui vel non fatis perfpiciat, vel quafi e longinquo adhuc pofitos effe autum et , ad fontem is, ipfafque venas unde decurrunt, & fcopum etiam quo colliniant, propius accedat o p o rte t; tum puritatem ac salubritatem earum, fufpensó praeoccupate m entis ju d ic io ,. c o m in u s. c o n te m p le tu r,. exploret.. Nec aures tantum. iis, quae vulgo de literis temerb effutiuntur, fed lpfis literis ani mum adhibeat, eafque in tu s , u t ajunt, ac in cute perlcrutan conetu r; ne q u e ex a d f c i t a a l i o r u m o p in io n e, fed ex fua fententia, de utilita te earum & frudibus ftatuat; eos profedo neque ita abftrufos , nec ita a nobis diffitos, Ut rebatur forte, effeintelliget. Geninue W , fed suis adhuc conchis invo lu te, quae labore Praecepto rum propediem Cvoluentur.. Adam antes sunt recens e terrae vifce-. ribus eruti, brevi docentium Inna poliendi. N ucleus funt juventu ti. p ro p o fitu s ,. fed duriore adhuc cortice inclufus, quem ubi illa. semel adminiculo Magiftrorum fregerit, pulcherrim am fcientiarum & artium Jliadem inveniet, cujus odore & fapore fuaviffimo perluia ac delibuta , verum illum tandem , ac genuinum literarum guftum, quem tantopere in civibus defideramus, concipiet imbibetque. Superi his faveant fo rtu nentque,hic vero.Iabor, hoc opus, quod veftraA. 0 . preefentia & benevolentia freta Univerfttashtec aulpicat u r , afliduum quotidianum que erit.. PRO-.
(34) —. -------------------.
(35) PROSPECTUS. U. K. Ł. A. D. LECTIO N UM . L E K C Y. I.. łE a rtltlo & O rdo-hujus śE ro Jp etlu s,ęŚ. p o r z ą d e k ś N a u k j r J~pojob dawania.. 3 tabio s tu d io r u m , veteri h u ju s U r i u. JZ ekcyi, d a w n y m w te y .D lka d etn ii. v e r jita tis c o n jv c b u d u ic p rcejctibi f o -. z w y c z a je m d ia ŚN '.m czycielow p r z e -. l i t a , a cjuoyis S P ro fejjo re te n e n d a >. p i / y w a n j , n a te n 3 i o k , będzie n a -. fe a u e n s e n t . J. f. T. ' ,—. ----------- jfi§ . _ hadeus. K. u n d z ic z. .. —. .. ś ię p u ją c y . - _______________________________________________. -. A A . L L. &. T. adeusz. K. u n d z i .c z. N auk Wyzwo-. Philofophias Do&or, Collegii Phy-. lony Ch $ F ibzofii Doktor, C olleg ii. lei V. Secretarius, pro Mathefeos. p h y lic i V. Sekretarz, zajłypujący. ipplicatse Profeffore, diebus Mar-. fhieyjce Nauczyciela. tis, Jovis, & Saturni horis matu-. ftofowaney, we W torki, Czwartki, y. tinis, praeleget fpatió. currentis. Soboty Z rana, w przeciągu całego. M e c h a n i c a e Trafta-. teraźnieyfzego Roku,przełoży zupeł-. comprelienfurus , quidquid. n ą q Mechanice naukę, zabierając. neceffarium, ac ufui humano , &.. tow fzyjlko, cokolwiek do potrzeb, y. Vel maxime Phylleae accomodatum. wygód ludzkich, a fzczegolnie do. hac Mathefeos parte continetur.. F izyki fiojujacego Jie w tey Matema. inni completum tuni,. M atem atyki. tyk i części zam yka fię . A tq u e u t ordine fuo, fuaque me-. jfoy zaś wfzyjłko fzło wedle nale-. thodo cunćta p ro c e d a n t: praemiffis. żytego rozkład u yp orządku: uprze-. i is , quae in prologomenis tractan-. dziw fzy nauką, ja k a Jię na wjlępid. tur de m otu in genere* ejufque af-. dawać zw ykła o Ruchu w poivj~e-. fećtiom bus, & variis fpeciebus , de. ęhnoścU je g o odmianach, y rozmai-. nfitatis apud Mechanicos exprellio-. tych rodzajach, o właściwych Ne-. Q. nil) Lis.
