Jerzy Biejat
Oskarżyciel posiłkowy
Palestra 14/11(155), 86-92
86 J e r z y B i e j a t N r 11 (155)
191 § 2, 228 § 2, 133 § 1, 260 § 2, 269 § 3, 277 § 1, 280 § 3, 302 § 1, 310, 332 § 3, 346, 422 § 1 k.p.k.
Z asad a lo jalności pozostaje w ścisłym zw iązk u z zasadą praw o rząd n o ści socja listy czn ej. Chodzi o to, żeby każdy o rg an procesow y lo ja ln ie d ziałał w sto su n k u do każdego u cz estn ik a procesu, k tó ry n ie z n a ją c przepisów p raw n y ch , m ógłby przez sw oje działan ie n arazić siebie n a u je m n e n a stę p stw a .
O bow iązek pouczenia w całym szeregu w y p ad k ó w znany był rów nież d aw nem u k.p.k. z 1928 r. N ow ością je st ty lk o p rzep is a rt. 10 § 2 now ego k p .k ., do którego w ła śn ie sprow adzać należy zasadę „lo jaln o ści” D opiero p ra k ty k a sądow a w ykaże nam , czy to słuszne i pięk n e zam ierzen ie u sta w y będzie w pełni realizow ane, czy też tylko, ja k o nie m ogące w yw ołać żad n y ch sk u tk ó w procesow ych, pozostanie nie zrealizow anym zaleceniem .
JERZY BIEJAT
Oskarżyciel posiłkowy
P rz ep isy now ego k.p.k. zw iększają znacznie rolę procesow ą pokrzyw dzonego, m.in. przez p rzy z n an ie m u p raw oskarżyciela posiłkow ego.
In s ty tu c ja oskarżyciela posiłkow ego n ie je st d la polskiego u sta w o d aw stw a in s ty tu c ją now ą. W prow adzona została do procesu k arn e g o w ro k u 1928, przy czym ist n ia ła w ów czas w 2 odrębnych fo rm ach .
T ak w ięc w sp raw ach o p rz e stę p stw a należące do w łaściw ości sądów okręgow ych i sądów przysięgłych pokrzyw dzony — za zgodą sąd u ap elacyjnego — mógł działać ja k o oskarżyciel posiłkow y, jeżeli p ro k u ra to r odm ów ił ścigania lu b u m orzył docho dzenie. In s ty tu c ja oskarżyciela posiłkow ego w z a k re sie tej k ateg o rii sp raw została zniesiona now elą do k.p.k. z dnia 23.V III.1932 roku.
O d m iennie n a to m ia st k sz tałto w ała się sy tu a c ja w sp ra w a c h należących do w ła śc i w ości sądów grodzkich. W sp raw ac h tych po k rzy w d zo n y mógł działać jako o sk a rż y ciel posiłkow y zam iast oskarżyciela publicznego lu b też obok niego.
N ow ela z d n ia 21.XI.1938 r. o g ran iczy ła pow yższe u p ra w n ie n ia stanow iąc, że w w y p a d k u gdy dochodzenie zostało p raw o m o c n ie um orzone, pokrzyw dzony mógł w nieść a k t osk arżen ia tylko w tedy, gdy w y k az ał istn ien ie now ych okoliczności, k tó re się u ja w n iły po um orzeniu dochodzenia.
W ro k u 1950 now elą z dnia 20 lip c a zlikw idow ano rów nież i tę form ę in s ty tu c ji oskarży ciela posiłkow ego. Od te j w ięc p o ry u d ział pokrzyw dzonego w sp raw ac h z o sk a rż en ia publicznego o graniczał się z konieczności do w noszenia i p o p ie ra n ia p ow ództw a cyw ilnego. S tało się to p rzyczyną, dla k tó r e j sądy p rzy jm o w a ły do roz p o zn a n ia powmdztwa cyw ilne w sp raw ac h , w k tó ry c h zw iązek przyczynow y p o m ię dzy roszczeniem m a te ria ln y m a p rze stę p stw e m b y w ał w ątp liw y h
i S. W a 1 1 o ś: O s k a rż y c ie l p o s iłk o w y w p r o c e s ie k a r n y m w ś w ie tle p rz e p is ó w n o w e g o k .p .k ., „ P a ń s tw o i P r a w o ” n r 10 z 1969 r ., s tr . 537.
