Jan Deręgowski
Uwagi o postępowaniu i
orzecznictwie
karno-administracyjnym
Palestra 3/9(21), 19-351959
JA N D E R Ę G O W S K I adwokat
U w a g i
o postępowaniu i orzecznictw ie
karno - administracyjnym
W u n orm ow anym u staw ą z d n ia 15 g ru d n ia 1951 ro k u orzecznictw ie k a rn o -a d m in istra c y jn y m (Dz. U. N r 66, poz. 454) w yłom u dokonała u staw a z d n ia 22 m aja 1958 r. o zaostrzeniu odpow iedzialności k a rn e j za chu lig ań stw o (Dz. U. N r 34, poz. 152). Ta o statn ia ustaw a, w prow adza
jąc do u staw y z 15 g ru dn ia 1951 r . mowy a rty k u ł 53 l, naru szy ła podsta w ow e założenia pierw szej iprzez w prow adzenie do niej odm iennych izasad. W praw dzie w szystko now e zostało w prow adzone ty lk o w sto su n k u do w ykroczeń przew idzianych w a rt. 28 — 31 praw a o w ykroczeniach oraz w a r t. 14 u staw y o zw alczaniu alkoholizm u (Dz. U. z 1956 r. N r 12, poz. 62), ale to no w e zm ieniało zasadniczo, chociaż w ograniczonym zakresie, postępow anie k a rn o -a d m in istra c y jn e u jęte ustaw ą z 15 grud nia 1951 r.
N ow e odm ienne zasady polegały na: a) w prow adzeniu możności w y m ierzan ia k a ry aresztu, b) zniesieniu k a ry pracy popraw czej, c) dopusz czeniu adw okatów do obro n y , d) w pro w ad zeniu zam iany w y m ierzo n ej g rzy w n y n a areszt, e) w prow adzeniu — zam iast odw ołania do kolegium k arn o -ad m in istracy jn eg o wyższego stopnia — praw a d la osób lub or
ganów do tego u p raw n io ny ch żądania skierow an ia sp raw y z kolegium karn o -ad m in istracy jn eg o , k tó re w ydało orzeczenie, na drogę postępow a nia sądow ego uregulow anego w a rty k u ła c h 500 — 509 k.p.k., f) w p ro w adzeniu zróżnicow ania w k o m petencjach kolegiów przez zastrzeżenie w łaściw ości — w sp raw ach objętych now elą — dla kolegiów k a rn o -a d m in istrac y jn y c h p rzy prezy diach pow iatow ych ra d narodow ych (dziel nicow ych, pow iatow ych i m iejsk ich w m iastach stanow iących po w iaty m iejskie) i g) n a w pro w ad zeniu d la sp ra w objętych now elą dłuższych
20 JA N DERĘGOWSKI N r 9
o kresów -przedawnienia o rzek an ia o raz w ykonania k a ry , a także na w prow adzeniu p rzedaw nienia ścigania oraz trz y letn ie g o okresu zatarcia skazania.
U staw a z dnia 2 g ru d n ia 1958 rofcu o zm ianie uistaiwv z d nia 15 g ru d n ia 1951 ro k u o orzecznictw ie k a rn o -a d m in istra c y jn y m (Diz. U. z 1958 r.
N r 77, poz. 396), sk reślając w p raw d zie a rt. 53 1 zm ienianej ustaw y , roz szerzyła dokonany ta m tą now elą w yłom o raz w prow adziła dalsze jeszcze zm iany w orzecznictw ie k arn o -a d m in istra c y jn y m . P o stara m się omówić zm ienioną ustaw ę w w ażniejszych jej częściach.
1. Z am iast dotychczasow ej zasady, w m yśl k tó re j pierw szą in stan cją orzekającą było kolegium k arn o -a d m in istra c y jn e p rzy prezyd ium każdej z rad narodow ych, z w y jątk iem jed y n ie kolegiów k a rn o -a d m in istra c y j nych p rzy prezydiach w ojew ódzkich r a d narodow ych (terenow ych i m iejs kich), ustanow iona została zasada, że kolegiam i k a rn o -a d m in istra c y j nym i pierw szej in stan cji są zasadniczo kolegia pow iatow e, a kolegiam i k a rn o -a d m in istra c y jn y m i drugiej in stan cji są zasadniczo kolegia w oje w ódzkie (art. 4 p k t 4 i art. 48 p k t 5 ustaw y).
W y jątek od te j zasady stano w ią kolegia k arn o -a d m in istra c y jn e przy p rezydiach grom adzkich rad narodow ych, zw ane „grom adzkim i”, k tó re m ogą pow stać i działać jako kolegia pierw szej in stan cji ty lko w tedy, kied y grom adzka rad a narodow a pow eźm ie u chw ałę o pow ołaniu takiego kolegium i kiedy uchw ała tak a zostanie zatw ierdzona przez pow iatow ą rad ę narodow ą, albo w tedy, kied y pow iatow a rad a narodow a zobowiąże grom adzką rad ę narodow ą, po w ysłuch aniu jej opinii, do pow ołania grom adzkiego kolegium k arn o -a d m in istra c y jn eg o (art. 47 ustaw y). G ro m adzkie kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn e w p rzeciw ieństw ie do pow ia tow ych m a kom petencje ograniczone do orzekania w spraw ach o d ro b niejsze w ykroczenia, w yszczególniane w p k t 1 a rt. 48 u staw y. B rak m iejsca nie pozw ala m i na w ym ienienie tych w ykroczeń. Poza ty m kom p e te n c je grom adzkiego kolegium p o d leg ają inn ym jeszcze ogranicze niom. Tak więc n ie m oże ono w ym ierzyć g rzyw ny przekraczającej 500 zł, a gdyby uważało, że trzeb a w ym ierzyć wyższą k a rę grzyw ny, w ów czas p rze k a z u je opraw ę k oleg iu m ,pow iatow em u do rozpoznania w pierw szej instancji. N ie m aże ono te ż w ym ierzy ć zastępczej k a ry aresztu (ant. 8 u!st. 1 ptot 4) i n ie m oże zam ienić na a re s z t grzyw ny porządkow ej (art. 20 p k t 3 i p k t 4). N ie m oże w reszcie rozpoznaw ać w niosków o .uka ra n ie w try b ie m andatow ym (art. 32 ust. 2).
In sta n c ją odwoławczą od grom adzkich kolegiów są kolegia p rzy p re zydiach pow iatow ych ra d narodow ych.
N r 9 PO STĘP. I ORZECZN. KARNO-ADMINISTRACYJNE 21
Za pow iatow e kolegia k a rn o -a d m in istra c y jn e znow elizow ana u staw a z d n . 15 gru d n ia 1951 r. uw aża kolegia k a rn o -a d m in istra c y jn e p rzy p re zydiach pow iatow ych rad n arodow ych, a w ięc p rz y p rez y d iac h po w ia tow ych ra d naro d o w y ch sp raw u jący ch ad m in istrację w po w iatach te r e now ych, w m iastach (w ydzielonych) stanow iących pow iaty miejiskie lub w dzielnicach m ia sta stanow iących p o w ia ty m iejskie. Za pow iatow e kolegia ustaw a uw aża rów nież kolegia p rzy p rezy d iach r a d n aro dow ych m iast n ie stanow iących pow iatów m iejskich oraz osiedli, u stanow ione tylko w ted y, k ied y rad a n arodow a danego m ia sta lub osiedla u chw ali pow o
łan ie kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn e, a pow iatow a ra d a narodow a ta k ą uchw ałę zatw ierdzi, albo kied y pow iatow a rad a narodow a zobowiąże ra d ę narodow ą tak ie g o m niejszego m ia sta lub osiedla, po w y słu c h a n iu jej opinii, do pow ołania k o leg iu m k a rn o -ad m in istracy jn eg o .
