PASY OCHRONNE
(z Zakładu Gleboznawstwa U. P. obecnie W. S. R. w Poznaniu)
Produktyw ność cienkiej, życiodajnej w arstew ki glebowej w prze ważnej ilości w arunków gospodarki człowieka zależy od zespołu czyn ników składających się n a tak zw any „klim at glebowy“. Za n ajk o rzy st niejszy stan tego klim atu przyjąć możemy takie jego cechy, kiedy w okresie w egetacji ± 50% wolnych przestrzeni glebowych zajętych jest przez wodę, a ± 50% tychże części przez powietrze.
Podobny optym alny układ „klim atu glebowego“ rzadko utrzym y wać się może w norm alnych w arunkach glebowych.
W przew ażającej ilości wypadków uw ilgotnienie rodzajnej w ar stw y glebowej zachodzi w stopniu znacznie niższym. Wtedy wysokość plonu norm ow ana byw a zapasam i wody w arstw dolnych gleby (np. «naczenie wód jesiennych i roztopowych dla rozw oju roślin).
Dążyć musimy, by w glebach zaistniały dwie okoliczności: 1. dostateczna ilość tzw. ,,przestrzeni w olnych“ (struktura gleby) 2. wypełnienie tych przestrzeni taką wspomnianą ilością wody i po
wietrza, by umożliwiony był aerobowy przebieg procesów. Rozumiemy, że czasowo w glebie może być naw et stan powyżej 50% części wolnych zajętych przez wodę. N aw et na krótki okres czasu całkowite w ypełnianie wodą może nie być szkodliwe, byle zapewniony był następnie dostateczny drenaż (nasze zalewne mady).
Przy* dłuższym, nadm iernym okresow ym uw ilgotnianiu podłoża* w ystępow ać by mógł proces „m urszenia“ z pew ną przew agą procesów zachodzących w w arunkach beztlenowych.
Jeśli chcdzi o okoliczność zabezpieczenia w glebie większych ilo ści przestrzeni wolnych, to uzyskujem y to drogą:
1. upraw y mechanicznej,
2. drogą takich zabiegów jak wapnowanie,
3. przede wszystkim zaś przez strukturotw órcze działanie odpowied nich płodozmianów (Wiliams).
Jeśli chodzi o zakonserw ow anie wody w części tych przestrzeni
wolnych, to uzyskujem y to: •
1. w skali drobnej — przez zabiegi upraw ow e (bronowanie — nor mowanie gęstości siewów — w alka z chwastami),
2. w skali państw ow ej: regulow anie całości gospodarki wodą w gle bach, regulowanie» sieci wodnej k raju — w prow adzenie pasów ochronnych.
W referacie niniejszym omówione zostanie zagadnienie regulow a nia całości gospodarki wodnej w skali państw ow ej.
Zagadnienie p a s ó w o c h r o n n y c h jest częścią ogólniejsze go zagadnienia w alki o unorm ow anie stanu wilgotności gleby, jako pod stawowego czynnika jej produktyw ności (system traw opolny, regulo wanie stanu wód gruntow ych przez zalesianie wododziałów, przez za lesienia stoków górskich — w alka z erozją — zam iana wody stokowej na wodę glebową; zalesianie piasków — utrw alanie; zalesianie brzegów rzek i jezior, regulacja ich wód, nasycanie wodą powietrza, budowa zbiorni ków wodnych; naw adnianie).
Zagadnienie pasów ochronnych obecnie pom yślane jest w ZSRR tylko dla terenów czarnoziemnych, kasztanow ych i pustynnych połud- niowo-wschodniej europejskiej części ZSRR.
Rys. 1. Mapa gleb części Z. S. R. R.
Schem at podaje 8 pasów tzw. „państw ow ych“, prow adzonych wzdłuż głównych a rte rii wodnych tych obszarów jak: Wołga — Don. Schem at podaje też przestrzenie, gdzie w ciągu 15 la t zasadzone będą m niejsze pasy ochronne przez Sowchozy i Kołchozy.