N r 11 (155) O s k a r ż y c i e l p o s i ł k o w y 87
T en sta n rzeczy sta ł się przed m io tem k ry ty k i ze stro n y d o k try n y , k tó ra w ypo w ia d a ła się za przy w ró cen iem in sty tu c ji o sk a rż y cie la posiłkowego. D ezyderaty w ty m z a k re sie zgłaszane b yły m .in. w p rac ach W. D aszkiew icza 2 i S. Ś liw ińskiego 3.
P o stu la ty te zostały zrealizo w an e w no w y m kodeksie, w k tó ry m w prow adzono in sty tu c ję o skarżyciela posiłkow ego.
Z godnie z przep isem a rt. 44 § 1 k.p.k. p o krzyw dzony może działać w ch a ra k te rz e oskarży ciela posiłkow ego, jeżeli w sp ra w ie ścig an ej z oskarżenia publicznego złoży ośw iadczenie, że chce d ziałać w ty m c h a ra k te rz e . O św iadczenie to m a c h a ra k te r w n io sk u procesow ego ze w zględu n a to, że k o n se k w e n cją jego złożenia może być — w w y n ik u p o stan o w ien ia sąd u — u d ział pokrzyw dzonego w p rocesie w c h a ra k te rz e oskarżyciela posiłkow ego. J e s t rzeczą oczyw istą, że zgodnie z p rze p isem a rt. 40 § 1 i 2 k.p.k. oskarżycielem posiłkow ym może być zarów no osoba fizyczna ja k i osoba p ra w n a , k tó re j dobro p ra w n e zostało bezpośrednio n ara żo n e lu b zagrożone przez przestęp stw o , a ta k że in sty tu c ja p a ń stw o w a lu b społeczna nie m a ją c a osobowości p ra w n e j.
O św iadczenie pow yższe pokrzyw dzony może złożyć n a p iśm ie lu b do protokołu ro zp raw y n ajw cześn iej po w n iesien iu a k tu o sk arżen ia, a n ajp ó źn ie j do chw ili roz poczęcia p rzew odu sądow ego. W ynika stąd, że oskarżyciel posiłkow y nie może działać w Dostępowaniu przygotow aw czym .
S ąd dopuści do udziału w sp ra w ie pokrzyw dzonego w c h a ra k te rz e oskarżyciela posiłkow ego, jeżeli uzna, że jego u d ział leży w in te re sie w y m ia ru spraw iedliw ości.
A zatem in te re s w y m ia ru sp raw ied liw o ści je s t tu d o d atn ią p rz e sła n k ą procesową. Je d n a k ż e u sta w a nie precyzuje, n a czym te n in te re s m a polegać, m ianow icie czy in te rese m ty m m a być za pew nienie pok rzy w d zo n em u n ajszerzej p o ję tej m ożliwości dochodzenia sw ych p raw , czy też co innego. N ie m a też żadnego k r y te riu m tego po jęcia. Dla zapew n ien ia sk u teczn ej ochrony p ra w pokrzyw dzonego, należałoby p o stu low ać, żeby w y k ła d n ia p rz e p isu a r t. 44 § 1 k.p.k. p rz y ję ła g e n e ra ln ą zasadę, iż w in te re sie w y m ia ru sp raw iedliw ości leży a k ty w n y u d ział pokrzyw dzonego w postępo w a n iu sądow ym .
W m>śi te j w y k ła d n i sąd p o w in ien p rze d e w szy stk im rozw ażyć, czy udział o sk a r ży c ie la posiłkow ego n ie je st sprzeczny z in te re se m w y m ia ru spraw iedliw ości. P rzy ta k ie j w y k ład n i w y p ad k i, k iedy u d ział pokrzyw dzonego nie leżałby w in te re sie w y m ia ru spraw iedliw ości, byłyby zupełn ie w y jątk o w e . W altoś w y m ie n ia jako jed y n y tego ro d zaju w y p ad e k u d o k u m e n to w an e p ie n iac tw o p o k rzy w d zo n e g o 4.
Zgodnie z a rt. 44 § 2 k.p.k., z ch w ilą dopuszczenia oskarżyciela posiłkow ego do u d ziału w po stęp o w an iu sądow ym p rz y słu g u ją m u p ra w a stro n y . T ak w ięc udział osk a rż y cie la posiłkow ego w p o stę p o w an iu zależy od tego, czy sąd uzna, że jego u d ział leży w in te re sie w y m ia ru sp raw ied liw o ści, a nad to od tego, czy ośw iadczenie pochodziło od osoby u p ra w n io n e j i zostało złożone w te rm in ie. W p rzeciw nym raz ie sąd odm ów i dopuszczenia p sk a rż y cie la posiłkow ego do udziału w postępow aniu.
