Zeszyt nr 19. Sekcji Analiz Demograficznych. ĘŚĆ II. REFERATY CZ ISSN 1642 - 0101

(1)

Sekcja Analiz Demograficznych Komitet Nauk Demograficznych PAN

Al. Niepodległości 164 02-554 Warszawa tel/fax: 646-61-38

e-mail: ewaf@sgh.waw.pl

19/2008

ISSN 1642 - 0101

REFERATY CZĘŚĆ II.

Zeszyt nr 19. Sekcji Analiz Demograficznych.

(2)

Recenzenci

Prof. USz. Mirosława Gazińska, Prof. UŁ Tadeusz J. Kowaleski

(3)

SPIS TREŚCI

Anna Dumańska-Małyszko Magdalena Kulbaczewska

Zmiany stanu i struktury ludności według wieku ekonomicznego w województwie

zachodniopomorskim w latach 1999-2006 ... 7

Wstęp ... 7

1. Dynamika liczby ludności ogółem oraz według ekonomicznych grup wieku... 7

2. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku... 11

3. Struktura ludności województwa zachodniopomorskiego według ekonomicznych grup wieku na tle Polski i pozostałych województw... 16

3. Wnioski ... 17

Literatura:... 19

Joanna Krupowicz Badanie przestrzennego zróŜnicowania wybranych procesów i struktur demograficznych w powiatach województwa dolnośląskiego ... 20

Wstęp ... 20

1. Potencjał demograficzny. Charakterystyka wybranych procesów i struktur demograficznych powiatów ... 20

2. Klasyfikacja powiatów... 30

3. Ranking powiatów ... 35

Podsumowanie ... 38

Literatura... 38

Aleksandra Błaszkiewicz Estymacja pośrednia ubóstwa w powiatach województwa podkarpackiego ... 39

Wskaźnik ubóstwa... 39

Estymacja bezpośrednia... 40

Estymacja pośrednia ... 44

Estymatory syntetyczne ilorazowe ... 46

Estymatory syntetyczne regresyjne ... 47

Estymatory złoŜone ... 49

Próba oceny precyzji estymatorów SMO wykorzystanych w badaniu ... 49

Wnioski ... 50

Literatura... 51

Tomasz Strózik Wielowymiarowa analiza przestrzennego zróŜnicowania warunków bytu i poziomu Ŝycia w Polsce w 2006 roku ... 53

1. Wprowadzenie... 53

2. Analiza zróŜnicowania poziomu i warunków Ŝycia ludności w Polsce w 2006 roku w ujęciu przestrzennym ... 54

3. Dane empiryczne ... 54

4. Określenie zbioru finalnych zmiennych diagnostycznych... 56

5. Syntetyczny miernik warunków i poziomu Ŝycia ludności ... 58

6. Ustalenie grup województw o podobnych warunkach i poziomie Ŝycia mieszkańców. ... 64

Podsumowanie ... 70

Literatura... 71

(4)

Wioletta Wolańska

Wpływ cech osobowościowych na subiektywną ocenę zadowolenia z Ŝycia

mieszkańców Dolnego Śląska ...73

1. Wprowadzenie ...73

2. Metoda badania...73

3. Uzyskane wyniki...75

4. Wnioski...80

Literatura ...81

(5)

Przedmowa

Sekcja Analiz Demograficznych KND PAN została powołana na posiedzeniu Prezydium Komitetu Nauk Demograficznych Polskiej Akademii Nauk w dniu 23 września 1999 roku. Jest czwartą obok Sekcji Demografii Medycznej, Sekcji Demografii Historycznej oraz Sekcji Demografii Regionalnej sekcją naukową działającą w ramach Komitetu Nauk Demograficznych Wydziału I. Nauk Społecznych - Polskiej Akademii Nauk.

Sekcję Analiz Demograficznych SAD prowadzą: dr hab. Ewa Frątczak, Prof. SGH (przewodnicząca sekcji) i dr hab. Jolanta Kurkiewicz, Prof. AE w Krakowie (z-ca przewodniczącej sekcji). Głównym zadaniem Sekcji Analiz Demograficznych jest organizowanie spotkań merytorycznych poświęconych szeroko rozumianym metodom analiz demograficznych, włączając najnowsze metody i techniki zarówno organizacji badań jak i metod analiz opisujących zjawiska i procesy demograficzne ich uwarunkowania i konsekwencje. Podstawą kaŜdej prezentowanej metody w ramach spotkań SAD jest dokładny i gruntowny opis teoretyczny metody (metod) oparty na moŜliwie wszechstronnej i najnowszej literaturze wraz z prezentacją zastosowania teorii na danych empirycznych. Prezentacja nowych metod wymagać będzie od referentów zapoznania się ze stosowną literaturą i niemałego nakładu pracy. Dość często upowszechnienie nowej metody i jej zastosowanie wymagać będzie nakładu pracy związanego z zapoznaniem się ze stosownym programem lub pakietem komputerowym umoŜliwiającym dość sprawną aplikację modelu lub metody. Zatem działania mające na celu informację o programach komputerowych i organizowanie w przyszłości warsztatów szkoleniowych to jedno z kolejnych zadań SAD. Organizatorom Sekcji i osobom prowadzącym SAD zaleŜy na integracji środowiska demograficznego, w tym głownie młodych adeptów nauki wokół zagadnień szeroko rozumianych analiz demograficznych.

Zebrania Sekcji Analiz Demograficznych mogą być równieŜ poświęcone prezentacji nowych twórczych metod analiz lub zastosowań metod (modeli) będących wynikami prac doktorskich lub habilitacyjnych ukończonych lub znajdujących się w fazie przygotowywania, na odpowiednim etapie.

