• Nie Znaleziono Wyników

Universitas et Academia Vilnensis Olim a Valeriano Protasewicz Vilnensium Antistite Condita a Gregorio XIII. P. M. a Stephano Bathoreo Aliisque Poloniæ Regibus Atque ab Universitas Regni Ordinibus Probata et Confirmata Nunc ab Amplissimo Collegio Præfecto

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Universitas et Academia Vilnensis Olim a Valeriano Protasewicz Vilnensium Antistite Condita a Gregorio XIII. P. M. a Stephano Bathoreo Aliisque Poloniæ Regibus Atque ab Universitas Regni Ordinibus Probata et Confirmata Nunc ab Amplissimo Collegio Præfecto"

Copied!
62
0
0

Pełen tekst

(1)

(2)

(3)

(4)

(5) %. f< s * l a. ,. x-. '. . ' w. d Ś L z.. ~ ~ ' ty. ' r t* J f ". *y. W i v. ^.

(6)

(7) UNI VERSI TAS E. T. %. ACADEMIA VILNENSIS ..... a. t). .. i ,. L I M. ,f. i. i-. " Ł. A VALERIANO PR0TASEW1CZ V I L N E N S I U M. A N T I S T I T E. C O . N D I T A: A. G R E G O R I O. A STEPHANO. XIII. P. M.. BATHOREO,. POLONIA5 REGIBUS, A r a u fe A B U N IV E R SIS R E G N I ORD IN IBU S. ■FEOBATA etGONFII1MATA, N. ab. A. U N. C. m p l i s s i m o. c o l l e g i o. P f l F E C T O. R U- iVt. IN S T IT U T IO N I P U B L I C ®. INSTAURATA, AC. N O M IN E. SCHOLJS P R IN C IP IS INSIGNITA. A. nno. D. om ini. 1781.. V I L 'N M T v p i s. S A C R i E P. R E G I E. e n e s. A. M A J E S T A T I S. c a d e m i a m. .. -.

(8) ~*r'. f. j. r>'v^. iLuf ■P pH.

(9) («SERKB6 «1. 3. ;g:ju £i+ I'L iilU ^s*. cołlbg; •fHY.srcixT‘1. H. A. B. I. M A R T IN O. T. A. ‘P Ó C Ż O B U T. SA C : T H E O L : D O C T O R E , C A N O N IC O SM O L EN SC : ASTRO» NO M O R E G IO . SOC: LOND1N: M EM BRO, A C A D : R E G I iE S C IE N i P A R I S I N ^ C O R R E S P: A T QU E. U N IV E R S IT A T IS E T ACADEMIAC Y IL N E N S IS. R E C T O R E M A G N IF IC O OCTAVO K A Ł E N D A S DECEM BRES ANNO i / g i .. C u m M agi/Iratu s Academ icus , C53 Profejfores Scientiarum , ab A m plijfim o C o l­ legio P rafeóiorum In jlitu tion i P ublic a creati, renuntiarentur.. (Q u a n tu m. interfit Reipublicae, Scholas & Academias inrormRnda®. juv en tu ti ad omne ftudioriim genus idoneas infti tuere, inftitutas legibus optimis inllruere, inftrućtas do&iffimismagiftris provi» dere, provifas denique tutelae ac p atrocinio Viroruńi principum, ać Magiftratuum com m ittere, id unusquifque Veftrum s is s im e. J u d ic e s. ^ 'S e n a t o r e s LlTHUANIflŚ A. ad. S. uprem um. T. r ib u n a l. P r in c e p s. m PLIŚSIM I,. A. D. caeterique H o s p i t e s. e p u t a t i,. n t ISTITEŚ. C. el­. ILLUSTRISSIM I» O. rna». tissiMi, facilius poteft perfpicere, qU&m ego verbis aflequi, & oratione quantumvis lu cu lenta fatis explicare valeam, ___________________ (*) Aderat Adamus P r in c e p s. (i). Majo». C Z A R T O R Y S K I T e r r a r u m P o d o liw , & C o p ia ru m L ith u a n ia s P raefeftu s C iiB « e r a tis , S u p r- T r ib u n : M . D , L ite M a r a f c a llu s , hhks e F r s f e f t i s In f titu tio n i publicse..

(10) Majores n o f tr i, ne aliarum g entium ac nationum exempla cońd u ira m , & in medium afferam, Majores, inquam , noftri, tanx. tum prseficli i tantum que boni publici in literarum ac fcientiarum ftudiis pofitum effe crediderunt, u t eodem ferme tempore de jaci­ endis Reipublicce, fundamentis, ac de erigendis Gyrimaftis & Academiis eogitarint. Sane CA SIM IR U S m ag n u s, Rex Edoni© , Conditis le g ib u s, ftab ilitis populorum juribus, lnflitutifque Magiftratibus, ac Tribuna­ lib u s, cum urbes etiam rmenibus ac propugnaculis muniyiffet, non fatis fe Reipublicse cOnfulliiffe arbitratus eft, nifi difciplmarum ac fcientiarum arcem, Univerfifcatem CraCovienfem luridaffet. V L A B IS L A U S I A G E L L O , quem nominare non poffum, quin fingulariter gaudeam ,- ac Llthilam© rioftr© gratuler,. 111. ipia etiam. fuperditionis & m f a t i m barbarie non deiuiffe fibi P rin c ip e m , quem crves p a tris loco h ab erent, exteri ad imperia expeterent, poderi m irarentur , & prcedicarent, C h rid iani & literati Principes im itaren tu r:1Y L A D 1SL A U S,inquam , J A G I E Ł Ł O prim m nM agnus D n x L ith u a n i© , deinde juncftis ©terno 'faedere ©mulis, fibique diu antea infeftis populis, ac in unum regnum & gentem coopta­ tis, Rex Polom © , cum fidem orthodoxam indefeflo ardore in fua pr©fertim L itlraknia propagaffet, hodes imperii fuperaffet ac deleffet , paci ac tran q u illitati suorum profpexiffet, nequaquam fubjed o s fibi populos feliciter ac beate poffe vivere exidim avit, nifi Uniyerfitatem a C A SIM IR O Rego c©ptam perfeciflet, privilegiis m univiffet, reditibufqut ampliaffet Iuftitere eo ardentióri ftudio & conatu majorum fuorum veftigiis poderi Reges ac Principes, iri excitandis hic at que illic gymnafiis.ac lyceis, in conquirendis & accerfendis optim is m agidris, in propagandis ingenuis artibus ac difciplim s, q noplus inde com­ modi & emolumenti in Rempublicam dimanare experti funt. In ifto tamen laudabili atque pixecellenti ftudio, nefcio quid lin-.

(11) gulare, ac praeter cseteros Reges Majores fuos prascipiram habuiffś videtur, clariffimus ille pace belloque Princeps S T E P H A N IIS B A T H O R E U S , de quo vere eruditiffimus M uretus, quum ab eo» p ro p o fitis. ampliffimis praemiis,. Roma in Polom am ad docendi. munus vocaretur, fcriplit: Je mirifico quodam Jhidio incenjiun efie videndi ac venerandi cominus eum Principem, qui folus hodie -con­ firm a t vetus didam liominis fapientiffim i, tum demum beatas civita­ tes fore, cum aut Philofophi regnarent, aut Reges phdofopliareiitur. Hic enivero Rex P bilolophus, non mea folum, fed ipfius Mureti omni praedicatione major, tan tum literarum ftudiis ad rempublicam bene conftituendam, Sc ad lalutem atque felicitatem cryiurn firmandam trib u e b a t, quantum & is ipfe & alii fapientiffimi Principes,. tu m. bellicae fcientias & virtuti, tum jufhtiae , quae. regnorum cardo eft, tribuendum effe putabant.. Eodem quippe. animi ardore , eodemque tem pore ytriidiffimos exercitus compara­ b a t, b e l lic a s expeditiones fuicipiebat, hoftes potentiffimos profli­ g a b at, invafas urbes & provincias recuperabat, imperii fines late proferebat, quo fupremum Lithuanise T ribunal inftituebat, fcholas & gymnafia e rig e b a t, geminas A cadem ias: alteram Cracovi® inftaurabat, do&iffimisj Viris h inc illinc ad eam accitis, ac p r e ­ mio regali iile& is: alteram Vilnae ab immortali A n tiftite V A L E ­ R IA N O P R O T A S E W IC Z recens eredam , & a G R E G O R IO XIII. Pontifice Maximo Univerfitatis nomine & honore infignitam, ( a ) a u th o rita te , p a tro c in io , ac diplom ate fuo re g io , omniumque or­ dinum R egni confenfione & lege firmabat. N overat enim Sapientiffimus Princeps, tan tu m abeffe, u t bel­ lica virtus & armorum p o ten tia fine moderatrice armorum juftitia, fine confilio, in d u ftria, & rerum gerendarum fcientia, fartam teftamque Rempublicam fervet, u t potius perniciem eidem & certum exitium afferat; iuftitiae vero, confilio, induftriae & rerum gerendarum A 00. A nno. d- « 9 - O fto b ri* .. scien-.

(12) (cienti® locum n o n effe, ubi vera Philoibpfeia, alfeque fliCipHuse formandis civium atlimis idMeae minime florerent. N overant id polleri Principes, qui hanc ipiam Univerfitatem Viinenfem, non modo novis legibus, fcitis, & conftitutiom bus confirmatam, fed m ultis etiam juribus, privilegiis & ho­. R e ip u b l ic s. noribus aud am , in tutelam & patrocinium fuum receperunt. 'Infinitus bm o p o rte t, u t vel fcitaK eipublicm , vel diplom ata Regum huc fpedantia in medium afferam , vel etiam eximia eo~ rumdem Principum in hanc univerfitatem ftudia, & beneficia enarrem.. Illud fane praeterire nequeo , quod me toties incredibili. voluptate ,afficit, quoties fele m enti & cogitationi meae offert, quodque cum ad immortalem Y Ł A D IS L A I IV- gloriam & ampliffim&n hujusU niverfitatis d ign itatem , tum etiam ad mfignem literarum ac literatorum honorem & commendationem. videtur. pertinere. erant Mathice SarU evio, hujr&e Univerfitatis lum ini &. D ecreti. ornam ento, honores lite ra n i. Summus vir pro infigm eruditione fua,. o. r n. a. n. d. u. s. erat laurea Theologica. C o n ftitu ta hora adeft Rex. lediffima Principum ac Procerum corona ftipatus, locum c ap it in S enatu A cadem ico, fpe&at literatias ceremonias, cumque ventum effet a d a n n u lu m D odori recens creato porrigendum , ipfe fuum regio detradum dig ito offert Sarbievio.. Dignum fane munus fum-. mo P oeta !, dignum facinus magno Rege ! Jam quo. illa fp e d a t n arratio, facile perfpicitis A uditores or-. natiffim i: Scilicet non defuiffe nobis Reges, quibus & literae & iliterati* homines magrio in honore effent; quod m teiiig eren t fapientiffimi Principes, quemadmodum ait S T E P H A N U S Rex luoin d ip lo m a te , ( b ) quo hanc ipfam Univerfitatem conftituit, quod i n te llig e r e n t , in q u it, ad R egum , CT Principum m u tiu s pertinere, u t n o n fo lu m ju fiitid domi Rempiiblicam regant,. fo r is. fortitudine p ro. p u g n e n t, prudentia & temperantia utrobiaae mode/ entur, fe d eLam m ulto c b ) A cuo. U ie i . A c tilu ..

