Ferdynand Pasternak
Zakony męskie w Polsce w 1967 r.
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 11/3-4, 329-342
P ra w o kanoniczne 11 (1968) n r 3—4
Zakony m ęskie w Polsce w 1967 r.
W stęp
Z akony (stany doskonałości) poprzez w łaściw e sobie cele i p o sła n n ic tw o — uśw ięcenie w łasn e członków i tro s k a o zb aw ienie b liźnich — sp e łn ia ły w y b itn ą ro lę w K ościele od początku sw ego istn ien ia. P o d zie lone n a różne fo rm y (kontem p lacy jn e, k o n tem p la cy jn o -cz y n n e, czynne), w chodziły głęboko w życie w e w n ętrz n e K ościoła i w jego d ziałalność ap o sto lsk ą — w łączając w tę d ziałalność różnego ro d z a ju ludzi, w z a leżności od ich upodobań i m ożliw ości. P odobną ro lę sp e łn ia ły też za kony w Polsce, p ra w ie od chw ili p rzy ję cia przez n ią c h rz eśc ija ń stw a i początków o rg an izacji kościelnej n a ziem iach polskich — gdyż od tego m o m en tu d a tu je się tu ich obecność oraz ich w ielo stro n n a działalność.
N iniejsze zesta w ien ie m a je d y n ie c h a ra k te r in fo rm ac y jn y o a k tu a l nym sta n ie zakonów m ęskich w Polsce w ro k u 1967 z u w zględnieniem n ie k tó ry ch dan y ch staty sty czn y ch . Z estaw ien ie to podzielone zostało na g rupy, w zależności od c h a ra k te ru danego zakonu czy zgrom adzenia z a konnego (kanonicy re g u la rn i i m nisi, in n e zakony ścisłe, zgrom adzenia zakonne k le ry c k ie i laickie, stow arzy szen ia p row adzące życie w spólne) — p rzy czym, by nie m nożyć podziałów , do g ru p y zakonów ścisłych w łą czone zostały tzw . zakony żebrzące oraz tzw . k le ry c y re g u la rn i (jezuici, p ija rzy , kam ilianie) w ed łu g zesta w ien ia zaw artego w corocznym w y d a n iu A n n u ario Pontificio.
Z pojęć ogólnych o zakonach i zgrom adzeniach zakonnych w a rto przypom nieć, co w p o jęciu p ra w a kościelnego rozum ieć należy o ró żn o rodności ich form . Je d n e z nich należą do gru p y m nichów , gdyż p o d sta w ą ich u sta w o d aw stw a je st je d n a z re g u ł m niszych (bazyliańska, b e n ed y k ty ń sk ą , au g u stiań sk a), k tó ra o k reśla c h a r a k te r ich życia i d zia ła l ności. W o b rębie tego sam ego zakonu — sam o istn e k la szto ry m nisze (benedyktynów , cystersów , k am ed u łó w itp.) tw o rzą tzw . fe d e ra c je czyli k o n g reg a cje m onastyczne. N azw ą zakonów ścisłych, o b ję te zostały te zakony, w k tó ry ch sk ła d an e są ślu b y uroczyste (vota solem nia) — nazw ą zgrom adzeń za konnnych te, w k tó ry ch sk ła d an e są ślu b y p ro ste (vota sim plicia), w ieczyste lu b czasowe. W sto w arzy szen iach prow adzących życie w spólne, ta k k le ry c k ich ja k i laickich, sk ła d an e są ty lk o p rz y rz e czenia. P o d staw ą tego ro zró żn ien ia są nie ty le sam e ra d y ew angeliczne, ile różny sposób p ra k ty c z n e j ich rea liz a c ji w życiu w spólnym .
P rzez te rm in „zakony k le ry c k ie ” rozum ieć należy te, w k tó ry c h w ię k szość członków , a zw łaszcza zarząd, sta n o w ią k a p ła n i — p rzez „zakony la ic k ie ” te, w k tó ry c h w iększość członków , a ta k ż e zarząd, spoczyw a w rę k a c h b rac i zakonnych — choć często są w śród nich k a p ła n i w o g ra
330
O . F E R D Y N A N D P A S T E R N A K [2]niczonej liczbie, sp e łn ia jąc y dla społeczności braci czynności św ięte. C elem zakonów k le ry c k ich — to oprócz w łasnego uświęcenia w stan ie doskonałości przez zachow anie ra d ew angelicznych i k o n sty tu cji, jest najczęściej p ra c a apostolska, n auczycielska i duszpasterska — celem zakonów laickich, oprócz w łasnego uśw ięcenia, je st głównie działalność w ychow aw cza i ch a ry ta ty w n a . Je d n e z nich są na praw ie papieskim (iuris pontificii) — w zależności od tego, czy przynajm niej d ek re tem pochw alnym (d ecretum laudis) u zyskały zatw ierdzenie S tolicy św. — in n e na p ra w ie d iecezjalnym (iuris dioecesani), gdyż jeszcze takiego za tw ie rd z en ia n ie o trzy m ały a zależą w p o w sta n iu swoim i rozw oju od o r d y n ariu sz a m iejsca.
Ze w zględu na szczupłość m iejsca i c h a ra k te r zestawienia sta ty sty c z nego — w w ykazie niniejszym , z szczegółów historycznych dotyczących danego zakonu, po d aje się ty lk o d atę założenia zakonu czy zgrom adze nia, jego założyciela, d atę p rzybycia do P olski lub rozpoczęcia d z ia ła l ności n a ziem iach polskich, w reszcie a k tu a ln ą liczbę prow incji (z p o d a niem a d re su za rząd u generalnego lu b prowincjalnego), dom ów oraz członków profesów i now icjuszów . K olejność omawiania poszczegól nych zakonów dan ej grupy, ułożona je st w zależności od d a ty p rz y bycia do P o lsk i — z w y ją tk ie m zakonów franciszkańskich (bracia m n iejsi konw . i b ra c ia m n ie jsi — b e rn a rd y n i — reformaci) i k a rm e li- ta ń sk ic h (k arm elici trzew iczkow i i bosi), k tó re, ze względu n a w spólne pochodzenie i podobny c h a ra k te r swego posłannictw a, uszeregow ane zo sta ły obok siebie.
P rz y om aw ian iu ak tu aln e g o s ta n u danego zakonu lub zgrom adzenia zakonnego — p odaje się u rzędow ą jego nazw ę polską i ła ciń sk ą oraz sk ró t te j nazw y o ile ta k i istn ieje. M a teria ł statystyczny zaczerp n ięty został z opracow ań histo ry czn y ch i encyklopedycznych, dotyczących om aw ianego przed m io tu , oraz z m a teria łó w W ydziału Spraw Z akonnych S e k re ta ria tu P ry m a sa P olski. S ta ty s ty k ą nie zostały objęte osoby p o szczególnych zakonów lu b zgrom adzeń zakonnych, narodowości polskiej, p rze b y w a jąc e a k tu a ln ie poza gran icam i k ra ju .
I. K a n o n icy R eg u la rn i i m n isi
1. K a n o n i c y R e g u l a r n i (Księża K anonicy Regularni L a te ra ń scy — S acer e t A postolicus O rdo C anonicorum Regularium S. A u g u stin i, C ongregatio SS. S a lv a to ris L ateran en sis). Zakon ten p o w stał w X I w iek u z kolegiów kanonickich, k tó re w y b ra ły wspólnotę życia w ś lu bach zakonnych, w op arciu o re g u łę św. A ugustyna. Istnieje k ilk a o d m ian k anoników re g u la rn y c h — z k tó ry ch najbardziej znana, zw łaszcza w Polsce, to K an o n icy R e g u la rn i L aterań sc y . Do Polski p rzy b y li w X II w iek u a n a jb a rd z ie j zn an ą ich siedzibą — to kościół i k la sz to r Bożego C iała w K ra k o w ie, k tó ry je st zarazem siedzibą prowincjała (K raków , ul. Bożego C iała 26). P o sia d a ją obecnie w P olsce jedną p ro w in cję za k onną a w niej 5 dom ów zakonnych. O gólna liczba profesów (k a p ła nów 35, k le ry k ó w 14, b rac i 5) i now icjuszów (kleryków 6, b ra c i 1) w y nosi 61 osób.