Podjęto na pierwszym inauguracyjnym zebraniu Sekcji Analiz Demograficznych, które odbyło się 18 stycznia 2000 roku dwie inicjatywy:

- pierwsza, polegająca na tym, Ŝe materiały prezentowane na kolejnych posiedzeniach SAD będą miały formę "Zeszytów Naukowych SAD KND PAN". KaŜdy zeszyt poświęcony będzie wspólnej tematyce. Zostały podjęte starania o uzyskanie formalnej zgody na wydawanie zeszytów, które będą miały formę tzw. "working paper";

- druga, polegająca na organizowaniu raz na rok lub co dwa lata "Warsztatów z Analizy Demograficznej" jako przedsięwzięcia wspólnego Sekcji Analiz Demograficznych KND PAN i Instytutu Statystyki i Demografii SGH. Stosowna dokumentacja dotycząca

"Warsztatów z Analizy Demograficznej", w tym dokumentacja kosztorysowa została zaakceptowana przez Panią Prof. dr hab. J.Jóźwiak Dyrektora ISiD i Przewodniczącą Komitetu Nauk Demograficznych PAN.

Warsztaty z analizy demograficznej pomyślane są jako seminaria szkoleniowe dla młodych pracowników nauki będących na staŜu lub pracujących na wyŜszych uczelniach i uniwersytetach w kraju zainteresowanych metodami analiz demograficznych oraz noszących się z zamiarem przygotowania rozprawy doktorskiej lub habilitacyjnej w obszarze demografii, szerzej nauk społecznych.

Z nadzieją na upowszechnianie informacji o działalności Sekcji Analiz Demograficznych KND PAN oraz o formie dokumentacji spotkań w postaci serii Zeszytów Naukowych Sekcji.

Przewodnicząca SAD / dr hab. Ewa Frątczak, Prof. SGH /

Z-ca Przewodniczącej SAD / dr hab. Jolanta Kurkiewicz, Prof. AE w Krakowie/

(6)

Słowo wstępne

Konferencje naukowe organizowane przez Sekcję Analiz Demograficznych Komitetu Nauk Demograficznych PAN są dorocznymi spotkaniami młodych pracowników naukowych przygotowujących rozprawy doktorskie i habilitacyjne, których tematyka obejmuje procesy zachodzące w populacjach ludzkich. Konferencja zatytułowana „Wpływ procesów demograficznych na kształtowanie stanu i struktury zasobów ludzkich - stan aktualny i perspektywy” która odbyła się w dniach 26-28 września 2007 roku była juŜ piątą z kolei. Została zorganizowana przez Zakład Demografii Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie przez zespół w składzie: Prof. UEK dr hab. Jolanta Kurkiewicz, dr Ewa Soja, mgr Marcin Stonawski.

Konferencję rozpoczęto obradami w murach Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Otworzył je Rektor Uniwersytetu Prof. dr hab. Ryszard Borowiecki.

Inauguracyjną Sesję I zatytułowaną „Demograficzne problemy Europy” poprowadził Prof. UŁ dr hab. Tadeusz J. Kowaleski a referaty przedstawili PT Profesorowie stanowiący czołówkę polskich demografów. Zapoznali Oni uczestników Konferencji z następującą problematyką:

• Prof. dr hab. Janina Jóźwiak – „Demografia w Komisji Europejskiej”,

• Prof. dr hab. Irena E. Kotowska – „Wpływ zmian demograficznych w Europie na gospodarkę - problematyka badawcza, źródła danych, metody analizy”,

• Prof. SGH dr hab. Ewa Frątczak – „Przemiany demograficzne – wybrane procesy demograficzne Europy”,

• Prof. AE dr hab. Jan Paradysz – „Polska statystyka ludności na tle rozwiązań czeskich i francuskich”,

• Prof. AE dr hab. ElŜbieta Gołata – Europejskie standardy spisów ludności – przygotowania do NSP 2011.

Po zakończeniu obrad uczestnicy Konferencji udali się do Niedzicy, gdzie odbywały się kolejne sesje.

W czasie Sesji II zatytułowanej „Zachowania małŜeńskie i prokreacyjne”, której przewodniczyła Prof. AE dr hab. ElŜbieta Gołata wygłoszono referaty, w których przedstawiono uwarunkowania zawierania i rozpadu związków małŜeńskich oraz postawy i zachowania matrymonialne studentów wobec współczesnych przemian.

Zaprezentowano ujęcia demograficzne i socjologiczne.

(7)

Sesja III poświęcona trwaniu Ŝycia, starzeniu się oraz systemom emerytalnym była prowadzona przez Prof. UEK dr hab. Ireneusza Kuropkę. Przedmiot obrad stanowiły zarówno problemy metodyczne jak i merytoryczne. Przedstawiono metody:

konstruowania tablic trwania Ŝycia dla ustalania wysokości składki emerytalnej, ustalania zapotrzebowania Funduszu Rezerwy Demograficznej, zaprezentowano moŜliwości modelowania mikrosymulacyjnego, dyskutowano zagadnienia starzenie się zasobów pracy w Polsce w kontekście zmian aktywności zawodowej.

W ramach Sesji IV zajmowano się migracjami, ich uwarunkowaniami oraz konsekwencjami. Dyskutowano nad marnotrawstwem mózgów i jego skutkami gospodarczymi, zaprezentowano moŜliwości wykorzystania Internetu do zbierania danych na temat migracji. Obrady te prowadziła Prof. AE dr hab. Maria Chromińska.

Sesja V pod kierunkiem Prof. USz dr hab. Mirosławy Gazińskiej koncentrowała się nad badaniem warunków Ŝycia ludności. Zajmowano się metodyką badań oraz zaprezentowano uzyskane rezultaty w zakresie wielowymiarowej analiza przestrzennego zróŜnicowania warunków bytu i poziomu Ŝycia w Polsce, zmian potencjału starszych konsumentów w starzejącym się społeczeństwie i pośredniej estymacji ubóstwa w ujęciu regionalnym oraz wartości Ŝyciowe osób niepełnosprawnych w świetle badań ankietowych. Przedstawiono transfery finansowe i opieki w nieformalnych sieciach wsparcia.

Podczas obrad Sesji VI, której przewodniczyła Profesor AE dr hab. Walentyna Ignatczyk zajmowano się analizą danych w badaniach demograficznych. Zgromadzono tu referaty na temat zastosowania imputacji i kalibracji danych w NSP 2011 oraz zmian stanu i struktury według wieku ekonomicznego w woj. zachodniopomorskim. Ponadto zaprezentowano unowocześnioną wersję strony internetowej Sekcji Analiz Demograficznych www.demografia.org.pl.

