Odpowiedzialność cywilna za szkody powstałe na strzeżonych parkingach samochodowych

Andrzej Rembieliński

Odpowiedzialność cywilna za szkody

powstałe na strzeżonych parkingach

samochodowych

Palestra 30/9(345), 27-35

1986

N r 9 (345) O dpow iedzialność c y w. za szko d y na strzeż, parkingach 27

morzem) kodeksu morskiego, a także opracowywał materiały dla Instytutu Mor­ skiego i publikował liczne artykuły w „Technice i Gospodarce Morskiej”.

Natomiast jeśli chodzi o innych adwokatów szczecińskich, którzy również opra­ cowali szereg zagadnień z zakresu prawa morskiego, to na wzmiankę zasługują następujący nasi koledzy jako autorzy prac:

1) adw. Jerzy Chmura, autor pracy: Udział adwokata w postępowaniu przed Izbą Morską (w Wyd. „XX lat adwokatury szczecińskiej”, Szczecin 1966) oraz pracy: Klauzula derogacyjna, klauzula złota w orzecznictwie sądów w spra­ wach morskich („Palestra” nr 4 z 1975 r.),

2) adw. Maksymilian Lenobel — autor pracy: Podstawy odpowiedzialności cy­ wilnej armatora za wypadki morskie („Palestra” nr 9 z 1971 r.),

3) adw. Leszek Koszewski — autor pracy: Odpowiedzialność przewoźnika mor­ skiego („Palestra” nr 9 z 1971 r.) i

4) adw. Wojciech Popiela — autor pracy: Orzecznictwo sądów cywilnych w spra­ wach morskich („Palestra” nr 4 z 1975 r.).

W sumie jest to znaczący wkład szczecińskiej Palestry w zakresie tak specjali­ stycznej dziedzinie prawa, jakim jest prawo morskie.

Należy jeszcze dodać, że udział członków Izby Adwokackiej w Szczecinie w za­ gospodarowaniu Pomorza Zachodniego był znaczny mimo stosunkowo nielicznej kadry (ok. 100 adwokatów), o czym świadczy dobitnie przyznanie w ostatnich la­ tach adwokatom szczecińskim wysokich odznaczeń państwowych: dwóch Krzyży Komandorskich OOP (adw. Litwin i adw. Weinert), jednego Krzyża Oficerskiego OOP (adw. Włoch), pięciu Krzyży Kawalerskich OOP (adw. adw. Lyczywek, Matlak, Zaniemojski, Klewenhagen, Warski) oraz wielu Krzyży Zasługi, Gryfów Pomorskich i Medali 40-lecia PRL. Prócz tego dwóch szczecińskich adwokatów (Włoch i Wei­ nert) zostało w ciągu ostatnich dwu lat wpisanych — na podstawie uchwały Prez. WRN — do Księgi Zasłużonych Pomorza Zachodniego.

Część generacji adwokatów tworzących historię adwokatury szczecińskiej prze­ szła już na wieczną wartę, a ci, którzy żyją, przechodzą stopniowo na emeryturę, przekazując swym następcom dobrą tradycję rzetelnej pracy zawodowej, przestrze­ gania zasad etyl« i godności zawodu oraz zaangażowania społecznego dla dobra całego Pomorza Zachodniego. Oby ci nasi następcy w następnym 40-leciu godni byli tego zaufania, jakie w adwokatach pokłada władza, społeczeństwo i poszczególni obywatele szukający pomocy prawnej.

ANDRZEJ REMBIELIŃSKI

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA ZA SZKODY POWSTAŁE NA STRZEŻONYCH PARKINGACH SAMOCHODOWYCH

P o d sta w a p ra w n a t c h a r a k te r te j o d p o w ie d z ia ln o ść z a l e ty od teg o , k t o je s t p o d m io te m u tr z y m u ją c y m p a r k in g s tr z e ż o n y (h o te l, sp ó łd z ie ln ia o c h r o n y m ie n ia ), ora z o d te g o , k to je s t k lie n te m u tr z y m u ją c e g o p a r k in g (g o ść h o te lo w y , in n a o so b a ). W za le żn o śc i o d ty c h o k o lic z n o ś c i o d p o w ie d z ia ln o ść m o ż e o p iera ć się na za sa d a c h o g ó ln y c h w z w ią z k u z p r z e c h o w a n ie m a lbo n a p r z e p isa c h r e g u lu ją c y c h o d p o w ie d z ia ln o ść h o teli.