N ależy w ty m m iejscu rozw ażyć n a s tę p u ją c e k w estie, ja k ie w y ła n ia ją się w p r a k tyce. 2 w . D a s z k i e w i c z : P r o b le m o s k a rż y c ie la w p r z y sz ły m p o ls k im p ro c e s ie k a r n y m , „ N o w e P r a w o ” n r 3 z 1956 r o k u , s tr . 48. 3 s . Ś l i w i ń s k i : Z a sa d n ic z e p r o b le m y n o w e j k o d y f ik a c ji p r a w a k a r n e g o p ro c e so w e g o , „ N o w e P r a w o ” n r 3 z 1957 r ., s tr . 5. * S. W a 1 1 o ś: o p . c it., s tr . 342.
88 J e r z y B i e j a t N r 11 (155)
P ierw sza k w e stia — to zagadnienie, ja k p ow inien być za ty tu ło w a n y w niosek p r o cesow y z a w ierając y ośw iadczenie o zam iarze d ziała n ia w c h a ra k te rz e oskarżyciela posiłkow ego. P rz ep is a rt. 44 § 1 k.p.k. stw ierd za w y ra źn ie, że oskarżyciel posiłkow y sk ła d a „ośw iadczenie”. O „ośw iadczeniu” m ów i rów n ież iprzepis a rt. 104 § 1 p k t 3 k.p.k. N ależałoby zatem dojść do p rzek o n an ia, że w n io sek k ie ro w a n y do sądu i za w ie ra ją c y ośw iadczenie w try b ie a rt. 44 k.p.k. p ow inien być za ty tu ło w a n y jako „ośw iadczenie”, a n ie np. jako „oskarżenie p osiłkow e”.
W ydaje się je d n ak , że ta k u ję ty ty tu ł w n iosku m ógłby nie być jednoznaczny i dlatego n ależałoby p rz y ją ć ja k o w łaściw y ty tu ł: „ośw iadczenie pokrzyw dzonego o zam iarze d ziała n ia w c h a ra k te rz e oskarżyciela posiłkow ego”.
W obec tre śc i p rzepisu a rt. 45 § 1 k.p.k. jest rzeczą pożądaną, żeby ośw iadczenie za w ierało u zasad n ien ie tezy, iż udział o skarżyciela posiłkow ego w po stęp o w an iu leży w in te re sie w y m ia ru spraw iedliw ości.
D alszą k w e stią je st zagadnienie, czy w w y p ad k u gdy ośw iadczenie p o krzyw dzo nego zgłoszono po w pły n ięciu a k tu o sk arżen ia do sądu, ale jeszcze przed rozpo częciem przew o d u sądowego, sąd dopuszcza oskarży ciela posiłkow ego do u d ziału w p o stę p o w an iu n a posiedzeniu, czy też dopiero n a ro zp raw ie oraz czy ew e n tu a ln ie m oże uczynić to prezes sądu lu b przew odniczący w y d zia łu zarządzeniem w y d an y m n a p o d sta w ie a rt. 86 § 2 k.p.k.
Z d an iem m oim tę o sta tn ią m ożliw ość należy odrzucić.
K w estie zw iązane z dopuszczeniem , odm ow ą dopuszczenia o skarżyciela po siłk o w ego lu b z pozbaw ieniem go p ra w ureg u lo w an e są w a rt. 45 k.p.k., k tó ry w § 3 s ta now i, że na postan o w ien ie sądu w ty m przedm iocie zażalenie n ie p rzy słu g u je. S koro w ięc nie m ożna zadecydow ać o żadnej z tych trzech ew entualności w drodze z a rz ą dzenia, to n ależy p rzy ją ć, że zachodzi konieczność w y d a n ia w ty m przedm iocie po sta n o w ien ia.
K w estia, czy o dopuszczeniu lu b odm ow ie dopuszczenia o skarżyciela posiłkow ego m ożna zadecydow ać n a posiedzeniu, czy też dopiero n a rozpraw ie, nie została u s ta w ow o ro zstrz y g n ięta . N iew ątp liw ie istn ie je m ożliw ość rozstrzygnięcia k w estii zw ią zan y ch z dopuszczeniem lu b odm ow ą dopuszczenia o skarżyciela posiłkow ego n a p o sied zen iu p rzew id zian y m w a rt. 299 § 1 k.p.k., jeżeli prezes sąd u uzna za celow e sk ie ro w a n ie sp ra w y na posiedzenie, ja k k o lw iek przepis te n n ie w y m ie n ia sy tu acji, w k tó re j by należało n a posiedzeniu ro zstrzygnąć o dopuszczeniu oskarżyciela po siłkow ego.