Te pow iatow e kolegia k a rn o -a d m in istra c y jn e orzekają ja k o pierw sza in sta n c ja w e w szystkich spraw ach poddanych przez u staw y postępow a n iu k a rn o -a d m in istra c y jn em u z w y ją tk ie m sp ra w k a rn y c h skarbow ych
i sp raw przekazanych orzecznictw u k a rn o -a d m in istra c y jn em u organów' państw ow ych nie podporządkow anych radom narodow ym (art. 2 ust. 1). Pow iatow e kolegia p rzy prezy d iach pow iatow ych rad narod o w y ch ad m in istru ją c y c h pow iatam i teren o w y m i (ty lko te, m oim zdaniem ) rozpo zn ają także w pierw szej in stan cji sp ra w y w y k raczające — zdaniem g ro m adzkiego k o legium k a rn o -a d m in istra c y jn eg o — poza k o m p ete n cje tegoż kolegium ze w zględu n a p o trzeb ę w y m ierzen ia wyższej k a ry niż 500 zł grzyw ny, a poza ty m jako druga in sta n c ja orzekają w spraw ach rozpo znanych przez grom adzkie kolegia.
D la jasności obrazu parę jeszcze zdań o w ykroczeniach w yłączonych spod ustaw y z dnia 15 g rudnia 1951 r. Są nim i w ykroczenia k a rn e skarb o w e pozostaw ione do rozpoznaw ania organom skarbow ym (finanso wym ) państw ow ym i odpow iednio sądom oraz sp raw y poddane orzecz nictw u k a rn o -a d m in istra c y jn em u organów państw ow ych n ie podporząd kow anych radom narodow ym . Je śli chodzi o te o statn ie organy, to p rak ty czn ie wchodzą tu w grę u rzę d y m orskie i urzędy m iar. U k arani przez te u rzęd y m a ją praw o wnosić o przekazanie sp raw y sądow i, k tó ry rozpoznaje je w try b ie przew idzianym w a rty k u ła c h 500 — 509 k.p.k.
W ojew ódzkim i kolegiam i k a rn o -a d m in istra c y jn y m i są w m y śl znow e lizow anej u staw y kolegia przy prezy d iach w ojew ódzkich rad narod o w ych, a więc sp raw u jący ch a d m in istra c ję w ojew ództw (terenow ych) lub dużych m iast stanow iących w ojew ództw a m iejskie.
P rzed staw io n y w te n sposób obraz in-stancyj naści w orzecznictw ie k arn o -a d m in istra c y jn y m nie b y łb y k o m pletny , gdyby się p om inęło w
22 JA N DERĘGOWSKI N r 9
nim rolę sądu. Otóż jeśli chodzi o w ykroczenia przew idziane w a rty k u łac h 18, 20, 23, 28, 29, 30, 31 i 54 praiwa o w ykroczeniach, w art. 14'u s ta w y z 27 k w ietn ia 1956 r. o zw alczaniu alkoholizm u (Dz. U. N r 12, poz. 62), w art. 21 ustaw y z dnia 7 październ ik a 1921 roku o p rzep isach p o rządkow y ch n a drogach publicznych (Dz. U. N r 89, poz. 656) (rów nież w raz ie naru szen ia przepisów w y d an y ch na podstaw ie a rt. 5 tej ustaw y a dotyczących zakazu prow adzenia pojazdu m echanicznego w sta n ie nie trzeźw ym ) o raz w a rt. 83 ust. 1, a rt. 87 i 88 u s ta w y z 4 lutego 1950 r. o pow szechnym obowiązku w ojskow ym (Dz. U. N r 6, poz. 46 w raz z późniejszym i zm ianam i), ,to w w y p a d k u ukarania p rzez pow iatow e k o legium k a rn o -a d m in istra c y jn e k a rą a resztu (zasadniczą, a nie zastęp czą k a rą aresztu) norm alne odw ołanie do w ojew ódzkiego kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn eg o nie przy słu g u je, n ato m ia st p rzy słu g u je w ted y s tro n o m praw o żądania — w ciągu ty go d n ia od d n ia w y d an ia lu b d o rę czenia orzeczenia — skierow ania sp ra w y na drogę postępow ania sądo w ego do w łaściw ego sądu pow iatow ego (art. 33 u st. 2, a rt. 8 ust. 3 lit. a u sta w y i a rt. 502 k.p.k.).
T ak ie żądanie p rzekazania sp raw y nie je s t odw ołaniem do drugiej in stan cji, stanow i jed n ak p rak ty czn ie n am iastkę odw ołania i środek k o n tro li sądowej nad orzecznictw em kolegiów pow iatow ych.
N ależy tu jeszcze w spom nieć o w łaściw ości m iejscow ej kolegiów k a rn o -a d m in istra c y jn y ch .
P oza obow iązującą dotychczas zasadą m iejsca popełnienia w ykrocze nia, now ela w prow adziła — jak o pomocniczą — zasadę m iejsca u ja w n ien ia w ykroczenia. Ta d ru g a zasada m oże być stosow ana ty lk o w tedy, k ied y do chw ili złożenia do kolegium w niosku o u k a ra n ie n ie m ożna u stalić m iejsca po p ełn ien ia w ykroczenia.
A le u sta w a now elizująca przew id u je jeszcze m ożność w prow adzenia trz e cie j zasady, m ianow icie zasady m iejsca zam ieszkania obwinionego. T a o statn ia zasada m oże być stosow ana ty lk o w dużym m ieście podzielo n y m na dzielnice, i to ty lk o wówczas, kied y prezydium ra d y narodow ej takiego m ia sta pow eźm ie uchw ałę w prow adzenia te j zaiSady w stosunku do o k reślo n y ch w tej u chw ale w ykroczeń popełnionych p rzez m ieszkań ców tegoż m iasta na jego tere n ie (art. 7 ustaw y).
Słów k ilk a poświęcić jeszcze trzeb a zbiegowi k o m petencji kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn eg o z jed n e j stro n y o raz sąd u lu b innego organu z d ru g ie j, zbiegowi zachodzącem u w ted y , kiedy te n sam czyn zaw iera znam iona w ykroczenia poddanego orzecznictw u kolegium a jednocześ nie znam iona czynu poddanego orzecznictw u sądu lub innego organu. W ta k im w ypadku kolegium orzeka nieźależnie od postępow ania sądu
№ 9 PO STĘP. I ORZECZN. KARNO-ADMINISTRACYJNE 23
lu b innego organu (airt. 10 ust. 2 ustaw y). A le w razie w ym ierzenia za o k reślo n y czyn k a ry a resztu w postępow aniu k arn o -a d m in istra c y jn y m przez kolegium lu b przez sąd p ow iatow y d ziałający n a m ocy a rt. 33 u st. 2 u staw y (m ianow icie kied y od orzeczenia kolegium pow iatow ego n ie przy słu g u je odw ołanie do kolegium wojewódzkiego, lecz ty lk o żą d a n ie skierow ania sp ra w y n a drogę postępow ania sądowego) o raz w ra z ie w ym ierzenia praw om ocnie za ten sam czyn k a ry pozbaw ienia w olności p rzez sąd (aresztu, więzienia) — nie w y k o n u je się k a ry a re s z tu (zasadniczej) orzeczonej w postępow aniu k a rn o -a d m in istra c y j- n y m , nie w yko nanej w całości lub w części. O niew yk on aniu tak ie j k a ry are sz tu stan o w i przew odniczący kolegium lub sąd pow iatow y, jeżeli on k a rę a resztu za w ykroczenie w ym ierzy ł (art. 10 ust. 3 ustaw y).