2. B e n e d y k t y n i (Zakon św. B e n ed y k ta — Ordo S an cti B e n e dicti, O.S.B.) — to je d en z n a jsta rsz y ch , istniejących obecnie zakonów , założony w r. 529 przez św. B en ed y k ta z N u rs ji (480—547) i żyjący do dziś w edług ułożonej przez niego reguły. Do P o lsk i przybyli b e n e d y k ty n i ju ż za czasów M ieszka I — choć p ierw sze ich opactwo, k tó re odegrało
13]
Z A K O N Y M Ę S K IE W P O L S C E331
d u ż ą ro lę w życiu re lig ijn y m i o rg an izacji K ościoła n a ziem iach p o l sk ic h — to T yniec pod K rak o w em , u fu n d o w a n y za K azim ierza O dnow i ciela (1038— 1058). W r. 1893 autonom iczne opactw a zostały sfed ero w an e w kon g reg acje m onastyczne. Z arząd b e n e d y k ty n ó w w Polsce z n a jd u je się w T yńcu (p. S kaw in a, pow. K raków ). P o sia d a ją oni 2 dom y zakonne (Tyniec, L ubin) i je d n ą placów kę (Krzeczów). O gólna liczba profesów (k ap ła n ó w 24, k le ry k ó w 2, b ra c i 15) w ynosi 41 osób.
3. C y s t e r s i (Zakon O jców C ystersów — S acer O rdo C isterciensis, S.O.Cist.). Z akon C y stersó w założony został przez św. R o b e rta w ro k u 1098. W ielki w pływ n a jego dalszy rozw ój w y w a rł św. B e rn a rd z C la ir v a u x (X II w iek) — zw łaszcza w e F ra n c ji. Do P o lsk i p rzy b y li C y stersi ok. r. 1140 do B rzeźnicy, zw anej później Ję d rz ejo w e m i poprzez sw oje o p ac tw a o d eg rali w ielk ą rolę w życiu relig ijn y m , sp o łe c z n o -k u ltu ra l nym , a ta k że gospodarczym k r a ju — szczególnie sław n e opactw o w M o gile pod K rak o w em . O becnie istn ie ją w Polsce 4 sam oistne o p actw a tego zakonu złączone w fed e ra cję :
a) Ję d rz ejó w k/K ielc (ul. 14 S tycznia 144). O pactw o to po siad a 14 p ro fesów (kap łan ó w 9, k le ry k ó w 1, b rac i 4) i jednego now icjusza — łącznie
15 osób.
b) M ogiła (K raków 28, M ogiła 64) od k tó re j uzależniony je st d rugi dom w T rybszu — liczy ogółem 37 profesów (kapłanów 31, k le ry k ó w 2, b rac i 4).
c) Szczyrzyc (pow. L im anow a, w oj. K raków ), k tó re m u p o d le g ają 4 d o m y zakonne (Oliw a, H enryków , Jodłow nik, S tan ią tk i). Liczy ogółem 40 osób — w ty m 32 k apłanów , 2 klery k ó w , 5 b ra c i i je d en now icjusz.
d) W ąchock (ul. K o ścielna 12, pow . S tarachow ice, w oj. K ielce) liczy ogółem 19 profesów — w ty m 14 k apłanów , 2 k le ry k ó w i 3 braci.
O gólna liczba cy stersó w w P olsce w ynosi 111 osób.
4. P a u l i n i (Zakon św. P a w ła P ierw szego P u ste ln ik a , Z.P. O rdo S. P a u li P rim i E re m itae , O.S.P.I.E.) nazw ę sw ą w yw odzą od swego p a tro n a św. P a w ła P u ste ln ik a (urn. ok. r. 347). Z akon zorganizow ał n a W ęgrzech, bł. E uzebiusz k an o n ik o strzychow ski. Z akon te n , w yw odzący się z życia pustelniczego, p rz y ją ł z czasem re g u łę św. A u g u sty n a i przeszedł w f o r m ę życia ko n tem p lacy jn o -czy n n eg o z ograniczoną p ra c ą apostolską. P o w sta ł n a W ęgrzech ok. r. 1215 a za tw ie rd z en ie p a p ie sk ie w ra z z r e gu łą św. A u g u sty n a uzy sk ał od papieża K lem en sa V w r. 1308. Do P o l sk i sp ro w ad ził p au lin ó w W ładysław O polczyk w r. 1382 z W ęgier i u fu n d ow ał dla nich k la sz to r n a Ja sn e j G órze w C zęstochow ie, k tó ry dzięki p rzyw iezionem u w ów czas obrazow i M a tk i B oskiej — sta ł się później w y b itn y m ośro d k iem k u ltu m ary jn eg o w Polsce. K ra k o w sk i k la szto r p a u lin ó w n a S kałce u fu n d o w a ł w r. 1479 J a n D ługosz, k an o n ik k ra k o w ski. O becnie p o sia d ają p a u lin i w P olsce zarząd g en e raln y (C zęstocho w a — Jasina G óra, ul. K ordeckiego 2) i łączn ie 7 dom ów zakonnych z ogólną liczbą 180 zakonników — w ty m 172 pro fe só w (kapłanów 96, k le ry k ó w 27, b ra c i 49) i 8 now icjuszów (k leryków 4, b rac i 4).
5. B a z y l i a n i e (Zakon O jców B azylianów św. Jó z e fa ta — O rdo B a silia n u s S an cti Jo sa p h a t, O.B.). Z akon te n w yw odzi się od św. B azy lego (330—379), któ reg o uw aża za swego założyciela i o p ie ra się n a u ło żonej przez niego reg u le d la m nichów . O dróżnić należy b azylianów g rec k o -k a to lic k ich , u n itó w o b rzą d k u w schodniego — od bazylianów kościoła praw osław nego. K ong reg ację u n ijn ą bazylianów zorganizow ał
3 3 2 O . F E R D Y N A N D P A S T E R N A K [ 4 1
w г. 1617 św. Jo zefat K uncew icz a w r. 1631 została ona za tw ie rd z o n a przez S tolicę św. W la ta c h od 1882 do 1905 przechodzą bazy lian ie p ow tó rn ą w ew n ę trz n ą re fo rm ę i reo rg an iz ac ję z polecenia Leona X III, przy pom ocy Jezuitów . W Polsce — zw łaszcza w diecezjach w schodnich — p o ja w ia ją się ju ż pod koniec X V I w iek u a po r. 1595 rozw ijają ożyw ioną d ziałalność u n ijn ą . O becnie p o sia d ają w Polsce 1 dom zakonny (zarząd p ro w in cja ła: W arszaw a, ul. M iodow a 16) oraz 2 parafie, w k tó ry c h p r a cuje 8 k ap łan ó w i 4 b ra c i profesów — łącznie 12 osób.
6. K a m e d u l i (Ojcowie P u steln icy K am ed u li z Góry K o ro n n ej — C ongregatio E re m ita ru m C am eld u len siu m M ontis Coronae O rd in is S. B enedicti). Zakon k o n te m p la cy jn y o c h a ra k te rz e pustelniczym, należący do g ru p y m nichów reg u ły b e n e d y k ty ń sk iej. Założony został p rzez św. R o m u ald a z R a v en n y w la ta c h 980 — 1012 (kongregacja M ontis Co ro n a e — 1525), w m iejscow ości C am aldoli w Apeninach — stą d p ó źn iej sza nazw a zakonu „K am ed u li”. Do P olski sprow adził ich w r. 1603 M i ko łaj W olski, m a rsz ałek n ad w o rn y Z y g m u n ta III, i oddal im pod kościół i k la szto r p u ste ln ię n a w zgórzu B ielany pod Krakowem. O becnie po sia d a ją w Polsce dw ie p u ste ln ie : B ielan y k/K rak o w a (Kraków 40, B ie la n y 1) i B ieniszew k /K o n in a (p. K azim ierz Biskupi, w oj. P oznań) w k tó ry c h p rze b y w a 29 zakonników — w ty m : profesów 27 (k a p ła nów 11, k le ry k 1, b ra c i 15) i now icjuszów 2.