D opuszczenie oskarżyciela posiłkow ego jeszcze p rze d ro zp raw ą m iałoby tę d o d a t n ią stro n ę, że o skarżyciel upew n iłb y się co do sw ego s ta tu su w cześniej, co n ie w ą t p liw ie m iałoby dla niego isto tn e znaczenie. Także z p u n k tu w idzenia zgłaszania w niosków dow odow ych byłoby pożądane, żeby oskarżyciel posiłkow y jeszcze p rzed ro z p ra w ą m ógł k o rzy stać ze sw oich u p ra w n ie ń p rzy słu g u jąc y ch m u jako stronie.
Z d ru g ie j je d n a k stro n y należy p am iętać o przep isie ą rt. 88 k.p.k., k tó ry stanow i, że stro n y — poza p ro k u ra to re m — m ogą b ra ć u d ział w posiedzeniu ty lk o w tedy, gdy u sta w a to przew iduje. U sta w a zaś nie p rz e w id u je udziału pokrzyw dzonego w posiedzeniu.
P rz e p is a rt. 299 § 1 k.p.k. te. nie stw a rz a dla oskarży ciela posiłkow ego m ożliwości w zięcia u d ziału w ty m posiedzeniu. W zw iązku z ty m n a posiedzeniu, n a k tó ry m ro zstrz y g an o by sp raw ę dopuszczenia oskarżyciela posiłkow ego, b y łb y on pozbaw iony m ożliw ości ustnego p o p arcia sw oich r a c ji i p rz e d staw ie n ia a rg u m e n tó w p rz e m a w ia jący ch za uznaniem , że jego u d ział leży w in te resie wTy m ia ru spraw iedliw ości. P oza
N r n (155) O s k a r ż y c i e l p o s i ł k o w y 89
tym od zapadłego n a ta k im posiedzeniu p ostanow ienia pokrzyw dzony nie m a śro d k a odwoławczego.
A rg u m en t pow yższy p rzem aw ia za p o stu late m , żeby rozstrzygnięcie o dopuszczeniu lu b odm ow ie dopuszczenia oskarżyciela posiłkow ego zapadało dopiero n a ro z p ra w ie w to k u czynności przew idzianych w a rt. 328 k.p.k.
Rzecz oczyw ista, n ie zw aln ia to sądu od obow iązku za w iad a m ia n ia p o k rzyw dzo nego, k tó ry złożył ośw iadczenie o zam iarze działan ia w c h a ra k te rz e osk a rż y cie la p o siłkowego, o te rm in ie rozpraw y, a to zgodnie z przepisem a rt. 102 § 1 k.p.k.
Z agadnienie dopuszczenia dowodów, k tó re chciałby zap ro d u k o w ać ipokrzyw dzony, n ie stoi w sprzeczności z ta k im stanow iskiem . M ożna je n ie w ą tp liw ie zgłosić w oś w iadczeniu pokrzyw dzonego o zam iarze działan ia w c h a ra k te rz e o sk arży ciela p o siłkowego.
P rzep is a rt. 303 k.p.k. u p ra w n ia prezesa sądu lu b przew odniczącego do za rz ą d z e n ia w ezw ania św iadków oraz sprow adzenia n a ro zp raw ę innych dow odów , k tó re zo stały ogłoszone w ośw iadczeniu oskarżyciela posiłkow ego. .
Ja k o stro n a, o sk arży ciel posiłkow y może żądać u d o stęp n ien ia m u a k t i spo rząd zać z nich odpisy (art. 142 l§ 1 k.p.k.). Może też b ra ć udział w po stęp o w an iu dow odo w ym , skład ać w nioski, zabierać głos obok stro n , p rzy czym p rz y słu g u je m u głos po oskarżycielu publicznym . Może tak że pozostaw ać n a sali, choćby m ia ł być p rz e słu ch an y w c h a ra k te rz e św ia d k a (art. 331 § 2 k.p.k.). M a w reszcie p ra w o w ypow iedze n ia się co do k ażd ej k w estii podlegającej ro zstrzygnięciu (art. 315 § 1 k.p.k.)