I. Uwagi wstępne

Samochód jako mechaniczny środek komunikacji jest przedmiotem, który z racji swoich właściwości związanych z wprawianiem w ruch za pomocą sił przyrody

28 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k i N r 9 (345)

oraz wskutek szybkości poruszania się po drogach publicznych stwarza niebezpie­ czeństwo wypadków i szkód wynikających z tych wypadków, a tym samym rodzi odpowiedzialność cywilną jego posiadacza (art. 436 k.c.).t Z drugiej strony, samo­ chód jako taki sam jest narażony na szkodę, i to nie tylko innych uczestników ruchu komunikacyjnego (np. w wyniku zderzenia), ale także wskutek działań nie związanych z jego ruchem. Samochód może być bowiem dotknięty szkodą w czasie, gdy w ruchu nie uczestniczy, a w szczególności wtedy, gdy jest unieruchomiony i pozostawiony na parkingu, gdzie może być przedmiotem kradzieży lub uszkodze­ nia. To samo należy odnieść do szkód na przedmiotach stanowiących wyposażenie samochodu i jego zawartości (np. bagażu). W takiej sytuacji posiadacz (właściciel) samochodu staje się poszkodowany bez związku z jego ruchem i ewentualne rosz­ czenia odszkodowawcze powinien kierować przeciwko podmiotom innym niż uczest­ nicy ruchu drogowego.

Przedmiotem dalszych uwag będzie odpowiedzialność za szkody powstałe na p a r k i n g a c h s t r z e ż o n y c h w związku z przechowywaniem samochodów na takich parkingach. Wyłączona z nich będzie problematyka odpowiedzialności za szkody powstałe na parkingach nie strzeżonych lub w innych miejscach publicz­ nych (ulice, place, podwórka, tereny rekreacyjne itp.), ponieważ nie jest ona zwią­ zana z przechowywaniem samochodu. Ewentualna odpowiedzialność deliktowa spraw­ cy szkody opiera się tu na zasadach ogólnych (art. 415 k.c.) i w odniesieniu do samochodów nie charakteryzuje się szczególnymi cechami. Z omawianych niżej za­ gadnień wyłączony też będzie problem odpowiedzialności PZU z tytułu zniszczenia, uszkodzenia, utraty lub kradzieży samochodu w ramach ustawowego ubezpiecze­ nia auto-casco (AC), a to ze względu na wymagające odrębnych uwag kwestie związane z przesłankami tej odpowiedzialności,* oraz z tytułu umownego ubezpie­ czenia bagażu znajdującego się w zamkniętym pojeździe samochodowym lub zamk­ niętej przyczepie,i * 3 a także z tytułu umownego ubezpieczenia ruchomości domo­ wych znajdujących się w krytym i zamkniętym na klucz samochodzie osobowym lub w przyczepie kempingowej bez względu na miejsce ich postoju.4 Wymienione ubezpieczenia umowne nie obejmują samochodu jako całości, stanowią zatem tylko fragment omawianych zagadnień, a ponadto wymagałyby odrębnego opracowania z punktu widzenia warunków odpowiedzialności PZU.

Parkingi strzeżone mogą być utrzymywane i prowadzone przez różne podmioty. Konieczne jest zatem rozróżnienie możliwych sytuacji faktycznych, będzie to bo­ wiem rzutować na charakter prawny odpowiedzialności osób zobowiązanych do przechowania samochodu także z punktu widzenia tego, kto jest klientem oddają­ cym samochód na przechowanie. W dalszej kolejności konieczne będzie także od­ różnienie szkód związanych z samochodem jako całością, z częściami składowymi samochodu oraz z jego zawartością.

i P o r. A. S z p u n a r : W y n a g ro d z e n ie sz k o d y w y n ik łe j z w y p a d k u k o m u n ik a c y jn e g o , W ar­ sz a w a 1976, s. 112—126.

z P o r. § 21 p k t 1—5 ro z p o rz ą d z e n ia R a d y M in is tró w z 6.II.1985 r. w s p ra w ie u sta w o w y c h u b ezp iecz eń k o m u n ik a c y jn y c h , Dz. U. N r 6, poz. 20.

8 P a r a g r a f 2 u st. 1 p k t 5 o g ó ln y c h w a r u n k ó w u b e z p ie c z e ń b a g a ż u p o d ró ż n e g o — za łą c z n ik do o b w ie sz c z e n ia P re z e sa P Z U z 20.XI.1985 r., M .P. N r 38, poz. 258.

4 P a r a g r a f 21 u s t. l o g ó ln y c h w a r u n k ó w u b e z p ie c z e n ia m ie s z k a ń — z a łą c z n ik d o obw iesz­ c z e n ia P re z e s a P Z U z 12.XI.1981 r „ M .P. N r 38, poz. 256.