Długość pasów — ca 5.000 km; przestrzeń m ająca ulec wpływowi tych pasów — ca 120.000.000 ha (± 4-krotny obszar Polski).
Rys. 2. Schematyczna mapa rozmieszczenia pasów ochronnych (ustawa z 1948 r.). Rada M inistrów ZSRR postanow iła stworzyć 8 pasów ochronnych głównych, tzn. państwowych:
1. Saratów — A strachań wzdłuż Wołgi 2. Penza — K am ienisk
3. K am y szyn — S talingrad 4. Czapajewsk — W ładimirówka 5. S talingrad — Czerkiesk
6. Góra Wiszniowaja — morze Kaspijskie 7. Woroneż — Rostów n. Donem
8. Białogród — Don 100 m 60 m 60 m 60 m 60 m X X X X X 900 km 600 km 170 km 580 km 570 km 60 m X 1080 km 60 m X 920 km 30 m X 500 km Państw ow e główne pasy o dużej szerokości wynoszącej ± 60 m m ają działanie ochronne wzdłuż wielkich a rte rii wodnych.
Szerokość pasów zw ykłych wynosi 7.5— 12 m. Z bytnia szerokość zwykłych pasów nie daje żadnych korzyści — zajm uje miejsce i kosztuje.
Jeśli chodzi o odstęp m iędzy pasami, to wpływ pasa zaznacza się na odległość wynoszącą 25-ciokrotną wysokość drzew w pasie. Np. drzew a o wysokości 10 m etrów w yw ierają w pływ ochronny na ± 250 m etrach.
Im gleba żyźndejsza, tj. im drzew a wyższe tym szerszy może być odstęp między pasami.
Z góry zaznaczyć należy, że ograniczenie zalesień ochronnych do przestrzeni notorycznie suchych bynajm niej nie wyklucza ich dobro czynnego w pływ u także w strefach więcej uwilgotnionych.
Rozpoczynając w alkę z przyrodą celem jej przeobrażenia n a pierw szym planie postanowiono uwzględnić strefę czarnoziem ną i gleb kasz tanow ych z następujących powodów:
1. odnośne gleby m ają dużą biologiczną potencjalną zdolność produk cyjną (humus — często less w podłożu — struktura),
2. czynnikiem ograniczającym wysoką produktyw ność tych gleb je st brak w nich w okresie w egetacyjnym wody (okresowy brak w tych glebach wody je st wszakże jednocześnie jednym z czynników gle- botwórczych, kształtujących ich poziom wysokiej produktywności). N ajstarsze pasy ochronne założone zostały w ZSRR mniej więcej przed pół wiekiem.
Do nich należą np. pasy ochronne tzw. Timaszewskie1 (okolice K uj- byszewa), dalej Gusielskie (Saratow), Kamyszyńskie, K rasnokutskie i inne nad Wołgą, którym poświęcono już w literatu rze m onograficzne opracowanie (Mielniczenko — o zmianie fauny w tych pasach w k ierun ku dodatnim i szkodliwym dla gospodarki — 1949).
Na podstaw ie danych w odnośnej literatu rze możemy już wnio skować o całości zagadnienia pasów leśnych.
P o s u c h y w l a t a c h 1890— 1947 (Liczby podkreślone oznaczają lata posuchy)
1890 1900 1910 1920 1930 1940 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 9 9 9 9 9
Na 57 la t = 20 la t suchych, w tym 5 la t specjalnie suchych.
Las dawno był uznaw any jako regulator stosunków hydrologicznych kraju, zwłaszcza n a w ododziałach i zlewiskach — oraz jako potężny czynnik zm ieniający m ikroklim at. Im więcej w alka o wodę dyktow ana jest suchością kraju, tym więcej zaznacza się regulujące działanie lasu.
Wszakże n aw et w w arunkach klim atu bardziej wilgotnego (np. nasz kraj) działanie lasów na wododziałach w ystępuje bardzo wyraźnie.