Niniejszy 19 Zeszyt Naukowy Sekcji Analiz Demograficznych KND PAN zawiera część drugą artykułów, opracowanych na kanwie wygłoszonych referatów.

Kraków, 22. 07. 2008r. Jolanta Kurkiewicz

(8)

Anna Dumańska-Małyszko Magdalena Kulbaczewska Uniwersytet Szczeciński

Zmiany stanu i struktury ludności według wieku ekonomicznego w województwie zachodniopomorskim w latach 1999-2006

Wstęp

Począwszy od 1999 roku w Polsce nastąpił spadek liczby ludności spowodowany ujemnym przyrostem naturalnym oraz ujemnym saldem migracji zagranicznych. Ze społeczno-ekonomicznego punktu widzenia istotny jest nie tylko spadek liczby ludności, ale równieŜ zmiany w jej strukturze, które mogą wpłynąć m.in. na sytuację na rynku pracy, charakter konsumpcji, ochronę zdrowia, czy teŜ na rynek ubezpieczeń społecznych.

W pracy przeprowadzono analizę stanu i struktury ludności województwa zachodniopomorskiego w latach 1999-2006. Pierwszy rok analizy jest rokiem, w którym powstało woj. zachodniopomorskie w wyniku nowego podziału administracyjnego Polski.

Celem pracy jest ukazanie zmian w procesach ludnościowych na terenie województwa i ich ewentualnych konsekwencji w sferze gospodarki i dlatego przyjęto klasyfikację ludności według tzw. ekonomicznych grup wieku¹. Najpierw przeprowadzono analizę dynamiki liczby ludności, a następnie zmian w strukturze ludności według wyodrębnionych ekonomicznych grup wieku.

1. Dynamika liczby ludności ogółem oraz według ekonomicznych grup wieku

W analizie rozpatrywana jest liczba ludności faktycznie zamieszkałej² w woj.

zachodniopomorskim w dniu 31 XII danego roku. Przyjęcie tej kategorii ludności jest uzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia, poniewaŜ ujmuje ona równieŜ ludność

1 Ekonomiczne grupy wieku:

- grupa wieku przedprodukcyjnego: ludność w wieku 0 – 17 lat,

- grupa wieku produkcyjnego: kobiety w wieku 18-59 lat, męŜczyźni w wieku 18-64 lat,

- grupa wieku poprodukcyjnego: kobiety w wieku 60 lat i więcej, męŜczyźni w wieku 65 lat i więcej.

2 Ludność faktycznie zamieszkała - ogół osób (ogółem lub według określonych cech) zameldowanych na pobyt stały w danej jednostce administracyjnej i faktycznie tam zamieszkałych oraz osób przebywających czasowo

i zameldowanych w tej jednostce administracyjnej na pobyt czasowy ponad 2 miesiące. (GUS)

(9)

czasowo przebywającą na terenie województwa, która moŜe podejmować tu pracę, a takŜe kreować popyt na dobra i usługi.

W tabeli 1 przedstawiono liczbę ludności woj. zachodniopomorskiego ogółem oraz według ekonomicznych grup wieku w rozwaŜanym okresie z uwzględnieniem płci i miejsca zamieszkania.

Tabela 1. Liczba ludności województwa zachodniopomorskiego według płci, miejsca zamieszkania oraz wieku ekonomicznego w latach 1999-2006 (w tys.)

Liczba ludności 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

ogółem 1696,9 1697,9 1698,4 1697,7 1696,1 1694,9 1694,2 1692,8

męŜczyźni 827,9 828,0 827,9 827,0 825,7 824,7 824,1 823,0

kobiety 869,0 870,0 870,5 870,8 870,4 870,2 870,1 869,8

miasto 1184,2 1183,0 1181,1 1178,4 1175,3 1174,3 1171,9 1168,3

wieś 512,7 515,0 517,3 519,3 520,8 520,5 522,3 524,6

Ludność według ekonomicznych grup wieku (ogółem)

przedprodukcyjnego 429,0 415,0 399,5 383,7 368,9 356,9 346,3 337,5 produkcyjnego 1044,7 1056,3 1069,0 1082,0 1093,4 1102,7 1110,9 1113,9 poprodukcyjnego 223,2 226,7 229,8 232,0 233,8 235,2 237,0 241,5

Ludność według ekonomicznych grup wieku (męŜczyźni)

przedprodukcyjnego 219,5 212,4 204,6 196,5 189,1 183,1 177,6 173,1 produkcyjnego 538,7 544,5 550,7 556,7 562,0 566,3 570,3 573,3

poprodukcyjnego 69,7 71,1 72,6 73,7 74,6 75,2 76,2 76,6

Ludność według ekonomicznych grup wieku (kobiety)

przedprodukcyjny 209,5 202,6 195,0 187,2 179,8 173,8 168,7 164,4 produkcyjnego 506,0 511,8 518,4 525,3 531,4 536,4 540,6 540,6 poprodukcyjnego 153,5 155,6 157,2 158,3 159,2 160,0 160,8 164,9

Ludność według ekonomicznych grup wieku (miasto)

przedprodukcyjnego 276,5 266,0 254,3 243,0 232,7 224,7 217,8 212,0 produkcyjnego 749,8 756,0 762,9 769,3 774,5 779,4 781,9 780,1 poprodukcyjnego 157,9 161,0 163,9 166,2 168,2 170,3 172,2 176,1

Ludność według ekonomicznych grup wieku (wieś)

przedprodukcyjnego 152,5 149,0 145,2 140,8 136,2 132,2 128,5 125,5 produkcyjnego 294,9 300,3 306,2 312,7 318,9 323,3 328,9 333,7

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS

Dynamikę liczby ludności według ekonomicznych grup wieku, płci i miejsca zamieszkania.

Obserwowane tendencje ilustrują wykresy 1 - 4.