(13) m ulto m a g is, iit eam vera erga Deum Optimum M aximum p ie ta ti* au/sque ftuib ad eam pietatem certiffiiha injiramenta & adminicula, bo­ n a ru m. hierarum fiudiis injiriiant, excolant,. &. illu.ftrent. Quae cum ita f i n t , non eft, A uditores ornatiffimi, quod aut Romanis fu B o s & A u g u fio s, aut G allis Francifcos & Ludvicos, aut Hifpanis Alphonfos , aut A n g lis Carolo s , aut Boruffis F ndencos , aut. Roxolanis Fetros, aut aliis nationibus alios Principes, vel I n. terato s, vel literarum amantes invideamus... E li p o tiu s, quod ma­. joribus noftris gratulem ur deC A SIM IR Q magno, de "VLADxSLAO JA G 1E L L O N E , de SIGISM UNDO A U G U S T O , de ST E P H A N O B A T H O R E O , de Y L A D IS L A O IV. cteterifque Fortiffimis ac lapientiffimis Regibus , qui hanc Rempublicam non armis modo, rehufque in bello prseclare geftls, fed etiam ingenuis artibus ac difeiplinarum Fiudńs in pace c ultis illu ftfa iu n t, atque exornarim E ft etiam ( utinarn adfit m ihi ta n tu m vocis , u t m euniverfa, qua late p a te t , Polonia exaudire poffit) eft etiam , quod nobis ipfis, poFterifque noftris, /quod lite r is , ac lite ra tis om nibus, quod fc h o lis, g y m n a d is, & Univerfitati h u ic , quod Univerf* demum Reipubiicse de T E S T A N IS L A E A U G U S T E R egum optim e ac fapientiffime, & g ra tu le m u r, & im m ortaliter gaudeamus. E tfi enim m agna & prseclara fint aliorum Regum ac Principum noftrorum in Rempublicam lite ra n a m m e r ita , ille tam en incredi­ bilis anim i tu i ardor, illud conflans ac perpetuum ftudium ,. quo. T E non uni alicui fc ie n ti* , fed omni leientiaram ac difciplina rum generi promovendo & amplificando devoviftU ita fmgulare T ibique proprium eft ornam entum , u t eodem lpfo omnes ante T E Principes longefuperaris, planeque effeceris, u t R egnum T uum , R e ­ gnum optim arum artium ac fcientiarum m e n to poffit appellari. E t vero quodnam vel regnum vel tem pus eft, qu6 l it e r * m a g is , ac n u n c, florerent in P o lo n ia? aut quod genus literarum eft, quod vel defideretur hoc tem p o re, vel Regno no n debeatur Tuo ? a. Sane.

(14) Sane floruiffe aliquando praeclarum utriufque eloquentiae Rudi­ um , teftes funt Kochanovii, Gornięcii, Sarbbevii; at haec eadem elo­ quentia quos hodie non fecerit progreffus, quae in Te ipfo perfe­ ctam fummi oratoris formam e xhibet?aut quo hodie magni Scirbievii «m u lu s, Te ipfo judice, non p e r tig e r it, coeptans, ubi dćjiit ille ? ( c ) E x titifle a n tiq u ita tis & hifioriae cultores, ipfa rerum geRarum monumenta a plurim is confcripta teftantur; at quae tum artis criticae leges , ad quas omnia exiguntur hodie, aut conditae funt, aut feryatae? Jam , quae fuerit ante ratio p h ilofop hand i, qui Ratus & ufus umverfae Philofophiae, tacere me potiu s convenit, quam quidpiam d icere, ne de m eritis optimorum ac fapientiffimorum Principum, quos paulo ante lau d a v i, detrahere quidpiam videar.. Quanquam. non iniquus m odo, fed plane demens fit o p o rtet, qui ea, quae in ­ felici quodam fato , v e l, u t ajunt, calam itate temporum & re­ gnorum a cc id u n t, ipfisR egibus ac Principibus tribuenda elfep u­ tet. E go vero, nec vitio Principum , nec fato aliquo, fed fapientiffimo D E I praepotentis confilió faftum elfe arbitror, ut T u qui­ dem majorum T uorum vota & caepta perficias, nos vero, cum m ul­ ta illis debeamus, univerfam Philofophiam totam que humanorum Rudiorum rationem T ibi Regnoque Tuo in a c c e p t i s referamus. Quare Divina providentia regnorum omnium ac populorum guber­ natrix, quae Te ad hujus imperii folium, atque ad Reipublicae lalutem & felicitatem deftinarat, eadem ipfa, Te & fumma vi inge­ n i i, caeterifque animi dotibus praeditum, & optim arum. artium. Rudiis eximie excultum , & fcientiarum omnium prsefidiis inRruRum quam maxime elfe v o lu it, u t id ardentius adamares, RudioRus in Regno Tuo excoleres, folertuis perficeres, & propagares, quod ipfe in te llig e re s , comprehenderes ac m ente poffideres; fieretque ( c ) N u m if n i a tis , ih quo R e x im a g in e s M a th ia S a r b k v n O A b a m i N a ru fze w icz effingi j u f f i t , h * c eft ia fc iip tio ; S.uit non p e r tin g e t c a p ta n s, ubi b e jiil a lter..

(15) ret que etiam , u t quce aliis grandia ac cilffic-rlis. iuot, i o. ad ea natus effe viderere.. Unde &. hic ipfe literafum ac literatorum amor,. quali a natura T ibi infitus, hsec Inftitutiom s p u b lic a & fcholarum affidua cura, & m ulta alia certe magna & illuftria, quse in magnis regibus, tanquam eximia & inlolita falpicimus & admira­ m ur, Tibi ita familiaria & confveta fu n t, u t incredibilem qui­ dem erga Te amorem nobis quotidie lnfpirent, vix aliquam tamen admirationem creent, non quod admiranda non fint, fed quod ufu quotidiano jam quodammodo Vulgaria,. fe lpfis minora evaftl-. fe videantur. E cquis unquam Principum , aut majoribus ante Te ftimulis & illecebris juvenum a n i m o s a d literarum f tu d i a excitaiat, aut am­ plioribus praemiis & honoribus doctrinam , mduftriain, & labores llterariQS niUneratUS 'eft?. C e le b ris. eft & hodiedum crebris ufuipa-. tu r fermombus illa, qua B A T H O R E U S magnus utebatur ad la ­ tin ita tis ftudium c o h o rta tio -• iHjce puer latinc, & ego te facia m Moscipanie.. Quoties T u Regali Majeftate depolita, an p otius ju n ­. cta cum mira quadam vultus h ila rita te ac b e n ig n itate, publica^ fcholas adire, li tetan is puerorum exercitationibus intereffe, eornm que, quse difcerent, quaeque fcirent, teftis iple, perquifitor , seftimator & laudator effe voluifti? Quoties ingenuos pueros non hortari m odo, fed more patris o p tin n complexari, ac etiam ofculis regiis ad virtu tis & literarum ftudimn allicere vifus es? Confeffus V L A D IS L A I IV". in Senatu Academico hujufce Univerfitatis, ac annulus ab eodem Poetae fno oblatus, divinis, utm eretu r, laudibus in coelum to llitu r a icriptore, a quo hiftoriarum m °num entis contignatus e f t , ( d ) ac non lpli folum , fed m ihi etiani, u t paulo ante dixi, & admirationem & incredibilem affert voluptatem. A t T i b i , Regum optim e, qui Mufas ne D eorum quiB. dem. ( d ) EverarDo Vajsmhergio Embricenji G eftorum gloriQliffin.il ac- inviftiffim i V L A D I S L A I I V . Pol. « S v er R e g is Fart:. 2.. L..

(16) dem eonfeffu & convivio excludendas effe arb itraris, nonne quotidie lite ra ti allident homines, u t & regiis d ap ibu s, & Tuo dodiffimó ac fvaviffimo fruantur colloquio ? Quis vero K teratorum etiam P rin c ip u m , qui ante Te florue­ r u n t, in eam cogitationem e ftaddu dus , u t memoriam dodiffimorum hom inum , vel p id is eorum im a g in ib u s, vel limulacris aeri in­ cilis, confervandam, & ad pofteros tranfmittendam elTe p u ta re t? C aruerunt illis honoribus Copemici & Hevelii, Kochanovii & $ar~ bievii, quibus T u ciim plures alios dodos & praeclaros Yiros, tum me ipfum etiam n ih il tale merentem carere noluifti.. E go vero. ingratiffimus hominum fini o p o rtet, nifi fatear, quod fentio; me quidem imm ortali hoc beneficio Tuo id effe confecutum, u t jam fublimi feria m fidera vertice, polieris autem , quos Uraniae fp m tn s afflaverit, viam , qua liar ad aftra (Tj) monliratam, ac pateladam effe. Quodfi eft, A uditores ornatiffimi, u ti eftprofefto, quc>d mi­ h i de fapientiffim oRege imm ortaliter g a u d e a m , eft etiam m ulto magis, quod vobis omnibus & univerfae Reipublicae gratuier. Quanquam enim ea omnia, qua; paulo ante commemoravi, magna lint & illu ftria , n ih il tamen effe arbitror, quod magis & ad immorta­ lem Principis gloriam, & ad Reipublicae dignitatem u tilitatem qu e fpedare p o lfit ,. a c. illa educationis publicae admimftratio, quam uni-. verli Reipublicae ordines, ejufdem Principis confilio, h o rtatu & aufpició conftitutam effe voluerunt. Equidem, u t n ih il de u tilita te ac neceffitate educationis bonae hoc loco dicam, cum unicuique perfpedum fit, tan tum intereffe Reipublicae, bonam ju ventuti inftitutionem profpicere, quan­ tu m bonos & utiles Patriae cives habere, in eo potiffimiim regno, ubi omnia communi omnium confilio, non unius adminiftrantur arbitrio ; ego A uditores exiftimo, educationem juventutis nec bo­ nam ' ( e ) H u m i/m a tis, in tp » R e x im aginem O ratoris effingi p f f i t , eft hac w jc r ifii o : Sic itu r ad a lk » ,.

(17) nam effe, ńifi publica fit, nec publicam pofie appellari, nifi a fupremo aliquo Magiltratu a Republica ad id conftituto pr©feribatur & adminiftretur. Nam pr©terquam quod- laciłiiis eftlcholas publi­ cas, quam univerfas privatorum domos magiftns ac praeceptoribus bonis & idoneis pro v id eri: neceffe eft, privatas educationes, quam­ vis ab optim is & fapientiffimis inftitutoribus tradantur, faltem hoc vitio laborare, quod uniformes fibique fimiles, hoc eft, ad eadem omnino p rin c ip ia ,. eafdemque regulas exa&ae effe non poffmt.. Quam vero fit incommoda, ne dicarii perniciofa unicuique Reipu­ blic©, praefertim liberae, h©c privatarum in ftitu tio num diveifitas ac diffimilitudo, u tp o te & ©qualitati civium repugnans, & infini­ tarum deinde diffenfionum parens, unufquifque facile perfpicit. M ihi fuffecerit m o n u iffe , tantam effe vim educationis, quantam ipfius nattir©, fierique fcpcnumeio, u t quos natura indigenas,cives, ac domefticos p r o t u l i t , diverfitas educationis alienigenas, exteros, ac etiam adverfarios efficiat. Q u is porro educationem cenfeat effe publicam, qu© nec autholita te publica, fed judicio privatorum hom inum , plerumque lua commoda m ag is, quam communem u tilita te m fpećtantium , inftitu ta fit, nec ab aliquo Magiftratu Reipublic© gubernetur?. E go. fane miror effe quofdanl, qui tantum fibi juris tribuant, u t fcho­ las arbitratu fuo inftitutas , hoc nomine appellandas elle p u te n t, im ponaiitque'im perit© m u ltitu d in i, ac fi pr©clare hoc modo de Republica mererentur. U tinam veriorem & boni publici & m eriti haberent notionem , profefto & fibi & aliis perfvaderent, publicam juventutis educationem ta n ti momenti effe, u t n ih il fit, quod ma­ gis ad ju s, authoritatem que univerf© R eipublic© , atque ad poteftatem alicujus Magiftratus ab ea conftituti Videatur pertinere. Si enim inftitutionem judiciorum, &c admimftrationem juftiti© , fi procurationem ©rarii publici, fi gubernationem rei m ilitaris, in ditionem ac poteftatem Reipublic© redigimus, quid eft, quod ex B*. ei us.