P rzejaw ia się to przez:
1. wpływ lasu na zm niejszenie waihań tem p eratu ry rocznej,
2. zm niejszenie pr^ez las osuszających działań w iatru („suchow iejeu ze wschodu),
3. zwiększenie wilgotności powietrza,
4. zwiększenie uw ilgotnienia w ierzchniej w arstw y gleby przy jedno czesnym obniżeniu zw ierciadła wód gruntow ych.
Zagadnienie, czy las zwiększa ilość opadów, jest dotychczas kw estią sporną «— względnie w toku w yjaśnienia.
Jeśli się ograniczyć do danych najnowszych, to przytoczyć można: 1. dane Paszyńskiego, cytow ane przez Zierhoffera, z których w ynika,
że opady w zrastają w zależności od w zrostu zalesienia danej okolicy, 2. A. B. Szarow (,,K woprosu o pierediełkie agroklim ata“ «— Dokł.
Wsos. Akad. Nauk 6 — 1949) uważa, że wilgoć zjaw iająca się w po w ietrzu na skutek t r a n s p i r a c j i roślin (las) zwiększa tzw. „w ew nętrzny obieg wilgoci“ w przyrodzie i m o ż e b y ć ź r ó d ł e m o p a d ó w a t i m o s f e r y c z n y c h , niezależnie od wody parującej z otw artych wodnych powierzchni oceanów, która to wilgoć stanow i „zew nętrzny obieg wilgoci w przyrodzie“.
Szarow cytuje, że tylko ± 1/3 wilgoci opadowej pochodzi z „ze wnętrznego obiegu“ , a 2/3 opadów za źródło wody m a wilgoć tzw. „we- nętrznego obiegu“ (tran sp iracja roślin — w ysychanie gleby etc.). We dług Szarowa pogląd agronomów o celowości zm niejszania współczyn nika tran sp ira cji wody przez rośliny w strefach suchych jest n i e- s ł u s z n y.
Silne zm niejszanie tran spiracji roślin powodowałoby przesunięcie zużytkowania energii słonecznej w kierunku zwiększonego ogrzewania danych obszarów, co w konsekw encji powodowałoby w zrost prądów po w ietrznych w stępujących i ew entualnie zjaw ianie się „suchow ieji“. Je d nocześnie wilgoć w pow ietrzu ulegałaby zm niejszaniu, co zmniejszałoby „w ew nętrzny obieg w ilgoci“, tak ważnej dla form ow ania się opadów.
Ważnym m om entem przy zalesianiu pasów w iatrochronnych jest od pow iedni dobór gatunków oraz sposób ich sadzenia. ,
Do niedaw na stosowano system ' s a d z e n i a pasów rzędam i ko lejno różnymi gatunkam i np. dąb — klon — lipa — dąb — itp.
Jednakże system ten w ykazał szereg wad:
1. w pierw szym okresie rozw oju drzew ek — póki nie ocienią one ko naram i ziemi — wymaga d u ż e j i l o ś c i r o b o c i z n y , zwłaszcza usuw anie chwastów,
2. stojące o d d z i e l n i e np. dąbki, z reguły ham ow ane były w rozwoju przez sąsiadujące z nim i inne gatunki drzew.
W rezultacie sadzone w ten sposób pasy w strefie czarnoziemów częściowo zasychały i ginęły.
P rzed agrobiologią powstało przeto zagadnienie w ypracow ania i n - n e j lepszej m etody sadzenia drzew — p rzy której zaistniałyby najdo godniejsze w arunki rozwoju np. dęba przy najm niejszym nakładzie pracy. Powstał więc tzw. system g n i a z d o w y sadzenia drzew w p a sach ochronnych (rys. 3).
Rys. 3. Gniazdowy system sadzenia drzew w pasach ochronnych; gniazdo z 5-ciu dołków po 6—7 żołędzi w każdym dołku.