2. G odną uw agi zm ianą spow odow aną przez now elizację u sta w y z 15 g ru d n ia 1951 ro k u je s t w prow adzenie w ym agania w yższych k w a lifi k a c ji dla przew odniczących i zastępców przew odniczących kolegiów k a rn o -a d m in istra c y jn y ch w ojew ódzkich i pow iatow ych, m ianow icie posiadania przez te osoby wyższego w ykształcenia praw niczego. W p raw d z ie jednocześnie przew idziana została m ożność określenia przez M inis t r a S praw W ew nętrznych try b u i zasad zw olnienia od tego obowiązku, a le w sto su n k u do przew odniczących kolegiów k a rn o -a d m in istra c y jn y ch w ojew ódzkich i ich zastępców M in ister S p raw W ew nętrznych m oże stosow ać ta k ie zw olnienia (w uzasadnionych w ypadkach) ty lk o in d y w i d u a ln ie .
3. Now ela usunęła całkow icie z postępow ania k a rn o -a d m in istra c y j- nego d om inującą w nim dotychczas k a rę p racy popraw czej, k tó ra sto so w a n a była w szędzie tam , gdzie przepisy u staw p rzew id y w ały k a rę
a re sz tu , oraz u sunęła k a rę upom nienia, w prow adzając na je j m iejsce k a r ę nagany.
W ym ierzanie jed n ak k a ry aresztu przez kolegia k a rn o -a d m in istra c y jn e dopuszczone zostało ty lk o w sp raw ach o w ykroczenia w ym ienione w a r t . 8 ust. 1 p k t 3a u staw y (pow ołane w yżej p rzy om aw ianiu in sta n c y j- ności).
K a rą m ającą pełnię zastosow ania w orzecznictw ie k a rn o -a d m in istra - cyj-nym je s t obecnie (kara grzyw ny, k tó rą w ym ierzyć m ożna w każdym w y p ad k u , chyba że kolegium rozpoznające spraw ę uzna, że w sto su n k u d o w ykroczeń nie objętych a rt. 8 ust. 1 p k t 3a i p k t 3c należy w y m ie rz y ć — ze w zględu na m ałą szkodliw ość społeczną czynów — k a rę n a g a n y , albo uzna, że za w ykroczenia p rzew idzian e w art. 8 u st. 1 p k t 3a n a le ż y w ym ierzać areszt lu b że za w ykroczenie o b jęte art. 8 u st. 1 p k t 3c
24 JA N DERĘGOWSKI N r 9
nie należy zastosować nadzw yczajnego złagodzenia k a ry i sp raw ę p rz e kazać do rozpoznania w łaściw em u sądow i pow iatow em u.
G rzy w n a m oże być w ym ierzona przez kolegia k a rn o -a d m in istra c y jn e (pow iatow e i wojewódzkie) w ram ach od najniższej kw oty g rzy w n y a ż do m ak sy m aln ej, przew idzianych w przepisie p raw n y m dotyczącym k o n k retn e g o w ykroczenia. Jeżeli ow o m in im um w przepisie praw a do tyczący m k on k retn ego w ykroczenia nie je s t przew idziane, to g rzy w n a n ie m oże być m niejsza niż 50 złotych. Co się zaś tyczy górnej g ra n ic y grzyw ny , to w w ypadku, kiedy m ak sim u m w przepisie p raw n y m do ty czący m k o n k retn eg o w ykroczenia nie jest przew idzian e (lub kied y p rzek racza ono kw otę 4 500 złotych), grzy w n a w ynosi n ajw y żej 4 500 z ł. K w o ta g rzy w n y <wyższa od 4 500 złotych przekracza k o m petencje k o le giów k arn o -a d m in istra c y jn y ch .
Za tak ą in te rp re ta c ją a rt. 8 ust. 1 p k t 2 u staw y m ocno p rz e m a w ia ją słow a ze zdania z początkow ej części ust. 1 art. 8 ustaw y : „(...) w ym ie rza się za czyn podlegający u k a ra n iu k a rę przew idzianą za te n czyn w przepisach p raw a (...)” oraz zdanie z p k t 2 ust. 1 a rt. 8 u sta w y : ,,(...) a gdy przepis praw a p rzew id u je grzyw nę poniżej 50 zł, w y m ie rz a się k a rę przew idzianą w ty m p rzep isie” .
K olegia k a rn o -a d m in istra c y jn e nie m ogą w ym ierzyć k a ry a re sz tu pow yżej 3 m iesięcy i poniżej 1 dnia, p rz y czym k a ry aresztu nie w o ln o w ym ierzy ć łącznie z k a rą grzyw ny, chyba że w ykroczenie p o pełn ion e zostało z chęci zysku (art. 8 u st. 1 p k t 3b).
Z d a je m i się, że k a ra grzy w n y obok k a ry a resztu teo rety czn ie m oże być w ym ierzona ty lk o w tedy, kied y k o n k re tn e w ykroczenie, k tó re po p ełnion e zostało z chęci zysku, zagrożone je s t łącznie obiem a ty m i k a ram i (np. a rt. 61 praw a o w ykroczeniach). N atom iast w w yp ad k u sa n k c ji a lte rn a ty w n e j stosow anie k a ry aresztu łącznie z k a rą g rzy w n y n ie je s t dopuszczalne. Nie mogę się tu zgodzić z tezą przeciw ną, ja k i z uza sad n ien iem tej tezy d o p atru jący m się analogii pom iędzy a rt. 8 u st. 1 p k t 3b u sta w y a a rt. 42 § 2 k.k. (por. J. B a f i a : Z m iany w ustaw ie o orzecz n ictw ie k a rn o -a d m in istra c y jn y m , „Nowe P ra w o ” n r 1 z 1959 r., str. 40). A nalogia pom iędzy ty m i przepisam i m.zd. w cale n ie zachodzi. O a n a logii te j n ie m ożna m ów ić ze w zględu na zasadniczy, o d m ien n y cel każdego z ty ch przepisów , gdyż pierw szy z nich (art. 42 § 2 k.k.) m a na w zględzie, w w ypadkach popełnienia p rzestępstw a z chęci zysku* d odanie do k a ry pozbaw ienia wolności, przew idzianej jako sa n k cja za d ane .przestęipstwo, k a ry grzyw ny, k tó ra dla chciw ców je s t sp e c ja ln ie d o tkliw a, d ru g i zaś m a zasadniczo na celu niedopuszczenie do w ym ie rze n ia łącznego k a ry aresztu i g rzy w n y w k ażdym w y p ad ku , a w ięc
N r 9 PO STĘP. I ORZECZN. KARNO-ADMINISTRACYJNE 25 -rów nież w w ypadku, kied y k o n k re tn e w ykroczenie byłoby zagrożone k a rą dw ojaką: a resztu i g rzy w n y n ie alte rn a ty w n ie, czyniąc od tej za sady w y ją te k dla w ypadków , kiedy w ykroczenie popełnione zostało z chęci zysku. W św ietle tego w y d aje m i się, że n ie m ożna ziając s ta nowiska, iż w w yp ad k u san k cji a lte rn a ty w n e j (areszt lu b grzyw na) za dane w ykroczenie okoliczność popełnienia w ykroczenia z chęci zysku daw ałaby podstaw ę do skazania przez kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn e na m ocy art. 8 ust. 1 p k t 3b i na areszt, i na grzyw nę. P ra k ty c z n ie bio rąc, skazan ie łączne na areszt i grzyw nę je s t raczej niem ożliw e. M ożli wość bow iem sk azania na areszt je s t w orzecznictw ie k a rn o -a d m in is tra cy jn y m bardzo ograniczona, gdyż sto su je się ją ty lk o do w ykroczeń przew idzianych w art. 8 ust. 1 p k t 3a ustaw y , żadne zaś z ty c h w y k ro czeń nie m oże być popełnione z chęci zysku. W żadnym w ięc w y p ad k u nie może tu n astąpić sk azan ie łączme za te w ykroczenia i n a a re sz t, i grzyw nę. Jeżeli zaś chodzi o pozostałe w ykroczen ia, to kolegia k a r n o -ad m in istracy jn e skazać m ogą za nie ty lk o n a k a rę grzyw ny, w o b ec czego n aw et w razie popełnienia w ykroczenia przew idzianego w 'art. 61 pr. o w y k r. g rzy w n y łącznie z aresztem orzec nie m ożna, a ty m bardziej n ie m ożna tego uczynić w zw iązku z w ykroczeniam i m ają cy m i sankcję alte rn a ty w n ą .