II. In n e za k o n y ścisłe
1. D o m i n i k a n i e (Zakon K aznodziejski, Z.K. — O rdo F ra tru m P ra e d ic a to ru m , O.P.) — zw ani zakonem kaznodziejskim od sw ego głów nego p o sła n n ic tw a (obrona p raw d w iary , kaznodziejstwo i pog łęb ian ie stu d iu m teologii) — zostali założeni przez św. Dominika n a początku X II I w iek u a za tw ie rd z en ie p ap iesk ie o trzy m ali w r. 1216. Do P olski spro w ad ził ich Iw o O drow ąż, b isk u p k rak o w sk i, w r. 1222 — za k ła d ają c p ierw szy ich k la szto r w K rakow ie. W śród pierw szych polskich do m in i k an ó w w ym ienić należy b rac i — św. Ja c k a i bł. Czesława O drow ążów . Do zak o n u d om inikańskiego agregow any je st tzw . III zakon te rc ja rz y d o m in ik ań sk ich , sk ła d ający się z ludzi św ieckich. Obecnie p o sia d ają w Polsce je d n ą p ro w in cję zakonną (siedziba prowincjała: W arszaw a, ul. F re ta 10) oraz 12 dom ów zakonnych z ogólną liczbą zakonników 199 (kapłanów 137, k le ry k ó w 20, b ra c i 35, now icjuszów 7).
2. F r a n c i s z k a n i e K o n w en tu a ln i (Zakon Braci M niejszych K o n w en tu a ln y c h — O rdo F ra tru m M inorum Conventualium , O.F.M. Conv.). Z akon fra n ciszk an ó w — to nazw a późniejsza zakonu założonego w r. 1209 przez św. F ra n cisz k a z A syżu (1182— 1226) i nazwanego zakonem B raci M niejszych. W o p arc iu o reg u łę św. F ra n cisz k a powstało z czasem w iele rodzin zakonnych fran ciszk ań sk ich , z k tó ry c h istn ieją do dziś: a) Z akon B raci M niejszych K o n w en tu a ln y ch , zw anych franciszkanam i czarnym i; b) Z akon B raci M niejszych (O.F.M.), w yłoniony z dawnych tzw . o b se r w antów , do któ reg o należą fra n ciszk an ie brązo w i — bernardyni i r e f o r m aci, zw ani ta k że n a Ś ląsk u fran ciszk an a m i, c) Zakon K apucynów (O.F.M.Cap.).
Chociaż h isto ria d ru g iej gru p y zakonów franciszkanów b rązow ych (b ern ard y n i, refo rm aci, fra n ciszk an ie śląscy) — kształtow ała się o d m ie n nie n a ziem iach polskich — to je d n a k będziem y o nich mówić w sp ó ln ie,
15]
Z A K O N A M Ę S K IE W P O L S C E333
gdyż sta n o w ią oni je d en zakon, z je d n y m przełożonym g en e raln y m (zje dnoczył ich L eon X III w r. 1897 pod ogólną nazw ą „B raci M n ie j sz y ch ”) — a uw zględnim y tylk o podział na poszczególne p ro w in cje : b e r nard y n ó w , refo rm ató w , fra n ciszk an ó w k ato w ick ich i kłodzkich.W szystkie w /w odm iany Z akonu B raci M niejszych, ta k ż e i fra n c isz k an ie k o n w e n tu a ln i i k ap u c y n i — oprócz d ru g ich zakonów żeńskich — m a ją agregow ane do sw ych rodzin zakonnych tzw . zakony III te rc ja rz y fran ciszk ań sk ich .
B rac ia M niejsi K o n w en tu a ln i przy b y li do Polski w r. 1231 — a p ie r w szy ich k la szto r p o w stał w e W rocław iu w r. 1236 oraz w K rakow ie w r. 1237. O becnie p o sia d ają oni w P olsce dw ie p ro w in c je zakonne: k ra k o w sk ą i w arsza w sk ą:
a) p ro w in c ja k ra k o w sk a (dom p ro w in c ja ln y : K raków , P lac W iosny L u d ó w 5) posiada 18 dom ów zakonnych (w ty m k ilk a n aście parafii) i 6 placów ek d u sz p aste rsk ich . O gólna liczba członków 202 (kapłanów
136, k le ry k ó w 23, b rac i 43);
b) p ro w in c ja w arsza w sk a (dorn p ro w in c ja ln y : W arszaw a, ul. Z a k ro czym ska 1) posiada dom ów zakonnych i p a ra fii 27 oraz 3 placów ki d u sz p aste rsk ie . O gólna liczba zako n n ik ó w w ynosi 495 osób — w ty m p ro fe sów 492 (kapłanów 182, k le ry k ó w 32, b ra c i 278) i 3 now icjuszów . O gólna liczba fra n ciszk an ó w kon w en t, w Polsce, w obu pro w in cjach , w ynosi 697 osób.
3. F r a n c i s z k a n i e b rązow i (Zakon B raci M niejszych — O rdo F ra tru m M inorum , O.F .M.) złączeni przez L eona X III w r. 1897 w jed en zakon — p o sia d ają obecnie w Polsce 4 p ro w in cje:
a) b e rn a rd y n i (siedziba p ro w in c ja ła : K ra k ó w , ul. B e rn a rd y ń sk a 2) — n az y w an i ta k w Polsce od św. B e rn a rd y n a ze Sieny, pod któ reg o w ez w an ie m u fu n d o w a n y został p ierw szy ich kościół i k la szto r n a S tra d o - m iu w K rakow ie. Z a założyciela p ro w in cji b rac i m niejszych b e rn a rd y n ów w Polsce uw ażan y je st św. J a n K a p is tra n , k tó ry w r. 1453 przy b y ł do P olski n a zaproszenie K azim ierza Jag iello ń czy k a i cały ro k tu p rz e b y w a ł — k ła d ąc podw alin y pod istn ie n ie te j p ro w in cji. Do P o lsk i s p ro w ad z ił b e rn a rd y n ó w k a rd y n a ł O leśnicki w r. 1453 i osadził w K rak o w ie n a S tra d o m iu . O becnie p ro w in c ja b ern a d y ń sk a w P olsce liczy 21 dom ów zak o n n y ch i 276 zakonników — w ty m profesów 260 (kapłanów 149, k le ry k ó w 53, b ra c i 58) i 16 now icjuszów ;
b) refo rm a c i (siedziba p ro w in c ja ła : K ra k ó w ul. R e fo rm a ck a 4) s ta now ią odłam zakonu fran ciszk ań sk ieg o , istn ie ją c y od r. 1532, n a w ią z u ją c y do surow szej reg u ły św. F ra n cisz k a. Do P olski p rzy b y li w 1622 ro k u (1610 — por. U m iński, H isto ria K ościoła) a obecnie w sw ojej p ro w in cji p o sia d ają 24 dom y zakonne i 172 zakonników — w ty m : 91 k apłanów , 34 klery k ó w , 43 b rac i i 4 now icjuszów .
c) p ro w in c ja k a to w ick o -p an e w n ick a fra n ciszk an ó w (siedziba p ro w in c ja ła : K atow ice 6 — P an ew n ik i, ul. P a n ew n ic k a 76) posiad a 16 dom ów zak o n n y ch i k ilk a p ara fii. O gólna liczba zakonników 201 — w tym 187 profesów (kapłanów 116, k le ry k ó w 26, b ra c i 45) i 14 now icjuszów .
d) p ro w in c ja kło d zk a fra n ciszk an ó w (Z akonu B raci M niejszych) p o sia d a zarząd p ro w in c ja ln y w K łodzku (K łodzko, ul. D aszyńskiego 1). N ależy do niej 10 dom ów zakonnych i 112 zak o n n ik ó w — w ty m profesów 108 (kapłanów 72, k lery k ó w 13, braci 23) i 4 now icjuszów .