(18) ejus jurifclićhone educationem ju ventutis eximamus, quafi vero & juftitia, & serarium pub licum , & res m ilitaris rećie adminiflrari poffint a civibus , aut n u nqu am , aut male inftitutis ? Quodllquifpiam tantum juris parentibus trib u a t, u t eorum arbitrio educatio­ nem liberorum relinquendam effe c e n fe a t: is, vereor, ne cum n i­ mium pius effe velit in parentes, injurius evadat Patriae, cui ego plus juris in cives , quam parentibus iri liberos tribuendum effe p u ­ tem. Jam u t eo redeam, unde paulo digreffus fum, gaudeo, vehem enteique laetor, Tuis Rex fapientiffiine. a u l p i c i i s a b m u |e rfis. Regni ordinibus iiiftitutain effe hanc E ducationis publicae adminiftrationem ,• quam cives omnes , ac uniyerfa R efpub lica'lib i fibique merito gratulari, exteri admirari ac etiam invidete polffnt. E t e ­ nim ubmarn gentium ta n ta educationis patriae habita eft r a t i o , u t ei praeficerentur graviffimi, ac fapientiffimi Yiri, inter Principes Regni, fuffragiis omnium ordinum delecti ? ubinam gentium inftitu tu s eft ampliffimus procerum Śeuatus, penes quem. rerum gerenI. daruin* ac docendarum in fcholis , gymnafiis, & univerfitatibus lumina effet auctoritas, & poteftas? Ubinam gentium procuratio educationis aerei literariae connumerata efi: inter ampliffima R eipulicae munera, iifdemque commiffa y in s, qui graviffimis patriae nego­ tiis prsefefti funt? Nufquam profe&b.. E quidem fc io , nec vos la ­. tere poteft, A uditores ornatiffim i, inftituta effe hic illic Collegia praefectorum vel rebus m athem aticis, u t in Regno Sinenfi, vel rex navali, u t in B ritan n ia, vel examinandis m ethodis detegendae ge~ ographiese, u t ajunt, lo n g itu d in is , u t etiam in Britannia, vel de­ nique adminiftrandae juftitise reique m i l i t a r i , aut aerario publico, u t fgrme ubique* ac in noftra praefertim Republica; id quod etiam S T A N IS L A I A U G U S T I debetur aufpiciis.. Quis ignoret-. quoque conditas ubique, magno populorum ac regnorum emoliiMentó * Academias ac Societates Regias fcientiarum &> artium At.

(19) A t ubinam gentiunl, Collegium Prsefe&orum E d ucationi pilblicse ex viris principibus conftitutum lit, plane ignoro.. Id videlicet a. D EO O. M. qui non folum Regum ac Regnorum, fed etiam telle P r o p h e ta : Dominus fcientiarum ejl, id, inquam, fapientilfimi Prin­ cipis regno, id d ig n ita ti Reipublicae Poionae, id Yellrae fapientiaa ac v ir tu ti, Moderatores & A rb itri E ducationis publicae, Yeltrse fidei & in te g rita ti, Yellro in Patriam ac Rempublicam lite rari ani amori dellinatum ac decretum fuit,. d uare divino etiam beneficio. facium ell, \ iri P rin cip es, u t in rebus gerendis, quae muneris Yellri e ra n t, quaeque graviffimae ac difficillimae fu n t, eximie refpon­ deri cis & Ipei Patriae, & expe&ationi publicae, & Yeltrae d ig n i­ tati. A gebatur de ratione Rudiorum ad u tilita tem generis humani, ad emolumenta aReipublicve, a J cummoda umulcujufque civis fpe& a n tiu m ■ eam ut conderetis, inftituillis Collegium hom inum literato rum , qui cogitarent, m editarentur, ac suis in confeflibus exam inarent, quot claffes fcholarum mflituendae, pro gradibus ae­ ta tis & ‘cognitionis humanae, quid in unaquaque clalfe ju v e n tu ti tradendum , quid unicuique magiftro, quid difcipufis praeferibendum elfet.. Quoties Yofmet ipfi his eruditorum virorum confeffi-. b u s , deliberationibus, & coniiliis intereffe voluiltis , n u lli u t la­ bori parceretis, ad id bene flrmiterque ftabiliendum , quod to tiu s in ltitu tio n is bafis ell & fundamentum.. A tq u e hoc modo effecillis,. u t adiit jam praeclara Rudiorum ratio , rión ab exteris regionibus accerfita, led p atria, ac doniellica, hoc ell, accommodata ufui vi­ tae, non alibi, quam in Polonia degendae. A t deerant libri in fcholis publicis praelegendi, qui praefcriptae ftudiorum ration i effent conformes, & intelligentioe juvenum pro diverfitate setatis confentanei;. A d hos enimvero confcriben-. dos, eruditiffimos quofque, qui operam & induftriam fuam huc conferre v e lle n t, propofitis c o n d itio n ib u s, & ampliffimis praemi-.

(20) is i n v i t a t o , atque'rurfus id conlecuti e t o , u t magiftri aequb ab dilcipuli hóc etiam commodo & adjumenta non fint plane d elh tu ti. S tab ilita ratione ftudiorum, ac libris appofite ad eam confcn* p t i s , quid Vos magis follicitos habere debuit, V m fapientiflimi, quam i l l u d , ne accideret unquam, u t bonorum magiftrorum copia deeflet ta n ta , quantam in univerfo regno m ultitu d o dllcentium , h numerus fcholarum poftularet.. Q uid enim divina etiam ratio. docendi prodeffet, nifi adeffent ii femper, qui eam fequ erentur, jam ante literarum iludiis ad m unus docendi comparati. HulC in ­ commodo, quod profecto graviffimum elt, ne unquam effet locus, ita inligniter provifum eft, u t nifi Vobis tan tu m fap ie n tte tri rem, quantum meffe fcio , divinitus id potiu s accidlffe , quam humano coafihó faćtuin efse crederem. Cum enim optime perlpiceretis ita a flatura comparatum efse, u t nifi hom ines ad quodpiam v i t e genus ac inftitutum lormentur, diuque fele exerceant, in eodem nec diu confiftere, nec quidpiam lau dabiliter & p rsc la re agere poffint : primum quidem luftituiftis feminaria C andidatorum , qui omnibus v ir tu tis , d o t a n s ,. ac lu­. tu ri magifterii p ra c e p tis m ftruerentur , tu m excogitaflis & effinxiftis pulcherrim am fpeciem alicujus R eipublica:, in qua live Ipe ćteiitur leges & M agiftratus, live foqietatis vm culum , & quaedam neceffitudo, five communis habitatio & ratio vivendi,. five com­. m oda, praemia, & paenae, five demum quaecunque ftatus Acaa_m i c i i n f ti t u t a :. e. a. om nia literariu m aliquod im p eriu m , vel, u t Ve-. ftro u ta r nom ine, Hierarohiam feram divinitus ordinatam exhibe­ re videntur. A tq u e hanc five R em publicanl,. f i v e. Hierarchiam, con-. fociatis & confoederatis fcholis univerfis, velut provinciis ac d itio ­ nibus qu.bufdam , ita conftare voluiftis, u t geminarum Univeriitatu m altera quidem in P o lo n ia , altera in L ith u a n ia , to tiu s c p l i s efset c a p u t, atque Schola Princeps & haberetur, & d ic e r e tu r ;.

(21) propterea, quod utrique tan tum au&oritatis & poteftatis tribuen­ dum cfsc cenfuiftis, u t eaś rerum oiuniuni m oderati i c g s & arbitras» atque Collegii Veftri quodammodo vicarias conftitueritis. Quod a ttin et porro dilciplinas ac fcientiaS in univerfitatibus excolendas, nullam earum, live divina fit, five hum ana, ibideefse paffi eftis, ubi fedem omnium, arcem * & emporium ftatuiftis. Qua­ re. cum e quatuor C o lle g iis , quse in to tidem facultatibus univer-. fum fcientiarum orbem coinpleduntuf , in hac Um verfitate M edi­ cum deefset a n tiquitu s > ita illud hodie conftitutum eft, ac fi diu jam ante floruifset, prsefertim cum imm ortali S f A N l S L A l A U ­ G U S T I benefici6 confecutum fit & felediffimorum librorum m u l­ titu d in e m , & immenfam Hiftori® naturalis colledionera,. & hm. barum atque plantarum ab u l t i m i s t e r r i s allatarum c o p i a m tau tam, q u a n ta m in.figmo horti hotarnci m agnitudo poftulaict. N o n eft exilis O r a t i o n i s me®, led ampliffim® d ig n ita tis & auth o rita tis. Veftr®, V iri principes m ftitu tio n i pubi ime Pnciecci,. debitas Regi optim o gratias agere de tam illuftri munificentias fu® m onumento, q u o d , cum falutem populorum cariffimam e fs e P rin ­ cipi tam aperte dem onftret, viciffim populos ad vota fufcipiencla pl-o falute P rincip is invitat.. M ihi liceat, Umverfitatis hujus n o­. mine, votis publicis accinere, fuperofque p r e c a r i: Vitales interjaceas, herbafcp salubres F lo re at u t populi vitaJahifcp, [au C ollegió Medico ita conftitutó, u t & horto Botanico, & theatro A natom ico, & m ufeo hiftori® n a tu r a lis , & copia librorum atque inftrumentorum, & elariffimis V i r i s , qui hanc Icientiam publice profiterentur, egregie auftum ac liifiructum fit, n u lli operat nui lifque impenfis parcendum efse cenfuiftis , u t ali® quoque 1 acui ta te s vel fplendorem fuum retin eren t atque augerent etiam , vel fi quid detrim enti pafs® fu n t, nova ftudiorum inftauratione reflorefeerent.. Sane hic mulsei phyfici infignis apparatus , h®c m agni-.

(22) fcudo ac pragftantia inftrumentorum A ftronom icorum , haec prope infinita m u ltitud o obfervatiOnmn, haec Obfervatorii celebritas ta n ­ ta , quantam egomet ipfe deliderare p o tu i non expe&are, & m ulta alia, illuftre teftimonium red d u n t incredibili ftudio Veftro, quo Phyficas & M athem aticas difciplinas promovendas effe putaftis. Sed dies me deficiat o p o rte t, fi vel to ta m inftaurationem liujus Univerfitatis , Vel omnem rationem Status A c ad e m ic i, inftitutionem que literarise Reipublicm, quam paulo ante commemora vi, ita enarrare pergam , u t ubique eommonftrem Veftram fapientiam , Veftram induftriam, Veftrum boni publici ftudium, Veftram denique immortalem gloriam. Quare cum ipfum tem pus me admoneat, u t vela orationis meee contraham , neque,linmenfo mari me committam, prim um quidem D EO bonorum omnium aućtori gratias quantos poffurn maximas ago, tum S T A N IS L A O A U G U S T O Regum optim o ac fapientif* fimo, atque univerfis Reipublicae Ordinibus gratulor de Vobis V i­ ri Principes, demum eundem Patrem luminum precor, u t quam educationis patrue adnnniftrationem & R E G I & Reipublicee & V o­ bis ipfis inlpiravit, eandem fartam ted am q ue diu fervet, atque om nibus bene evenire jubeat.. CASU.