Nowela w prow adziła do ustaw y, jak już w spom niano, a re sz t z a stę p czy na w ypadek nieuiszczenia w ym ierzonej grzyw ny w te rm in ie (a rt. 8 ust. 1 p k t 4a ustaw y), a nie na w ypadek nieściągalności g rzyw ny , ja k to p rzew id u je a rt. 43 § 2 k.k. T en areszt zastępczy m oże być orzeczony jednocześnie z orzeczeniem grzyw ny. Je d e n dzień a resztu zastępczego stosuje się zam iast 20—40 złotych grzyw ny, ale n ie m oże on trw a ć d łu żej niż k a ra aresztu zasadniczego przew idziana za dane w ykroczen ie, a jeśli k a ra a resztu ża dan e w ykroczenie n ie je s t przew idziana, to a re sz t nie m oże trw ać dłużej niż 3 m iesiące (art. 8 u st. 1 p k t 6 ustaw y). Częściowe uiszczenie w ym ierzonej g rzy w n y pociąga za sobą odpow iednie zm niejszenie a resztu zastępczego (art. 8 u st. 1 p k t 4c ustaw y).
F a k u lta ty w n e ujęcie w ym ierzenia a resztu zastępczego w ynikło, z d a je m i się, tylk o z ustosunkow ania się u staw y do k a ry każdego a resztu jak o do k a ry w y jątk o w ej. Poza treścią a rt. 8 ust. 1 p k t 3 p rze m aw ia ją za ty m n a stęp u jące zasady ustaw y:
a) żaden areszt nie może być w ym ierzony w sto su n k u do n ie le tn ic h oraz w w ypadkach, gdy w a ru n k i osobiste sp ra w cy w ykroczenia u n ie m ożliw iają m u odbycie tej k a ry (art. 8 ust. 1 p k t 5 ustaw y),
26 JA N DERĘGOWSKI N r 9
b) grom adzkie kolegia k a rn o -a d m in istra c y jn e n ie m ogą w ym ierzać a re sz tu zastępczego (art. 48 p k t 3 ustaw y).
Poza tym , jeżeli chodzi o areszt zastępczy, wchodzi tu w grę jeszcze i ta okoliczność, że w ym ierzona w try b ie orzecznictw a k a rn o -a d m in i stra c y jn e g o g rzyw na może być od skazanego łatw o ściągnięta, wobec czego p o trzeb a jednoczesnego w y m ierzen ia — obok k a ry g rzy w n y — a re sz tu zastępczego m oże zajść ty lk o w w ypadkach dużego praw d o po do b ień stw a p ow stania trud n o ści w ściągnięciu g rzy w n y albo w tedy, kiedy o rzek ające pow iatow e kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn e uzna, iż w sto su n k u do danego sp raw cy w ykroczenia n ależy zaostrzyć k a rę g rz y w n y przez zm uszenie go, za pomocą zagrożenia aresztem zastęp czym , do term inow ego jej uiszczenia.
O prócz om ów ionych w yżej k a r zasadniczych u staw a p rzew id u je ta k że k a ry dodatkow e. Są n im i k a ra k o n fisk aty przedm iotów i k a ra po d a nia orzeczenia skazującego do publicznej w iadom ości (art. 8 u st. 2 i 3 u staw y). K onfiskatę p rzedm iotów m ożna orzec w tedy, kied y je s t ona p rzew id zian a p rzez obow iązujące przepisy praw a w zw iązku z k o n k re tn y m i w ykroczeniam i (np. a rt. 50 § 2, 61 § 2 i 63 § 2 pr. o w ykrocze niach). F o rm a podania orzeczenia do publicznej w iadom ości n ie jest określona, wobec czego należy przyjąć, iż dopuszczalne je s t zastosow a n ie każd ej fo rm y podania do publicznej wiadomości, np. ogłoszenia w
p rasie, ogłoszenia w zakładzie pracy skazanego, ogłoszenia w lokalu prezy d iu m ra d y narodow ej itp.
4. O brona w o m aw ianym postęp o w an iu na sk u te k now eli z 2 g ru d nia 1958 ro k u została u g ru n to w an a i rozszerzona poza zakres w p ro w a dzony przez ustaw ę antych u lig ańską. P o dk reślon e zostało silnie p raw o obw inionego do k o rzy stan ia z pom ocy obrońcy (art. 19 usit. 1 ustaw y). U staw a dopuszcza d w a ro d za je obrońców . Je d n y m i z nich są osoby zdolne do czynności p raw n y ch , n ie pozbaw ione ipraiw publicznych, co do k tó ry c h n ie m ożna zasadnie przypuszczać, że tru d n ią się obroną za wodowo, nie posiadając k u tem u u p raw n ień (art. 19 ust. 2 ustaw y).
U staw a n ie dopuszcza ted y w c h a ra k te rz e obrońców pierw szego r o d z a ju tzw . po k ątn iarzy , ale poza ty m n ie w ym aga od obrońców z tej g ru p y żadnego cenzusu naukow ego lu b praktycznego, k tó ry m ógłby w skazyw ać n a posiadanie k w alifik acji do pełnien ia obow iązków o broń cy. O brońców tych m ożna by nazw ać obrońcam i — obyw atelam i.
D rugi ro d zaj obrońców stano w ią adw okaci (art. 19 ust. 3 ustaw y). O brońcy o b y w atele m ogą dzjałać w zak resie o bro n y w postępow aniu p rz e d w szystkim i kolegiam i k arn o -a d m in istra c y jn y m i, a w ięc przed grom adzkim i, p ow iatow ym i i w ojew ódzkim i. Nie m ogą oni n ato m iast
N r 9 PO STĘP. I ORZECZN. KARNO-ADMINISTRACYJNE 27
działać w postępow aniu sądow ym , ja k ie w yniknąć m oże n a sk u tek przekazania sp ra w y przez przew odniczącego pow iatow ego kolegium k a rn o -ad m in istracy jn eg o (przed rozpraw ą) lu b przez k o m p le t o rze k a jący takiegoż kolegium , bez w yd an ia orzeczenia, do ro zpoznania w ła ś ciw em u sądow i pow iatow em u. P rzek azan ie tak ie nastąpić m oże w tedy, gdy przew odniczący lu b ko m p let o rzekający uzna, że społeczna szkodli
wość czynu, sto p ień zaw inienia łu b in ne w ażne okoliczności sp ra w y w y m agają w y m ierzen ia k a ry w ykraczającej poza k o m p ete n cje p o w iato wego kolegium k arn o -ad m in istracy jn eg o (art. 44 ustaw y).