Polega on n a tym, że:
1. nasiona tego samęgo gatunku sadzi się к u p к o w o; pow stają m a łe zespoły drzew jednogatunkow ych (lepszy rozwój niż w siewie mieszanym).
2. celem w alki z chw astam i -— przestrzennie między gniazdam i obsie wa się rośliną ochronną rolną, u p raw ian ą n a całym polu (zboża, k u kurydza, słonecznik, len, ziemniaki, lucerna itd.).
Obsiew ochronny trw a 2 lata. W 3-im i 4-tym roku siew ochonny musi uwzględniać w ym agania młodych drzew ek w stosunku do światła.
Na rys. 3 przedstaw iono gniazdo z 5-ciu dołków po 6— 7 żołędzi w każdym dołku.
Żołędzie przed- sadzeniem w inny być:
1. kiełkow ane ,
2. zmieszane z pew ną ilością gleby z dąbrow y lub lepiej ze szkółek dębowych, aby wprowadzić o.dpowiedni czynnik biologiczny.
Uzasadnienie system u ,,gniazdowego“ opiera się na następujących podstawach:
1. stosunki m iędzy osobnikami tego samego gatunku nie stwarzają dla siebie konkurencji: zespół osobników jednego gatunku = jeden o r ganizm;
2. stosunki m iędzy osobnikami różnych gatunków rozw ijają się prze ważnie w w arunkach niekorzystnej konkurencji.
Należy więc sądzić tak, by drzew a nie m iały stałej k/onkurencji (siew daw ny, mieszany) a więc w gniazdadh zespołami tego samego gatunku.
Łysenko mówi: sadzić pojedyńcze d ę b y <p,od ochroną np. jesio- na, to tak, jak oddać k u ry pod opiekę lisa. M orozow-W sockij-Turski —
1924 — podzielają powyższy ptogląd.
Dane byłej S tacji K am iennostiepnoj ■— Woroneż (pasy 45-cio letnie) w ykazują że np.:
m iędzy pasam i plony w ynosiły 20—23 q /h a zbóż a bez pasów — plony były o ca. 50% niższe.
Na tej sam ej stacji w roku specjalnie suchym (1946)
bez pasów 3 — 5 q /h a zbóż
między paisami 10— 16 q /h a zbóż
A oto jeszcze inne dane w tej samej stacji doświadczalnej. Plony w q /h a w latach 1937— 1939
Step o tw arty Między pasami
Pszenica ozima 16.5 23,8
Żyto .ozime 16.5 24.7
Pszenica ja ra 16.4 17.1
Owies 18.7 22.2
Słonecznik 10.5 12.7
Pod wpływem pasów ochronnych zachodzą zm iany w arunków sied liskowych a zwłaszcza glebowych. Zm iany te zaznaczają się n ie tylko w samych pasach ale, co jest najważniejsze, również na przestrzeniach międzypasowych.
Jeśli chodzi o zm iany w obrębie pasów zadrzewionych, to przede wszystkim przeobrażeniu ulegnie układ reżim u wodnego w kierunku zbliżonym do typu leśnego. Sprow,adza się to do uw ilgotnienia górnego poziomu Ax, a jednocześnie w ysuszenia poziomów głębszych В i C.
W prowadzenie form acji leśnej spowoduje zmiany m ikroflorystycz- ne (mikoryza) oraz w składzie bezkręgowej fauny glebowej. Związane to będzie również ze zm ianą odczynu środowiska.
Jednym z bardzio w ażnych zadań, które m ają spełniać pasy ochron ne, je st ich działanie w iatrochronne, dające się scharakteryzow ać na stępującym i punktam i:
1. obniżające szybkość w iatrów działania pasqw wynosi do 30% szyb kości w iatru w stepie,
2. ponieważ pasy sadzone są zwykle w form ie prostokątów, przeto za ciera się znaczenie kierunku w iatru,
3. w iatr zacicha jeszcze przed dojściem do ściany pasu a n a odległości ± 10—20 m zacichanie to jest maksym alne.