Jeżeli je d n a k sąd stw ierd zi na rozpraw ie, że oskarżyciel posiłkow y nie je st osobą u p raw n io n ą lu b że ośw iadczenie jego zostało złożone po te rm in ie, albo też jeżeli d o j dzie do w niosku, że u d ział o skarżyciela posiłkow ego znacznie u tru d n ia postępow anie, to zgodnie z § 2 a r t, 45 k.p.k. pozbaw ia oskarżyciela posiłkow ego jego p raw .
Z treśc i p rze p isu a rt. 45 § 2 k.p.k. w y n ik a, że u p ra w n ie n ie sąd u do w y elim in o w an ia oskarżyciela posiłkow ego dotyczy tylko rozpraw y. Nie m ożna zatem p o zb a w ić p ra w oskarży ciela posiłkow ego np. po w n iesien iu przezeń rew izji, a p rze d ro z p ra w ą rew izy jn ą, jeżeli oczyw iście nie zachodzą p rze słan k i do odm ow y p rzy ję cia r e w izji przew id zian e w a rt. 377 § 2 k.p.k.
R ozw ażenia w y m ag a k w estia, czy u p raw n ie n ie do w y elim in o w an ia osk a rż y cie la posiłkow ego z pro cesu p rzy słu g u je rów nież sądow i rew izy jn em u . Co m a np. uczynić sąd rew izyjny, jeżeli dojdzie do w niosku, że dopuszczenie o sk arży ciela posiłkow ego do udziału w p o stę p o w an iu przez sąd I in sta n c ji było w ad liw e lu b że u d ział o s k a r życiela posiłkow ego znacznie u tru d n ia postępow anie?
K w estię, czy sąd te n m a u p ra w n ie n ia w y n ik ając e z a rt. 45 § 1 k.p.k., należy ro z p a try w a ć n a g ru n cie p rzep isu a rt. 407 k.p.k. P oniew aż p rzepis ten stanow i, że w p o stępow aniu rew iz y jn y m sto su je się odpow iednio przepisy dotyczące p o stę p o w an ia przed sądem I in sta n c ji, przeto należy zająć stanow isko, że sądow i rew iz y jn e m u p rzy słu g u je u p ra w n ie n ie do w yelim in o w an ia oskarżyciela posiłkow ego, jeśli n ab ie rz e przek o n an ia, że p rze słan k i z a rt. 45 § 1 k.p.k. zostały spełnione. Rzecz oczyw ista, o d pow iednie p ostanow ienie sąd u rew izyjnego m ogłoby zapaść ty lk o n a ro zp raw ie . W tym w y p ad k u n ależałoby p rzy ją ć, że rew iz ja o skarżyciela posiłkow ego m u sia łaby być pozostaw iona bez rozpoznania. Pociągałoby to za sobą p o zostaw ienie bez rozpoznania rew izji pow oda cyw ilnego, jeżeli żadna ze stro n poza osk arży cielem p o siłkow ym nie w n io sła rew izji.
Z asygnalizow ać trze b a, że przepis a rt. 45 § 2 k.p.k. stw a rz a niebezpieczeństw o ro z szerzającej in te rp re ta c ji. N a p rzy k ła d n ie sta w ien ie się n ienależycie zaw iadom ionego
DO J e r z y B i e j a t N r 11 (155)
0 odroczonej lu b p rz e rw a n e j roziprawie oskarżyciela posiłkow ego może spow odow ać w yelim inow anie oskarżyciela posiłkow ego z procesu, sąd bow iem może p rzy ją ć, że jego udział znacznie u tru d n ia p o s tę p o w a n ie 5. Jeżeli n ato m ia st oskarżyciel posiłkow y zrzekł się sw oich u p raw n ie ń , to nie może ponow nie przyłączyć się do p o stę p o w an ia (art. 46 k.p.k.).
W sy tu a cji gdy oskarżyciel publiczny odstąpi od oskarżenia, oskarżyciel posiłkow y nie tra c i sw oich u p raw n ie ń . W ty m w ypad k u , stosow nie do p rze p isu a rt. 47 k.p.k., oskarżyciel posiłkow y działa już nie obok, ale zam iast oskarżyciela publicznego. Ze w zględu na treść p rzep isu art. 36 k.p.k. odstąpienie ta k ie nie w iąże sądu i jeżeli n ie zachodzą u je m n e p rze słan k i procesow e w ym ienione w a rt. 11 k.p.k., to n ie m a przeszkód, by oskarżyciel posiłkow y d ziałał w p o stępow aniu p rzed sądem jak o s k a r życiel publiczny z o graniczeniam i w y n ik ając y m i z a rt. 395 k.p.k.