(10)

Wykres 1. Przyrosty względne łańcuchowe liczby ludności w woj. zachodniopomorskim w latach 2000-2006

-0,4 -0,2 0,0 0,2 0,4 0,6

ogółem męŜczyźni kobiety miasto wieś

% 2000

2001 2002 2003 2004 2005 2006 Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 1

Wykres 2. Przyrosty względne łańcuchowe liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym w woj. zachodniopomorskim w latach 2000-2006

-5,0 -4,0 -3,0 -2,0 -1,0 0,0

% 2000

Wykres 3. Przyrosty względne łańcuchowe liczby ludności w wieku produkcyjnym w woj. zachodniopomorskim w latach 2000-2006

-0,5 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5

% 2000

(11)

Wykres 4. Przyrosty względne łańcuchowe liczby ludności w wieku poprodukcyjnym w woj. zachodniopomorskim w latach 2000-2006

-2,0 -1,0 0,0 1,0 2,0 3,0

% 2000

W badanym okresie nastąpił spadek ogólnej liczby ludności spowodowany ujemnym przyrostem naturalnym oraz ujemnym saldem migracji zagranicznych, w tym większy wśród męŜczyzn mieszkańców miast. Nieznacznie, ale systematycznie wzrastała ogólna liczba ludności na wsi (poza niewielkim spadkiem w 2004r.), co moŜe wskazywać na występowanie procesu suburbanizacji³ (por. wykres 1).

Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym zmniejszała się w całym badanym okresie bez względu na płeć i miejsce zamieszkania. Zdecydowanie większy spadek zanotowano w mieście (o 23%), niŜ na wsi (o 17,7%) (por. wykres 2).

Zaobserwowano zwiększenie się liczby ludności w wieku produkcyjnym ze średnim rocznym tempem wzrostu 0,92%, jednak z roku na rok przyrosty były coraz mniejsze.

Wzrost był skutkiem powojennego wyŜu przełomu lat 40. i 50. oraz jego echa przełomu lat 70. i 80. Fakt coraz mniejszych przyrostów moŜna wytłumaczyć wchodzeniem w tę grupę coraz mniej licznych roczników 18-latków. W ostatnim roku badania przyrost liczby ludności

w wieku produkcyjnym został zahamowany wśród kobiet, co moŜe być wynikiem przejścia pierwszego powojennego rocznika kobiet do grupy wieku poprodukcyjnego. Na wsi liczba ludności w wieku produkcyjnym wzrastała z roku na rok dosyć intensywnie (średnio

3 Suburbanizacja polega na powstawaniu licznych przedmieść na obrzeŜach wielkiego miasta, ku którym zwykle dąŜą zamoŜniejsze grupy mieszkańców. Proces ten powoduje stopniowe zlewanie się przedmieść ze sobą i utworzenie wraz z centralnie połoŜonym wielkim miastem aglomeracji miejskiej. [Okólski, 2003]. Z reguły przeprowadzenie się na obrzeŜa miasta nie oznacza zmiany miejsca pracy, czy szkoły. Stąd ludność zamieszkująca przedmieścia czynnie uczestniczy w Ŝyciu gospodarczym i społecznym miasta.

(12)

o 1,78%), podczas gdy w miastach, przy średniorocznym wzroście na poziomie 0,57%, w 2006 roku odnotowano spadek liczby ludności w tym wieku (por. wykres 3).

W grupie wieku poprodukcyjnego w badanym okresie następował wzrost liczebności ogółem z malejącymi przyrostami (T=1%), aŜ do 2006 roku, w którym zaobserwowano wzrost o blisko 2% w stosunku do roku poprzedniego. Tę zmianę moŜna wytłumaczyć istotnym przyrostem liczby kobiet wynikającym ze wspomnianego wcześniej przejścia pierwszego powojennego rocznika kobiet do tej grupy wieku. Pod względem miejsca zamieszkania moŜna zauwaŜyć duŜy wzrost tej grupy ludności w miastach (o 11,5% w 2006r. w stosunku do 1999r.). Natomiast na wsi liczba ludności utrzymywała się na prawie niezmienionym poziomie podlegając nieistotnym wahaniom (T =0,03%) - por. wykres 4.

2. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku

Ze społeczno-gospodarczego punktu widzenia istotne znaczenie mają nie tylko zmiany liczebności poszczególnych grup ludności, ale takŜe struktura ludności, czyli wzajemne proporcje między grupami. Struktura ludności podobnie jak jej stan podlega zmianom wynikającym z falowania wyŜów i niŜów demograficznych.

Do analizy struktury ludności według ekonomicznych grup wieku oraz jej zmian w czasie wykorzystano wskaźniki struktury oraz współczynniki obciąŜenia ekonomicznego, które wyraŜają udział liczby ludności w wieku nieprodukcyjnym w liczbie ludności w wieku produkcyjnym.

Na wykresach 5 i 6 moŜna zauwaŜyć, Ŝe kierunek zmian struktury ludności w woj.

zachodniopomorskim jest podobny jak dla całej Polski.

Tabela 2 przedstawia udziały ludności w poszczególnych grupach wieku (wskaźniki struktury) dla ludności ogółem, jak równieŜ według płci oraz miejsca zamieszkania w woj. zachodniopomorskim.

(13)

Wykres 5. Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w ludności ogółem woj. zachodniopomorskiego (%)

Wykres 6. Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w ludności ogółem w Polsce (%)

0 20 40 60 80 100

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

lata

grupa wieku poprodukcyjnego grupa wieku produkcyjnego grupa wieku przedprodukcyjnego

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

lata

grupa wieku poprodukcyjnego grupa wieku produkcyjnego grupa wieku przedprodukcyjnego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS

Tabela 2. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku w województwie zachodniopomorskim w latach 1999-2006 (%)

Grupy ludności wieku: 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem

przedprodukcyjnego 25,3 24,4 23,5 22,6 21,7 21,1 20,4 19,9

produkcyjnego 61,6 62,2 62,9 63,7 64,5 65,1 65,6 65,8

męŜczyźni

produkcyjnego 65,1 65,8 66,5 67,3 68,1 68,7 69,2 69,7

kobiety

produkcyjnego 58,2 58,8 59,5 60,3 61,1 61,6 62,1 62,1

miasto

produkcyjnego 63,3 63,9 64,6 65,3 65,9 66,4 66,7 66,8

wieś

produkcyjnego 57,5 58,3 59,2 60,2 61,2 62,1 63,0 63,6

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS

(14)

W 2006 roku ludność w wieku przedprodukcyjnym w woj. zachodniopomorskim stanowiła 19,9% ludności ogółem (w Polsce: 20,1%). W badanych latach udział męŜczyzn kształtował się na wyŜszym poziomie ze względu na nadwyŜkę urodzeń chłopców nad dziewczynkami. Udział tej grupy ludności jest znacznie większy na wsi, niŜ w mieście.