4. K a p u c y n i (Zakon B raci M niejszych K apucynów — O rdo F ra tru m M inorum C apuccinorum . O.F.M.Cap.) to zakon, k tó ry p o w sta ł w e W ło
3 3 4 O . F E R D Y N A N D P A S T E R N A K
[6]
szech w 1527 ro k u jako trz e c ia gałąź zakonu franciszkańskiego — a zało żył go O. M ateusz z B assi (um. 1552), k tó ry w ro k u 1526 uzy sk ał od K le m en sa V II pozw olenie n a noszenie h a b itu brązow ego z dłuższym k a p tu rem (łac. caputium ) — stą d nazw a „ k a p u cy n i”. Od roku 1619 istn ie ją k ap u c y n i jako oddzielny zakon. Do P olski sprow adził ich J a n III S obieski w r. 1681 i u fu n d o w a ł pierw sze k la szto ry kapucyńskie w W arszaw ie i K rakow ie. O becnie p o sia d ają w Polsce dw ie prowincje zakonne: w a r szaw ską i k rak o w sk ą:
a) p ro w in c ja w a rsza w sk a (zarząd p ro w in cja ln y : W arszawa 40, ul. K ap u c y ń sk a 4) posiad a dom ów zakonnych 11 i ogółem 182 zakonników — w ty m 180 profesów (kapłanów 104, k le ry k ó w 21, braci 55) oraz 2 n o w i cjuszów ;
b) p ro w in c ja k rak o w sk a (dom p ro w in cja ln y : Kraków, ul. L o re ta ń sk a 11) liczy 15 dom ów zakonnych i 135 zakonników : profesów 128 (kap łan ó w 80, k le ry k ó w 21, b ra c i 27) o ra z 7 now icjuszów . Ogólna liczba k ap u cy n ó w w obu p ro w in cja ch w ynosi 317 osób.
5. K a r m e l i c i T r z e w i c z k o w i (Zakon Braci N.M .P. z G óry K a rm e l — O rdo F ra tru m В. V. M ariae de M onte Carmelo, O. Carm .) — to zakon należący do g ru p y żebrzących. W ywodzi swój początek i nazw ę od góry K a rm e l w P ale sty n ie , gdzie w r. 1156 osiadł jako p u ste ln ik — krzyżow iec B erto ld z K a la b rii w ra z z to w arzyszam i, dając w te n sposób początek zakonow i k arm e lita ń sk ie m u . Z a założyciela uchodzi św. A lb e rt, p a tria rc h a jerozolim ski. Z atw ierd zen ie sw ej re g u ły uzyskał zakon w S to licy św. w r. 1226. Z chw ilą, gdy S arac en i zburzyli klasztor n a górze K a rm e l — k arm e lic i p rze d o stali się do E uropy w latach 1238— 1244. D zielą się n a dw ie rod zin y zakonne: a) k arm e lic i trzewiczkowi, trz y m a ją cy się reg u ły nieco złagodzonej (m. in . u ży w a ją obuwia skórzanego) oraz b) k arm e lic i bosi — zachow ujący surow szą pierwotną reg u łę. Je d n i i d ru d zy m a ją agregow ane do sw ych rod zin zakonnych tzw . zakony dru g ie żeńskie oraz te rc ja rz y k arm e lita ń sk ic h , rekrutujących się z ludzi św ieckich. P ierw si k arm e lic i trzew iczkow i p rzy b y li do Polski w r. 1419 a pierw sze ich k la sz to ry to K rak ó w , G dańsk, Bydgoszcz, P oznań. W P o l sce m a ją oni je d n ą p ro w in cję zakonną z siedzibą w Krakowie (K raków , ul. K arm e lick a 19) oraz 9 dom ów zakonnych i w sumie 63 zakonników (kapłanów 45, k le ry k ó w 4, b rac i 9, now icjuszów 5).
6. K a r m e l i c i B o s i (Zakon O jców K arm elitów Bosych — O rdo C a rm e lita ru m D iscalceatorum — F ra tre s D iscalceati Ordinis B eatissim ae V irginis M ariae de M onte C arm elo, O.C.D.). Z akon bierze sw ój początek od św. T eresy od Je zu sa i św. J a n a od K rzyża — wielkich re fo rm a to ró w zak o n u k arm e lita ń sk ie g o , k tó rzy n aw iązali do pierwotnej re g u ły w r. 1568 — tw o rzą c d ru g ą gałąź tego zakonu. T ak św. Teresa ja k i św. Ja n od K rzyża — uchodzą nie ty lk o za refo rm ato ró w , ale i faktycznych zało życieli. P ierw si k arm e lic i bosi sta n ę li w Polsce w Krakowie w 1605 ro k u i założyli w dzielnicy „W esoła” p ierw szy k la szto r i kościół pod w ez w a n iem N iepokalanego Poczęcia N.M.P. — szerząc równocześnie n ab o żeń stw o do sz k ap le rz a k arm elitań sk ieg o . O becnie posiadają w Polsce je d n ą p ro w in cję zakonną z siedzibą p ro w in cja ła w Warszawie (W arszaw a, ul. R acław icka 31), 11 dom ów zakonnych i 179 zkonników (kap łan ó w 109, k le ry k ó w 32, b rac i 36 i 2 now icjuszów ).
7. J e z u i c i (Tow arzystw o Jezusow e, T. J. — Societas Jesu , S. J.). Z akon Je zu itó w założył św. Ignacy Loyola (1491—1550) w ro k u 1534
[7]
Z A K O N A M Ę S K IE W P O L S C E33&
a z a tw ie rd z ił go pap ież P a w e ł I I I w ro k u 1540. Jezuici — oprócz trze ch ślubów zakonnych — p rzy ślu b a ch u roczystych sk ła d a ją ślu b czw arty: szczególnego p o słu szeń stw a O jcu św. odnośnie p rac y m isy jn e j. Z ak o n , ro zw iązan y przez K lem en sa X IV w r. 1773 — z o staje rea k ty w o w a n y w r. 1814 przez papieża P iu sa V II, dzięki istn iejący m klaszto ro m n a ziem iach p olsk ich w b. zaborze p ru sk im i ro sy jsk im . Do P o lsk i spro w ad ził J e z u i tó w k a rd y n a ł H ozjusz w r. 1564, gdzie zorganizow ali oni szereg kolegiów i konw iktów . O becnie istn ie ją w P olsce dw ie p ro w in cje za k o n n e: k ra k o w sk a i w arszaw ska.
a) p ro w in c ja k ra k o w sk a (dom p ro w in cja ln y : K ra k ó w 2, M ały R y n e k 8) posiada 18 dom ów zakonnych oraz 331 zako n n ik ó w — w ty m profesów 306 (kapłanów 174, k le ry k ó w 62, b rac i 70) i 25 now icjuszów .
b) p ro w in c ja w arsza w sk a (siedziba p ro w in c ja ła : W arszaw a 40, ul. Ś w ię to ja ń sk a 10) liczy 18 dom ów i 263 zako n n ik ó w — w ty m 248 p r o fesów (kapłanów 155, k le ry k ó w 45, b ra c i 48) oraz 15 now icjuszów .