(36) h. ilib u s , de principiis & axiomati-. chemikom wyrazach, o początkowych. bus, quibus demonftrationes Me- praw dach, na których Mechaniczne chanie® in n itu n tu r, de diverfiscor-. dowody zafadzająjię, o wielorakich. pom ni fpeciebus, eorumque gene-. Cial gatunkach, y ogulnijch ornych. ralibus p ro p rie ta tib u s, de virium,. w łajhoś ciach, o filach na koniec, y. feu. rozmaitym onyc/i mianowaniu &c,. bus,. potentiarum deiiominatiomto tu m Mechanices. curfum. quatuor fęćtionibuS complectetur. H aram. całą Mechaniki N aukę we czterech zamknie Podziałach.. p r im a , d e m o tu re ć tili-. n e o , re a li, fn u p lic i, de m o tu c o m p o fito ,. W p ie r w fz ijm. w y tłu m a c z y , ij g r u ii-. & u n ifo rm i,. to w n e m ijłw ie r d z i d o w o d a m i to iv fz y -. a b fo lu to & re -. J lk ó , c o k o lw ie k n a le ż y d o r u c h u p r o jło -. l a t i v o ; de m o tu re ć tilin e o u n ifo r-. c ią g łe g o ,. m i t e r a c c e l e r a t o , f i v e tle l a p f i i l i -. 'nego, y j e d n o k f z t a ł t n e g o ;. bero C o rp o ru m & eo ru m defcenfu p e r p la n a i n c l i n a t a : fin g n la jo se. d e m o n f t r a n c ło ,. red u cen d o ,. ad. ngo-. c a lc u lu m. & fo rm u laś in d e g en e -. r z e c z y w ifie g o ,. n ie jk ła d a do m ch u. J H a d a n e g o ,w z g lę d n e g o , y r ie w z g lę d n e g o ;. do. ru ch u. je d n o -b fz ta ltiiie c z y li. dó sp a d u. r a le s , quse u f n i m f e r y i a n t , e ia e n d o §. p ła fz c z y z n a c h. i f t t i a d a i m ns.. 2. te g o. .p r o jlo - c ią g łe g a. p rzyśp ięfzcn eg o , C ia ł w o ln e g o. n a c h y lo n y c h. w fz y jłk ie g o ,. & c.. za p o m o cą. c h u n k ó w d o w ie lu u ż y tk ó w. ;. , A ra . z d a tn e ,. a wJobie ogiihie wyprowadzi j o r mu¥. ■. A l te ram lectionem obtinebunt. W drugim podziale umieści naukę. ea, qme de conflictu directo & ob-. o wzajemnym cial uderzeniu fię , ta k. liquo corporum h ab en tu r, ubi re- projbyni, ja ko ukośnym, podając ku gul® pro concurfu corporum tam. temu względem JpręzyflAjch, y nie-. peiTećtc elafticoriim, quam non ela- fpnęzyjlych ciał, w te fa m e, lubprzeh i co r u n i , quae in eafdem , vel op-. ciw n e Jłrony zmierzających,prawidła. pofitas plagas m oventur, ex certis. na pewnych, y niewątpliwych praw -. & in d u b ita tis p rin cip iis dedućtse,. dach zgnintowane, któreby y do iw P liy ii-.