We wszystkich przekrojach w całym badanym okresie następował sukcesywny spadek udziału ludności w grupie wieku przedprodukcyjnego, ale w kolejnych latach spodziewany jest nieznaczny wzrost za sprawą echa wyŜu przełomu lat 70. i 80. Jednak w dłuŜszej perspektywie (po wyjściu wyŜu z okresu rozrodczego) odsetek osób w tej grupie wieku ponownie moŜe spadać.

Ludność w wieku produkcyjnym stanowiła 65,8% całej ludności w województwie (w Polsce 64,2%). W tej grupie wieku równieŜ był wyŜszy udział męŜczyzn, niŜ kobiet, który wynikał z dłuŜszego okresu aktywności zawodowej męŜczyzn. ZauwaŜalny jest takŜe większy odsetek ludności w tej grupie w mieście, niŜ na wsi, co związane jest z większą dostępnością pracy w miastach. Grupa wieku produkcyjnego we wszystkich przekrojach zwiększała swoje udziały w całym badanym okresie. W perspektywie kilku lat moŜna spodziewać się spadku udziału ludności w grupie wieku produkcyjnego, poniewaŜ będą ją zasilać coraz mniej liczne roczniki lat 90., przy równoczesnym opuszczaniu tej grupy przez powojenny wyŜ.

Natomiast udział ludności w grupie wieku poprodukcyjnego wynosił w województwie nieco ponad 14% (w Polsce prawie 15,7%). W tej grupie udział kobiet był ponad dwukrotnie większy niŜ męŜczyzn, co wynika z krótszej średniej długości Ŝycia męŜczyzn oraz późniejszego przechodzenia na emeryturę. Zarówno udział kobiet, jak i męŜczyzn w grupie wieku poprodukcyjnego miał tendencję rosnącą. Na wsi udział tej grupy utrzymywał się na prawie niezmienionym poziomie, a w miastach wzrastał z roku na rok.

W kolejnych latach odsetek osób starszych będzie powiększał się zarówno w mieście, jak i na wsi.

Ze względów ekonomicznych warto przeprowadzić bardziej szczegółową analizę populacji ludności w wieku produkcyjnym. Wyodrębniono, zatem grupy wieku mobilnego i niemobilnego⁴.

4 Grupa wieku mobilnego: ludność w wieku 18-44 lata, wieku niemobilnego: 45-64 lata (męŜczyźni), 45-59 lat (kobiety)

(15)

Tabela 3. Struktura ludności w wieku produkcyjnym w województwie zachodniopomorskim w latach 1999-2006 (%)

Grupy ludności wieku

produkcyjnego: 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Ogółem

mobilnego 65,9 64,9 63,9 63,0 62,1 61,3 60,8 60,5

niemobilnego 34,1 35,1 36,1 37,0 37,9 38,7 39,2 39,5

MęŜczyźni

mobilnego 64,5 63,6 62,8 62,1 61,3 60,6 60,2 59,7

niemobilnego 35,5 36,4 37,2 37,9 38,7 39,4 39,8 40,3

Kobiety

mobilnego 67,3 66,2 65,1 64,0 63,0 62,1 61,4 61,3

niemobilnego 32,7 33,8 34,9 36,0 37,0 37,9 38,6 38,7

Miasto

mobilnego 64,5 63,5 62,5 61,6 60,8 60,1 59,6 59,4

niemobilnego 35,5 36,5 37,5 38,4 39,2 39,9 40,4 40,6

Wieś

mobilnego 69,4 68,4 67,4 66,4 65,3 64,4 63,6 63,1

niemobilnego 30,6 31,6 32,6 33,6 34,7 35,6 36,4 36,9

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS

Udział ludności w wieku mobilnym w badanym okresie z roku na rok zmniejszał się. Było to skutkiem przesunięcia się do tej grupy roczników drugiej fali wyŜu przy jednoczesnym opuszczaniu jej przez szereg liczniejszych roczników pierwszej fali wyŜu demograficznego. Większy spadek zanotowano wśród kobiet oraz wśród mieszkańców wsi. Jednak udział ludności w wieku mobilnym na wsi pozostawał na najwyŜszym poziomie w badanych przekrojach, co moŜe być potwierdzać występowanie procesu suburbanizacji.

W celu uzupełnienia analizy zmian struktury ludności wyznaczono współczynniki obciąŜenia ekonomicznego⁵ dla ludności ogółem, jak równieŜ ze względu na płeć oraz miejsce zamieszkania.

Tabela 4. Współczynnik obciąŜenia ekonomicznego W1 w woj. zachodniopomorskim w latach 1999-2006 (%)

Lata 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

ogółem 41,1 39,3 37,4 35,5 33,7 32,4 31,2 30,3

męŜczyźni 40,7 39,0 37,2 35,3 33,6 32,3 31,1 30,2

kobiety 41,4 39,6 37,6 35,6 33,8 32,4 31,2 30,4

miasto 36,9 35,2 33,3 31,6 30,0 28,8 27,9 27,2

wieś 51,7 49,6 47,4 45,0 42,7 40,9 39,1 37,6

Źródło obliczenia własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS

5 Współczynnik W1 określa stosunek liczby ludności w grupie wieku przedprodukcyjnego do liczby ludności w grupie wieku produkcyjnego, współczynnik W2 – stosunek liczby ludności w grupie wieku poprodukcyjnego do liczby ludności w grupie wieku produkcyjnego, a współczynnik W3 jest sumą W1 i W2.

(16)

Wartości współczynnika W1 spadały dla ludności ogółem i w kaŜdym przekroju, co oznacza zmniejszanie się udziału liczby osób w grupie wieku przedprodukcyjnego w stosunku do liczby osób w grupie wieku produkcyjnego. Największy spadek odnotowano na wsi (o 14,1 punktów procentowych dla skrajnych lat), ale wciąŜ wartość współczynnika pozostaje na duŜo wyŜszym poziomie niŜ w mieście. Współczynnik W1 dla kobiet osiąga nieznacznie wyŜsze wartości niŜ dla męŜczyzn mimo nadwyŜki chłopców. Wynika to z większej liczebności męŜczyzn w grupie wieku produkcyjnego.