8. P i j a r z y (Zakon K lery k ó w R e g u la rn y c h U bogich M atki Bożej Szkól P obożnych — O rdo C lerico ru m R e g u la riu m P a u p e ru m M a tris Dei S ch o laru m P iaru m , S. P. lub Sch. P). Z akon O jców P ija ró w zo stał zało żony w r. 1597 przez św. Józefa K alasan teg o (1556— 1648) a zatw ie rd z o n y przez pap. P aw ła V w r. 1617, w reszcie ponow nie zreorganizow any przez K lem en sa X w r. 1669. O prócz zw ykłych trz e c h ślubów zakonnych — s k ła d ają p ija rz y ślub czw arty: p rac y nad w ychow aniem m łodzieży. P ro w ad zą szkoły i konw ik ty . Do P o lsk i przy b y li w r. 1642 i przyczynili się w y d a tn ie do ro zw o ju szkolnictw a i o św iaty (m. in. Ks. St. K o n a rsk i — 1700—1773). O becnie p o sia d ają w Polsce je d n ą p ro w in c ję zakonną, 11 dom ów i łą c z nie 90 zako n n ik ó w ■— w ty m 62 k apłanów , 12 klery k ó w , 13 b rac i i 3 n o w i cjuszów .
9. K a m i l i a n i e (K lerycy R e g u la rn i P o słu g u ją cy C horym — O rdo C lerico ru m R e g u la riu m M in istra n tiu m In firm is, C. R.M in. Inf.). S ą też n azyw ani „ojcam i dobrej śm ie rc i”, należą do reg u ły au g u stia ń sk iej i zo stali założeni w R zym ie w r. 1582 przez św. K a m ila de L ellis (1550— 1614), od k tó reg o im ien ia w yw odzi się p o lsk a n az w a zakonu. O prócz trze ch ślubów zakonnych — sk ła d a ją jeszcze c z w arty : p ielęg n o w a n ia chorych. P ro w in c ja p olska zak o n u p o w sta ła w r. 1946 (siedziba p ro w in cjała : T arn o w sk ie G óry, ul. B y to m sk a 22, w oj. K atow ice) i obecnie p o sia d a 4 dom y zakonne oraz 37 zakonników (14 k ap łan ó w , 3 k le ry k ó w , 17 b rac i i 3 now icjuszów ).
III. Z grom adzenia za k o n n e k le ry c k ie
1. M a r i a n i e (Zgrom adzenie K sięży M arianów pod w ezw aniem N ie pokalan eg o P oczęcia N.M.P. — C ongregatio C lericorum R e g u la riu m M a ria n o ru m sub titu lo Im m a cu lta e C onceptionis B.M.V., M.I.C.). Z g ro m a dzenie K sięży M arianów p o w stało w Polsce, założone przez O. S tan isław a M. P apczyńskiego (1631—1701) — p ija ra . P ierw szy k la szto r m a rian ó w p o w sta ł w r. 1673 a zgrom adzenie zatw ierdzone zostało w 1699 r. Z ostało cno później zreorganizow ane, n a pod staw ie p ełnom ocnictw św. P iu sa X , przez Ks. Jerzego M atulew icza, późniejszego b isk u p a w ileńskiego, w r. 1909. Je st to zgrom adzenie k lery ck ie, o ślubach pro sty ch , n a p ra w ie pap iesk im . O becnie posiada w P olsce je d n ą p ro w in cję (siedziba: W a r szaw a, ul. G w iaździsta 81) oraz 9 dom ów zakonnych i 141 zakonników — w ty m : 105 kap łan ó w , 11 k le ry k ó w , 21 b rac i i 4 now icjuszów .
336
O. F E R D Y N A N D P A S T E R N A K [8]2. R e d e m p t o r y ś c i (Zgrom adzenie Najświętszego O d k u p iciela — C o n g reg atio S anctissim i R ed em p to ris, C.SS.R.) założone zostało w r. 1732 p rzez św. A lfonsa L ig u o ri (1696— 1787) w e Włoszech. Z atw ierd zen ie p a p iesk ie o trzym ało w 1749 r. Do P o lsk i przy b y li redem ptoryści w r. 1787 w ra z ze św. K lem ensem H ofbauerem (Dw orzakiem ) i osiedlili się w W a r szaw ie. O prócz trz e c h zw ykłych ślubów zakonnych — sk ład ają czw arty: dozgonnego pozo staw an ia w zgrom adzeniu. O becnie posiadają w Polsce je d n ą p ro w in cję zakonną (siedziba p ro w in cja ła: Warszawa 40 ul. P iesza 1), 17 dom ów i ogółem 291 zakonników — w ty m : 202 kapłanów , 32 k le ry k ó w , 47 b rac i i 10 now icjuszów .
3. Z m a r t w y c h w s t a ń c y (Zgrom adzenie Z m artw ychw stania P a n a N aszego Je zu sa C h ry stu sa — C ongregatio a Resurrectione D om ini N ostri Je su C h risti, C.R.). Z grom adzenie K sięży Zm artw ychw stańców zostało założone w P a ry ż u w r. 1836 przez Ks. P io tra Semenenkę (1814— 1886) i Ks. H iero n im a K ajsiew icza (1812—1873) — p rzy współudziale B ogdana Jań sk ieg o (1807— 1840). O stateczne jego zorganizowanie n astąp iło za zezw oleniem G rzegorza X V I w 1842 r. w Rzym ie. Dekret poch w aln y z r. 1860 p rzyczynił się do dalszego jego rozw oju. Ostatecznego za tw ie rd z en ia p rzeprow adzonych re fo rm dokonał Leon X III w r. 1888. D ziałalność zm artw y ch w sta ń có w w Polsce rozpoczyna się już po roku 1870 n a te re n ie G alicji. Są zgrom adzeniem k lery ck im , n a p raw ie papieskim, o ślu b ach pro sty ch . W Polsce p o sia d ają je d n ą p ro w in cję (zarząd p ro w in cja ln y : P o zn ań 5, ul. D ąbrów ki 4/7) oraz 20 dom ów zakonnych (w ty m k ilk a n a śc ie p ara fii) i 179 zakonników : 85 kapłanów , 47 kleryków , 16 b raci, 31 n o w i cjuszów .
4. S a l e z j a n i e (Tow arzystw o św. F ranciszka Salezego, T.S. — S ocietas S. F ra n cisc i Salesii, S.D.B.) są zgromadzeniem pod w ezw aniem św. F ra n cisz k a Salezego, założonym przez św. J a n a Bosko (1815— 1888) w e W łoszech w r. 1841. Z atw ierd ze n ie p ap iesk ie otrzymało w r. 1874. Z g ro m ad zen ie jeszcze za życia swego założyciela rozprzestrzeniło się p ra w ie pc całym św iecie i posiadało ok. 150 dom ów zakonnych i w ychow aw czych. Do P o lsk i p rzy b y li sa le z ja n ie w r. 1898 za k ła d ają c swój p ierw szy dom w O św ięcim iu. O becnie p o sia d ają dw ie p ro w in cje zakonne — k ra k o w sk ą i łódzką:
a) p ro w in c ja k ra k o w sk a (dom p ro w in cja ln y : Kraków 11, ul. K o n fe- d era c k a 6) liczy 21 dom ów i tyleż placów ek parafialnych — w ty m ogó łem 456 zakonników (296 kapłanów , 112 kleryków , 38 braci i 10 now icj.); b) p ro w in c ja łódzka (dom p ro w in cja ln y : Łódź 1, ul. W ódzia 36) — 9 dom ów i ok. 39 placów ek p a ra fia ln y c h , w ty m 494 zakonników : 300 kap łan ó w , 117 klery k ó w , 65 braci i 12 now icjuszów . Obie p ro w in c je sa le zjań sk ie w polsce liczą w sum ie 950 zakonników .