(37) Phyficis o p e rim e n tis & quotidia. zycznych doświadczeń Jluzyhj, y w. n i praxi a p p lic a n d i ftatuentur.. codziennym życia obchodzie uzytecznemi były.. T ertia deinde fećtione deiis, q h i. Trzeci Podział będzie o tym, co do. ad St at icam referuntur, adurus,. S ta ty ki właściwie n a l e ż y m i a n o . quidquid habetur de aequilibrio ge-. wicie ó równo-ważności ogniem ,. neratim, & praecipue in M achinis; de M achinis fimplicibus in genere, & de unaquaque in ipecie, u ti de Ve cie ejufque diverfitate, de Trochlea, & Axe in Peritro chio, de Plano inclunito, &Lponderibus ope funium fufteiitatis, tum de M achinis compofitis . de Cuneo, & Machinis rotatis, de Co !cliled jo lid a , cava, & injtitiiu, a t que de varii g enens PolijfpOfiis; to tu m id luculenter e x p o n e t, bc dem onlirabit, fnlgularumque M a chinarum ufum , apparatum , conftm dionem & applicationem in d i cabit.. Deinde de a IIrictu aliiique. bbftacuiis & in co m m od is, q u i in ufu Machinarum occurrunt, earumque effectus d im in u u n t, & q u i nam eorum ratio in calculis ha benda fit, tractabit. Poftremum de momento , centro gravitatis, & m ethodo utrum que. a ojobiiwie w Machinach; O Machi nach w poufzechnosci, ij o każdey Jzczegulnie, ja k o to: o Drągu y j e go rozmaitych gatunkach,o Klubie,^ Kafarze,Ztt£ Ęrgacie.d Płalzczyźnie pochyłey,z/ o cię żarach p rzez pow ro zy utrzym ywanych; Toz o Machi nach (ktadahifcU: o Klinie y M achi nach Koib-'irrotnyćh» o Szrubachr W jp M f e w k l e i m y , y bez końca i Także o różnych rodzajach Polifpaftów; W fzyftko tofię dokładnie opifzc> y wytłumaczy, oraz kaźdey z ofobna Machiny użytek, jkła d , y zajlofoliw nie do potrzeb przełoży fię . Potym o tarciu, oraz innych zawadach y p rze fzkodach, jakie w użyciu machin za chodzą zmnieyjzając onijch J iłę ,y ja ki na nie w zgląd w wyrachowaniu Jiły mieć należy, niówić Jię będzie. N a koniec o momencie y Centrze ciężkości, oraz o fpojobie oboyga de. 'centri g ra v ita tis, ejufque m o tu ,a c. terminowania, o iul aft los ciach w.go * , Centra y jego odmianach, toz o cia. iep iq u e de Corporibus, in, &; extra. łach upadkiem grożących,y beśpiecz-. determ inandi,. de p roprietatibus. la-.
(38) lapsus periculum cónfti tutis, diffe-. me Jlojqcijch, da fi? nauka.. ret. Quartam vero & ultim am fecfcio-. Czwarty zaś y ofiainipodział za-. nem , ea, quse ad Dynamicam fpe-. bierze Dynamik? , gdzie opuściwjzy. d a n t, occupabunt; ubi prsetermif-. gtybfzefzperania o rucha w liniach. fis subtilioribus motus curyilm ei. krzywych, do czegoby Geometrija y. perquifitionibns, qua; G eom etria. Algebra bardzo. & Analyfeos maxime reconditae o-. mufiala, co Jzczegulnieyfzego tylko. opem requirunt, prsecipua tantum ,. względem tego ruchu uważać fi? mo-. qu® in his motibus fpe&anda funt,. t y to za przewodnictwem p iw n e g o. duce femper clariffimo Yiro de la. X ifd z a de la Caiile uczniom fwym. Caille, tra n fta n d a fufcipiet. Hinć p r z e lo ty. wy/oka wpływać. A naprzód mówić bedzie. primo de origine, proprietatibus,. o początku, włafnościach,if powfze-. & principiis generalibus m otuum ,. chnych regalach ruchu w limach. qui fiunt in lineis curvis, difquiret;. krzywych; powtóre o Ruchu z fity. tu m de m otu exvi primitus impref-. pierwotnie wrazoney, ij z działaniu. fa, & actione gravitatis oriundo. ciężkości pochodzącym; potrzecie O. di fleret; siibfequentiir deinde ea,. m chu kołó-tocznym,y kołysnym; nao-. quse d em o tu rotationis & o sc illa ti- fta ź e k o w ie l^ ła c h m z fiiF e n d u la o h onis habentur; poftremó de pendu- Jkładanych,i o ruchiiwCyklóidzic lis com pofitis, de m otu penduli fz a d la nięfktadanego; gdzie opierfimpliciś in C y c lo id e : ubi de ge-. wotnym je y Jkladzie y wUfnosciach. nefi & proprietatibus. wiele uwag poda, y Jpófob zafiofo*. C ycloidis. m ulta anim advertenda, & ufui ap-. wania w potrzebie ukaże.. plicanda proponentur». Josephus M ic k ie w ic z A A . L L .. &. Philofophi® DoĄor, Phyfic® Experim entalis publicus. JÓ z e e M ic k ie W iĆ Ź. N auk wijzwo-. lonych y Filozofii Doktor b izyki Ex«. Profeffor , perymentalney Nauczyciel, w każdy. praeleduruś T rad a tu m Phyfices u-. Poniedziałek, Srzod? y Piątek zra-. niveri®, duce Clariffimo Yiro Petro. naLekcye całego kur [u Fizycznego. i. -i*.