Lata 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

ogółem 21,4 21,5 21,5 21,4 21,4 21,3 21,3 21,7

męŜczyźni 12,9 13,1 13,2 13,2 13,3 13,3 13,4 13,4

kobiety 30,3 30,4 30,3 30,1 29,9 29,8 29,7 30,5

miasto 21,1 21,3 21,5 21,6 21,7 21,8 22,0 22,6

wieś 22,1 21,9 21,5 21,1 20,6 20,1 19,7 19,6

Wartości współczynnika W2 dla liczby ludności ogółem oraz według płci nie podlegały znaczącym zmianom, na co miał wpływ opisany wcześniej wzrost liczby ludności w grupie wieku poprodukcyjnego, przy równoczesnym zwiększaniu się liczby ludności w grupie wieku produkcyjnego. Dla kobiet zaobserwowano duŜo większą wartość współczynnika W2, niŜ dla męŜczyzn wynikającą z omówionych wcześniej róŜnic w liczbie kobiet i męŜczyzn w tych grupach wieku. W przekroju miasto/wieś zauwaŜono przeciwny kierunek zmian. Od 2002 roku obciąŜenie ludności w grupie wieku produkcyjnego ludnością w grupie wieku poprodukcyjnego w mieście jest większe niŜ na wsi (z roku na rok dystans się zwiększa).

Lata 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

ogółem 62,4 60,8 58,9 56,9 55,1 53,7 52,5 52,0

męŜczyźni 53,7 52,1 50,3 48,5 46,9 45,6 44,5 43,6

kobiety 71,7 70,0 67,9 65,8 63,8 62,2 61,0 60,9

miasto 57,9 56,5 54,8 53,2 51,8 50,7 49,9 49,8

wieś 73,8 71,5 69,0 66,1 63,3 61,0 58,8 57,2

(17)

Wartości współczynnika W3 obniŜały się sukcesywnie we wszystkich przekrojach, co było spowodowane zmniejszaniem się liczby ludności w grupie wieku przedprodukcyjnego. Największe obciąŜenie przypadało na pracujące kobiety i ludność wiejską.

3. Struktura ludności województwa zachodniopomorskiego według ekonomicznych grup wieku na tle Polski i pozostałych województw

W celu porównania struktury ludności według ekonomicznych grup wieku woj.

zachodniopomorskiego z pozostałymi województwami Polski przeprowadzono analizę za pomocą wskaźników podobieństwa struktur [Hozer, 1998]. Wskaźniki wyznaczono dla ludności ogółem, jak równieŜ w podziale na płeć i miejsce zamieszkania dla skrajnych lat badanego okresu (por. tabela 7).

Tabela 7. Wskaźniki podobieństwa struktur dla województwa zachodniopomorskiego względem Polski oraz pozostałych województw według ekonomicznych grup wieku w latach 1999 i 2006

Wskaźniki podobieństwa struktur wp

Jednostka terytorialna

1999. 2006. 1999 2006 1999 2006 1999 2006 1999 2006 Polska 0,985 0,984 0,989 0,985 0,982 0,983 0,993 0,992 0,971 0,971 łódzkie 0,963 0,967 0,975 0,980 0,954 0,956 0,974 0,977 0,941 0,944 mazowieckie 0,968 0,973 0,975 0,978 0,963 0,970 0,974 0,979 0,957 0,959 małopolskie 0,976 0,972 0,979 0,972 0,974 0,972 0,987 0,985 0,980 0,971 śląskie 0,983 0,982 0,984 0,984 0,982 0,980 0,994 0,990 0,964 0,965 lubelskie 0,962 0,965 0,966 0,969 0,959 0,961 0,978 0,989 0,934 0,938 podkarpackie 0,960 0,968 0,961 0,966 0,959 0,969 0,964 0,983 0,971 0,966 podlaskie 0,958 0,965 0,959 0,966 0,957 0,963 0,964 0,979 0,917 0,917 świętokrzyskie 0,967 0,970 0,975 0,977 0,959 0,964 0,991 0,989 0,940 0,945 lubuskie 0,989 0,994 0,989 0,994 0,990 0,995 0,983 0,990 0,991 0,991 wielkopolskie 0,987 0,988 0,986 0,987 0,989 0,990 0,991 0,992 0,993 0,992 dolnośląskie 0,983 0,986 0,986 0,987 0,978 0,981 0,985 0,987 0,976 0,979 opolskie 0,991 0,982 0,997 0,983 0,983 0,981 0,994 0,995 0,962 0,960 kujawsko-

pomorskie 0,988 0,986 0,986 0,985 0,990 0,988 0,990 0,989 0,989 0,988 pomorskie 0,990 0,986 0,990 0,983 0,991 0,987 0,993 0,987 0,974 0,974 warmińsko-

mazurskie 0,974 0,980 0,973 0,980 0,974 0,980 0,973 0,982 0,987 0,984 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych z Banku Danych Regionalnych GUS

Wskaźniki podobieństwa przyjmują wysokie wartości dla wszystkich województw, co oznacza, Ŝe struktura ludności według wieku ekonomicznego województwa zachodniopomorskiego jest podobna do struktur innych województw. Ponadto nie

(18)

zaobserwowano istotnych zmian wartości wskaźników w 2006 roku w porównaniu z rokiem 1999. Jedynie nieznacznie mniejsze wartości wskaźnika podobieństwa zanotowano dla wsi między województwem zachodniopomorskim, a województwami łódzkim, podlaskim, lubelskim oraz świętokrzyskim. Wynika to przede wszystkim z wyŜszego udziału ludności w wieku poprodukcyjnym w wymienionych województwach w stosunku do woj. zachodniopomorskiego.