4. od zmiany szybkości w iatru zależy w ybitnie zmiana in nych cech m ikroklim atu (roz mieszczenie wilgoci powie trza — parow anie — tempe ratu ra gleby i powietrza), 5. im bliżej gleby, tym ważniej
szy jej wpływ ham ujący szyb kość w iatru. Według Mielni- czenki na odległości 20 cm od gleby szybkość w iatru maleje o 15—20% w stosunku do szybkość w iatru na wysokości 100 cm,
6. im większa pierw otna szybkość w iatru, tym większe ham ujące dzia łanie pasów ochronnych,
7. pasy dołem ażurowe lepiej przełam ują w iatry niż pasy gęste w całej wysokości, jak to ilu stru je rysunek n r 4.
Przy pasie ażurowym <(rys. 5) w iatr przechodząc rozbija siię o drzewa na różne szybkości i kierunki ( + inteferencja gasząca siły wiatru).
Jak już wspomniano, pasy w iatrochronne w yw ierają również wpływ na zmiany w przebiegu tem p eratu r powodując, że
Rys. 5. Wpływ pasów ochronnych ażurowych na siłę wiatru. - równoległy kierunek wiatru; <— <— prostopadły kierunek wiatru. Rys. 4. Wpływ pasów ochronnych na siłę
wiatrów.
1) średnia te m p eratu ra z różnych miejsc między pasami zasadniczo w ciągu doby zmienia się nieznacznie (obniża). W edług niektórych autorów zm iany te leżą w granicach 4—6% (w porów naniu z tem pe
ra tu rą otw artego stepu). W edług innych, w ahania odnośne leżą w granicach 0,8°C (M atiakin — Bodrow).
2) W szczegółach przebieg tem p eratu ry między pasami) ulega różnym wahaniom, w ynikającym przede w szystkim ze zm iany układu wwl- prów, a dalej tran sp iracji noślin, pór roku, zmian dobowych oraz pośrednio od przebiegu zachmurzenia.
Szczególnie w ażnym m om entem dodatniego działania pasów jest zatrzym yw anie śniegu.
Rozmieszczenie śniegu między pasam i ściśle łączy się z układem wietrznym. Chodzi więc przede wszystkim o równom ierne zatrzym anie śniegu, a dalej, o utrzym anie rów nom iernej pokryw y w ciągu całego okresu opadów śnieżnych.
Stąd w ynika znaczenie wszystkich ścian pasów ochronnych, w pły w ających na załam anie kierunków wiatrów.
Zwykle m aksim um śniegu zbiera się tuż za ścianą pasu ochronnego. Je st to specjalnie zaznaczone przy pasach zwięzłych, nieażurowych.
O ile pasy są zwięzłe, a przestrzenie między pasami wąskie, np. 120 m (szerokość między pasów Krasnokutskich), to cały śnieg zbiera się we w n ątrz pasów lub na ich krańcach, a przestrzenie m iędzy pasami mogą być zupełnie ogołocone ze śniegu. Takie okoliczności zachodziły w pa sach K rasnokutskich. Stąd powstało błędne, (1937) lokalne przekonanie 0 ujem nym działaniu pasów.
Pasy muszą być ażurow e i dość od siebie odległe, np. 400 m, gdyż w tedy rozprow adzają śnieg rów nom ierniej i na większej przestrzeni niż pasy zwięzłe.
U jem ne działanie mas śniegowych na brzegach pasów polega, m ię dzy innym i na tym, że grube w arstw y śniegu, jakie grom adzą się na brzegach pasów i pól bezpośrednio graniczących z pasami, długo tają 1 opóźniają obsychanie gleby w pobliżu pasów w skutek czego roboty pol ne są opóźnione, a przy tym nadm iar wody zalewa różne zw ierzątka ży jące w glebie.
Pasy ochronne, jak już wyżej zaznaczono, w pływ ają również na układ stosunków wilgotnościowych zarówno w pow ietrzu jak i w glebie. Ja k wiadomo — czynniki wilgotnościowe posiadają duże znaczenie w roz w oju roślinności. Jeśli chodzi o wilgotność pow ietrza, t o — jak w idać z zamieszczonego rysunku n r 6 — w m iarę oddalania się od pasa w ilgot ność względna maleje.