5. M i c h a l i c i (Zgrom adzenie św. M ichała Archanioła — C ongre gatio S. M ichaelis A rchangeli, C.S.M.A.) są zgromadzeniem k lery ck im , na p ra w ie p apieskim . Z ałożycielem jego je s t Ks. Bronisław M arkiew icz (1842— 1912), k tó ry po opuszczeniu salezjan ó w — zakłada n a jp ie rw „T o w a rzy stw o P ow ściągliw ość i P ra c a ” (zatw ierdzone przez władze p aństw ow e w r. 1898) a n a stę p n ie w tym że ro k u w łasne zgromadzenie zakonne, k tó re dopiero po jego śm ierci w r. 1921 o trzym ało kanoniczną e re k c ję z rą k b isk u p a krak o w sk ieg o S apiehy. D nia 5.IV. 1966 r. otrzym ali m ich alici •dekret p ochw alny S tolicy św.
[9]
Z A K O N Y M Ę S K IE W P O L S C E337
O becnie zg rom adzenie posiad a w Polsce zarząd g en e raln y (M iejsce P iasto w e 182, pow . K rosno n/W isłokiem , w oj Rzeszów), 7 dom ów z a k o n nych i 166 zakonników (83 kap łan ó w , 51 klery k ó w , 20 b raci, 12 n o w i cjuszów ).
6. S a l w a t o r i a n i e (T ow arzystw o B oskiego Z baw iciela — Societas D ivini S a lv a to ris, S.D.S.) — to zgrom adzenie zakonne założone w R zym ie w r. 1881 przez O. F ra n cisz k a M. J o rd a n a (urn. 1918) a zatw ierdzone w r. 1911 przez S tolicę św . W Polsce istn ie ją od ro k u 1900 — a pierw szy ich dom u fu n d o w a n y został w T rzebini k /K rak o w a. P o sia d a ją je d n ą p ro w in cję zak o n n ą (dom p ro w in cja ln y : K ra k ó w 2, ul. Ł obzow ska 22), 16 dom ów i ogółem 234 zakonników : k ap łan ó w 160, k le ry k ó w 23, b rac i 23, now icjuszów 28.
7. S a l e t y n i (Zgrom adzenie K sięży M isjonarzy M a tk i B oskiej S ale - ty ń sk ie j — C ongregatio M issio n ario ru m B.M.V. a „L a S a le tte ”, M.S.) — to zgrom adzenie m isy jn e, k tó re o d d aje się szczególnie szerzeniu czci M. B. S ale ty ń sk ie j — stą d jego polska nazw a. P o w stało w diec. G ren o b le w 1852 r., założone przez K s. b isk u p a F ilip a de B ru illa rd a za tw ie rd z en ie p ap iesk ie otrzym ało w 1890 r. Do P o lsk i p rzy b y li sa le ty n i w r. 1905 i obec n ie p o sia d ają je d n ą p ro w in cję zakonną (siedziba: W arszaw a 97, ul. B r a t n ia 5) — w niej 9 dom ów i p a ra fii oraz 66 zakonników (kap łan ó w 54, k le ry k ó w 3, b ra c i 8, now icjusz 1).
8. W e r b i ś c i (Zgrom adzenie S łow a Bożego — S ocietas V erbi D ivini, S.V.D.) — to nazw a spolszczona od słow a łac. v erb u m , w sk a z u ją c a n a ich m isy jn e posłannictw o. Z grom adzenie założone zostało w r. 1875 przez O. A rn o ld a J a n sse n a (urn. 1909) w H olandii. Z atw ierd ze n ie papieskie o trzy m ało w 1901 r. Do P o lsk i p rzy b y li w erb iśc i w 1919 ro k u i obecnie p o sia d a ją je d n ą p ro w in cję (dom p ro w in c ja ln y : P ieniężno, K olonia 19, pow. B raniew o, w oj. O lsztyn) oraz 7 dom ów i k ilk a n aście p a ra fii, ogółem 204 zakonników — w ty m : 117 k apłanów , 38 klery k ó w , 32 b rac i i 17 n o w i cjuszów .
9. O b l a c i (Zgrom adzenie M isjonarzy O blatów N ajśw . i N iepokalanej P a n n y M aryi — C ongregatio M issio n ario ru m O b lato ru m S an ctissim ae e t Im m a c u la ta e V irginis M ariae, O.M.I.) — to zgrom adzenie zakonne o ś lu b ac h pro sty ch . Założone w r. 1816 w P ro w a n s ji przez ks. b isk u p a E uge n iu sz a d e M azenod — należy do zgrom adzeń m isy jn y ch i szerzy k u lt N ie p o k alan e j Dziew icy. P rz y b y li do P o lsk i w r. 1920 i założyli sw ój p ierw szy dom w L u b liń c u Ś ląskim . O becnie p o sia d ają je d n ą p ro w in cję zakonną (siedziba p ro w in c ja ła : P oznań, ul. O sta tn ia 14), 22 dom y zakonne (w tym k ilk a n a śc ie p ara fii), oraz 266 zakonników : k ap łan ó w 183, k le ry k ó w 29, b rac i 40, now icjuszów 14.
10. P a s j o n i ś с i (Z grom adzenie N ajśw . K rzyża i M ęki P a n a Naszego J e z u sa C h ry stu sa — C ongregatio SS. C rucis e t P assionis D om ini N ostri J e su C h risti, C.P.). Z grom adzenie założone przez św. P a w ła od K rzyża w r. 1720 (1737?) zostało za tw ie rd z o n e przez S tolicę św. w r. 1741. O ddaje się p rac y m isy jn ej a szczególnie p ro p ag o w an iu k u ltu k rzyża i M ęki P a ń skiej (do czego członkow ie zobow iązują się n aw e t czw artym ślubem ) — stą d n a h ab ita c h p asjo n istó w w id n ie je em b lem at k rzyża n a tle serca. W P olsce rozpoczęli sw o ją działalność od r. 1923 a pierw szy sw ój k la szto r założyli w P rz asn y sz u diec. płockiej. P o siad a ją je d n ą p ro w in c ję zakonną
338 O. F E R D Y N A N D P A S T E R N A K [10] (dom p ro w in cja ln y : P rzasnysz, ul. N ow otki 26, w oj. warszawskie), 4 dom y zakonne (1 placów ka) i 58 zakonników — w ty m : 31 kapłanów , 8 k le ry ków, 16 b rac i i 3 now icjuszów .
11. O r i o n iś с i (Małe Dzieło B oskiej O p a trz n o śc i— P a rv u m O pus D ivinae P ro v id e n tia e, F.D.P.). J e s t to zgrom adzenie założone w e W łoszech przez ks. Alojzego O rione (1872— 1940) — stąd polska nazwa o rioniści — za ra d ą św. P iu sa X w ro k u 1912. Z atw ierd ze n ie papieskie otrzy m ało w r. 1954. Do P olski przeszczepił je, w ysłany przez samego Ks. O rione, ks. A lek san d e r Chw iłow icz w ro k u 1923. Posiada je d n ą p ro w in cję (zarząd p ro w in cja ln y : W arszaw a 22, ul. B a rsk a 4), 8 domów zakonnych i 119 zakonników — w ty m : 74 k apłanów , 24 kleryków, 11 b ra c i i 10 now icjuszów .
12. O jcow ie M i s j o n a r z e D u c h a ś w . (Kongregacja D ucha św. pod opieką N iepokalanego S erca M aryi — Congregatio S an cti S p iritu s sub tu te la Im m a cu la ti C ordis B eatissim ae V irginis Mariae, C.S.Sp.). Z gro m adzenie to pow stało w P a ry ż u w r. 1703, założone przez K lau d iu sza P o u lla rt des P laces i zatw ierdzone w R zym ie w r. 1824. W r. 1848 p rz y łączył się do niego O. F ra n cisz ek L ib e rm a n n w ra z z w szystkim i człon kam i założonej przez siebie w r. 1941 kon g reg acji Niepokalanego S erca M aryi i p o w sta ł w te n sposób obecny zakon misjonarzy D ucha św. Od ro k u 1924 m a ją oni także sw ój pierw szy dom w Polsce — w Bydgoszczy. O becnie sta n o w ią w Polsce je d n ą p ro w in cję (siedziba pro w in cjała: B y d goszcz, ul. K u ja w sk a 117), sk ła d a ją c ą się z 3 dom ów zakonnych i 26 zak o n nik ó w (17 kapłanów , 3 klery k ó w , 5, b raci, 1 nowicjusz).