(23) CASIMIRI NARUSZEWICZ S.. T IIE O L O G U E D O C TO R IS,. P R iE L A T I SC H O L A S T IC I SMOLENSCENSIS* Y IL N E N : U N IV E R S IT A T IS S E C R E T A R II O. R. A. T. I. O. -. i j* S T U D IO R U M. IN S T A U R A T IO N E. Antequam Pro[pectus Lectionum in UniverJLtate tradendarum p r o m u lg a r e tu r ,. H. AM O tb u m. A. D. i. A. t. M D C C L X X X t. O C TAV O. LE M AS. tlE C E M B K E S. -:;;V. JJod a D E O Optim o Maximo ardentibus v o tis depfecati fum us, u t. nimirum Scientiarum UmverfitaAit..' ^ • 1 '1 * A* tem , quam Sapientiflimorum in R epublica Virorum, legi us m i hanc. tu ta m , fedfuo adhuc in codice reconditam, inertem ac vMut exa­ nimem intuebam ur, Vivam tandem ac fpirantem, atque palam loq u e n te m , & suo utentem inftituto aliquando fpectare poffemu , id hodierna d ie , propitio ac favente N u m in e, Rege an p o tiu s supremo literarum A lto re ppitulante,. C. o l l e g i o. Prsefectorum public®. in ftitution i fanciente, to ta R epublica literam i plaudente , cum fumma animi noftri voluptate confecuti fumus.. Piinceps. fjj. me Supremi Tribunalis M. D. L . Marefclialle, Le&ijfuni ejusdem bunalis tfudices, tfllujlrijiini A n tiM tes, Perillujlres ac Re vei eUp ^.

(24) Prcelati & Canonici, cceterique vejlris titulis ornatijfuni Auditores. O rnata & m unita ab Jlluftriflimo Collegio Prasfedorum piiblicas inftitutioni Diplomatibus suis Univerfitas haec, antequam publice fcientias tradere in cip iat, fpecimen eorum * ad quaepoftea perdifcenda avidiores & alacriores literarum alumni convolent, veftrum nunc A . O, in Confpedum p ro fert; fimulq; eximiae ac fingularis erga bonum publicum Sereniflimi R e g is , Collegiique Praefedorum publicae inftitutioni voluntatis & beneficentiae documen­ tum exhibet luculentillimulm Quid enim aliud f u n t, ifta Theologiae, P h y fic es, Medicinae, Jurifq; Collegia, nili totidem aperti & expofiti pro R eligionis & Patrias felicitate uberrimi fontes, ab inexhaufta Regia & Collegii Prasfe&orum publicas in ftitution i liberalitate m anantes? N am cum felicitas publica e fmgulorum Civium felicitate co n ftet, haec a u ­ tem in optim a ju ventu tis inftitutione fitd fit; ad perfe&am vero inftitutionem & prodromas fin t, & duces literse; illud profećtó co n fe q u itu r, ut, in qua literas vigent, vigere & florere , ac felix Relpublica efle debeat. Quod cum ita clarum iit, u t ampliore probatione non indige­ a t ; fatis me , & ad animum quam gratiflimum erga Regiam Majeftatem, ac C ollegium Prasfedorum 'publicae in ftitu tio n i in vobis excitandum , & ad hujus Univerfitatis l a u d e m , amoremque fcien­ tiarum ingerendum , ditiffe arbitrarer; nifi illud mentem fubiret, quod ex ore atque oculis veftris, fi me non fallit opinio, legerepoffum.. Efle nimirum quofdam, qui boni publici nimio forte, lau­. dabili tam en femper defiderio incenfi, in ipfo nafcentis, u t ita dicam, Univerfitatis e x ordio, &. flumina ftatim , & perfe&iflima. ab ea exfpedent om nia; illam que nili celeberrimis illis Academijs & Univerfitatibus Londinenfi , Parifinas, Viennenfi, Lugdunenfi , Iicinenfi, M o n tifpeflulan i, Turonenli, Patavinae, caeterifque, & par jam & semula fit, m inus asftimari polfe a u tu m e n t. Afperius eft.

(25) eft hoc, quod m ihi aliquis veftrum objecerit ; non tamen ita arduum* u t me solvendo imparem morari poffit; imo vero A. 0 . , iftud ego yobis libenter concedam , u t summa nimirum omnia a nobis requi­ r a tis, eo tamen pafto, u t a vobis omriia etiam summa & sperare St confequi huic Uniyerfitati liceat, A tq u e u t inde exordiar, unde potiffnnum. laus hujus Univerfitatis pendet, de Praeceptoribus * quos hic domi ac peregre conquilitos videtis , omnia summa non ominari, fed certa Ipe praefumere, non p olliceri, fed spondere san&eque prom ittere Yobiś audeo.. Viros enimyero omnis doćtrinae, eruditionis & fcientiae. laude clariffimos, vita; ac morum in te g rita te confpicuos, omnique praeconio digniffimos inttiemuiK Quos ego, etfi m ihi quis, ne quod lentio e lo q u a r, paliio cap u t obnupfcrit ( u t Soorciłps > siiYiormO vituperare juff u s , volebat) tam en non laudare non poffem. N equehoC , quod dico, aliquis affentationi meae trib u a t, atque facile elfe A thenienfes ab A th en ien fe laudari, dicat. Yerfantur ante oculos veftros ac etiam per ora om ni­ um feruntur ea v irtu tis ac doćtnme docum enta, quibus In Clariffuni Viri necdum in haC Uniyerfitatis fcientiarum luce politi, fa­ tis jam superque noftris in o r i s , & Icriptis inclaruere & factis. Quodfi splendor lf te , quia Patrius & nofter eft, non ita puras ac pellucidus alicui effe videatur, nili ab externo ccelo, rum Academiarum sole p r o v e n ia t; n o v e n t ille,. & extera­. Viros noftros m. iifderti celeberrimi?, quas superius nominavi* Academiis* & U ni verfitatibus* ob fingularem doćtrinae, eruditionis & icienti® laudem, magnum fibi nomen pridem compara Ile, atque in eis partim Doćtorum, partn n Praeceptorum, partim denique Membrorum & Soci­ orum clariffimis t itu lis , totidem nempe virtu tis &. fcientiae suas juftiffimis praemiis, infignitos & honoratos , atque in Univerfitatum illarum & Academiarum ornatiffimos ccetus aggregatos effe. N on eft cur a Clariffimo hujus Uniyerfitatis capite , X). 3. R. ectore. hia-.

(26) Magnifico, miae. Regio Aftronomo, Londinenfis ac Parifiiue Acade*. Scientiarum membro. exorfus,. fingulorum nomina. per-. cenfeam, ne, & modeftiam illorum , ob quam praeclare potius face­ re, quam praeclare fada laudari volu n t, offendam, & vobis A. 0 . quas pridem nota su n t, fruftra recoquam. Eodem ifti sub noftro, atque alii Sapientes Viri sub coelo fuo , fcientiarum fole fplendent , eadem luce corufcant ■, ac aemulum illis & par v irtu tis ac dodrinae jubar diffundunt.. A tq u e hoc erat A. O. quod illis, p ri­. mum O ptim i «que ac Sapientifiimi RCgis fioftri, tu m. C ollegii. Praefectorarn publicae in ftitu tio n i, exiftrmationem, benevolentiam fiiigu larem, aC amorem etiam conciliavit adeo, u t v irtu ti eorum ac dodrinae confifi, nil. d u b ita re n t, quin inftitutionem Patriae. j u v e n tu tis , bafim illam ac fundam entum ptiblic® felic ita tis, illis concrederent, Vos autem, quafi ligno quodam dato, de iifdem Praeceptoribus omnia 'siimm; perare juberent. Quodli a d ifcip u lis, qui hoiurn praeceptis inftituendi funt, p a ­ ria flatim expeftatis ; cogitate qusefo, nos, VCtCri illa fatorum turbine diruta, novam e ruderibus litcTuum molem educere, Ulique U niverlitatem h a n c ,. supremum veluti apicem, im p o n e re, quo. necdutn cuiquam ita tritu s ac pervius Callis fit, ut ad sublime tam c ito polfit pertingere.. Primas literarum claffes, medias ta n ­. dem , tum reliquas, veluti fcalas quafdam & te ra t, & notas fibi red dat oportet, u t ad culmen quifquam enitatur,. Qnodh id con-. fecutUs etiam f u e r it, illu d adhuc reftat, u t lupeiioies illas Mufas a limine prim um sa lu te t, & m veftibulo sedium illarum novus hofpes n o n n ih il haereat, donec referato fibi ad lacrum illu m M u farum Senatum aditu, eas fibi familiares & domefticas ufu & exer^ citatione aliquot saltem annorum red dat, paremque illis dodrinae h. copiam & laudem tandem confequatur.. Graue eft A . O. om­. ne, u t a ju n t, principium , & paulatim summa effe p e te n d a , jufti rerurn aeftimatores monent.. Tenellae funt hae dilcentium plantae quas.

(27) quas etfi v e tu fto illi, fuccife olim fertiliffim® arboris trunco inie­ rim us, opus tamen h a b en t, u t ex primum c o n c re fc a n t, & perfeftorum Magiftrorum cura ac induftria diutius n o n n ih il foveantur, do­ nec in ramos & folia diffuf* , novos & maximos; quos exipecfcatis, eofque perennes fructus afferant. Neque hoc i t a a vobis'A ; 0 . intelligi yoio, u t hac exlpettatio» ne in progreffu juventutis literario diu irultremiui. bacile eft ad fupremą eniti, fi, qui & iter monftrent, & lallis opem ie r a n t, o p ti­ vo adfint duces.. Facile p ia n t* in arbores excrefeunt, fi indu-. ftrios , qui eas foecundiffimo fcientiarum rore perfundant, Magiftros nancifcantur. Tales viros cum habeatis; ( quo f acilius, & m aturius, illi efficere id, quod a vobis expetitur, poilint, ) facite, u t, quod illi a yobis viciffim expetunt, & fperare,& confequi ipfis liceat; Veftram niniiruiii gratiam, vcfitum anagram & benevolentiam erga ie maximam. Nam fi optim os in Patria cives habere defideratis, Scientiatiarum profećto, quibus ii tales effici rem O p tim i. vobis. &. ineffe. p o ffin t,. debere maximum,. felices effe. cupitis, eos,. &. ftu d iu m ,. facile. &. colligetis.. qui ad bonum. amo­ Si. & feli­. citatem publicam confequendam f a c e m p r * f e ru n t, omni, qua poteftis maxima, benevolentia complectimini». h e lie ia illa R egna effe. d ic itis , ubi aut Philofophi regnan t; aut Reges ph.ilofopliantur . non ignoro equidem a lap ien ti M agiftratuum gubernatione p u b li­ cam pendere fe lic ita te m ; at illud etiam fcio quod , ut gubernare bene ae sapienter Magiftratus poffint; a Doćtoribus & P acceptori­ bus s u i s , qui gubernandi feientiam d o c en t, hoc ipfum habeant. U tque ad Reipublicse subfellia poffint accedere, teftim om is Academiarum & Univerfitatum, q u * eorum facultati suffragentur, paffim, atque u tin am femper , nitantur. Quod (i itaque florentis R eipublic * fignum eft, fi a fapientibus gubernetur, erit. profećto. illud ma­. xim um , fi illi ipfi, qui artem fapienter gubernandi docent, & flofentes fint, & in amore ac honoribus habeantur. N on eft novunr A.O..