Wilgotność względna w m iędzypasach w suche i upalne dni może być o 15—20% wyższa w porów naniu z wilgotnością pow ietrza na od kry ty m stepie. W dni' suche i gorące w rejonach Timąszowa względna wilgotność powietrza była w pa sie wyższa o 15—20% w porów naniu z punktem najdalej od niego położonym na przestrzeni między- pasów. Tuż nad glebą wilgotność Rys. 6. Wpływ pasów ochronnych na w il- b Yw a wyższa, a już na wysokości
gotność powietrza. roślin rolnych, np. 150 cm, znacz nie maleje.
Interesujące są doświadczenia K aruzina, który stwierdził, że czar ny ugór bardzo niw eluje odsetek wilgoci w pow ietrzu we w szystkich m iejscach m iędzy pasami. W ynikałoby z tego, że głównym źródłem w il goci w pow ietrzu jest t r a n s p i r a c j a roślin m niej zaznaczająca się n a w ysuszanych przez działanie w iatrów przestrzeniach otw artych — a korzystniejsza (wyższa) na przestrzeniach m iędzy pasami;
W tych m iędzypasach, tuż obok pasów, roślinność tran sp iru je sil niej, bo ma lepsze w aru n k i rozwoju.
Co do w pływ u pasów ochronnych n a wilgotność gleby, to — zasad niczo — gleba m a tym więcej wilgoci, im lepiej była p rzy k ry ta śniegiem koło pasów. B ujny rozwój roślinności w tych miejscach może powodo wać, że pod koniec lata — te w łaśnie m iejsca mogą być najsuchsze dzię ki dużej masie roślinnej transptirującej.
Ogólnie powiedzieć można, że pod w pływ em pasów ochronnych klir- m at ma tendencję do przejścia z suchego w klim at o cechach mezofi- tycznych.
Ważnym jest skonstatowanie zmian wilgotności na przestrzeniach międzypafsowych. Zaznacza się tu głębsze nam akanie gleby wodą pośnie- gową, zatrzym yw anie wód stokowych przez glebę, mniejsze przem arza nie gleby oraz m niejsze w ysychanie przez zaham ow anie siły w iatru i zwiększenie wilgotności1 pow ietrza, a także dłuższe utrzym anie w ilgot ności, co korzystnie w pływ a na ukształtow anie się „klim atu glebowego“. Zm iany w arunków klim atu glebowego w płyną również n a czynniki biologiczne gleb: — na m ikroflorę i bezkręgową faunę.
Powyższe czynniki powodują również zm iany w budowie i stanie n a sycenia kom pleksu sorbcyjnego, p rzy czym bardzo silnie zm iany te za znaczą się w części organicznej kompleksu a słabiej w części m ineralnej. Zm iany w kom pleksie w płyną również na zm iany odczynu glebo wego a taikże stru k tu ry .
Zaznaczyć należy, że p rzy zwiększeniu uw ilgotnienia przestrzeni między pasowy ch wzrośnie transpiracja wody przez rośliny. Według da
nych z pasów timaszowskich, produktyw ny obieg wody zwiększy się między pasami.
Powyższe obrazuje zestawienie współczynników transpiracji. przed staw ione graficznie na rys. 7.
Rys. 7. Elementy mikroklimatu w systemie pasów ochronnych. wilgotność względna powietrza,
---> szybkość w ia tr u ,--- temperatura powietrza, . . . plony.
Biocenoza pól w system ie pasów ochronnych stw orzona przez czło wieka, posiada pew ną stru k tu rę właściwą dla nowych w arunków p rzy rodniczych. W edług badań M ielniczenki ilościowe rozmieszczenie posz czególnych gatunków ekologicznie bliskich grup zw ierząt i roślin na przestrzeniach między pasami przejaw ia pew ną prawidłowość, mezofile ilościowo w zrastają wraz ze zbliżeniem się do pasów leśnych, a ksero- file — odw rotnie.