A dw okaci m ogą działać jak o obrońcy w spraw ach rozpoznaw anych przez pow iatow e kolegia k arn o -a d m in istra c y jn e, a więc w sp ra w ac h roz poznaw anych przez w szy stk ie kolegia, k tó re w m y śl 'ustaw y są p o w ia tow ym i, poczynając od w niesienia odw ołania. W to k u postępow ania przed pow iatow ym kolegium k arn o -ad m in istracy jn y m m ogą adw okaci działać tylk o w sp raw ach objęty ch przez om ówiony w yżej a rt. 8 u st. 1 p k t 3a i c ustaw y, a w ięc w spraw ach o w ykroczenia, za k tó re po w iato w e kolegium k arn o -ad m in istracy jn e m oże w ym ierzyć k a rę a re sz tu , oraz w spraw ach o w ykroczenia zagrożone ty lk o k a rą aresztu , w k tó rych pow iatow e kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn e zechce zastosow ać p rz e w i dziane w a rt. 9 p raw a o w ykroczeniach nadzw yczajne złagodzenie k a ry i w ym ierzyć k a rę grzyw ny.
D ziałanie adw okata, poczynając od w niesienia odw ołania, należy — zdaje się — rozum ieć jak o d ziałanie obejm ujące w niesienie odw ołania, a więc obejm u jące tak ż e opracow anie tego odw ołania, co łączy się z u p ra w
n ieniem do przeglądania przez adw okata (po w yd aniu orzeczenia przez pow iatow e kolegium k arn o -ad m in istracy jn e) a k t spraw y.
W spraw ach, w k tó ry ch adw okat m oże działać jak o obrońca przed po w iatow ym kolegium k arn o -ad m in istracy jn y m , działanie jego rozpoczyna się z chw ilą w yd an ia m u p rzez obw inionego pełnom ocnictw a, p o w szczę ciu postępow ania przez przew odniczącego tegoż kolegium (art. 14 u st. 1). Może on przeglądać a k ta przed rozpraw ą, składać odpow iednie w y ja śn ie nia i w nioski dowodowe.
Jeżeli po rozpraw ie w yd an e zostanie orzeczenie skazu jące obw inionego n a k a rę aresztu, to gdy chodzi o w ykroczenia oibjęte a rt. 8 u st. 1 lit. a ustaw y, ro la adw okata przed kolegiam i k a rn o -ad m in istracy jn y m i kończy s ię n a złożeniu, jeżeli zachodzi potrzeba, w niosku o sk ierow an ie sp raw y n a drogę postępow ania sądow ego (art. 33 uist. 2 ustaw y). W sp ra w ie skierow anej do postępow ania sądow ego adw o kat działa ju ż n a m ocy a r t 76 k.p.k.
28 JA N DERĘGOWSKI N r 9
Jeśli pow iatow e kolegium k arn o -ad m in istracy jn e skaże obw inionego w takiej isprawie lub w Sprawie o w ykroczenie objęte art. 8 <ust. 1 lit. c u sta w y na k a rę grzyw ny, to ad w o k at m oże dalej działać w toku p ostę pow ania w d ru g iej instancji, tj. przed w ojew ódzkim kolegium k arn o - -ad m in istracy jn y m . W ty m w ypadku adw o kat może działać w obydw u in stan cjach kolegiów k a rn o -ad m in istracy jn y ch .
A dw okat nie m oże działać jak o obrońca w spraw ach rozpoznaw anych przez pow iatow e (sensu stricto) koilegia k a rn o -a d m in istra c y jn e jako in sta n c ję drugą na sk u tek odw ołań od orzeczeń w ydanych przez g rom adz
kie kolegia k arn o -adm in istracy jn e.
W postępow aniu przed kolegiam i k arn o -adm inistracy jny m i ad w o k at m oże działać ty lk o w roli obrońcy, gdyż ustaw a nie zna ani in sty tu cji oskarżyciela pryw atnego, ani in sty tu cji powoda cyw ilnego (art. 17 u s ta wy), an i in sty tu cji oskarżyciela posiłkowego.
Postępow anie sądow e oraz postępow anie przed sądam i pow iatow ym i w spraw ach , w k tó ry c h pow iatow e kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn e orzekło karę aresztu, odbyw a się z zastosow aniem a rt. 500 — 509 k.p.k. W spraw ach przekazanych sądow i pow iatow em u n a podstaw ie a rt. 44 u sta w y sąd pow iatow y sto su je przepisy obow iązujące w postępow aniu p rzed sądem pierw szej in sta n c ji ze zm ianam i przew idzianym i w a rt. 505, 506 i 507 k.p.k. Postępow anie sądow e w ty ch w szystkich spraw ach u jął w yczerpująco Zdzisław Lukaszkiew icz w a rty k u le „Sądy w orzecznic tw ie k a rn o -a d m in istra c y jn y m ” („B iuletyn M in isterstw a S praw iedliw o ści” n r 4 z 1959 r.).
5. P odstaw ą do wszczęcia postępow ania k arn o -adm inistracyjn ego o b ję tego om aw ianą u staw ą je s t tzw. w niosek o ukaranie. Złożyć go w kole gium k arn o -ad m in istracy jn y m m oże: o rgan państw ow y, urząd, o rgan MO, in sty tu cja państw ow a i społeczna, jednostka gospodarki uspołecznionej, pokrzyw dzony, a n a w e t każda inna osoba (art. 12 ustaw y). Pop rzednio postępow anie w szczynane było na sk u tek zaw iadom ienia tychże organów , in sty tu cji i osób. Zm iana zaw iadom ienia na w niosek o u k a ra n ie p rz e jaw ia, zdaje m i się, ten d en cję do n ad an ia postępow aniu cechy skarg o- \£ości oraz dążenie do spow odow ania lepszego sporządzania pism będą cych podstaw ą do wszczęcia postępow ania.
W łaściw y o rgan państw ow y, k tó ry u jaw n ił w ykroczenie zagrożone k a rą konfiskaty przedm iotów (w p rak ty c e będzie nim chyba najczęściej organ MO lu b prezydium rad y narodow ej), do konuje zajęcia przedm iotów za grożonych konfiskatą, w y d ając osobie zainteresow anej zaśw iadczenie o zajęciu (art. 13 ustaw y).
N r 9 POSTĘP. I ORZECZN. KARNO-ADMINISTRACYJNE 29
kom plet o rzekający i term in rozpraw y oraz w ysyła w ezw ania na ro zp ra w ę obw inionem u, pokrzyw dzonem u i św iadkom , a [poza tym zarządza, jeśli to je s t potrzebne, sprow adzenie innych dowodów. W ezw anie do ob w inionego pow inno zaw ierać oznaczenie zarzucanego m u czynu o raz po uczenie o możliwości, w razie niestaw ien n ictw a obwinionego, sprow adze n ia go pod przym usem n a rozpraw ę lub p rzeprow adzenia rozpraw y zaocz n ej, a także pouczenie o możności doprow adzenia przezeń na rozpraw ę św iadków i przedstaw ienia innych dow odów lu b pow ołania św iadków i innych dowodów w tak im term inie, aby dow ody te m ogły być p rzep ro w adzone n a rozpraw ie. W uzasadnionych w yp adk ach przew odniczący kolegium może zaznaczyć w w ezw aniu k iero w an y m do dbwinionego, że nie m a on obowiązku staw iennictw a na rozpraw ę, pow inien je d n a k n a desłać pisem ne w yjaśnienia (art. 14 u st. 1 i a rt. 16 ustaw y). Odległość czasu pom iędzy w ysłaniem a doręczeniem w ezw ania n ie jest określona, a le z treści a rt. 16 u st. 3 ustaw y w ynika, że jeśli chodzi o w ezw anie do obwinionego, to m usi ona być dość znaczna, tak a mianowicie, ab y oibwi- niony m iał możność powołać (wskazać) kolegium św iadków i inne dow ody o ra z aby kolegium m ogło takich św iadków na rozpraw ę w ezwać i takie dowody n a rozpraw ę sprowadzić.