(28) quod contendim us, fed paene proprium ac commune Academicis, Quorum p lu rim i, ob folam dodrin® praerogativam, civilibus Magiftratibus& honoribus ornari promeruere. Horum omnium, ftudiona ac patrocinium Regum ac Principum erga Academ icos, u ti p n ftinum fic perenne, maximo nobis documento eft.. N on video cur. exterorum exempla commemorem, ubi domeftica le fe ofterunt. Quid mvi&iflimi. illi. Reges. SIG ISM UNDU S. PHANUS BATHOREU S,. LAD1SLA US. A U G U S T U S, S T E quartus, JO A N N E S. C A Ś1M 1RU S, quid O ptim i fuique fimillimi duo A U G U S T I y ^ v.> •egerin t, quibus g r a t i is , honoribus, privilegiis, im m unitatibus A cadem iam ha ic ornaverint & auxerint, ex oratione a.ite me inftituta jam didiciftis. Quid Regum optim orum ad exemplum compoJiti optim i Cives, opum ac facultatum ad literarum incrementum con­ tulerint, vel ipfi ifti parietes Fumolis M a jo r u m uoftrorum im aginibus fpirautes loquuntur. Q u id aemulus virtutum majorum suorum R e­ gum optim us ac fapienti (Iimus, idcmquc literarum cultor & exi­ mius &. maximus S T A N IS L A U S A U G U S T U S, non modo ad h u ­ ius Academi® , verum etiam ad. totius Reipublic® (iterari® bo­. num ac decorum , indies conferat, videtis, & me tacente intelligitis.. Si modo hic tacere poifum , ubi vox, grati animi interp res,. fponte fefe e pedore p ro rip it ac erum pit ? & jucunda (emperque re­ cens Regalis munificenti® memoria ingrati amm i culpam reformidat? Q uantum ig itu r potero voce contendam, u t omnes, quotquot hic aded is,. hoc quod dicam, exaudire pollitis: S T A N IS L A U S A U ­. G U S T U S Rex Dominuś nofter clementiftimus me a puero quideni literis deditu m , & cum aliqua hom inum approbatione in iis verfat u m , fed injuria temporum* rude jam , u t arbitrabar, donatum , fui Paterni amoris ac Regalis grati® pleniffimis datis ad me literis, in eandem arenam denuo revocavit, Regio patrocinio firmavit ać flabilivit, oblato dein annulo, venerandam fui oris A ugufti ima­ ginem pr® ferente,1me ard iu s Mufis d e v in x it, ealdemque m ihi iii Vet'.

(29) perpetuum defpondit, atque hac Regi® beneficentiae, meique amoris ac venerationis teffera immortali, (p ro u t difęrtiffimus Regiae voluntatis interp res, lmjus sevi Ł iterató m m facile Princeps, a me vero om nibus titu lis colendus frater meus > iuo elegantiffimo car­ m ine ( a ) eft pro fecu tu s') ad tenendum in ftadio literario curium calcar addidit. Hic cum ciariffirni Y in F ra tris mei m entionem fac io , duo m i­ h i , Angularibus celebrium oratorum encomiis relinquenda , non tamen penitus a me reticenda, in mentem veniunt. A lteru m. qu'. utile & gloriofum Patri® effe poffit vel unius viri acre ingenium cum affiduolabore conjundum , ubi fem elRegiisfavoribus & benefi­ ciis fuerit incitatum. atque inflamm atum ; alterum: quanta spes. yiris doctis, faciend® olnn fortun® fil®, nom inisque in. illuftrandi,. doctiffimo ac 1iheraiiflimo affulgeat.. R ege. A g ite ig itu r A . 0 . & Regum concivmmqueveftrorum' exem pd secuti; limili benevolentia ftudnfque Academ icos profequi non dedxgnemmi. Duros illi labores & sudores pro ju ventu tis inftitutlon e exhauriendos ex animo offerunt, & Patri® civm m que felici­ tati jam jam confecrant; vos modo, in eorum v irtu te ■& doctrina, R egis fapientiffimi & dódiffimorum virorum , qui form and e juven­ t u t i eum poteftate p r® fu n t, exemplo m d u d i , omnem fiduciam rep o n ite , & contra pr®judicatas opiniones ac temeras obtrectan­ tium voces eos ftrenue defendere, atque, quod m ihi maxime. d i­. cendum , & a vobis expetendum , reftat, ipfis'avtibus ac fcientii$ in hac Yniverfitate explanandis confidere velitis. E ru n t enim profedo, u tin a m lalfus angurfim , n o n n u lli, ci ul novitate. quarumdam fcientiarum & artium , veluti folis sub­. u rti radiis, lip p ien tib u s adhuc e fomno oculis perculfi, eas vel id ta n tu m ,. q u ia. durius eft, eere,-. nov® funt , non fatis, u t par eft, ®ftimaie, vel, quod iis o b n i ti , aut a n cip iti 'animo. & oculo. refpi-. aut denique quod perniciofiflimum eft, mentes &. “ < » 'V id eatu r O c C x i L ib : IV . JU fiiiF A d a m i N aru fzew icz E p ic o p i C o a d ju to ris S m olem N o ta m M L . cum an n u lu m a Sereniffim o R ege m ihi donatum , reddere , c n p a. ^.

(30) Ventutis ab iis avertere, manumque difcentium , ferulas, u t ajurit. Praeceptorum subducere , non verebuntur. Tim enda funt haec A. 0 . aeque ac dolendą, atque in ipfo fonte , undepeftis ifta literarum manare p o fle t, obftruenda funt. Duas ego caufas hujufce mali, u t m ihi quidem videtur* elfe intelligo. A lteram : fcecundam illam vitiorum m a tre m , ignorantiam ; invidiam erga li~ teratos alteram.. Quodfi dobtiffimotum Viroruni gloriae quis invi­. deat, non tam refutatione no (Ira, quam miferatióne potius, h non contem ptu, dignus lit oportet.. Si ignorat* a nobis; vel breyiffime. infiruatur, eft neceflE Q aid vero in hac nova Rudiorum ratione fit, quod animum cniufquam avocare aut alienare poffit,. non. video.. Eadem eR. o». mninó, quae in celeberrimis Europae A cadem iis praefcribi & ufurpafi solet. Eccur ig itur ifta Rudiorum ratio, qnw, nifi illic novis incil­ es sapientiffimórum virortiiti invetitis lnRauraietur atque ornaretur, vetus jam & obfpleta dici debuiffet, yeftros hic quadam inaudita * novitate animos terret? E t cum florere apud vos literas, pariter ac in illis A cadem iis florent, defideretis, eam literarum normam refp uitis, 'quam illae fecutae,uberrimos, metu novitatis non obflante, civibus suis fructus alferunt? Quid fl nec nova haec, quas docenda ao-aredimur, nec aliunde advefta,. led. intra gentis noRias lines, at-. que in finu patrio n a ta ; & , u t ita dicam* educata elfe. v id e ritis. ?. R e p e tite , quceso, paulo fupenoris aetatis memoriam, & iite ra riav e ­ terum m onum enta m tenebris & cineribus lorte abdita ac oblivio­ ne fepulta eruite, atque in lucem proferte : & eognolcetis p ro­ fecto, earum, quas novas & extraneas dicim us, majofes noRros ar­ tiu m & fcientiarum parentes fuifle, easfoviffe, coluilfe, m agnifque increm entis auxifle, atque fic cultas & aućtas, veluti pu lcherri­ mam ac opulentiflimam hsereditatcm, cujus hodie pofleflionem in i­ mus,''teRamento quodam nobis reliquifle. Infinitus eflemfihujufmodi, plen a d ignitatis & antiq u itatis m onum enta, aureae praelertim illi-.

(31) us sub SIGISM UNDO A U G U ST O , H E N R IC O Y A L E S IO ( b > ST E P H A N O B A T H O R E O ( c ) , SIGISM UNDO III. licerarum as­ t a tis , fingillatim recenfere, & veftr* mentis obtutibus subjicere perfequerer.. N ih il itaque de eofuiu feriptis celeberrimis ac admi­. rabili variarum cognitione fcientiatum, Hiftoriae fcilicet naturalis, Phyfices , M athefeos, tum Medicinas, Rei agrariae,. Iheologiae,. Junfque Ciyilis ac Eccleliaftici, tum PhilofopInus Politicae ac M o­ ra lis, faci® & profanae Hiftoriae, folutae itidem ac ligatae E lo q u en ­ tiae, quibus rem literariam in hoc regno illu ftra ru n t, gloriamque gentis fu® qua late patet orbis literatus prop ag aru nt, nihil in ­ quam in praefentiarum dicam. Sola eruditiffimorum quorundani Virorum, u t mille pr®teieam alios, nomina, veluti: Potoccii, Zam oifcii, Luboinirfdi, ŁubienJcii, Ojjcdiiifcii, OJolinfdi, Sidikovii, Mciximilicini Fredro, Morftynh* Ponirifcii, P ia f edi, H o fi, Tarfevicii, Kochanovii, Sarbieuii, Klonovii, Tvardovii, Otfm ouii, Ine/JH, Kmicicu, Nicolai Reif, Simonidis, Z a ­ dr ea Kanpn Roxolani, Chroscinii, Petri Slcarga ( d ) , Vujecd, Otichovii, G ornidi, Croineri, D lu g o jii, Bielfcii, F ar gobii, Rijvocii, E. Kój a -. £ b ) S jg ifiiiu u d o A trg u ftó R e g e defurift-o c u m L e g a t i e P o lo n ia , H e ttric u m V a le fiu m ad. T h i o n iu n c L p o fc e n. t e s , P a rilio s v e n iffe n t , e o ru m e x c e lle n te m d o c trin a m , & s u m m a m e r u d itio n e m , v a ria ru m q u e h n g v a ru m perfeftan.1 n o titia rti u n iv e r f a G a llia a d m ir a ta eft (c ). Cum M a rc u s. n o s lin g u lo s m e rc e d e , ac c a p e r e t,. Soligrtac H iftor' Polon. A n to n iu s M u re tu s a S te p h a n o B a tfio re o p ro p o f ita. m ille. Tom o V. q u in g e n to ru m a u re o ru m in a n ­. fp e S a c e rd o tii ; e x quo n o n m in u s q u iń g e n tó s a iin u ó s a u re ó s. ilu m m oś. in P o lo n ia m v o c a r e tu r, a in ic o fuo P a u lo S a c r a to de h a c re fc rib e n s , de P o lo n is ftc .a it. M a -. g n a m i h i , S a c r a te ,. cum. p e rm u ltis. P o lo n is fa m ilia rita s , m a g n u s ufus , m a g n a. n e ce ffitn d o fu it. S e m p e r e o s e x p e r tu s furn b o n o s v iro s , r e f t o s , fim p lic e s , a p e r to s , h u m a m ffim o s p rs e te re a , & p r o ­ p e o m n e s eo vitae c u ltu , ać m u n d itia , qufc ad e le g a n tia m p o tiu s , q u a m ad u lla m b a rb a rie m. ac­. c e d e re t. N u g a illae fu ilt h o m in u m , e o s , qui a d u la ri, & f a lle r e & aln td lo q u i aliud c o g ita re n e fe m n t, b a r­ b a ro s v o c a n tiu m .. U tin a m. d ia I t a l i a , q u o ru m v ix. n o s eo m o d o b a rb a ri e lfenius! u tr i v e ro b a rb a rro re s s u n t , n a ti in m e ­. c e n te fm iu m q u e m q u e r e p e r ia s ,. t e r a s a m e t ? a n P o io n i q u o ru m. p e r m u lti,. & e aru m. qui la tin e a u t. lin g u a ru m. u tr a m q n e. grsfece loqui f c ia t, a u t lip e rfe ftiffim e. i t a lite r a s a c lib e ra le s d ifc ip lin a s a m a n t , u t in e is te m p u s o m n e c o u liim a n t ? o lim. c a lle n t, &. illi fo rtaffis a f -. p e r i a c b a rb a ri fu e ru n t , h o c q u id e m fzeculo, v e r e o r , n e ad n o s b a r b a r i e s , ad illo s c u ltu s & f p le a d o r vitse, & e ru d itio a tq u e h u m a n ita s , m u ta tis. fe d ib u s, c o m m ig ra rir it. E pifi: L ib:. ( i ) T h e o lo g u s , H illo ric u s , O r a to r c e le b e rr im u s , p rim u s A c a d e m i* V iln e n fis R e f to r,. tX V L.