(39) Mufchemtroek. pramiffis. prim um. dawać mający, za przewodnictwem. breviter iis , q u s de objefto Phyli- Jławncgo Fizyka Piotra Mufchemces. & regulis philoibphandi in. braeka,. prologomenis exponuntur, nec non. u k f o właściwym cela F izyki f p ra -. de m ethodo illa felicifiim ain era-. w. end.s abftrafiltimis n a t u » proprietatibus aClariflitoo Nevtono tradita. cwtey ,mu Ce, tudziezo fzc zp h w y in owym fp o. atque ab eodem P h ilo f b p h i, fobie dociekania nayfkrytjzych id a -. p arente, al.ilqu e iagabiffimis arca-. j od. horum n a t u r , inveftigatdiibus o- hieyfiego z M z y k ó w K e ^ y rmnptim o femper fucceffii ad hib ita ;. hic od. n ie g o. j a. k. o. y od drugie,iprze-. traftabit de generalibus borpomm p ro p rietatib u s, videlicet: de Extenfione,. natury z. a. u. f i e. J ic z ę ś k m e używanym. -. D iv.lib.U tate, F i g u r a : Jierniey pptytn traktować U dzie o. S o lid ita te , Porofitate, Compreffi- p o w fze d n iy c Itd d w J zy P c w k w k jn o b ilita te . D uritie,-M ollitie, Flexibilitate, & E lafticitate;. i ta , u t podzielności, L fita ła e, m iązjzosci,. proferiptis omnibus hypothefibus,. dziurkowatości,giętkości,twardości,. id fołum A ud ito rib u s luis propo- m iękkości, gikkości, y Jpcęiytości; nendum fufcipmt, quod per atfcu-. których przekładania. ratas Phaenomenorum obftrvatio-. dząc. w roztrza/anic ładnych. nes, & experimenta, de m duftna,. myjtów. y. doi. pozornych Jyjlcmatów Fi-. cteftinatofquS infineś oapta, ćertum indubitatum que eft, atque ad no-. wdy, na pilnym y dokładnym f e -. vas eorundem corporum propriet*-. oraz nudo-.. tes detegendas, & artefafta perli-. świadczemach u m yślne czynionych. b i l d a utilius efle viderit:. ugruntowane. objaśniać. hy zie. w takowym przekładania tych wtafn o ś ci nieprzejtaiue na tym , izby one od uczniów^ zrozumiane y pojęte by ły , lecZ nad to II. jłarac fię będzie Poft.
(40) izby każda z nich należycie docieczo na y doświadczeniami utwierdzona, do odkrycia innych jefzcze nieznajo mych, albo do poprawienia wad nie których , w fpofobie życia pofpolitym ziiaydających Jię, albo naojlatek doulepfzenia rzemiojl y rękodzieł przydać Jię mogła. Poft M achinis. ligsc in. aget. de variis. Mechanica,. d ro ftatic a, H ydraulica,. Hy-. W tym Jpofobie. zakończywfzy. rzecz cała opowfzeclinijch cialw fzy-. Optica, Jlkich w łajhościach, przyjląpi do. C a to p trica , D ioptrica adhiberi fo-. traktowania o machinach różnych,. l itis , ac fiuiul indicando earum. M echanicznych ,. meliorem, fimplicioremque M edia-. nych,. Hydroftatycz-. O ptycznych ,. nifm um , nec non commodiorejn 11- ćżriych. K atoptry-. i. D iop tryczny cli;. po-. f u m , ea tan tum explanabit, qu® a. każując ja k i je jt kazdey. m ultis Phyficis, folis experimentis,. w fzczegulności koniec $ do któ -. ablque fuli fi di o Mathefeos applica-. rego. t o demonltrari fo le n t: theoria ha-. nayprofifzy. rum Phyficre. partium Profeffori. chanizm, ja k którey nayprzyzwoi-. Mathefeos a p p lica to Integra ad tra-. ciey do zamierzonego celu uzyc ,. ćtandum relićta; ip fe , qua genera-. y ja k ie J ą kazdey. les corporum om nium , eadem e-. wfzyftko doświadczeniami Jhvier-. tia m particulares quatuor Elemen-. dzi.. to ru m. zy k i całą zojlaiui. proprietates. profequetur. Z nich. ma JłiLzyĆ, j a k i jcfl Qliycll y naytacnieyfzy. me. w la jn o sci;. co. Teorya zaś tych części FiNauczycielowi. methodo. A c imprimis proprieta- Jlofowariey M atem atyki.. Pojłąpi. tes aquae, pro ejus triplici diver- p o tym do czterech Elementów, k to fo ftatu, f lu id ita tis , vaporum, &. rych. wlafności fzczegulne tymże. g la c ie i, totidem diverlis fećtioni- fpofobem p r z e ło z y , bus. którego. experimentorum adminiculo przekładaniu powfzechnych. comprehendet.. His Traćtatum de. wał.. w nzy-'. A naprzód wlajnosci wocało--.