P rzew odniczący może zwrócić w niosek o u k a ra n ie składającem u go al'bo przekazać organow i MO lub innem u w łaściw em u organow i przew i dzianem u w a rt. 12 ustaw y w celu dostarczenia kolegium odpow iednich danych lu b w yjaśnień (art. 14 u st. 2 ustaw y).
Przew odniczący kolegium odm aw ia też, jeszcze iprzed rozpraw ą, wszczę cia postępow ania lub w szczęte um arza, jeżeli pow stanie okoliczność w y łączająca sam o orzekanie kolegium karno-adm inistracyjnego. Takim i oko licznościam i są: śm ierć obwinionego, przedaw nienie, niekaralność czynu lub podleganie czynu w yłącznie orzecznictw u innych organów, niepodle- ganie óbw inionego z mocy przepisów szczególnych lub z mocy zw yczajów m iędzynarodow ych orzecznictwu k arn o -ad m in istracy jn em u (co w szcze gólności dotyczy osób korzystających na m ocy ustaw , um ów luib pow szechnie ustalonych zwyczajów m iędzynarodow ych z praw a zakrajow ości, jeżeli n ie są one obyw atelam i polskim i) oraz pow stanie innej okolicz ności w yłączającej orzekanie przez kolegium (art. 43 ust. 3 i 4 ustaw y). Postanow ienia przew odniczącego kolegium o odm ow ie wszczęcia postę pow ania lub o um orzeniu postępow ania m uszą być doręczone obwinio nem u, jego ojcu, m atce lub opiekunow i (jeżeli jest on n iele tn i — a rt. 24 ust. 4 ustaw y).
Je śli okoliczność w yłączająca orzekanie u jaw n i się na rozpraw ie, to postępow anie um arza kom plet orzekający kolegium orzeczeniem.
30 JA N DERĘGOWSKI N r 9
Przew odniczący kolegium zw alnia św iadka lub biegłego od grzyw ny w ym ierzonej przez przew odniczącego kom pletu orzekającego za nie u s p ra w iedliw ione niestaw iennictw o, jeżeli św iadek lub Ibiegły u spraw iedliw i je iw przeciągu 14 d n i (art. 20 u st. 3 ustaw y).
W reszcie przew odniczący 'kolegium lu b jego zastępca może orzekać bez rozpraw y nakazem k a rn y m w spraw ach o w ykroczenia, w k tó rych ze w zględu n a m ałą szkodliwość społeczną czynu .nie zachodzi potrzeba w y m ierzenia k a ry surow szej niż nagana lub 300 złotych grzyw ny. N akaz k a rn y n ie m oże być w y d an y w ted y , kiedy w niosek o u k a ra n ie złożyła in sty tu cja społeczna, jed n o stk a gospodarki uspołecznionej, pokrzyw dzo ny lu b inna iosoba, a tak że w ted y , kiedy w m yśl przepisu p raw a należy orzec o konfiskacie lu b odszkodow aniu. W tych w ypadkach orzeczenie zapaść m usi n a rozpraw ie (art. 25 i 26 ustaw y). N akaz k a rn y je s t orze czeniem skazującym , kończącym postępow anie w pierw szej in stan cji i w y d aw an y m przez przew odniczącego każdego kolegium pow iatow ego lub p rzez jego zastępcę bez rozpraw y, na podstaw ie sam ego w niosku 0 'Ukaranie. P rz y w y d an iu jego m uszą być uw zględnione: p rzep is a rt. 14 ust. 3 usta'wy stanow iący o nie wsizc z yn an i u luib um orzeniu postępow ania oraz ant. 23 ust. 2 o b ejm u jący 12 w ym agań d la tre śc i orzeczenia w y d a nego n a irozprawie, o czym niżej. N akaz k a rn y muisi ibyć doręczony obw i
nionem u, a jeżeli jest on n ieletn i, to jego ojcu, m atce lub opiekunow i. In sty tu cja nakazów k a rn y c h nie jest znana w postępow aniu przed gro m adzkim i kolegiam i k arno-adm inistracyjnym i.
W om aw ianym postępow aniu karn o -ad m in istracy jn y m zachow ana jest in sty tu cja oskarżyciela publicznego n a rozpraw ie. W tak im charak terze może w ystępow ać na rozp raw ie organ MO, a z m ocy now eli tak ż e o rgan państw ow ej inspekcji handlow ej oraz służby ochrony lasów państw ow ych 1 park ó w narodow ych. Rada M in istró w m oże Określić ta k ż e in ne dalsze o rg an y p aństw o w e jaiko oskarżycieli publicznych (art. 17 ustaw y).
W positępowaniu ty m istn ieje specjalna in sty tu cja opiniodaw cy o obw i nionym . O piniodaw cą tak im m oże być przed staw iciel zw iązku zaw odo wego, zw iązku „Samopom oc C hłopska“ lu b innej organizacji społecznej, k tó rej obw iniony je s t członkiem , zaproszony przez przew odniczącego ko legium na rozpraw ę, jeżeli u zna on za potrzebne (art. 18 ustaw y).
Rozpraw a przed kolegium karn o -ad m in istracy jn y m je s t u stna i jaw na. K ieru je n ią przew odniczący kom pletu orzekającego, którego obow iązkiem je s t dążyć do w yjaśnienia w szystkich istotny ch okoliczności spraw y.
Przew odniczący kom pletu, k tó ry m jest przew odniczący kolegium , jego zastępca lub członek kolegium w y b ra n y n a przew odniczącego k om pletu i w yznaczony przez przew odniczącego kolegium do prow adzenia k o n k ret
N r 9 POSTĘP. I ORZECZN. KARNO-ADMINISTRACYJNE 31
nej rozpraw y, p iln u je porządku na rozpraw ie i może w zw iązku z ty m upom nieć osobę n aruszającą powagę, spokój i porządek, a jeśli byłoby to bezskuteczne, może użyć MO do usunięcia takiej osoby z m iejsca roz praw y , w cięższym zaś w y p a d k u uk arać tak ą osobę g rzyw ną n ie p rz e k ra czającą 150 złotych z zam ianą na w ypadek nieściągalności n a areszt do 5 dni. Z am iana tak iej porząd k ow ej grzy w ny ma areszt n ie m a zastoso w ania w grom adzkim kolegium k arn o -a d m in istra c y jn y m (art. 20 ulst. 2 i 4 oraz art. 48 usit. 3 ustaw y).
W ta k i sam sposób przew odniczący k o m p letu o rzekającego m oże k a rać św iadków i biegłych za n ie usp raw ied liw io n e n iesta w ien n ic tw o lu b za odm owę złożenia przez n ich zeznań lu b w yjaśnień. M oże on te ż za rządzić przym usow e doprow adzenie św iadka i biegłego n a rozp raw ę przez
MO w razie nie uspraw iedliw ionego n iestaw ien nictw a (art. 20 u st. 1 ustaw y).
W arunkiem koniecznym je s t m.zd. w yjaśnienie na ro zpraw ie przez przew odniczącego k o m p letu obw inionem u, ja k i czym je s t m u zarzucany.
P rzy znanie się obw inionego do popełnienia zarzucanego m u czynu s ta nowi dowód n ie w y m agający przeprow adzania innych dowodów, jeżeli w yjaśn ienia jego są zgodne z okolicznościam i spraw y i nie budzą w ą tp li wości (art. 21 ustaw y).
N iestaw iennictw o obwinionego, k tó rem u w ezw anie doręczono, n a roz praw ę pow oduje bądź doprow adzenie go pod przym usem n a rozpraw ę, bądź też zaoczne rozpoznanie sp raw y (art. 22 ustaw y).