13. K sięża M i s j o n a r z e ś w. R o d z i n y (Zgromadzenie K sięży M isjonarzy św. R odziny — C ongregatio M issionariorum a S. F am ilia, M.S.F.) pow stali, podobnie ja k i W erbiści, w Holandii w r. 1895. Z ało życielem ich b y ł ks. Je a n B a p tiste B a rth ie r. Zatwierdzenie p ap iesk ie otrzy m ało zgrom adzenie w r. 1911. Od ro k u 1928 posiada ono w łasn ą p ro w in cję w P olsce (zarząd p ro w in cja ln y : B ąblin, p. Kiszewo W ielkp., pow. O borniki Pozn.) — w skład k tó re j w chodzi 7 domów zakonnych i 8 p la ców ek d u sz p aste rsk ich oraz 106 zakonników — w tym: 69 kapłanów , 17 kleryków , 12 b raci, 8 now icjuszów .
14. S e г с a n i e (Zgrom adzenie N ajśw iętszego Serca Jezusow ego — C ongregatio S ace rd o tu m a S acro C orde Je su , S.C.J.) — to zgrom adzenie kleryckie, k tó re p ow staw ało w e F ra n c ji stopniow o w różnych m iejsco w ościach (w M arsylii w r. 1729, w B e th a ra n w r. 1841, w S a in t Q u en tin — 1877) a n astęp n ie złączone w jedno w r. 1878 — propaguje k u lt S erca Jezusow ego. Z ałożycielem jego je st O. J a n Leon Dehon a za tw ie rd z en ie papieskie o trzy m ało w 1923 r. W Polsce posiada jedną prow incję zakonną (siedziba p ro w in cja ła: K ra k ó w 15, ul. S aska 2), 10 domów zakonnych (w ty m p arafie) oraz łąeznie 156 zakonników : 89 kapłanów, 51 klery k ó w , 6 b raci i 10 now icjuszów .
15. S e r c a n i e — „P ic p u s” (Zgrom adzenie Najświętszych S erc Je zu sa i M aryi oraz W ieczystej A d o racji N ajśw . S ak ram en tu O łtarza „P icp u s” — C ongregatio S acro ru m C ordium Je su e t M ariae necnon A doratio n is P e r p e tu a e S anctissim i A lta ris, SS. CC.). Z grom adzenie to powstało w P ary żu (przy ulicy P icp u s — stą d jegon azw a) w la ta c h 1800—1805. Założycielam i jego są: Ks. P io tr C oudrin i M atka A ym er de la Chevalerie. Z atw ie rd z ę
-[11] Z A K O N Y M Ę S K IE W P O L S C E
339
n ie p ap iesk ie o trz y m a li w 1817 roku. W Polsce rozpoczęli sw o ją d z ia ła l ność po d ru g iej w o jn ie ś w iato w ej. P o sia d a ją je d n ą p ro w in cję zakonną (dom p ro w in cja ln y : Sokołów ka 142, p. P o lan ic a-Z d ró j, pow. K łodzko) — a w niej 1 dom za konny i 5 placów ek d u sz p aste rsk ich , ogółem 40 zak o n n ik ó w : 24 k ap łan ó w , 4 k le ry k ó w , 8 b ra c i i 4 now icjuszów .16. C h r y s t u s o w c y (T ow arzystw o C hry stu so w e dla W ychodźców, T. C hr. — Societas C h risti pro E m ig ra n tib u s P olonis, S. Chr). Z g ro m a dzenie to pow stało w Polsce w o k resie m iędzyw ojennym , założone przez Ks. k a rd y n a ła A. H lo n d a i erygow ane k anonicznie przez niego w r. 1932 — d la opieki d u sz p aste rsk iej n ad polską em ig racją. D ek ret p ochw alny S to licy św. otrzy m ało 22. IV. 1950 r. J e s t to zgrom adzenie k le ry c k ie o ślubach p ro sty ch . W Polsce posiad a siedzibę za rząd u generalnego (Puszczykowo, ul. S zkolna 3) oraz 24 dom y zak o n n e i 354 za konników — w ty m : 224 kap łan ó w , 49 klery k ó w , 61 b ra c i i 20 now icjuszów .
IV . Z a k o n y i zgrom adzenia laickie A. N a p raw ie papieskim
1. B o n i f r a t r z y (Zakon S zp ita ln y św. J a n a Bożego czyli B racia M iłosierdzia — O rdo H o sp ita la riu s S. Jo a n n is de Deo seu F F . M iserico r diae, O.H. lu b F.B.F.). Z akon b o n ifra tró w (od łac. boni tra tre s ) je st zako nem laickim , h abitow ym , odd ający m się p rac y w szp italn ictw ie. Założył go w r. 1537 św. J a n Boży w H iszpanii dla opieki nad chorym i. Z g ro m a dzenie, złożone początkow o z ludzi św ieckich, p rzek ształciło się z czasem w zakon, któ reg o członkow ie — oprócz zw ykłych ślubów zakonnych — sk ła d a ją cz w arty ślub: pielęg n o w an ia chorych do końca życia. Z a tw ie r dzenie p ap iesk ie w ra z z re g u łą św. A u g u sty n a o trzy m ali od św. P iu sa V w r. 1571.
Do P o lsk i p rzy b y li w ro k u 1609 i położyli znaczne zasługi w org an izo w an iu sz p ita ln ictw a . O becnie p o sia d ają d w ie prow incje:
a) p ro w in c ja k ra k o w sk a (dom p ro w in cja ln y : K rak ó w , ul. K ra k o w sk a 48) liczy 11 dom ów o raz 87 zakonników : 11 kap łan ó w , 68 b rac i, 8 n o w i cjuszów .
b) p ro w in c ja w ro c ła w sk a (zarząd p ro w in cja ła: W rocław , ul. T ra u g u tta 57/59) posiad a 4 dom y zakonne i 17 profesów (braci).
2. B r a c i a S ł u g i N. М. P. Z grom adzenie zakonne S ług N ajśw . M aryi P a n n y Trzeciego Z ak o n u św. F ra n cisz k a z A ssyżu — C ongregatio S erv o ru m B e atae M ariae V irginis T e rtii O rd in is S. F ra n cisc i de P o e n i te n tia ). W śród zgrom adzeń zakonnych, m ając y ch c h a ra k te r m a ry jn y , z n a n e je s t — pow stałe w Polsce — zgrom adzenie bezh ab ito w e B raci S ług N.M.P., założone w r. 1883 przez znanego założyciela w ielu zg ro m a dzeń m ęskich i żeńskich — O. H o n o ra ta K oźm ińskiego, kapu cy n a. P oczą te k d a ł zg rom adzeniu w r. 1880 F ra n cisz ek D ublosiew icz oraz Ignacy Syski. Z arząd g en e raln y posiada w P olsce (Nowe M iasto nad P ilicą, ul. B ielińskiego 28, pow . R aw a M azow iecka) oraz 6 dom ów zakonnych i 57 b rac i profesów .