N r 9 (345) O dpow iedzialność cyw . za sz ko d y na strzeż, parkingach ¿9

II. Odpowiedzialność hotelu utrzymującego parking strzeżony wobec klienta nie będącego gościem hotelowym

Pierwsza możliwa sytuacja — to usytuowanie samochodu na parkingu strzeżo­ nym prowadzonym przez hotel5 6 i obsługiwanym przez pracowników hotelowych. Z reguły parking taki dostępny jest nie tylko dla gości hotelowych, którym hotel zapewnia gościnę i miejsce na parkingu, gdyż korzystać z niego może każdy klient, również taki, który nie zatrzymuje się w hotelu i nie zawierając umowy hotelowej, pozostawia jedynie samochód na parkingu hotelowym, przy czym jego zamiarem objęte jest wyłącznie przechowanie samochodu. W tej sytuacji między hotelem jako podmiotem prowadzącym parking strzeżony a klientem nie będącym gościem hotelowym zostaje zawarta w y ł ą c z n i e umowa przechowania samocho­ du. W szczególności, mimo że parking strzeżony jest agendą hotelu i stanowi z nim jedną całość, nie może tu być mowy o uznaniu samochodu za rzecz wniesioną do hotelu w rozumieniu art. 846 § 1 lub § 2 k.c. Przyczyną tego jest okoliczność, że w omawianej wyżej sytuacji nie występuje element umowy hotelowej, a nawet zamiar jej zawarcia z czasowym pozostawieniem samochodu na terenie hotelowym, jakim jest parking strzeżony, klient zaś nie jest tu gościem hotelowym. Pojęcie rzeczy wniesionej do hotelu wiąże się wyłącznie z zamiarem zamieszkania w hotelu i przymiotem gościa hotelowego po stronie klienta.®

W konsekwencji należy przyjąć, że w razie powstania szkody polegającej na utracie lub uszkodzeniu samochodu bądź jego części albo na utracie lub uszko­ dzeniu rzeczy pozostawionych wewnątrz samochodu podmiotem odpowiedzialnym będzie hotel jako osoba utrzymująca parking strzeżony. Nie będzie to jednak odpo­ wiedzialność zaostrzona z art. 846 § 1 k.c., ponieważ jest ona uzasadniona wyłącz­ nie w stosunku do gości hotelowych i tylko za rzeczy wniesione do hotelu.7 Ponie­ waż obie te przesłanki nie są w omawianej sytuacji spełnione, przeto hotel będzie odpowiadał w y ł ą c z n i e jako przechowawca na podstawie art. 471 w związku z art. 835 k.c., a więc na takich samych zasadach, jak każdy przechowawca, który nie będąc hotelem, prowadzi parking strzeżony i zajmuje się wyłącznie przecho­ wywaniem samochodów na takim parkingu, jak np. spółdzielnia ochrony mienia8 (o czym niżej w części III opracowania).

5 W s z y stk ie p ro b le m y p o ru s z o n e w o p r a c o w a n iu d o ty c z y ć b ę d ą n ie ty lk o h o te li w śc isły m te g o sło w a z n a c z e n iu , a le ta k ż e p o d o b n y c h z a k ła d ó w (a rt. 846 § 1 k .c.), ta k ic h j a k m o tele, s c h ro n is k a , p e n s jo n a ty , d o m y w y c ie c z k o w e i t p .; p o ję c ia te w y ja ś n ia z a rz ą d z e n ie P rz e w o d n ic z ą ­ cego G łó w n eg o K o m ite tu T u ry s ty k i z 24.VI.1985 r. w s p ra w ie ro d z a jó w i k a te g o rii z a k ła d ó w h o te la rs k ic h , o b o z o w isk i d o m k ó w tu r y s ty c z n y c h , M .P. N r 25, poz. 193.

6 Co do p o ję c ia u m o w y h o te lo w e j i rz e c z y w n ie s io n e j d o h o te lu — p o r. R. L o o n g - c h a m p s d e B e r i e r : Z o b o w ią z a n ia , P o z n a ń 1948, s. 582—584; A. S z p u n a r : O dpo­ w ied zialn o ść u tr z y m u ją c y c h h o te le i p o d o b n e z a k ła d y , R P E iS 1979, s. 54—55; Z. R a d w a ń s k i (w :) S y ste m p r a w a c y w iln e g o , t. III, część 2, P ra w o zo b o w ią z a ń , część sz czeg ó ło w a, O sso­ lin e u m 1976, s. 631 i 635; A . R e fn b i e 1 i ń s k i (w :) K o d e k s c y w iln y z k o m e n ta rz e m , W a r­ sz a w a 1980, s. 756 i 759; B. Ł u b k o w s k i (w :) K o d e k s c y w iln y — K o m e n ta rz , t. 2, W a r­ sz a w a 1972, s. 1680.