Jeżeli p ro k u ra to r stosow nie do przepisu a rt. 50 § 1 k.p.k. przyłączy się do w szczę te g o już postępow ania w sp raw ie o przestępstw o ścigane z osk arżen ia p ry w a tn e g o , to pokrzyw dzony, k tó ry p rze d tem w niósł oskarżenie p ry w a tn e , k o rzy sta z p ra w o skarżyciela posiłkow ego.
W w y p ad k u gdy p ro k u ra to r o dstąpi w tego ro d za ju sp raw ie od osk arżen ia, po krzyw dzony p ow raca w dalszym p ostępow aniu do p raw o skarżyciela p ry w a tn e g o (art. 50 § 3 k.p.k.). Jeżeli n ato m ia st w sp raw ie ściganej z o sk a rż en ia p ry w a tn e g o p ro k u ra to r sam w szczął postępow anie, to w ów czas pokrzyw dzony, k tó ry p rzed tem oskarżenia p ry w a tn e g o nie w niósł, może złożyć ośw iadczenie, że chce działać w c h a ra k te rz e oskarżyciela posiłkow ego (art. 50 2 k.p.k.). W ty m w y p a d k u od stąp ien ie p r o k u ra to ra od oskarżenia pow oduje, że oskarżyciel posiłkow y działa za m ia st niego (art. 47 kjp.k.).
W razie śm ierci o skarżyciela posiłkow ego mogą się zgłosić na jego m iejsce (w k a ż dym sta d iu m postępow ania) do udziału w sp raw ie m ałżonek pokrzyw dzonego, k re w n i w linii p ro stej, rodzeństw o oraz osoba p rzy sp o sa b ia jąc a i przysposobiona. O do puszczeniu tych osób d ec y d u je sąd (art. 48 k.p.k.). K ry te ria , ja k im i się pow in ien k ie row ać w d an y m w y p ad k u sąd, nie są w ym ienione w kodeksie. N ależy p rzy ją ć, że pow inny one w yn ik ać z p rzep isu a rt. 45 § 1 k.p.k.
B ardzo isto tn y m rozszerzeniem u p raw n ie ń pokrzyw dzonego d ziałającego w c h a ra k te rz e oskarżyciela posiłkow ego je st danie m u możności sam odzielnego za sk arżen ia w y ro k u uniew in n iająceg o oskarżonego lub u m arzająceg o p o stęp o w an ie w sp raw ac h ściganych z o skarżenia publicznego. D otychczas u p ra w n ie n ie ta k ie pokrzyw dzonem u nie przysługiw ało i jeżeli p ro k u ra to r nie zask arży ł w y ro k u u n ie w in n iając eg o , to pokrzyw dzony był bezsilny.
O becnie oskarżyciel posiłkow y może sam zaskarżyć w yrok, ale z ograniczeniem w y n ik ając y ch z p rzep isu a rt. 395 k.p.k., a w ięc z ty m zastrzeżeniem , że zask arżen ie może dotyczyć ty lk o orzeczenia o w inie. R ew izja oskarżyciela posiłkow ego może za tem pow ołać się na z a rzu ty w sk azan e jako — przyczyny u ch y len ia lu b zm iany orze czenia — w a rt. 387 p k t 1—3 k.p.k.
O skarżyciel posiłkow y nie może zaskarżyć orzeczenia w części dotyczącej kary, środków zabezpieczających itp. N ie może tak że zaskarżyć w y ro k u n a korzyść o s k a r żonego. O czyw iście jego udział w p o stępow aniu o u ła sk aw ie n ie, za ta rc ie skazania 1 zarządzenie w y k o n an ia w a ru n k o w o zaw ieszonej k a ry też n ie jest dopuszczalny, poniew aż je st on w yłączony z zagadnień dotyczących k a ry .
-Nr 11 (155) O s k a r ż y c i e l ■posiłkowy 91
Może n a to m ia st oskarżyciel posiłkow y zaskarżyć zażaleniem postan o w ien ie o w a ru n k o w y m u m o rzen iu postępow ania w y d an e przez sąd na posiedzeniu przy g o to w aw czym (art. 299 § 1 k.,p.k.), i to zarów no co do zasady ja k i co do w a ru n k ó w a rt. 28 i 29 § 1 k.k. (a w ięc n a p ra w ie n ia szkody, przeproszenia pokrzyw dzonego, w y k o n an ia o kreślonych p ra c lu b św iadczeń na cele społeczne oraz długości trw a n ia okresu próby). U p ra w n ien ie to w y n ik a z p rzepisu a rt. 374 § 1 i 3 k.p.k. W ydaje się także, że nie m a przeszkód do złożenia przez oskarżyciela posiłkow ego w n io sk u o podjęcie w aru n k o w o um orzonego p o stępow ania w m yśl a rt. 484 § 1 k .p .k , jeżeli spełnione zostały w a ru n k i p rzew id zian e w art. 29 § 3 k.k.