(32) Kojalovicii, Syrena, ( e ) Rzqczynfcii, ( f ) Petricii, ( g ) Petri de Crefcentiis ( h ) Copernici,, Hevelii, Siemienovicii, Solfcii, Bofgravii, ( i ) Krigerii, ( k ) Tylkovii, Q 1 ) Vijfocii, Goslicii, Refcii, Cnapii, Bzo~ vii, ( m ) Herbejlii, Sokolovii, Starovolfcii, Falijsovii, Sa kkii, ( n ) fo­ la, inquam, Eruditiffimorum Virorum nomina* totidem que litera'rum num ina recenfuiffe sufficiat. A t h®c eft rerum. omnium humanarum yiciffitudo atque in ­. firmitas, u t , vel brevi du rent, vel ipfa tem poris d iu tu rn itate ad fummum perfeftioiiis apicem evecta?, p aulatim mole ruant sua, ać oblivioni mortalium dentur adeo, ut nullum b r e v i, aut tenue ad­ modum veftigium memoriamque fui relinquant. Quod 11 c«iteris rebus , literis certe accidere minime debuiffet* quas cum alia omnia pofteritati tranlinittere soleant, ipfae prolec­ to mtatem onineni ferte deberent. Secus tamen A. O. accidit, at­ que iifdem, quibus Literarum Parentes & cultores, liter® cineri­ bus perftepe tu m u l a n tu r ; e quibus tandem excuff® & veluti ab inferis revocat®, quse Majoribus luere lamiiiares & domeftic®, pO5* fteris alien® & peregrin® effe videntur. Quod fi lu n t qasedam artes & fcienti®, quas patri® Juventu­ ti proponimus , qu® vel poftiliminio revocat®, vel certe noftrisin oris omnino su n t adventiti®, eas tanquam publicae felicitatis pr®curcurfores & nun tias hofpitio noftro avidi excipiam us, atque etiam civitate donemus , ut, cum illas Patri® felicitas fuerit conlbcuta, qu®. ( e ) H i l i o r i * N a tu r a lis fc rip to r c e le b ris, D o d o r & ProfelTor ili A c a d e m ia C ra c o v ie n fi ab H a lle ro C laiifliSid h u ju s aevi B o ta u ic o m i.ific e la u d a tu s . ( f j ) H ifto r: N a t u r : ap u d e x te r a s e tia m n a tio n e s s a tis c la ru s . ( g ) P h ilo fo p h u s & M edicU s c e le b ris. ( h ) H ifto r: N a tu r : a c R e i T E co n o m : fc rip : ( i ) A n g lia o riu n d u s , S te p h a n o B a th o re o r e g n a n to in A c a d e m ia V iln e n li Pr-ofelior IV lathefcos, ( k ) I n A c a d e m ia V iln e n li P rofelT or M a tlie fe o s . fl). P r im u m in A c a d e m ia V iln e n li, tu m. P ra g e n fi, illu c in v ita tu s , P h ilo fo p h i® ac M a th e fe o s ProfelTor.. ( m ) E fa m ilia D o m in ic a iio ru m in v a rio f c ie n tia ru m g e n e r e j n n u n ie r o ś p e n e e o fq u e u tiliffim ° s ( n ) P h ilo fo p h u s P o litic u s , e g re g iu m fc rip fit L ib ru m d s fcopo R eip u b licse Polonse,. icripfit. L ib ro s,.

(33) quse 'nunc novitate terrent , confvetudine & u tilita te ac nura cum patriis legibus & inftitutis confenfione tandem placeant. Dulces hos utiliflimarum fcientiarum & artium frudus, fiquis eft, qui vel non fatis perfpiciat, vel quafi e longinquo adhuc pofitos effe autum et , ad fontem is, ipfafque venas unde decurrunt, & fcopum etiam quo colliniant, propius accedat o p o rte t; tum puritatem ac salubritatem earum, fufpensó praeoccupate m entis ju d ic io ,. c o m in u s. c o n te m p le tu r,. exploret.. Nec aures tantum. iis, quae vulgo de literis temerb effutiuntur, fed lpfis literis ani­ mum adhibeat, eafque in tu s , u t ajunt, ac in cute perlcrutan conetu r; ne q u e ex a d f c i t a a l i o r u m o p in io n e, fed ex fua fententia, de utilita te earum & frudibus ftatuat; eos profedo neque ita abftrufos , nec ita a nobis diffitos, Ut rebatur forte, effeintelliget. Geninue W , fed suis adhuc conchis invo lu te, quae labore Praecepto­ rum propediem Cvoluentur.. Adam antes sunt recens e terrae vifce-. ribus eruti, brevi docentium Inna poliendi. N ucleus funt juventu­ ti. p ro p o fitu s ,. fed duriore adhuc cortice inclufus, quem ubi illa. semel adminiculo Magiftrorum fregerit, pulcherrim am fcientiarum & artium Jliadem inveniet, cujus odore & fapore fuaviffimo perluia ac delibuta , verum illum tandem , ac genuinum literarum guftum, quem tantopere in civibus defideramus, concipiet imbibetque. Superi his faveant fo rtu nentque,hic vero.Iabor, hoc opus, quod veftraA. 0 . preefentia & benevolentia freta Univerfttashtec aulpicat u r , afliduum quotidianum que erit.. PRO-.

(34) —. -------------------.

(35) PROSPECTUS. U. K. Ł. A. D. LECTIO N UM . L E K C Y. I.. łE a rtltlo & O rdo-hujus śE ro Jp etlu s,ęŚ. p o r z ą d e k ś N a u k j r J~pojob dawania.. 3 tabio s tu d io r u m , veteri h u ju s U r i u. JZ ekcyi, d a w n y m w te y .D lka d etn ii. v e r jita tis c o n jv c b u d u ic p rcejctibi f o -. z w y c z a je m d ia ŚN '.m czycielow p r z e -. l i t a , a cjuoyis S P ro fejjo re te n e n d a >. p i / y w a n j , n a te n 3 i o k , będzie n a -. fe a u e n s e n t . J. f. T. ' ,—. ----------- jfi§ . _ hadeus. K. u n d z ic z. .. —. .. ś ię p u ją c y . - _______________________________________________. -. A A . L L. &. T. adeusz. K. u n d z i .c z. N auk Wyzwo-. Philofophias Do&or, Collegii Phy-. lony Ch $ F ibzofii Doktor, C olleg ii. lei V. Secretarius, pro Mathefeos. p h y lic i V. Sekretarz, zajłypujący. ipplicatse Profeffore, diebus Mar-. fhieyjce Nauczyciela. tis, Jovis, & Saturni horis matu-. ftofowaney, we W torki, Czwartki, y. tinis, praeleget fpatió. currentis. Soboty Z rana, w przeciągu całego. M e c h a n i c a e Trafta-. teraźnieyfzego Roku,przełoży zupeł-. comprelienfurus , quidquid. n ą q Mechanice naukę, zabierając. neceffarium, ac ufui humano , &.. tow fzyjlko, cokolwiek do potrzeb, y. Vel maxime Phylleae accomodatum. wygód ludzkich, a fzczegolnie do. hac Mathefeos parte continetur.. F izyki fiojujacego Jie w tey Matema­. inni completum tuni,. M atem atyki. tyk i części zam yka fię . A tq u e u t ordine fuo, fuaque me-. jfoy zaś wfzyjłko fzło wedle nale-. thodo cunćta p ro c e d a n t: praemiffis. żytego rozkład u yp orządku: uprze-. i is , quae in prologomenis tractan-. dziw fzy nauką, ja k a Jię na wjlępid. tur de m otu in genere* ejufque af-. dawać zw ykła o Ruchu w poivj~e-. fećtiom bus, & variis fpeciebus , de. ęhnoścU je g o odmianach, y rozmai-. nfitatis apud Mechanicos exprellio-. tych rodzajach, o właściwych Ne-. Q. nil) Lis.

(36) h. ilib u s , de principiis & axiomati-. chemikom wyrazach, o początkowych. bus, quibus demonftrationes Me- praw dach, na których Mechaniczne chanie® in n itu n tu r, de diverfiscor-. dowody zafadzająjię, o wielorakich. pom ni fpeciebus, eorumque gene-. Cial gatunkach, y ogulnijch ornych. ralibus p ro p rie ta tib u s, de virium,. w łajhoś ciach, o filach na koniec, y. feu. rozmaitym onyc/i mianowaniu &c,. bus,. potentiarum deiiominatiomto tu m Mechanices. curfum. quatuor fęćtionibuS complectetur. H aram. całą Mechaniki N aukę we czterech zamknie Podziałach.. p r im a , d e m o tu re ć tili-. n e o , re a li, fn u p lic i, de m o tu c o m p o fito ,. W p ie r w fz ijm. w y tłu m a c z y , ij g r u ii-. & u n ifo rm i,. to w n e m ijłw ie r d z i d o w o d a m i to iv fz y -. a b fo lu to & re -. J lk ó , c o k o lw ie k n a le ż y d o r u c h u p r o jło -. l a t i v o ; de m o tu re ć tilin e o u n ifo r-. c ią g łe g o ,. m i t e r a c c e l e r a t o , f i v e tle l a p f i i l i -. 'nego, y j e d n o k f z t a ł t n e g o ;. bero C o rp o ru m & eo ru m defcenfu p e r p la n a i n c l i n a t a : fin g n la jo se. d e m o n f t r a n c ło ,. red u cen d o ,. ad. ngo-. c a lc u lu m. & fo rm u laś in d e g en e -. r z e c z y w ifie g o ,. n ie jk ła d a do m ch u. J H a d a n e g o ,w z g lę d n e g o , y r ie w z g lę d n e g o ;. do. ru ch u. je d n o -b fz ta ltiiie c z y li. dó sp a d u. r a le s , quse u f n i m f e r y i a n t , e ia e n d o §. p ła fz c z y z n a c h. i f t t i a d a i m ns.. 2. te g o. .p r o jlo - c ią g łe g a. p rzyśp ięfzcn eg o , C ia ł w o ln e g o. n a c h y lo n y c h. w fz y jłk ie g o ,. & c.. za p o m o cą. c h u n k ó w d o w ie lu u ż y tk ó w. ;. , A ra ­. z d a tn e ,. a wJobie ogiihie wyprowadzi j o r mu¥. ■. A l te ram lectionem obtinebunt. W drugim podziale umieści naukę. ea, qme de conflictu directo & ob-. o wzajemnym cial uderzeniu fię , ta k. liquo corporum h ab en tu r, ubi re- projbyni, ja ko ukośnym, podając ku gul® pro concurfu corporum tam. temu względem JpręzyflAjch, y nie-. peiTećtc elafticoriim, quam non ela- fpnęzyjlych ciał, w te fa m e, lubprzeh i co r u n i , quae in eafdem , vel op-. ciw n e Jłrony zmierzających,prawidła. pofitas plagas m oventur, ex certis. na pewnych, y niewątpliwych praw -. & in d u b ita tis p rin cip iis dedućtse,. dach zgnintowane, któreby y do iw P liy ii-.