O rzeczenie skazujące, u n iew inn iające lub u m arzające postępow anie w y dan e zostaje n a podstaw ie okoliczności ujaw n ion ych na rozp raw ie (w y ników rozpraw y). M usi ono czynić zadość w ym aganiom a rt. 23 u st. 2, 3 i 4 u staw y , k tó re stanow ią, że pow inno ono zaw ierać: 1) oznaczenie s p ra w y (sygnaturę), 2) datę i m iejsce w ydania orzeczenia, 3) oznaczenie k o le gium , 4) nazw iska i im iona członków k o m p letu orzekającego, 5) n a z w isko i imię oraz in ne d an e u sta la ją c e tożsamość obw inionego, 6) do k ład ne określenie zarzucanego czynu i czas oraz m iejsce jego popełnie nia, 7) w skazanie naruszonego przepisu karnego, k tó re w prow adziła no w ela, 8) rozstrzygnięcie sp ra w y z pow ołaniem podstaw y p raw n ej, 9) w p ro w adzony przez now elę ■wymiar a resztu zastępczego, jeżeli u stalony został przez kom plet orzekający, 10) w prow adzone przez now elę rozstrzyg nię cia o kosztach postępow ania, 11) pouczenie o try b ie i term in ie odw ołania i 12) uzasadnienie. P o nad to m oże ono zaw ierać rozstrzygnięcie in ny ch jeszcze kw estii przew idzianych w przepisach praw a, w ty m m.i. co do odszkodow ania, naw iązki, podania orzeczenia do w iadom ości publicznej oraz co do k o n fisk aty przedm iotów . Orzeczenie m usi być podpisane przez.
3 2 JA N DERĘGOWSKI N r 9
członków k o m pletu orzekającego, k tó ry je w ydał (art. 23 u st. 1— 4 oraz a rt. 8 u st. 2 ustaw y).
T ak sporządzone orzeczenie zostaje ogłoszone obw inionem u na ro zpra w ę , a w ięc publicznie (jawnie). Doręcza się orzeczenie (na piśm ie) obw i nionem u, jeżeli o to n a ro zp raw ie prosił lub jeżeli w y d an e zostało zaocz nie, a ojcu, m atce lu b opiekunow i obwinionego, jeżeli obw iniony jest nie
letni.
Tygodniow y term in do w niesienia odw ołania liczy się obw inionem u od d n ia doręczenia m u lu b jego ojcu, m atce albo opiekunow i orzeczenia, z w y jątk iem w ypadku, kiedy zostało ono ogłoszone pełnoletniem u ob w i nionem u n a rozpraw ie.
Zdaniem m oim od pow yższych d a t liczy się odpow iednio te rm in odwo ła n ia w szystkim u p raw n io n y m do jego w niesienia, a więc oprócz ob w i nionego, jeg o rodziców i opiekuna oraz jego obrońcy także organow i MO i organow i, k tó ry złożył w niosek o ukaranie, oraz prokuratorow i, albo w iem u sta w a n ie p rzew id u je doręczenia orzeczeń tym o statnim (art. 24 u st. 2 i 8 oraz a rt. 33 ust. 1 ustaw y).
Do postępow ania 'karno-adm inistracyjnego należy także postępow anie m andatow e. Polega ono na tym , że o rgany MO m ogą na podstaw ie upo w ażnienia przełożonej w ładzy służbow ej karać za czyny oznaczone w ta k im upow ażnieniu (drobne w ykroczenia) grzyw ną od 5 do 100 złotych i ściągać tę grzyw nę w tedy, kiedy spraw ca schw ytany jest na gorącym •uczynku i nie zachodzi w ątpliw ość co do jego osoby oraz kiedy zgadza się on uiścić niezw łocznie tę grzyw nę. Postępow anie takie nie m oże być stosow ane wobec osób korzystających z praw a zakrajow ości, jeśli nie są o n e obyw atelam i polskim i. O rgan n akładający grzyw nę w ty m try b ie ma obow iązek pouczenia spraw cy o jego p raw ie odm owy uiszczenia tej grzy w ny. Nie w olno k a ra ć m and atem k arn y m w tedy, kiedy w m yśl przepisu praw nego należy orzec o konfiskacie przedm iotu, odszkodow aniu lu b n a wiązce. M andat k a m y w razie bezzwłocznego 'uiszczenia g rzy w n y sta je się praw om ocny, a w razie odm owy jej uiszczenia organ u p raw n io n y do w ydania m an d a tu sporządza w niosek o u k aran ie, zaznaczając w nim o fakcie odm ow y uiszczenia grzyw ny. Ze złożeniem (przesłaniem ) ta k ie
go w niosku o u k a ra n ie rozpoczyna się norm alne postępow anie k arn o - -ad m in istracy jn e (art. 28— 32 ustaw y).
Od orzeczeń w ydanych w w yniku rozpraw y i nie skazujących na areszt (zasadniczy), od nakazów karn y ch , a także od postanow ień w y d anych przez przew odniczącego kolegium k arn o -ad m in istracy jn eg o odm aw iają cych wszczęcia postępow ania lub u m arzających je (art. 14 ust. 3 ustaw y)
TMr 9 POSTĘP. I ORZECZN. KARNO-ADMINISTRACYJNE 33
tudzież od postanow ień tegoż przew odniczącego w y dan y ch n a sk u tek prośby świadika lu b biegłego o zw olnienie od grzyw ny w ym ierzonej przez przew odniczącego kom pletu orzekającego za n iestaw ien nictw o na roz praw ę (art. 20 u st. 3 ustaw y) — p rzy słu g u je odw ołanie obw inionem u, jego ojcu, m atce lub opiekunow i (jeżeli obw iniony jest nieletn i), u k a ra nem u (św iadkow i lub biegłem u), obrońcy, organow i MO albo organow i, k tó ry złożył w niosek o u k aran ie, a tak że pro k u rato ro w i, w okresie ty godniow ym od d a ty ogłoszenia lub doręczenia orzeczenia, nakazu k a r nego albo postanow ienia. O dw ołanie od orzeczeń w szystkich pow iatow ych
kolegiów rozpoznaje w łaściw e m iejscow o kolegium k a rn o -a d m in istra c y jn e wojew ódzkie, a od orzeczeń grom adzkich kolegiów — w łaściw e
kolegium pow iatow e. O dw ołania na piśm ie lu b u stn ie do proto ko łu skła dać należy w kolegium , k tó re w ydało zaskarżone orzeczenie (art. 33
ustaw y).
Zachodzi w ątpliw ość, czy wszyscy u p raw n ien i do złożenia w niosku 0 u k aran ie m ają praw o w nieść odw ołanie, gdyż w art. 33 ust. 1 ustaw y
nie mówi się nic o organie, p aństw ow ym urzędzie, in sty tu c ji p a ń stw o wej, in sty tu cji społecznej, jednostce gospodarki uspołecznionej, o po krzyw dzonym i innej osobie, k tó ry ch w ym ienia art. 12 u staw y , nato m iast m owa je s t o p ro k u rato rze, o k tó ry m m ilczy art. 12, o organie MO 1 o organie, k tó ry złożył w niosek o ukaran ie.
Nie w ydaje m i się, aby organem nazw ać było m ożna każdego z u p raw nionych do złożenia w niosku o ukaranie. Z daje m i się, że w y raz „ o rg a n ” użyty w art. 31 ust. 1 u staw y oznacza m niej w ięcej biuro lub a p a ra t w y konawczy, a w tak im w y p ad k u praw o do w niesienia odw ołania m ieliby w szyscy u p raw n ien i do złożenia w niosku o uk aran ie, z w y ją tk ie m jednak „pokrzyw dzonego” i „innej osoby” . Tym ostatn im pom im o złożenia przez nich w niosku o u k aran ie p raw o do w niesienia odw ołania nie przysługuje. P ro k u rato ro w i p rzy słu guje u p raw n ien ie do w niesienia odw ołania n aw et
w tedy, kiedy w niosku o u k a ra n ie nie składał.