7 A. S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ść (...), jw ., s. 54—55; Z. R a d w a ń s k i : op. cit., s. 635; A. R e m b i e l i ń s k i ; op. c it., s. 757. P r o b le m a ty k a o d p o w ie d z ia ln o ś c i h o te lu w w y p a d k u , g d y u m o w y h o te lo w e j n ie z a w a rto lu b g d y o k a z a ła się o n a n ie w a ż n a , p r z y je d n o c z e s n y m je d n a k w n ie s ie n iu r z e c z y d o h o te lu , w y k r a c z a p o za r a m y o p ra c o w a n ia , p o d o b n ie ja k a n a ­ liza u s ta w o w e g o c h a r a k t e r u te j o d p o w ie d z ia ln o śc i.

8 P o r. M. Z y m a n : P rz e c h o w y w a n ie d o k o n y w a n e p rz e z sp ó łd z ie ln ie o c h ro n y m ie n ia , P a - le s tr a 1982, n r 8, s. 37—43. To s a m o d o ty c z y p a rk in g ó w p r o w a d z o n y c h p rz e z in n e p o d m io ty , o p. p rz e d s ię b io rs tw a i in s ty tu c je k o m u n a ln e , tu ry s ty c z n e , a ta k ż e o so b y p ry w a tn e .

$0 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k l _{N r 9 (345)}

III. Odpowiedzialność jednostki utrzymującej parking strzeżony nie bodącej hotelem

Druga możliwa sytuacja — to zlokalizowanie parkingu strzeżonego w pobliżu hotelu (najczęściej przed budynkiem hotelowym), tylko że podmiotem prowadzą­ cym taki parking nie jest hotel, lecz jednostka odrębna i od hotelu niezależna. Z reguły będzie to spółdzielnia ochrony mienia, parking zaś obsługiwany będzie przez personel tej spółdzielni, a nie przez personel hotelu. Różnego rodzaju spół­ dzielnie ochrony mienia utrzymują parkingi strzeżone 8 zlokalizowane w rozmaitych punktach miasta, także w sąsiedztwie budynków hotelowych. W tym drugim wy­ padku ich klientami, obok innych osób, są często goście hotelowi. W obu wypad­ kach klienci ci przez pozostawienie samochodu na parkingu wchodzą w stosunki prawne tylko z ową spółdzielnią, przy czym są to stosunki wynikające z umowy przechowania.* 10 11 12 W grę wejdą zatem ogólne zasady określone w kodeksie cywilnym dotyczące tej umowy (art. 835 i nast. k.c.), ale także wydawane przez spółdzielnię ochrony mienia wewnętrzne instrukcje, zarządzenia i regulaminy, które mogą mieć wpływ na sytuację prawną klienta. Jednakże moc prawna tych przepisów jest niekiedy wątpliwa, zwłaszcza co do ograniczenia wysokości należnego klientowi od­ szkodowania.11

W obu też wypadkach, także w stosunku do gościa hotelowego, wobec braku elementu wniesienia rzeczy do hotelu w rozumieniu art. 846 § 1 i § 2 k.c.lł odpo­ wiedzialność za szkody związane z pozostawieniem samochodu na parkingu będzie w stosunku do hotelu wyłączona z powodu braku legitymacji biernej. Odpowie­ dzialność, i to wyłączną, będzie ponosiła spółdzielnia ochrony mienia, jako j e d y n y przechowawca utrzymujący parking strzeżony, na podstawie art. 471 w związku z art. 835 k.c. W stosunku do gościa hotelowego hotel nie będzie odpowiadał także z art. 474 k.c., trudno bowiem przyjąć, żeby wykonywał on swoje zobowiązanie korzystając z pomocy spółdzielni ochrony mienia lub by takiej spółdzielni powie­ rzył wykonanie takiego zobowiązania. Zobowiązanie wynikające z umowy hotelo­ wej nie obejmuje usług polegających na przechowywaniu samochodu w sytuacji, gdy piecza nad samochodem stanowi samodzielne i wyłączne zobowiązanie spół­ dzielni ochrony mieniła prowadzącej parking strzeżony. W wypadku takim nie ma znaczenia fakt, że umowę przechowania ze spółdzielnią zawarł gość hotelowy.