(37) Phyficis o p e rim e n tis & quotidia­. zycznych doświadczeń Jluzyhj, y w. n i praxi a p p lic a n d i ftatuentur.. codziennym życia obchodzie uzytecznemi były.. T ertia deinde fećtione deiis, q h i. Trzeci Podział będzie o tym, co do. ad St at icam referuntur, adurus,. S ta ty ki właściwie n a l e ż y m i a n o ­. quidquid habetur de aequilibrio ge-. wicie ó równo-ważności ogniem ,. neratim, & praecipue in M achinis; de M achinis fimplicibus in genere, & de unaquaque in ipecie, u ti de Ve cie ejufque diverfitate, de Trochlea, & Axe in Peritro chio, de Plano inclunito, &Lponderibus ope funium fufteiitatis, tum de M achinis compofitis . de Cuneo, & Machinis rotatis, de Co !cliled jo lid a , cava, & injtitiiu, a t­ que de varii g enens PolijfpOfiis; to tu m id luculenter e x p o n e t, bc dem onlirabit, fnlgularumque M a­ chinarum ufum , apparatum , conftm dionem & applicationem in d i­ cabit.. Deinde de a IIrictu aliiique. bbftacuiis & in co m m od is, q u i in ufu Machinarum occurrunt, earumque effectus d im in u u n t, & q u i ­ nam eorum ratio in calculis ha­ benda fit, tractabit. Poftremum de momento , centro gravitatis, & m ethodo utrum que. a ojobiiwie w Machinach; O Machi­ nach w poufzechnosci, ij o każdey Jzczegulnie, ja k o to: o Drągu y j e ­ go rozmaitych gatunkach,o Klubie,^ Kafarze,Ztt£ Ęrgacie.d Płalzczyźnie pochyłey,z/ o cię żarach p rzez pow ro­ zy utrzym ywanych; Toz o Machi­ nach (ktadahifcU: o Klinie y M achi­ nach Koib-'irrotnyćh» o Szrubachr W jp M f e w k l e i m y , y bez końca i Także o różnych rodzajach Polifpaftów; W fzyftko tofię dokładnie opifzc> y wytłumaczy, oraz kaźdey z ofobna Machiny użytek, jkła d , y zajlofoliw­ nie do potrzeb przełoży fię . Potym o tarciu, oraz innych zawadach y p rze fzkodach, jakie w użyciu machin za­ chodzą zmnieyjzając onijch J iłę ,y ja ­ ki na nie w zgląd w wyrachowaniu Jiły mieć należy, niówić Jię będzie. N a koniec o momencie y Centrze ciężkości, oraz o fpojobie oboyga de­. 'centri g ra v ita tis, ejufque m o tu ,a c. terminowania, o iul aft los ciach w.go * , Centra y jego odmianach, toz o cia­. iep iq u e de Corporibus, in, &; extra. łach upadkiem grożących,y beśpiecz-. determ inandi,. de p roprietatibus. la-.

(38) lapsus periculum cónfti tutis, diffe-. me Jlojqcijch, da fi? nauka.. ret. Quartam vero & ultim am fecfcio-. Czwarty zaś y ofiainipodział za-. nem , ea, quse ad Dynamicam fpe-. bierze Dynamik? , gdzie opuściwjzy. d a n t, occupabunt; ubi prsetermif-. gtybfzefzperania o rucha w liniach. fis subtilioribus motus curyilm ei. krzywych, do czegoby Geometrija y. perquifitionibns, qua; G eom etria. Algebra bardzo. & Analyfeos maxime reconditae o-. mufiala, co Jzczegulnieyfzego tylko. opem requirunt, prsecipua tantum ,. względem tego ruchu uważać fi? mo-. qu® in his motibus fpe&anda funt,. t y to za przewodnictwem p iw n e g o. duce femper clariffimo Yiro de la. X ifd z a de la Caiile uczniom fwym. Caille, tra n fta n d a fufcipiet. Hinć p r z e lo ty. wy/oka wpływać. A naprzód mówić bedzie. primo de origine, proprietatibus,. o początku, włafnościach,if powfze-. & principiis generalibus m otuum ,. chnych regalach ruchu w limach. qui fiunt in lineis curvis, difquiret;. krzywych; powtóre o Ruchu z fity. tu m de m otu exvi primitus impref-. pierwotnie wrazoney, ij z działaniu. fa, & actione gravitatis oriundo. ciężkości pochodzącym; potrzecie O. di fleret; siibfequentiir deinde ea,. m chu kołó-tocznym,y kołysnym; nao-. quse d em o tu rotationis & o sc illa ti- fta ź e k o w ie l^ ła c h m z fiiF e n d u la o h onis habentur; poftremó de pendu- Jkładanych,i o ruchiiwCyklóidzic lis com pofitis, de m otu penduli fz a d la nięfktadanego; gdzie opierfimpliciś in C y c lo id e : ubi de ge-. wotnym je y Jkladzie y wUfnosciach. nefi & proprietatibus. wiele uwag poda, y Jpófob zafiofo*. C ycloidis. m ulta anim advertenda, & ufui ap-. wania w potrzebie ukaże.. plicanda proponentur». Josephus M ic k ie w ic z A A . L L .. &. Philofophi® DoĄor, Phyfic® Experim entalis publicus. JÓ z e e M ic k ie W iĆ Ź. N auk wijzwo-. lonych y Filozofii Doktor b izyki Ex«. Profeffor , perymentalney Nauczyciel, w każdy. praeleduruś T rad a tu m Phyfices u-. Poniedziałek, Srzod? y Piątek zra-. niveri®, duce Clariffimo Yiro Petro. naLekcye całego kur [u Fizycznego. i. -i*.

(39) Mufchemtroek. pramiffis. prim um. dawać mający, za przewodnictwem. breviter iis , q u s de objefto Phyli- Jławncgo Fizyka Piotra Mufchemces. & regulis philoibphandi in. braeka,. prologomenis exponuntur, nec non. u k f o właściwym cela F izyki f p ra -. de m ethodo illa felicifiim ain era-. w. end.s abftrafiltimis n a t u » proprietatibus aClariflitoo Nevtono tradita. cwtey ,mu­ Ce, tudziezo fzc zp h w y in owym fp o. atque ab eodem P h ilo f b p h i, fobie dociekania nayfkrytjzych id a -. p arente, al.ilqu e iagabiffimis arca-. j od. horum n a t u r , inveftigatdiibus o- hieyfiego z M z y k ó w K e ^ y rmnptim o femper fucceffii ad hib ita ;. hic od. n ie g o. j a. k. o. y od drugie,iprze-. traftabit de generalibus borpomm p ro p rietatib u s, videlicet: de Extenfione,. natury z. a. u. f i e. J ic z ę ś k m e używanym. -. D iv.lib.U tate, F i g u r a : Jierniey pptytn traktować U dzie o. S o lid ita te , Porofitate, Compreffi- p o w fze d n iy c Itd d w J zy P c w k w k jn o b ilita te . D uritie,-M ollitie, Flexibilitate, & E lafticitate;. i ta , u t podzielności, L fita ła e, m iązjzosci,. proferiptis omnibus hypothefibus,. dziurkowatości,giętkości,twardości,. id fołum A ud ito rib u s luis propo- m iękkości, gikkości, y Jpcęiytości; nendum fufcipmt, quod per atfcu-. których przekładania. ratas Phaenomenorum obftrvatio-. dząc. w roztrza/anic ładnych. nes, & experimenta, de m duftna,. myjtów. y. doi. pozornych Jyjlcmatów Fi-. cteftinatofquS infineś oapta, ćertum indubitatum que eft, atque ad no-. wdy, na pilnym y dokładnym f e -. vas eorundem corporum propriet*-. oraz nudo-.. tes detegendas, & artefafta perli-. świadczemach u m yślne czynionych. b i l d a utilius efle viderit:. ugruntowane. objaśniać. hy zie. w takowym przekładania tych wtafn o ś ci nieprzejtaiue na tym , izby one od uczniów^ zrozumiane y pojęte by­ ły , lecZ nad to II. jłarac fię będzie Poft.

(40) izby każda z nich należycie docieczo­ na y doświadczeniami utwierdzona, do odkrycia innych jefzcze nieznajo­ mych, albo do poprawienia wad nie­ których , w fpofobie życia pofpolitym ziiaydających Jię, albo naojlatek doulepfzenia rzemiojl y rękodzieł przydać Jię mogła. Poft M achinis. ligsc in. aget. de variis. Mechanica,. d ro ftatic a, H ydraulica,. Hy-. W tym Jpofobie. zakończywfzy. rzecz cała opowfzeclinijch cialw fzy-. Optica, Jlkich w łajhościach, przyjląpi do. C a to p trica , D ioptrica adhiberi fo-. traktowania o machinach różnych,. l itis , ac fiuiul indicando earum. M echanicznych ,. meliorem, fimplicioremque M edia-. nych,. Hydroftatycz-. O ptycznych ,. nifm um , nec non commodiorejn 11- ćżriych. K atoptry-. i. D iop tryczny cli;. po-. f u m , ea tan tum explanabit, qu® a. każując ja k i je jt kazdey. m ultis Phyficis, folis experimentis,. w fzczegulności koniec $ do któ -. ablque fuli fi di o Mathefeos applica-. rego. t o demonltrari fo le n t: theoria ha-. nayprofifzy. rum Phyficre. partium Profeffori. chanizm, ja k którey nayprzyzwoi-. Mathefeos a p p lica to Integra ad tra-. ciey do zamierzonego celu uzyc ,. ćtandum relićta; ip fe , qua genera-. y ja k ie J ą kazdey. les corporum om nium , eadem e-. wfzyftko doświadczeniami Jhvier-. tia m particulares quatuor Elemen-. dzi.. to ru m. zy k i całą zojlaiui. proprietates. profequetur. Z nich. ma JłiLzyĆ, j a k i jcfl Qliycll y naytacnieyfzy. me­. w la jn o sci;. co. Teorya zaś tych części FiNauczycielowi. methodo. A c imprimis proprieta- Jlofowariey M atem atyki.. Pojłąpi. tes aquae, pro ejus triplici diver- p o tym do czterech Elementów, k to fo ftatu, f lu id ita tis , vaporum, &. rych. wlafności fzczegulne tymże. g la c ie i, totidem diverlis fećtioni- fpofobem p r z e ło z y , bus. którego. experimentorum adminiculo przekładaniu powfzechnych. comprehendet.. His Traćtatum de. wał.. w nzy-'. A naprzód wlajnosci wocało--.