(41) calore & frigore, ac de modo utri-. dy przed f.e w eźm ie, w zgląd mti-. ufque intenlionem vel remiffionem, .jąć. na. trojaki. ope Thermometrorum, cognofcen- je/l: p ły n n o śc i,. fia n o n e y , to waporow,. i lo-. d i, & cum aliorum obfervationibus. da; rzecz tę całą experymentami. comparandi adjunget.. dowodzić fie m a ją c a ,. Tum pro-. we trzech. prietates ignis quatuor diyerfisSe-. rozdziałach zamknie ; gdzie ta k -. ćtionibus examinabit, quarum pri-. ze przyłączy tra kta t o cieple ij.. ma aget de ejus natura & propa-. zimnie, oraz o fpofobie poznaw a-. gatione, ubi tradentur' faciliores. nia za pom ocą Termometrów tę -. modi obviandi incendiis. Secunda. gości m nieyfzeyt lub więkfzey. edocebit modos varios excitandi. bóyga, y porównywania Z ciepłem,. ig n is ; ubi etiam de P h o fp h o ris,. h b zimnem innego cźajii, albo na. o-. ferm entationibus caiidis, le n tib u s, innym mieyfcu doświadczonym. Po uftoriis & fpeculis parabol icis a-. tym w tajności ognia. we czterech. getur. T ertia difcutiet varios effe-. rozdziałach uważane będą .. & r in corporibus dilatatis, lique-. pierw fzym V rdch rzecz będzie ó. W. faćfcis, ebullientibus, & flammam naturze ,yJzo-zeimi. fi.e ognia, g d zie c o n c ip ie n tib u s;. ubi. de P y ro. metro. tez łacnieyfze' fpofoby zabiegania. tam antiquo complicato, quam mo- pożarom podane będą. derno ad fimplicioreni mechanif-. gnn. IV d n i-. o różnych fpojobach wjkrze~. mum redućto tractabitur. Q uarta fze n ia o g n ia , gdzie także o bos~ denique offendet modos intendendi fo r a c h , fermeiitacyach. gorących,. & rem itten di actionem ignis, ubi. o fzk la c h zapalających * o źwier-. exam inabuntur fornaces tam cale-. ciadłach parabolicznych nauka bę-. faćtorice, quam etiam a li* vanis. dzie.. artibus infervientes, & quid eis. kach ognia widzieć fie. addi poffit, u t minor q u an titas. w ciałach rajpofirżenionych , fio -. IV trzea m. o różnych jkw tdających. combufti bilium majorem effe&uni pionych, y wrzących; takoż o Pyproducat, aci mentem & experien-. rometrach konfim kcyi dawmeyfzey. tiam celebriorum quorundam C hy -. niewygodnejf y terainieyfzey znacz-. mieorum & M etallurgorum d e m o n -' me utacnioney traktowano będue. lirabitur.. IV czwartym nao/latek o fpojobach. m. ^.