Rozwiązanie powyższe jest możliwe do przyjęcia, jednakże tylko o tyle, o ile klient będący gościem hotelowym ma pełną świadomość tego, kto jest jego kon­ trahentem, a w szczególności, że przechowawcą jest spółdzielnia utrzymująca parking strzeżony, a nie hotel. Świadomość ta może wynikać z odpowiednich ozna­ czeń parkingu (tablice, ogłoszenia) i dokumentów (pokwitowanie zapłaty) i nie może budzić żadnych wątpliwości. W wypadku natomiast gdy gość hotelowy może są­ dzić, że parking strzeżony z racji swego usytuowania przed budynkiem hotelowym należy do hotelu i prowadzony jest przez pracowników hotelowych, odpowiedzial­ ność będzie ponosił hotel na zasadach określonych w art. 846 k.c.1*

» M. Z y m a n : op. cit., s. 37—43.

10 A . S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ść (...), jw . s. 59; A. S z p u n a r (w :) S y ste m p raw a c y w iln eg o (...), jw . (p rz y p . 6), s. 611; A. R e m b i e l i ń s k l : op. cit., s. 746.

11 M. Z y m a n : op. c it., s. 39—41.

12 M oże w p ra w d z ie is tn ie ć e le m e n t u m o w y h o telo w ej, je d n a k ż e sa m o c h ó d p o w ierzo n y na p rz e c h o w a n ie s p ó łd z ie ln i p ro w a d z ą c e j p a r k in g n ie j e s t rz e c z ą w n ie s io n ą do h o te lu .

N r 9 (345) O dpow iedzialność cyw . za s z k o d y na strzet. parkingach

Jeżeli pominąć tę wyjątkową raczej możliwość, to w przedstawionych wyżej dwóch sytuacjach (część II — parking strzeżony prowadzony przez hotel i klient nie będący gościem hotelowym oraz część III — parking strzeżony prowadzony przez spółdzielnię ochrony mienia i każdy klient będący lub nie będący gościem hotelowym) odpowiedzialność hotelu bądź spółdzielni ochrony mienia kształtować się będzie wyłącznie jako odpowiedzialność przechowawcy (art. 471 w związku z art. 835 k.c.). To samo dotyczy odpowiedzialność jednostek utrzymujących parkin­ gi strzeżone w innych miejscach, bez żadnego związku z hotelami, których klienta­ mi są zawsze osoby nie będące gośćmi hotelowymi. W tych wszystkich sytuacjach powstają dalsze problemy, bardziej szczegółowe związane z koniecznością odróżnie­ nia odpowiedzialności przechowawcy w zależności od tego, czy szkoda dotyczy sa­ mochodu jako całości, części samochodu bądź rzeczy pozostawionych przez klienta wewnątrz samochodu.

Gdy chodzi o szkodę polegającą na utracie lub uszkodzeniu samochodu jako ca­ łości, odpowiedzialność przechowawcy będzie z reguły niewątpliwa w warunkach określonych w art. 471, art. 835 w związku z art. 355 § 1 i art. 472 k.c., najczęściej bowiem szkoda będzie następstwem niedołożenia należytej staranności* 14 przy prze­ chowywaniu samochodu (wina nieumyślna). Zaniedbania personelu zatrudnionego na parkingu strzeżonym 15 * występują w praktyce dość często i prowadzą do zaboru samochodu z parkingu przez osoby trzecie lub do uszkodzenia go przez inny pojazd manewrujący na parkingu, przy czym w obu wypadkach sprawcy tych szkód nie są ustaleni. W wypadku szkód nie objętych ustawowym ubezpieczeniem OC lub AC1® odpowiedzialność przechowawcy w takich wypadkach będzie wyłączna.

Przy założeniu tych samych podstaw i zasad odpowiedzialności problemy bardziej szczegółowe powstają w sytuacji, gdy szkoda polega na zabraniu pozostawionych w samochodzie rzeczy klienta — bez zaboru lub uszkodzenia samego samochodu. Należy tu przyjąć założenie, że przedmiotem umowy przechowania jest to wszystko, co klient powierzył personelowi parkingu strzeżonego. W grę wchodzi tu zatem samochód jako całość, a więc także przedmioty trwale z samochodem związane znajdujące się w jego wnętrzu (silnik, akumulator, fotele, radio itp.) lub pozostające na zewnątrz samochodu (kola, opony, bagażnik, wycieraczki, antena itp.), które mogą być przez osoby niepowołane wyjęte bądź odłączone przy pozostawieniu sa­ mochodu jako całości na parkingu. Przedmiotem przechowania są także rzeczy nie stanowiące wyposażenia samochodu, lecz będące rzeczami osobistymi klienta (odzież, bagaże, paczki z zakupami itp.) lub towarami w wypadku parkowania samochodu ciężarowego bądź dostawczego. W wymienionych sytuacjach istota przechowania sprowadza się bowiem w każdym wypadku do tego, by uniemożliwiony został dostęp osobom trzecim nie tylko do samochodu jako takiego, ale także do jego wnętrza. Klient po zakończeniu przechowania powinien otrzymać zwrot samochodu wraz z jego kompletną zawartością w stanie nie pogorszonym, a więc to wszystko, co było przedmiotem umowy.