3. D o l o r y ś c i (Zgrom adzenie S ynów М. B. B olesnej — F ilii M atris Dei D olorosae) należą do zgrom adzeń laickich, b ezhabitow ych. Z g ro m a dzenie pow stało w r. 1880 pod w pływ em O. H o n o ra ta K oźm ińskiego,
340
O . F E R D Y N A N D P A S T E R N A K [12] k ap u c y n a — a założył je w W arszaw ie w r. 1893 Franciszek Ł ap iń sk i, o ddzielając je od zgrom adzenia B raci S ług M aryi N iepokalanej. Z g ro m adzenie uzyskało d e k re t p ochw alny w r. 1924 a ostateczne z a tw ie rd z e nie w r. 1934. Dom G en e ra ln y posiada w Polsce (Warszawa, ul. Solec 61) i liczy 6 dom ów zakonnych oraz 31 zakonników — w ty m : 3 k ap łan ó w i 28 braci zakonnych.4. B r a c i a S z k o l n i (B racia Szkól Chrześcijańskich In s titu tu m F ra tru m S ch o laru m C h ristia n a ru m , F.S.C.) są zgromadzeniem h a b ito w ym , n a p ra w ie pap iesk im . Z ałożył ich w r. 1680 św. J a n de la S alle (1651—1719) dla p ro w ad zen ia szkół i w ychow ania chrześcijańskiego. S to lica św. z a tw ie rd z iła zgrom adzenie w r. 1725. 29.X.67 ro k u odb y ła się w R zym ie k an o n izacja b r a ta B en ild a — członka tegoż zakonu. W Polsce p o sia d ają b ra c ia szkolni d w a dom y zakonne: w Częstochowie i L u b lin ie (zarząd p ro w in cja ln y : C zęstochow a, ul. P ułaskiego 71/83) o raz 15 b rac i zakonnych.
B. N a p raw ie d iecezjalnym
1. A l b e r t y n i (Zgrom adzenie B raci A lbertynów I I I Z ak o n u św. F ra n cisz k a S erafickiego P osługujących Ubogim ). Zgrom adzenie b rac i alb erty n ó w założył w r. 1888 A dam C hm ielow ski (1846—1916), późniejszy b r a t A lb e rt (stąd nazw a zgrom adzenia) — w momencie, k ie d y n a ręce k a rd y n a ła D unajew skiego złożył sw e ślu b y zakonne, zobow iązując się w ra z ze sw ym i tow arzyszam i do służenia opuszczonym i najuboższym , w o p arc iu o reg u łę św. F ra n cisz k a z Asyżu. Kanonicznej e re k c ji zg ro m a dzenia dokonał a rc y b isk u p S ap ieh a w r. 1928 a jego form alnej ag reg acji do I zakonu fran ciszk ań sk ieg o dokonał w tym że roku general fra n c is z k a nów O. A lfons O rlich. J e s t to zgrom adzenie laickie, habitowe, n a p raw ie diecezjalnym . W Polsce posiada 7 dom ów zakonnych z siedzibą przełożo nego generalnego w K ra k o w ie (K raków , ul. Krakowska 43) o ra z liczy ogółem 38 b raci profesów .
2. B r a c i a S e r c a J e z u s o w e g o (Zgromadzenie B raci S erca Jezusow ego). J e s t to polskie zgrom adzenie laickie, które pow stało w P o zn a n iu w r. 1920 za sta ra n ie m ks. K azim ierza Malińskiego — a założy cielem jego był b r a t S tan isław A ndrzej K ub iak . K ardynał A. H lond dokonał jego k anonicznej e re k c ji w r. 1931. B racia składają ślu b y p ro ste a zgrom adzenie je st n a p raw ie diecezjalnym . Dom generalny zg ro m ad ze n ia zn a jd u je się w P uszczykow ie k/P o zn an i (Puszczykowo, ul. W ysoka 1, pow. G dańsk) — oprócz tego poszczególni b ra c ia zatrudnieni są n a p la ców kach p ara fia ln y c h . Z grom adzenie liczy 25 braci profosów i 2 n o w i cjuszów (razem 27).
3. B r a c i a ś w. J ó z e f a (Zgrom adzenie B raci Opieki św. Jó zefa I II Z ak o n u R egularnego św. O jca F ra n cisz k a — Congregatio F ra tru m P a tr o cinii. S. Jo se p h I II O rd in is R e g u la ris S. P. Francisci). Zgrom adzenie p ow sta ło w r. 1928 za zgodą b isk u p a Z y g m u n ta Łozińskiego a k anonicznej jego e re k c ji dokonał b isk u p K azim ierz B u k ra b a w roku 1938. Z ałożycie lem jego b y ł b r a t Czesław A n toni B oniakow ski (1897—1945). J e s t to zgro m adzenie laickie, n a p raw ie d iecezjalnym , agregowane do I zakonu fra n ciszkańskiego. P o siad a obecnie w P olsce dom generalny (N iew a- chlów II, n r 18, pow. K ielce) oraz 7 członków — w ty m 2 k ap łan ó w i 5 b r a c i zakonnych.
[13]
Z A K O N Y M Ę S K IE W P O L S C E341
V. S to w a rzyszen ia prow adzące ży cie w spólne
M i s j o n a r z e (Z grom adzenie K sięży M isjonarzy św. W incentego a P au lo — C ongregatio M issionis, C.M.) — zw ani też la z a ry sta m i — to zgrom adzenie kapłanów , prow adzących życie w spólne, k tó rzy zam iast ślu b ó w zakonnych — sk ła d a ją coroczne przy rzeczen ia za chow ania ra d ew angelicznych. Z grom adzenie założył św. W incenty a P aulo w r. 1625 d la opieki d u sz p a ste rsk ie j n ad chorym i, p rac y m isy jn e j oraz k sz tałcen ia k le ru . Z atw ierd ze n ie p ap iesk ie o trzym ało w r. 1632. Do P olski sp ro w ad ziła m isjo n arzy k ró lo w a M aria L u d w ik a, żona J a n a K azim ierza, w r. 1651. O becnie p o sia d ają w Polsce je d n ą p ro w in cję zakonną (dom p ro w in cja ln y : K ra k ó w , ul. S tra d c m sk a 4) 19 dom ów i 22 placów ki d u sz p aste rsk ie. Ogó łem 286 zakonników — w ty m : 208 kap łan ó w , 42 k le ry k ó w , 22 braci i 14 now icjuszów .
2. F i 1 i p i n i — zw ani O ra to ria n a m i św. F ilip a (In sty tu t O ra to riu m św. F ilip a N eriusza — In s titu tu m O ra to rii S. P h ilip p i N erii, С. Or.). J e s t to zgrom adzenie k ap łan ó w życia w spólnego, założone w r. 1575 przez św. F ilip a N eriusza (stąd jego p olska nazw a). Z atw ierd ze n ie p ap iesk ie o trz y m ało zgrom adzenie w r. 1612 a o sta te czn e w r. 1942. Do P o lsk i p rzybyli w r. 1668 (1674?) i osiedlili się w św. G órze pod G ostyniem w W ielko- polsce. U rząd p ro w in c ja ła pełn i tzw . p ro k u ra to r k ra jo w y (rezydencja: T arnów , ul. J a n k a K rasickiego 9), gdyż poszczególne dom y są w zarządzie niezależne. W P olsce p o sia d ają 4 dom y zakonne i 62 członków — w tym : 45 kap łan ó w , 9 b ra c i i 8 kleryków .
3 P a l l o t y n i (S tow arzyszenie A p o sto lstw a K atolickiego — S ocie ta s A p o sto latu s C atholici, S.A.C.) je st to stow arzyszenie kap łan ó w , p ro w adzących życie w spólne, założone w r. 1835 przez św. W incentego P a l- lo tti (1795— 1850), w celu p rac y m isy jn ej, d u sz p aste rsk iej i n ajsze rz ej pojętego apostolstw a. Z atw ierd ze n ie p ap iesk ie o trzy m ali p allo ty n i (pol sk a nazw a od nazw isk a założyciela) w r. 1901. S k ła d a ją oni za m ia st ś lu bów przyrzeczenia życia w czystości, ubó stw ie i p o słuszeństw ie oraz nie p rzy jm o w a n ia godności kościelnych. Do P olski przy b y li w r. 1907. O bec nie p o sja d aią je d n ą p ro w in cję zak o n n ą (siedziba p ro w in cja ła: W rszaw a, ul. S k ary sze w sk a 15) oraz 16 dom ów i k ilk a placów kę duszp astersk ich . Liczą ogółem 373 zakonników — w ty m : 223 k ap łan ó w , 45 k le ry k ó w , 82 b ra c i i 23 now icjuszów .