(42) natężenia, lub zmnieyfzema mocy ognia nauka jię pod a, gdzie examinowane będą piece do ogrzewania izb, y do różnych rzemiojtJłuzące;a coby w nich poprawić należało,iżby z mnieyJzym kofztem jkutek w iękfzy jpraw ować mogły, to Z Boświadczenia y teoryt nayjtawnieijfzych Chymików i Meiallurgóiu będzie pokazano. lii tra d a tu de proprietatibus ter-. IV Traktacie o wląfnóściach zie-. xx, facta ejus divifione in partes fer-. mi, uczijmwjzy p o d zia ł na części je y. tiles & fleriles , prima lectione tra-. żyzne y meiirodzdyne, w pierw jzym. d a b it de principio vegetationis,. rozdziale mówić będzie o p rzyczy. nę caulis eam efficientibus vel lal-. hach wzrofijprawujących, albo one-. tem adjuvantibus in diverfis gene-. mu. ribus terrarum fertilium* In fecun-. tcach ziemi zyzney.. pomagającijch,w różny ch gatun-. da vero explanatis proprietatibus p rzd o zy w fzy M a g n e tis,. reliqua Proffqfforibus. Hiftoriae' naturalis. IV drugim zas. włajność. magnefa,. rzecz całą 0 Kahiienidcti,M ineralah. & Chymiae iri. i Krufzczach, Nauczycielom,Hijlonji. M ineralogia & M etallurgia fuliiis. naturahiey y Chymii do traktowania. tra d a n d a relinquet. In tr a d a tu de. zojlawr. sam zas experym cnh.m ido-. aere, explanatis proprietatibus ae-. wodzić będzie włafnOS ci pow ietrza. ris n a tu r a lis , i k d i t i i , fixi, me phi-. wolnego, w ciałach od natury zam-. t i c i , inflammabilis &c. de Atm of-. kniętego, zepfutego,. phaera dilferet, & argumentis illi. t .d .. affinibus: u ti de sono & ejus pro-. będzie włafności pow ietrza Atm os-. zapalnego y.. Daley pojłcpując ezaminować. p a g atio n e , de m ctco ris, aerifque jerycznego , przydając atmofpliEerici llatu Barometris ob-. tr a k ta t o. dźwięku, oje g o rozchodzeniu fię p o. fervar i foli to , ubi ftruduram & u- pow ietrzu,y o tym czuciu,kłorejprafum hujus inftrumenti. adjunget,. w iijew ufzach; nadto o rożnych od -. Poftremó de Theoria E le d rie ita tis. mianach Atmosfery zapom ocą Ba sa-.
(43) fo lis. P h o e n o m e n is ta m iń a tm o s-. p h aera,. q u a m in v a riis. co rp o rib u s. c o n fia n t i leg e o b fe rv a tis , fta b ilita , tra fta tu ru s. eft;. ubi m odós v ita n d i. rometrów doftrzeganych,. Gdzietez. Mechanizm ,. używanie. należyte. y różne p o ży tk i tu okaże.. fu lm in eo s effed u s fu p p e d ita b it.. ktryczną,. tego. Naojłatek na. injłrumeńTeoryą E le. fa m ych Fenomenach. ta k w Atmosferze , ja k o tez w ka-. zdym ciele nych. Jlatecznie. poftrzega-. u g r u n t o w a n ą , doswiadc z e n i a m i. utwierdzać będzie, przydając naukę ofpofobach ufirzezeiua f ę fzk o d liwy ch piorunu Jkutkow. Pro Opificibus Vero diebus Do. Rzemieślnikom zaś we dni Święte. minicis & Feftis, ex E lem entis A -. y Niedzielne p o c zą tki A rytm etyki,. rithmeticae, Geometri® j M echani. Geometryi y Mechaniki dawać bę. cae explanabit ea,quse & ufui eorum. dzie, fiofując f o do ich k i m f tu, o*. q u otidiano, & captui maxime ac. chaty y potrzeby>. commodata judicabit, Sacras T h e o . A ndrzey S trz ec k i S. Theologd. logi® Dodor, Praefes C ollegii Phy-. Doktor, C ollegii Pbyfici Prezydent,. fici,, Reg ius Aftronomus, & Aftro-. Ajlronom f K. Mci y Ajłrońomii p u . noraiae Publicus ProfelTor, quovis. bliczny P r o ffo r , w każdą Srzodę y. die Mercurii & Veneris horis po-. Piątek po południu, Lekoyefwoię da. meridianis fiiuin tra d a tu m praele. wać będzie: na których p o hifłory-. get, in quo praemiffis iis, quae vete. cznyin opijaniu dawney Afoonom ii,#. A. ndrbas. S. trzbgki. D. ejufque jęy u różnych narodów wzroście y apud varias nationes culturam a tt i wyjofionaleiiiw, traktować naprzód. ris Aftroaomiee hiftoriam,. nent, primum de illius u tilita te in. będzie o pożytkach tey nauki w pły. vita humana differet, variaque in d i wających w potrzeby życia ludzkie cabit commoda, qu® ex Aftrorum. go, oraz o rozmaitey pomocy, którą. fcientia in Religionem & P olitiem. z znajomościt biegów niebiefkich Re. in Geographiam, Conunercimn &. ligia, Policy a ,. L ite ra tu ra , N a w iA g ri-.