>4 B liżej co do p o ję ć — p o r .: M. S o ś n i a k : N a le ż y ta s ta ra n n o ś ć , K a to w ic e 1980, s. 168—181; J . D ą b r o w a (w :) S y ste m p r a w a c y w iln e g o , t.III, część 1, P ra w o zo b o w ią z a ń , część o g ó ln a, O sso lin e u m 1981, s. 726—729; A . R e m b i e l i ń s k i : op. c it., s. 252—254; T. P a j o r : O d p o ­ w ie d z ia ln o ś ć d łu ż n ik a za n ie w y k o n a n ie z o b o w ią z a n ia , W a rsz a w a 1982, s. 159—164. !5 N a p r z y k ła d o p u sz c z e n ie s ta n o w is k a , s p a n ie w p o rz e n o c n e j, p e łn ie n ie o b o w iązk ó w w sta n ie n ie trz e ź w o śc i. T y m b a rd z ie j o d p o w ie d z ia ln o ść b ę d z ie u z a s a d n io n a w w y p a d k u w in y u m y śln e j (n p . sa m o w o ln e u r u c h o m ie n ie i u sz k o d z e n ie s a m o c h o d u , z m o w a ze z ło d z ie je m , co n o si ju ż c e c h y d e lik tu ). n P a r a g r a f 10 i § 22 r o z p o rz ą d z e n ia R a d y M in is tró w p o w o ła n e g o w p rz y p isie 2.

N r 9 (345) 32 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k i

W odniesieniu do rzeczy osobistych klienta pozostawionych w samochodzie na parkingu strzeżonym należy jednak rozważyć, czy zasady wyżej przedstawione mogą się odnosić do wszystkich rzeczy, a zwłaszcza rzeczy szczególnie cennych, takich jak biżuteria, kosztowności, waluta obca, duża suma pieniędzy polskich, dzieła sztuki, papiery wartościowe itp. W literaturze wyrażono pogląd, że w takiej sytuacji klient powinien uprzedzić przechowawcę, iż w samochodzie zostały pozostawione rzeczy cenne, pod rygorem utraty roszczeń odszkodowawczych w stosunku do prze­ chowawcy utrzymującego parking strzeżony.17 Możliwe jest też stanowisko, według którego uprzedzenie takie nie jest potrzebne, ponieważ obowiązkiem przechowawcy jest piecza nad samochodem i jego zawartością bez względu na to, co się znajduje w jego wnętrzu, w każdym bowiem wypadku powinien on uniemożliwić dostęp osobom niepowołanym niezależnie od rodzaju i wartości rzeczy znajdujących się w samochodzie.

Jako uzasadniony należy przyjąć pogląd pierwszy głównie dlatego, że przecho­ wawca, zawierając umowę przechowania samochodu na parkingu strzeżonym, ma prawo liczyć na to, że przedmiotem przechowania będzie samochód, jego wewnętrzne i zewnętrzne wyposażenie oraz rzeczy klienta pozostawione wewnątrz samochodu, ale tylko takie, które w związku z podróżą są zwykle pozostawiane w samochodzie jako rzeczy osobiste (bagaż, odzież, zakupy). Przechowawca powinien znać przed­ miot przechowania, którym jest — w braku dodatkowych zastrzeżeń — samochód i rzeczy wyżej wymienione. W tej sytuacji odpowiedzialność przechowawcy oparta na art. 471 k.c. w granicach wyznaczonych przez art. 355 § 1 i art. 472 k.c.18 * będzie się kształtować tak samo w odniesieniu do szkód dotyczących samochodu, jego części oraz rzeczy osobistych klienta, które zwykle są pozostawiane w samochodzie.