3. Wnioski

W latach 1999-2006 w województwie zachodniopomorskim nastąpił niepokojący spadek liczby ludności w grupie wieku przedprodukcyjnego. W związku z tym wprowadzono szereg zmian w sferze opieki przedszkolnej i szkolnictwie, które zbiegły się z reformą oświaty m.in. zreorganizowano, bądź zamknięto wiele placówek oświatowych⁶. Jednak w najbliŜszym okresie liczebność tej grupy osiągnie nieco wyŜszy poziom, po tym jak systematycznie będzie wchodził w wiek rozrodczy wyŜ przełomu lat 70. i 80. WiąŜe się to z koniecznością ciągłego monitorowania i przewidywania potrzeb edukacyjnych, aby uniknąć podejmowania zbyt radykalnych i kosztownych decyzji.

Jednocześnie obserwowano powiększającą się grupę osób wieku produkcyjnego. Zmiany w tej grupie wywierają duŜy wpływ na rynek pracy. Obecnie jednak trudno wnioskować, Ŝe wraz ze wzrostem liczebności tej grupy ludności wzrasta popyt na pracę, gdyŜ jednocześnie występuje nasilona migracja zarobkowa (szczególnie osób w wieku mobilnym) po otwarciu dla Polski rynków pracy w Unii Europejskiej. Istotny jest takŜe wzrost udziału osób w wieku niemobilnym, które są mniej skłonne do zmiany miejsca zamieszkania i pracy, a w wielu przypadkach wycofują się z aktywności zawodowej przed osiągnięciem pełnego wieku emerytalnego [Wolska, 2006]. Dodatkowo w perspektywie kilku lat moŜna spodziewać się spadku liczby osób w grupie wieku produkcyjnego, poniewaŜ będą ją zasilać coraz mniej liczne roczniki lat 90., przy równoczesnym opuszczaniu tej grupy przez powojenny wyŜ. Oznacza to spadek aktywności zawodowej populacji. W związku z tym, aby utrzymać lub zwiększyć obecne tempo wzrostu gospodarczego naleŜałoby systematycznie podnosić wydajność pracy⁷ m.in. poprzez zwiększenie ekonomicznej aktywności ludności w wieku niemobilnym.

6W latach 1999-2006 w woj. zachodniopomorskim zmniejszyła się liczba: przedszkoli o 35 placówek, szkół podstawowych o 119; natomiast liczba gimnazjów wzrosła o 31 (Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS)

7 W latach 1999-2006 w Polsce wydajność pracy dynamicznie wzrastała, szczególnie w przemyśle za sprawą inwestycji wprowadzających nowoczesne technologie oraz racjonalizacji wykorzystania zasobów ludzkich.

Jednak na tle krajów EU-15 wydajność pracy w Polsce jest niska (w 2006r. w Polsce wydajność pracy

(19)

Warto zwrócić uwagę na to, Ŝe w Polsce męŜczyźni przechodzą na emeryturę w wieku średnio 57,9 lat, a kobiety – 56 lat, gdy średnia w UE wynosi 61,7 lat dla męŜczyzn i 60,7 lat dla kobiet. W Polsce wskaźnik zatrudnienia osób starszych (55–64 lata) wynosi 28,1%

(kobiety – 19,0%, męŜczyźni – 38,4%), a średnia dla całej UE osiąga poziom 43,5%

(kobiety – 34,8%, męŜczyźni – 52,6%) (dane za 2006 r., ZUS, Eurostat) [Kłos, 2008].

Oznacza to, Ŝe priorytetową pozycję powinna zająć polityka zmierzająca do zwiększenia zatrudnienia, szczególnie wśród starszej grupy osób wieku niemobilnego. W tym celu naleŜałoby równieŜ na bieŜąco wzbogacać i dostosowywać do potrzeb na rynku pracy ofertę w zakresie kształcenia ustawicznego. Potrzebne są takŜe zmiany przepisów prawa ograniczające przywileje emerytalne.

Konsekwencją przesuwania się wyŜu powojennego, jak równieŜ wydłuŜania się średniej długości trwania Ŝycia jest powiększanie się grupy wieku poprodukcyjnego. W kolejnych latach proces ten będzie coraz bardziej intensywny. Większa liczba osób starszych oznaczać będzie przede wszystkim wzmoŜone zapotrzebowanie na usługi medyczne i opiekę społeczną. Poza tym konieczne jest ciągłe dostosowywanie działań polityki społecznej państwa w celu zapobiegania wykluczania osób starszych z Ŝycia społecznego (aktywizacja osób starszych np. poprzez Uniwersytety Trzeciego Wieku). Ponadto grupa osób starszych ma coraz większy udział w konsumenckim rynku dóbr i usług, który powinien rozpoznawać i odpowiadać na jej rosnące potrzeby [KoŜuch, 2006].

PowyŜsze zmiany w liczbie ludności w poszczególnych ekonomicznych grupach wieku spowodowały zmiany w strukturze ludności woj. zachodniopomorskiego rozpoczynające nieuchronny proces starzenia się ludności wyraźnie widoczny juŜ na obszarach miejskich.

Fakt ten obrazuje rosnący w miastach poziom obciąŜenia grupy ludności w wieku produkcyjnym grupą ludności w wieku poprodukcyjnym. Oznacza to zwiększenie się grupy osób otrzymujących świadczenia emerytalne w stosunku do osób pracujących i opłacających obowiązkowe składki emerytalne. Ma to kluczowe znaczenie, poniewaŜ długo jeszcze w Polsce system emerytalny będzie oparty głównie na modelu solidarności pokoleniowej. Taka sytuacja grozi rosnącym deficytem funduszu wypłacającego emerytury i potrzebą dofinansowania z innych źródeł. Alternatywą dla niekorzystnego podnoszenia podatków lub składek emerytalnych moŜe być np. wydłuŜenie wieku emerytalnego (budzące jednak sprzeciw społeczny) lub teŜ aktywizacja ludzi w wieku poprodukcyjnym na rynku pracy (m.in. poprzez elastyczne formy zatrudniania) .

mierzona wielkością PKB na jednego zatrudnionego stanowiła niecałe 56% wydajności pracy w krajach EU- 15; źródło: obliczenia własne na podstawie danych z Eurostatu).

(20)

Literatura:

Cieślak M. (red.), Demografia. Metody analizy i prognozowania, PWN, Warszawa 1992.

Czarny B., Rapacki R., Podstawy ekonomii, PWE , Warszawa 2002.

Frątczak E., Proces starzenia się ludności Polski, „Studia Demograficzne” nr 2(142), Warszawa 2002.