(44) A griculturam derivata funt, & hodie. gacya, Handel, Geografia y R olni. dum derivantur; tum evolvet pros-. ctwo zawjze odbierały y dotąd od. cipua veterum inventa, & quibus. bierają; wyliczy potym y objaśni o-. gradibus mens hum ana ad fubli- fobliw jzć dawnych w ynalazki, oraz mem Aftronomise theoriam effor- jakiem i Jłopniami rozum ludzki do mandam pervenerit, indicabit: ad-. utworzenia wyfokiey Afłronomiczney. je&a denique de Sphaerae origine &. Theoryi przyfzedl, przełoży,y ukaże.. ufu, deque T rigonom etria Sphaeri. Toz oświeciwfzy uczniów wiadomo. ca fufficiente doćtrina, aggredietur. ścią o początkach Sfery y je y u ży. m undi fyftema m ethodo captui A-. ciu, ta ką ż dokładną nauką o Try-. lumnorum accommodatiffima , in. gonoinetryi Sferycznej, przyjtąpi do. quo exponendo, dabit operam, u t. wyłożenia Syitema świata wfipofio-. m otus coeleftes perfpicue, quantum. bie uczniom nayzdatiiieyfzym , jła ra -. fieri poterit, explicentur, St Phae j ą c fię zawfze, żeby tak'biegów nienomenorum m de orientium ratio . biefkich natura, ja k o te z Z nich w y. nes reddantur, eorum vel maxime,. nikających Fenomenów przyczyny, te. quae paucarum in Geom etria pi'0-. z w tn fz c z a , które bez zawiley Geome-. pofitionum fubfidio in te llig i pol-. try im o g ą hyc zrozumiane, naydo -. funt: ubi vero A lum nos fuos fuffi. kładniey tłu m a c zo n e y nayjaśniey. ciente cognitione mftrućtos vide. demonfłrowane byty.. rit, de tem poris partibus leu C a. czniów fwoich dofyc zdolnych p o -. len dario , brevem. Skoro zaś u-. Gnomonica Jłrzeze,po[tąpi do nauki 0 czafie, czy lubmmiftrabit Practa- li o Kalendarzu, gdzie tez p r z y lą item. de. tum ; tum priore vefumpto, de le. czyG nom on\ką, w niewielkim obrębię. gibus m otus planetarum prim ario jey naukę zamykając. Potym, znowu rum circa folem, & fecundariorum przed fię weźmie rzecz obiegu Plane circa fuos prim arios, de Phoeno- tów więkfzych, czyli prynćypalnych menorum cceleftium. varietatibus. koło jlohca, y mnieyfzych koło więk-. pro ut vel e centro motus, vel e d i- fizych o rozmaitości fenomenów niebieverfis fyftematis folaris, aut terrae Jkich, wedle tego,ja k one albo z centru punćtis confpiciuntur, de Cometis. biegów, albo z różnych w Syftema eorum-.
Powiązane dokumenty
Udowodnić, że istnieje taki gracz A, który każdego innego gracza B pokonał bezpośrednio lub pośrednio, to znaczy gracz A wygrał z B lub gracz A pokonał pewnego zawodnika C,
Priorum perfonas reFerentes, aulicae fortuhae inconftan- tiam fuosqueindecafus w - nacula itidem poefi deplora. bunt,
His nihil hic polis est de te jucundius esse, Quam quod virtutis coeperis ire via:.. Quodque bonis studiis reddaris promtior,
Rescript vom ßten Juni eröffnet, das H. Ministerium sei, durch den Andrang junger Leute ohne Mittel und Beruf zum Studiren und zum Staatsdienste, ver anlasst worden zu
Non enim una optimorum latinae linguae auctorum verba amplexi, quid inde confiei posset, secum reputaban!, sod omni hoc genus verb o rum corrasa copia, ñeque minus iis,
gloriofiflimi decoris Caput ipfum o b tin et, omnem ejus frudtum uberrimum & in lingula membra derivat. Vivunt in hoc mundo velut in ergaftulo, in quo animum lpium
gratiofse. Unde nihil contra nos evincunt d id a, in quibus Chriftus a Patre fuftentari petit. Quia Chrifto data legitur omnis poteft as in coelo & in terra.
(b) Complete the following truth table, relating to the statement made in part (a), and decide whether the statement is logically valid.. (b) Calculate the value of x for which