W wypadku jednak, gdy klient pozostawia w samochodzie wymienione wyżej przedmioty szczególnie cenne o dużej wartości, powinien uprzedzić o tym prze­ chowawcę, który może odmówić przyjęcia ich na przechowanie w obawie przed zbyt dużym ryzykiem odpowiedzialności ze względu na wysoką wartość tych rzeczy. Przechowawca będzie odpowiadał za utratę lub uszkodzenie takich rzeczy tylko wtedy, gdy zostanie uprzedzony o szczególnie cennej zawartości samochodu i z go ­ d z i się na ich przechowanie w sposób wyraźny. Również uprzedzenie ze strony klienta powinno być wyraźne i nie pozostawiające żadnych wątpliwości co do szczególnych cech i wartości pozostawionych w samochodzie przedmiotów. Tylko w takim wypadku będzie można uznać, że przechowawca zna przedmiot przecho­ wania. Jego odpowiedzialność opierać się będzie również na przedstawionych wyżej zasadach ogólnych.18 Jeżeli natomiast klient pozostawi w samochodzie owe rzeczy szczególnie cenne bez uprzedzenia o tym przechowawcy, to odpowiedzialność utrzy­ mującego parking strzeżony powinna być w tym zakresie wyłączona przez uznanie, że klient działał na własne ryzyko. Konstrukcja ta, stosowana przy odpowiedzial­ ności z tytułu czynów niedozwolonych,20 może znaleźć pełne uzasadnienie także w odniesieniu do kontraktowej odpowiedzialności przechowawcy utrzymującego parking strzeżony, jeśli klient świadomie, nie uprzedzając o tym przechowawcy, pozostawia w samochodzie rzeczy szczególnie cenne i w ten sposób naraża je na niebezpieczeństwo utraty.

» A. S z p u n a r (w :) S y ste m (...), Jw M s. 611—612 w z w ią z k u z g lo są Z. R a d w a ń s k i e ­ g o do o rz e c z e n ia SN z 20.III.1970 r. I I I C Z P 2/70, O SPiK A 1971, poz. 116.

18 P o r. w y p o w ie d z i a u to ró w p o w o ła n y c h w p rz y p is ie 14. 1» A rt. 471, 472 , 355 § 1, 835 k .c .

N r 9 (345) Odpowiedzialność c yw . za sz ko d y na strzeż, parkingach 33

Pozostaje do rozważenia problem dopuszczalności stosowania do odpowiedzial­ ności hotelu utrzymującego parking strzeżony wobec klienta nie będącego gościem hotelowym lub spółdzielni ochrony mienia (a więc jednostki utrzymującej taki parking nie będącej hotelem) ograniczeń wynikających z art. 849 |§ 1 i § 2 k.c., dotyczących wysokości odszkodowania za utratę lub uszkodzenie pieniędzy, papie­ rów wartościowych, kosztowności oraz przedmiotów mających wartość naukową lub artystyczną.2»- Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 20.III.1970 r.21 22 możliwość taką dopuścił w stosunku do jednostki utrzymującej parking strzeżony i nie będącej hotelem. Stanowisko to spotkało się z trafną krytyką w literaturze, gdzie podnie­ siono, że art. 849 k.c. ma charakter przepisu szczególnego i odnosi się tylko do od­ powiedzialności hoteli (lub podobnych zakładów) wobec gości hotelowych, wynika­ jącej z umowy hotelowej, a zatem nie może on mieć zastosowania do odpowiedzial­ ności, która wynika wyłącznie z umowy przechowania.23 Przechowawca odpowiada zatem zawsze w pełnej wysokości, jeśli tylko został uprzedzony przez klienta o pozostawieniu w samochodzie także takich rzeczy, o jakich mowa w art. 849 § 1 k.c. Należy dodać, że instrukcja spółdzielni ochrony mienia utrzymującej parking strzeżony, która wyłącza odpowiedzialność spółdzielni za szkodę powyżej 5.000 zł (obecnie dotyczyłoby to kwoty 20.000 zł), nie wywołuje skutków prawnych. Tego rodzaju ograniczenia odpowiedzialności należy uznać za niedopuszczalne.24