N ależy p rzy ją ć, że nie m a przeszkód fo rm aln y ch do jednoczesnego działan ia w c h a ra k te rz e o sk arży ciela posiłkow ego i pow oda cyw ilnego. Ż aden przepis nie stoi te m u na przeszkodzie. W y jąte k stanow i tylko postępow anie przyśpieszone i p o stę p o w an ie sądow e co do orzeczeń w sp raw ac h o w ykroczenie (art. 457 § 4 k.p.k.), w k tó ry ch niedopuszczalne jest pow ództw o cyw ilne.
M ożna w p ra w d zie podnieść w ątpliw ość co do tego, czy — skoro p ra w a pok rzy w dzonego będą i ta k zabezpieczone, gdyż działa on już jako pow ód cyw ilny — w in te re sie w y m ia ru spraw iedliw ości będzie leżało, by działał on ta k że jako oskarżyciel posiłkow y. Z d ru g iej je d n a k stro n y należy podkreślić, że w zględy p ra k ty c z n e p rz e m a w ia ją n a rzecz celowości łączenia oskarżenia posiłkow ego z pow ództw em cy w ilnym .
O skarżyciel posiłkow y, będący jednocześnie pow odem cyw ilnym , u n ik a ry zy k a w y elim in o w an ia go z procesu, jeżeli sąd uznałby, że jego udział znacznie u tru d n ia po stępow anie. P o n ad to p o dkreślić trzeb a, że nie m a w k.p.k. przepisu, k tó ry by um oż liw ia ł zasądzenie n a rzecz oskarży ciela posiłkow ego od oskarżonego kosztów p ro cesu. N ato m iast koszty m ogą być zasądzone od oskarżonego n a rzecz pow oda cy w ilnego, a to stosow nie do p rzep isu a rt. 60 k,p.k. i a rt. 100 k.p.c.
Ze sw ojej stro n y oskarżyciel posiłkow y nie ponosi żadnych kosztów sądow ych. W y jąte k stanow i przepis a rt. 551 § 1 k.p.k., k tó ry głosi, że oskarżyciel posiłkow y ponosi koszty postęp o w an ia odw oław czego w razie n ieuw zględnienia jego rew izji.
Nie m a tak że przeszkód ustaw ow ych, by oskarżyciel posiłkow y był jednocześnie św iadkiem .
O skarżyciel posiłkow y tra c i sw e p ra w a w razie zw rotu sp raw y przez sąd do p o stę p o w an ia przygotow aw czego. D ziała on bow iem tylko w p o stępow aniu sądow ym . Ze w zględu je d n a k na to, że po ponow nym w n iesien iu a k tu o sk arżen ia sp ra w a toczy się od początku, oskarżyciel posiłkow y może złożyć ponow nie ośw iadczenie, o k tó ry m m ow a w a rt. 44 k.p.k.
R egułą jest, że o skarżyciel posiłkow y działa obok oskarżyciela publicznego, gdy te n o sta tn i p o p ie ra oskarżenie. W y jąte k stan o w i przepis a rt. 457 § 3 k.p.k., d o ty czący p o stępow ania sądow ego w sp raw ac h o w ykroczenia. W m yśl tego p rzepisu pokrzyw dzony, k tó ry złożył w niosek o u k a ra n ie lu b żą d an ie sk ie ro w a n ia sp raw y do są d u , może do czasu rozpoczęcia p rzew odu sądow ego przyłączyć się do postęp o w an ia w c h a ra k te rz e oskarżyciela posiłkow ego. W ty m w y p ad k u w ięc o skarżyciel posiłko w y może być in ic ja to re m postępow ania.
W św ietle p rzep isu a rt. 1 § 2 u sta w y z dnia 22.XII.1969 r. o u trz y m a n iu w mocy n a okres p rzejściow y n ie k tó ry ch dotychczasow ych przepisów p ra w a k arn e g o — p rz e pisy o oskarżycielu posiłkow ym nie m a ją zastosow ania w sp raw ac h n ieletnich. T ak w ięc w p o stępow aniu w sto su n k u do n ie letn ich d ziałanie w c h a ra k te rz e o sk a rż y c iela posiłkow ego jest niedopuszczalne.