W postępow aniu swoim k olegium odwoławcze stosuje odpow iednio te sam e przepisy co kolegium pierw szej instancji. O rzekanie polega na za tw ierdzeniu zaskarżonego orzeczenia (lub nakazu karnego) albo na uchyleniu go i w ydaniu now ego orzeczenia, przy czym nie wolno orzec k a ry aresztu, albo też na uchyleniu orzeczenia (nakazu karnego) i prze kazaniu sp ra w y do ponownego rozpoznania bez polecenia uczynienia tego w innym składzie orzekającym , albo w reszcie na uznan iu orzeczenia (na kazu karnego) za niew ażne i p rzekazaniu sp raw y ko m u należy, gdy za skarżone orzeczenie (nakaz) zapadło w sto su n k u do czynu nie podlegają cego om aw ianem u orzecznictw u k a rn o -a d m in istra c y jn em u (art. 2 u
34 JA N DERĘGOWSKI N r 9
wy) 'lub pow zięte zostało przez w adliw y kom plet o rzekający (art. 5 ustaw y) albo gdy zachodzi in n a przyczyna niew ażności z m ocy praw a.
Je śli osoby w ezw ane na ro zp raw ę odwoławczą nie staw ią się, odw o łanie m oże być rozpoznane na posiedzeniu n iejaw n ym .
O dw ołanie od postanow ienia przew odniczącego kolegium odm aw iają cego wszczęcia postępow ania lub um arzającego je rozpoznaje przew od niczący kolegium odwoławczego, k tó ry zatw ierdza je lub uchyla i p rze k a z u je sp raw ę do kolegium pierw szej instancji.
U staw a n ie w skazuje, w ja k i sposób: przez przew odniczącego k o le gium odwoławczego czy też przez jego sk ład orzekający rozpoznane m a
być odw ołanie św iadka lub biegłego w k w estii zw olnienia od k a ry za n ie u spraw ied liw io ne niestaw ien n ictw o na rozpraw ę. Okoliczność, że w a rt. 34 ust. 1 u staw y nie m a o ty m m owy, w skazyw ałaby — zdaje się — n a to, że raczej przew odniczący kolegium odwoławczego jest k o m p e te n tn y do rozpoznania takiego odwołania.
W om aw ianym postępow aniu k arn o -a d m in istra c y jn y m przew idziane zostało jeszcze postępow anie przyspieszone. Postępow anie to je s t postę p ow aniem nadzw yczajnym , k tó re m oże być w prow adzone tylk o w razie szerzenia się w ykroczeń, podlegających k a ra n iu w try b ie om aw ianego postępow ania wobec ok reślonych w ykroczeń, na czas nie p rzekraczający sześciu m iesięcy, dla obszaru całego p ań stw a przez P rezesa R ady M inist rów , a d la poszczególnego w ojew ództw a lub jego części przez prezydium d anej w ojew ódzkiej rad y narodow ej. W postępow aniu ty m okres do w n iesienia odw ołania lub do w prow adzonego przez now elę żądania p rze k azania sp raw y na drogę postępow ania sądow ego w ynosi ty lk o 3 dni. K a ry w ym ierzone orzeczeniem pierw szej in stancji lub (nakazem k a r nym ) są n a ty c h m ia st w ykonalne.
N ow ela w prow adziła do om aw ianego postępow ania następ u jące novum . Otóż w postępow aniu ty m schw ytanego na gorącym uczynku lub bez po średnio potem sp raw cę w ykroczenia, za k tó re w m yśl a rt. 8 ust. 1 p k t 3a m ożna w ym ierzyć k a rę aresztu, organ MO lub in n y organ u p o w ażniony przez szczególne u staw y do ochrony p o rząd ku i bezpieczeń stw a publicznego za trzy m u je i doprow adza do kolegium powiatowego. K olegium to rozpozna niezw łocznie spraw ę na podstaw ie w niosku o u k a ra n ie złożonego u stn ie do p rotokołu ro zp raw y p rzy jej rozpoczęciu przez doprow ad zający spraw cę organ. Ż adnych w y jaśnień przed roz poznaniem sp ra w y n ie zbiera się i nie m ają tu zastosow ania przepisy o w ezw aniu obw inionego (art. 37 i 38 ustaw y).
Z powyższego widać, że orzekać w postępow aniu przyspieszonym m ożna bądź orzeczeniem w y dan y m po p rzeprow adzeniu rozpraw y, bądź
N r 9 PO STĘP. I ORZECZN, KARNO-ADMINISTRACYJNE 35
nakazem k a rn y m , jed nak że w stosun k u do w ykroczeń przew idzianych w art. 8 lust. 1 ptot 3a dopuszczalne je s t ty lk o w yd aw an ie orzeczeń po p rzep row ad zen iu ro zp raw y .
Z w ierzchni n adzór nad pracą kolegiów k a rn o -a d m in istra c y jn y ch sp ra w u je M in ister S p ra w W ew nętrznych. P rezy d ia ra d narodow ych s p ra w u ją bezpośrednio nadzór nad kolegiam i istniejącym i p rzy nich i p rezyd iach ra d n aro dow ych niższego stopnia. P rezy d iu m w ojew ódzkiej ra d y narodow ej m oże w try b ie nadzoru uchylić praw om ocne orzeczenie kolegium , a więc orzeczenie w y d ane po przeprow adzonej rozpraw ie, n a k az k a rn y i postanow ienie odm aw iające wszczęcia postępow ania lu b u m arzające je, jeśli orzeczenia te pozbaw ione są podstaw y praw n ej lu b są oczyw iście niesłuszne. U chylenie jed n a k praw om ocnego orzeczenia (nakazu) n a niekorzyść obw inionego nie m oże n astąpić po upły w ie trz e ch m iesięcy od jego upraw om ocnienia się. M am y tu tedy coś w ro d zaju d ziałan ia w try b ie odw ołania nadzw yczajnego (art. 43— 45 u staw y).
Poza ty m nadzór n a d ścisłym przestrzeg an iem przepisów p ra w w om aw ianym p ostępow aniu k a rn o -a d m in istra c y jn y m sp ra w u je G e n e ral n y P ro k u ra to r R P i jego organy.
Poza (będącym n am iastk ą odwołania) przekazaniem na żądanie ob w inionego, jego obrońcy, p ro k u ra to ra lub organów up raw nio ny ch do w niesien ia odw ołania w łaściw em u sądow i pow iatow em u do rozpoznania sp ra w y już przez kolegium pow iatow e rozpoznanej, w k tó re j zapadło orzeczenie sk azu jące n a areszt, przekazanie sp ra w y w łaściw em u sądow i pow iato w em u do rozpoznania m oże w ty m postępow aniu nastąpić: a) w w y p a d k u , kiedy za .w ykroczenie przew idziana je s t ty lk o k a ra a re s z tu , a ko leg iu m p o w iato w e n ie chce zastosow ać przew idzianego w ant. 9 p r. o w y k r. nadzw yczajnego złagodzenia k a ry , oraz b) w w ypadku, k ie d y kolegium pow iatow e uzna, że za d an e w ykroczenie należałoby w y m ie rzy ć k a rę p rzek raczającą k o m p eten cje kolegium . Sąd pow iatow y ro z po zn aje tak ie sp raw y w m y śl przepisów k.p.k., stosow anych w p ierw szej in sta n c ji ze zm ianam i przew idzian y m i w a rt. 505, 506 i 507 k.p.k-, orze k a ją c praw om ocnie w jed n ej in sta n c ji (art. 44— 46 u sta w y ).