Gazińska M., Potencjał demograficzny w regionie. Analiza ilościowa., Wyd. Naukowe US, Szczecin 2003.

Holzer J.Z., Demografia, PWE, Warszawa 1999.

Hozer J., Statystyka. Opis statystyczny, Stowarzyszenie Pomoc i Rozwój, Szczecin 1998 Kłos B., Wiek emerytalny kobiet i męŜczyzn, Infos, (Biuro Analiz Sejmowych) nr 3(27) Warszawa 2008.

KoŜuch J., Zachowania starszych konsumentów na rynku dóbr i usług, [w:] Kowaleski J.T., Szukalski P. (red.), Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek i zbiorowości ludzkich, Zakład Demografii UŁ, Łódź 2006.

Okólski M., Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i teorie w encyklopedycznym zarysie, Wyd. Naukowe „Scholar”, Warszawa 2003.

Wolska B., Aktywność ekonomiczna osób w niemobilnym wieku produkcyjnym, [w:] Kowaleski J.T., Szukalski P. (red.), Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek i zbiorowości ludzkich, Zakład Demografii UŁ, Łódź 2006.

Przejście z pracy na emeryturę, Seria: Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa 2007.

Zdrojewski E. Z.,Guzińska M., Starzenie się ludności w województwach nadmorskich Polski, [w:] Kowaleski J.T., Szukalski P. (red.), Nasze starzejące się społeczeństwo – nadzieje i zagroŜenia, Wyd. UŁ, Łódź 2004.

(21)

Joanna Krupowicz

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Badanie przestrzennego zróŜnicowania wybranych procesów i struktur demograficznych w powiatach województwa dolnośląskiego

Wstęp

Celem pracy jest stworzenie klasyfikacji i rankingu powiatów województwa dolnośląskiego ze względu na potencjał demograficzny. ZróŜnicowanie natęŜenia występowania procesów demograficznych oraz zróŜnicowanie struktur ludności jest obserwowane w róŜnych przekrojach terytorialnych. Rozmiary populacji, jej struktura oraz intensywność podstawowych procesów demograficznych wpływają na moŜliwości rozwoju społeczno-gospodarczego regionów. Zatem siłą napędową rozwoju regionu jest potencjał tkwiący w zasobach ludzkich, czyli potencjał ludnościowy, czy teŜ szerzej potencjał demograficzny. Na potrzeby przeprowadzonego badania przyjęto, Ŝe potencjał demograficzny wyraŜony zostanie wskaźnikami demograficznymi charakteryzującymi strukturę ludności, ruch naturalny i wędrówkowy. Do klasyfikacji powiatów ze względu na potencjał demograficzny zastosowano metodę k średnich z grupy metod klasyfikacji, a dla stworzenia rankingu – metodę wzorca rozwoju z grupy metod porządkowania liniowego wielowymiarowej analizy porównawczej. Analiza dotyczy 2006 roku i obejmuje 29 powiatów województwa dolnośląskiego.

1. Potencjał demograficzny. Charakterystyka wybranych procesów i struktur demograficznych powiatów

RozwaŜania rozpoczynamy od analizy opisowej wskaźników charakteryzujących potencjał demograficzny powiatów województwa dolnośląskiego. Potencjał ten z pewnością naleŜy zakwalifikować jako zjawisko złoŜone, wobec tego wnioskowanie o sytuacji powiatów ze względu na tenŜe potencjał na podstawie jednej zmiennej jest z pewnością niepełne i stanowić moŜe duŜe uproszczenie. Według słownikowej definicji „potencjał” to zasób moŜliwości, mocy, zdolności wytwórczej tkwiący w czymś. Jako „potencjał demograficzny” moŜna traktować ogół moŜliwości, zdolności i mocy tkwiący w populacji (jej stanie, strukturze i natęŜeniu procesów ludnościowych) regionu. W prowadzonych analizach rozwoju społeczno-gospodarczego uwzględnia się „potencjał ludnościowy”,

(22)

odnosząc go jedynie do liczby ludności i jej struktury. JednakŜe na rozmiary i strukturę populacji wpływa natęŜenie procesów demograficznych zachodzących w tejŜe populacji.

Stąd pojęcie potencjału demograficznego – na potrzeby przeprowadzonego badania – będzie wyraŜone wskaźnikami charakteryzującymi nie tylko rozmiary populacji, jej strukturę, ale i ruch naturalny oraz ruch wędrówkowy. Wykorzystywane w badaniu pojęcie potencjału demograficznego jest odmienne od stosowanego w demografii potencjalnej terminu „potencjał Ŝyciowy” [Vielrose 1958, s. 23, Holzer 2003, s. 264], odnoszącego się trwania Ŝycia.

Opisywane zmienne – wskaźniki zostaną wykorzystane jako zmienne cząstkowe dla stworzenia rankingu i klasyfikacji powiatów. Uzasadnienie wyboru tych zmiennych zawarto w części 2 artykułu.

Województwo dolnośląskie pod względem powierzchni i liczby ludności zajmuje odpowiednio 7 i 5 lokatę w kraju. W 2006 r. na obszarze 19947 km2 mieszkało 2882,3 tys.

osób, tj. 7,6% ogółu ludności kraju. W granicach województwa funkcjonuje 26 powiatów ziemskich i 3 miasta na prawach powiatu. Na rysunku 1 przedstawiono procentową zmianę liczby ludności powiatów w 2006 roku w stosunku do 2005 roku.

Rys. 1. Zmiana liczby ludności w powiatach województwa dolnośląskiego w 2006 roku w stosunku do 2005 roku.

wałbrzyski

lwówecki

m. Jelenia Góra

kamiennogórski

kłodzki

zgorzelecki

ząbkowicki

m. Legnica

dzierŜoniowski

złotoryjski

jaworski

lubański

górowski

lubiński

strzeliński

jeleniogórski

świdnicki

wołowski

m. Wrocław

milicki

wrocławski trzebnicki średzki bolesławiecki polkowicki legnicki oławski oleśnicki głogowski

-2 -1 0 1 2 3 4

wzrost / spadek w %

Źródło: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym. Stan w dniu 31XII 2006r. Warszawa: GUS.

Obliczenia własne.