92 Z p r a s y z a g r a n i c z n e j N r 11 (155)
P o ru szo n e zag ad n ien ia z pew nością n ie w y cz erp u ją całej p ro b le m a ty k i zw iązanej z in s ty tu c ją oskarżyciela posiłkow ego. N iew ątp liw ie w p ra k ty c e sądow ej w yło n ią się now e problem y, k tó re ro zstrzy g n ie ju d y k a tu ra .
N ależy oczekiw ać, że W prow adzona do now ego k.p.k. in s ty tu c ja oskarżyciela po siłkow ego spełni sw e zadanie zw iększenia roli procesow ej pokrzyw dzonego.
Z
P R / ł S rZ A G R A N I C Z N E J
Problemy adwokatury radzieckiej
W ra m a c h d yskusji, ja k ą zapoczątkow ał n a łam ach „ L itie ra tu rn o j G aziety”, d r n a u k p ra w n y c h G. Z. A naszk in a rty k u łe m pt. „A dw okat: p ra w a i p ro b lem y ”, odbyła rię n iedaw no w re d a k c ji tego czasopism a k o n fe re n c ja „okrągłego sto łu ”, wr k tó re j w zięło u d ział przeszło 200 ad w okatów m oskiew skich. Zaocznie uczestn i czyli ta k ż e ich k o ledzy-adw okaci z inn y ch rep u b lik i m iast. Ich listy re d a k c ja „L.G .” u zn a ła za m ożliw e ro zp atrzy ć jako w y stą p ien ia n a k o n feren c ji. S p ra w o z d a nie z k o n fe re n c ji zam ieściła „ L itie ra tu rn a ja G azieta” w nrze 32 z d n ia 5.VIII. 1970 r. *
W edług sp raw o zd a n ia pierw szy za b rał głos przew odniczący M oskiew skiego M iej skiego K olegium A dw okatów K.N. A p ra k sin zaznaczając, że po raz p ierw szy z a g a d n ie n ia zw iązane z d ziałalnością ad w o k a tu ry radzieckiej s ta ją się p rzedm iotem ta k szerokich rozw ażań publicznych. P odobne za p atry w a n ie w y ra z iła w iceprze w odnicząca M oskiew skiego M iejskiego K olegium A dw okatów Ł. S. Jakow ienko, m ów iąc: „U kazyw anie się n a łam ach p ra sy problem ow ych a rty k u łó w i rep o rtaż y o te m a ty c e praw n iczej, zain tereso w an ie, z ja k im sp o ty k a ją się te a rty k u ły , w re sz cie szeroka d y sk u sja o m iejscu i roli radzieckiej a d w o k a tu ry — w szy stk o to sam o przez się św iadczy o w z ra sta ją c y m zain te re so w an iu szerokich kręg ó w opinii p u blicznej sp ra w ą u g ru n to w a n ia praw o rząd n o ści socjalistycznej i p o rząd k u praw nego. P a r tia n aw o łu je cały nasz n aród do ja k najściślejszego p rz e strz e g a n ia u sta w pod k re śla ją c , że je st to d ług i obow iązek każdego o byw atela bez w zględu n a to, jak ie z a jm u je stanow isko, dług i obow iązek każdej organizacji, k aż d ej in sty tu c ji i za k ła d u p ra c y ”.
Ł.S. Ja k o w ien k o i in n i uczestnicy zeb ran ia m ów ili o te j codziennej, n iek ied y nie p o strze g an e j, lecz ogrom nej pod w zględem ro zm iaru i znaczenia p ra c y pro w ad zo n ej przez rad zieck ich ad w okatów w postaci ud zielan ia pom ocy p ra w n e j o b y w ate lom i o rganizacjom , p o p u la ry z o w an ia u sta w i b ra n ia u d ziału w u m a c n ia n iu p o rząd k u p raw nego. S am i tylko adw okaci m oskiew scy u d ziela ją rocznie około 400 tysięcy p o ra d p raw n y ch . W 1969 r. adw okaci m oskiew scy w ygłosili p ra w ie 11 tysięcy od czytów n a te m a ty praw nicze. Ł atw o w yobrazić sobie, ja k ogrom ne a u d y to riu m zbli * S tre s z c z e n ie te g o s p ra w o z d a n ia p o d a ły „ P r a w o i Ż y c ie ” w n rz e 18 z d n . 6.I X .1970 r. o ra z „ G a z e ta S ą d o w a i P e n i t e n c j a r n a ” w n r z e 17 z d n . 1.IX.1970 r.