(41) calore & frigore, ac de modo utri-. dy przed f.e w eźm ie, w zgląd mti-. ufque intenlionem vel remiffionem, .jąć. na. trojaki. ope Thermometrorum, cognofcen- je/l: p ły n n o śc i,. fia n o n e y , to waporow,. i lo-. d i, & cum aliorum obfervationibus. da; rzecz tę całą experymentami. comparandi adjunget.. dowodzić fie m a ją c a ,. Tum pro-. we trzech. prietates ignis quatuor diyerfisSe-. rozdziałach zamknie ; gdzie ta k -. ćtionibus examinabit, quarum pri-. ze przyłączy tra kta t o cieple ij.. ma aget de ejus natura & propa-. zimnie, oraz o fpofobie poznaw a-. gatione, ubi tradentur' faciliores. nia za pom ocą Termometrów tę -. modi obviandi incendiis. Secunda. gości m nieyfzeyt lub więkfzey. edocebit modos varios excitandi. bóyga, y porównywania Z ciepłem,. ig n is ; ubi etiam de P h o fp h o ris,. h b zimnem innego cźajii, albo na. o-. ferm entationibus caiidis, le n tib u s, innym mieyfcu doświadczonym. Po uftoriis & fpeculis parabol icis a-. tym w tajności ognia. we czterech. getur. T ertia difcutiet varios effe-. rozdziałach uważane będą .. & r in corporibus dilatatis, lique-. pierw fzym V rdch rzecz będzie ó. W. faćfcis, ebullientibus, & flammam naturze ,yJzo-zeimi. fi.e ognia, g d zie c o n c ip ie n tib u s;. ubi. de P y ro. metro. tez łacnieyfze' fpofoby zabiegania. tam antiquo complicato, quam mo- pożarom podane będą. derno ad fimplicioreni mechanif-. gnn. IV d n i-. o różnych fpojobach wjkrze~. mum redućto tractabitur. Q uarta fze n ia o g n ia , gdzie także o bos~ denique offendet modos intendendi fo r a c h , fermeiitacyach. gorących,. & rem itten di actionem ignis, ubi. o fzk la c h zapalających * o źwier-. exam inabuntur fornaces tam cale-. ciadłach parabolicznych nauka bę-. faćtorice, quam etiam a li* vanis. dzie.. artibus infervientes, & quid eis. kach ognia widzieć fie. addi poffit, u t minor q u an titas. w ciałach rajpofirżenionych , fio -. IV trzea m. o różnych jkw tdających. combufti bilium majorem effe&uni pionych, y wrzących; takoż o Pyproducat, aci mentem & experien-. rometrach konfim kcyi dawmeyfzey. tiam celebriorum quorundam C hy -. niewygodnejf y terainieyfzey znacz-. mieorum & M etallurgorum d e m o n -' me utacnioney traktowano będue. lirabitur.. IV czwartym nao/latek o fpojobach. m. ^.

(42) natężenia, lub zmnieyfzema mocy ognia nauka jię pod a, gdzie examinowane będą piece do ogrzewania izb, y do różnych rzemiojtJłuzące;a coby w nich poprawić należało,iżby z mnieyJzym kofztem jkutek w iękfzy jpraw ować mogły, to Z Boświadczenia y teoryt nayjtawnieijfzych Chymików i Meiallurgóiu będzie pokazano. lii tra d a tu de proprietatibus ter-. IV Traktacie o wląfnóściach zie-. xx, facta ejus divifione in partes fer-. mi, uczijmwjzy p o d zia ł na części je y. tiles & fleriles , prima lectione tra-. żyzne y meiirodzdyne, w pierw jzym. d a b it de principio vegetationis,. rozdziale mówić będzie o p rzyczy­. nę caulis eam efficientibus vel lal-. hach wzrofijprawujących, albo one-. tem adjuvantibus in diverfis gene-. mu. ribus terrarum fertilium* In fecun-. tcach ziemi zyzney.. pomagającijch,w różny ch gatun-. da vero explanatis proprietatibus p rzd o zy w fzy M a g n e tis,. reliqua Proffqfforibus. Hiftoriae' naturalis. IV drugim zas. włajność. magnefa,. rzecz całą 0 Kahiienidcti,M ineralah. & Chymiae iri. i Krufzczach, Nauczycielom,Hijlonji. M ineralogia & M etallurgia fuliiis. naturahiey y Chymii do traktowania. tra d a n d a relinquet. In tr a d a tu de. zojlawr. sam zas experym cnh.m ido-. aere, explanatis proprietatibus ae-. wodzić będzie włafnOS ci pow ietrza. ris n a tu r a lis , i k d i t i i , fixi, me phi-. wolnego, w ciałach od natury zam-. t i c i , inflammabilis &c. de Atm of-. kniętego, zepfutego,. phaera dilferet, & argumentis illi. t .d .. affinibus: u ti de sono & ejus pro-. będzie włafności pow ietrza Atm os-. zapalnego y.. Daley pojłcpując ezaminować. p a g atio n e , de m ctco ris, aerifque jerycznego , przydając atmofpliEerici llatu Barometris ob-. tr a k ta t o. dźwięku, oje g o rozchodzeniu fię p o. fervar i foli to , ubi ftruduram & u- pow ietrzu,y o tym czuciu,kłorejprafum hujus inftrumenti. adjunget,. w iijew ufzach; nadto o rożnych od -. Poftremó de Theoria E le d rie ita tis. mianach Atmosfery zapom ocą Ba­ sa-.

(43) fo lis. P h o e n o m e n is ta m iń a tm o s-. p h aera,. q u a m in v a riis. co rp o rib u s. c o n fia n t i leg e o b fe rv a tis , fta b ilita , tra fta tu ru s. eft;. ubi m odós v ita n d i. rometrów doftrzeganych,. Gdzietez. Mechanizm ,. używanie. należyte. y różne p o ży tk i tu okaże.. fu lm in eo s effed u s fu p p e d ita b it.. ktryczną,. tego. Naojłatek na. injłrumeńTeoryą E le­. fa m ych Fenomenach. ta k w Atmosferze , ja k o tez w ka-. zdym ciele nych. Jlatecznie. poftrzega-. u g r u n t o w a n ą , doswiadc z e n i a m i. utwierdzać będzie, przydając naukę ofpofobach ufirzezeiua f ę fzk o d liwy ch piorunu Jkutkow. Pro Opificibus Vero diebus Do­. Rzemieślnikom zaś we dni Święte. minicis & Feftis, ex E lem entis A -. y Niedzielne p o c zą tki A rytm etyki,. rithmeticae, Geometri® j M echani­. Geometryi y Mechaniki dawać bę­. cae explanabit ea,quse & ufui eorum. dzie, fiofując f o do ich k i m f tu, o*. q u otidiano, & captui maxime ac­. chaty y potrzeby>. commodata judicabit, Sacras T h e o ­. A ndrzey S trz ec k i S. Theologd. logi® Dodor, Praefes C ollegii Phy-. Doktor, C ollegii Pbyfici Prezydent,. fici,, Reg ius Aftronomus, & Aftro-. Ajlronom f K. Mci y Ajłrońomii p u ­. noraiae Publicus ProfelTor, quovis. bliczny P r o ffo r , w każdą Srzodę y. die Mercurii & Veneris horis po-. Piątek po południu, Lekoyefwoię da­. meridianis fiiuin tra d a tu m praele­. wać będzie: na których p o hifłory-. get, in quo praemiffis iis, quae vete­. cznyin opijaniu dawney Afoonom ii,#. A. ndrbas. S. trzbgki. D. ejufque jęy u różnych narodów wzroście y apud varias nationes culturam a tt i ­ wyjofionaleiiiw, traktować naprzód. ris Aftroaomiee hiftoriam,. nent, primum de illius u tilita te in. będzie o pożytkach tey nauki w pły­. vita humana differet, variaque in d i­ wających w potrzeby życia ludzkie­ cabit commoda, qu® ex Aftrorum. go, oraz o rozmaitey pomocy, którą. fcientia in Religionem & P olitiem. z znajomościt biegów niebiefkich Re. in Geographiam, Conunercimn &. ligia, Policy a ,. L ite ra tu ra , N a w iA g ri-.

(44) A griculturam derivata funt, & hodie. gacya, Handel, Geografia y R olni­. dum derivantur; tum evolvet pros-. ctwo zawjze odbierały y dotąd od­. cipua veterum inventa, & quibus. bierają; wyliczy potym y objaśni o-. gradibus mens hum ana ad fubli- fobliw jzć dawnych w ynalazki, oraz mem Aftronomise theoriam effor- jakiem i Jłopniami rozum ludzki do mandam pervenerit, indicabit: ad-. utworzenia wyfokiey Afłronomiczney. je&a denique de Sphaerae origine &. Theoryi przyfzedl, przełoży,y ukaże.. ufu, deque T rigonom etria Sphaeri­. Toz oświeciwfzy uczniów wiadomo­. ca fufficiente doćtrina, aggredietur. ścią o początkach Sfery y je y u ży­. m undi fyftema m ethodo captui A-. ciu, ta ką ż dokładną nauką o Try-. lumnorum accommodatiffima , in. gonoinetryi Sferycznej, przyjtąpi do. quo exponendo, dabit operam, u t. wyłożenia Syitema świata wfipofio-. m otus coeleftes perfpicue, quantum. bie uczniom nayzdatiiieyfzym , jła ra -. fieri poterit, explicentur, St Phae­ j ą c fię zawfze, żeby tak'biegów nienomenorum m de orientium ratio ­. biefkich natura, ja k o te z Z nich w y­. nes reddantur, eorum vel maxime,. nikających Fenomenów przyczyny, te. quae paucarum in Geom etria pi'0-. z w tn fz c z a , które bez zawiley Geome-. pofitionum fubfidio in te llig i pol-. try im o g ą hyc zrozumiane, naydo -. funt: ubi vero A lum nos fuos fuffi­. kładniey tłu m a c zo n e y nayjaśniey. ciente cognitione mftrućtos vide­. demonfłrowane byty.. rit, de tem poris partibus leu C a­. czniów fwoich dofyc zdolnych p o -. len dario , brevem. Skoro zaś u-. Gnomonica Jłrzeze,po[tąpi do nauki 0 czafie, czy­ lubmmiftrabit Practa- li o Kalendarzu, gdzie tez p r z y lą item. de. tum ; tum priore vefumpto, de le­. czyG nom on\ką, w niewielkim obrębię. gibus m otus planetarum prim ario­ jey naukę zamykając. Potym, znowu rum circa folem, & fecundariorum przed fię weźmie rzecz obiegu Plane­ circa fuos prim arios, de Phoeno- tów więkfzych, czyli prynćypalnych menorum cceleftium. varietatibus. koło jlohca, y mnieyfzych koło więk-. pro ut vel e centro motus, vel e d i- fizych o rozmaitości fenomenów niebieverfis fyftematis folaris, aut terrae Jkich, wedle tego,ja k one albo z centru punćtis confpiciuntur, de Cometis. biegów, albo z różnych w Syftema eorum-.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Udowodnić, że istnieje taki gracz A, który każdego innego gracza B pokonał bezpośrednio lub pośrednio, to znaczy gracz A wygrał z B lub gracz A pokonał pewnego zawodnika C,

Priorum perfonas reFerentes, aulicae fortuhae inconftan- tiam fuosqueindecafus w - nacula itidem poefi deplora­. bunt,

His nihil hic polis est de te jucundius esse, Quam quod virtutis coeperis ire via:.. Quodque bonis studiis reddaris promtior,

Rescript vom ßten Juni eröffnet, das H. Ministerium sei, durch den Andrang junger Leute ohne Mittel und Beruf zum Studiren und zum Staatsdienste, ver ­ anlasst worden zu

Non enim una optimorum latinae linguae auctorum verba amplexi, quid inde confiei posset, secum reputaban!, sod omni hoc genus verb o rum corrasa copia, ñeque minus iis,

gloriofiflimi decoris Caput ipfum o b tin et, omnem ejus frudtum uberrimum &amp; in lingula membra derivat. Vivunt in hoc mundo velut in ergaftulo, in quo animum lpium

gratiofse. Unde nihil contra nos evincunt d id a, in quibus Chriftus a Patre fuftentari petit. Quia Chrifto data legitur omnis poteft as in coelo &amp; in terra.

(b) Complete the following truth table, relating to the statement made in part (a), and decide whether the statement is logically valid.. (b) Calculate the value of x for which