Dodatnią stroną nowo w ytw orzonej biocenozy jest zwiększenie pro dukcyjności gleb pól międzypasowych. Zjawia się również fauna owa- dożerna, kontrolująca rozmnażanie się szkodników rolnych i leśnych.
U jem ną stroną nowo stw orzonych w arunków może być ew entualny rozwój szkodników pod osłoną pokryw leśnych, np. muchy szwedzkiej (Oscinosoma frit) lub pchełki ziemnej (P yllotreta vittula), zjawienie się chwastów oraz szkodliwych ptaków np. wróbli polnych i domowych.
Zagadnienie pasów ochronnych jest zagadnieniem złożonym. Trzeba do- niego podchodzić w ujęciu szerokim, przyrodniczym a nie wąsko- technicznym.
Wciąż jeszcze m ało m am y opracow ań przyrodniczych na te tem aty. Przew ażająca ilość publikacji dotyczy zagadnień m ikroklim atu, techniki leśnej etc.
Od połowy XIX w ieku do początku ,11 w ojny w ydrukow ano przeszło 250 publikacji na tem aty raczej techniki leśnej, względnie m ikroklim atu, na tem aty przyrodnicze i— zaledwie kilka rozpraw .
W ostatnich czasach w ZSRR badania w ujęciu przyrodniczym roz w inęły się szeroko (Mielniczenko). Rozpoczęto system atyczne badania i charakterystykę jakościową i ilościową gleb bez pasów oraz gleb m ię dzy pasam i (Kaczyński, Wadiunina). Badania nad wzmożeniem w zrostu siew ek dęba i rozwoju m ikoryzy na ich korzeniach prow adzą Szczerba- kow i Miszustin.
Jeśli chodzi o w arunki klim atyczne i glebowe naszego kraju, to nie stw arzają one u nas tak w yraźnych podstaw celowości w prow adzania pasów ochronnych, jak to ma miejsce na południu i połud.-wschodzie ZSRR, tym nie mniej i u nas podobne pasy przejaw iłyby pewne dzia łanie dodatnie, zapewne tylko wszakże jako pasy ochraniające przed wiatrem .
Takie dodatnie działanie następow ać może n aw et na t e r e n a c h d o b r z e u w i l g o t n i o n y c h . Ф. ТЕРЛИКОВСКИ ЛЕСОЗАЩ ИТНЫЕ ПОЛОСЫ (кафедра Почвоведения В. C. -X. 111. в Познани) Резюмэ В настоящей статье автор оговаривает вопрос урегулирования водного режима почв в государственном масштабе СССР при помощи закладки лесных полос. Значение полезащитных! лесных полос рассматривает автор как часть общей проблемы в борьбе за нормировку водных условий почв, являю щ ихся одним из основных факторов ее плодородия. Автор указы вает на то, что в наших климатических и почвенных условиях закладка лесозащитных п о л о тн е является такой необходи мостью как на юге и юго-востоке СССР, тем не менее и у нас ветро- охронные полосы оказали бы положительное влияние на создание „почвенного” и надпочвенного климата. F. TERLIKOWSKI „PROTECTIVE BELTS“
(Chair of Soil Science — Agricultural College of Poznań) S u m m a r y
In this work th e author discusses the problem of regulating the whole hydrological system ôf the USSR on a nation-wide scale by means
of w indprotection belts. This m atter, the author points out, form s a p a rt of the general problem of how best to regulate th e state of m oisture of the soil which is one of the basic factors controbuting to its productivity.
The author stresses th a t the climatic and soil conditions of our coun try are not particularly favourable to the creation of w indprotection, belts, such as a re found in the south and south-east of the USSR, but, neverthelles, w ith us sim ilar belts would ex ert certain positive influen ces tow ards conditioning the clim ate both below the soil and im m edia tely above it.