IV. Odpowiedzialność hotelu utrzymującego parking strzeżony wobec gościa hotelowego

Trzecia możliwa sytuacja obejmuje stan faktyczny, w którym hotel utrzymuje parking strzeżony, a samochód pozostawiony jest na takim parkingu przez gościa hotelowego, który oddaje go pod dozór pracownika hotelu. W tej sytuacji zostaje zawarta umowa hotelowa jako umowa główna, która ma charakter umowy mie­ szanej, a jednym z jej elementów jest także przechowanie.25 * Element przechowania obejmuje tu nie tylko rzeczy, które zostały fizycznie wniesione do budynku hotelo­ wego (walizki, paczki, odzież itp.), ale także samochód, który gość pozostawił na strzeżonym parkingu hotelowym. Nie zachodzi tu konieczność zawarcia odrębnej umowy przechowania samochodu, ponieważ podmiot utrzymujący hotel i parking strzeżony jest tą samą osobą. Parking hotelowy jest częścią hotelu, a jednocześnie miejscem wskazanym przez hotel lub przeznaczonym do wniesienia rzeczy w rozu­ mieniu art. 846 § 2 k.c.25 Wobec tego pozostawienie samochodu na strzeżonym parkingu hotelowym jest jednoznaczne z wniesieniem rzeczy do hotelu w rozumie­ niu art. 846 § 1 i § 2 k.c. Obowiązek przechowania samochodu ma zatem te same cechy co obowiązek hotelu w odniesieniu do rzeczy, które zostały fizycznie wniesio­ ne do budynku hotelowego; w obu wypadkach wynika on z zawartej umowy hote­ lowej. Oznacza to, że hotel jest przechowawcą samochodu na tych samych zasadach,

21 Z g o d n ie z ro z p o rz ą d z e n ie m M in is tra S p ra w ie d liw o śc i z 24.XI.1964 r . w s p ra w ie o g ra n ic z e ­ n ia o d p o w ie d z ia ln o śc i o só b u tr z y m u ją c y c h z a ro b k o w o h o te le lu b in n e p o d o b n e z a k ła d y (Dz. U. z 1965 r. N r l, poz. 2) o d p o w ie d z ia ln o ść o k re ś lo n a w ty c h p rz e p is a c h o g ra n ic z o n a z o s ta ła do k w o ty 5.000 zł. R o z p o rz ą d z e n ie M in is tra S p ra w ie d liw o ś c i z 11.IX.1985 r. z m ie n ia ją c e p o w y ższe r o z p o rz ą d z e n ie (Dz. U . N r 45, poz. 225) p o d n io sło tę k w o tę d o 20.000 zł. 22 P o w o ła n y m w p r z y p is ie 17. 22 A. S z p u n a r (w :) S y ste m (...), jw ., s. 611; A . S z p u n a r ; O d p o w i e d z i a l ­ n o ś ć (...), Jw ., s. 58—59; Z. R a d w a ń s k i : G lo sa d o o rz e c z e n ia SN p o w o ła n e g o w p rz y ­ p isie 17; A . R e m b i e l i ń s k i : o p. cit., s. 746. 24 M. Z y m a n ; o p . cit., s. 41. 25 A. S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ść (...), jw ., s. 55.

2« c o d o p o ję c ia rzeczy w n iesio n ej — p o r. w y p o w ied zi a u to ró w p o w o ła n y c h w p rz y p isie 6.

34 A n d r z e j R e m b i e l i ń s k i N r 9 (345)

jakie mają zastosowanie do innych rzeczy gościa hotelowego. Z tego punktu widzenia nie ma żadnego znaczenia okoliczność, że samochód znajduje się na ho­ telowym parkingu strzeżonym, a inne rzeczy wewnątrz budynku hotelowego.

W związku z powyższymi założeniami należy konsekwentnie przyjąć, że odpo­ wiedzialność hotelu za utratę lub uszkodzenie samochodu pozostawionego na strze­ żonym parkingu hotelowym znajdzie podstawę — podobnie jak za utratę lub uszko­ dzenie innych rzeczy wniesionych fizycznie do budynku hotelowego — w art. 846 § 1 k.c. Z przepisu tego wynika zaostrzona odpowiedzialność hotelu oparta na za­ sadzie ryzyka (niezależna od winy hotelu), której uzasadnieniem jest konieczność zapewnienia daleko idącej ochrony mienia gości hotelowych, którzy mają prawo oczekiwać, że ich mienie wniesione do hotelu będzie należycie chronione przed szkodą (utratą, zniszczeniem, uszkodzeniem), tym bardziej że nie mają oni możli­ wości ciągłej, wyłącznej i osobistej pieczy nad tym mieniem. Z drugiej strony hotel, który prowadzi działalność usługową w sposób zawodowy i zarobkowy, po­ winien1 ponosić ryzyko odpowiedzialności za sam fakt powstania szkód na rzeczach wniesionych do hotelu.17

Motywy te znajdują pełne uzasadnienie także wtedy, gdy hotel ma odpowiadać za szkody związane z pozostawieniem przez gościa hotelowego samochodu na strzeżonym parkingu hotelowym. Nie występują tu żadne racje, które by mogły przemawiać za łagodniejszą, opartą na zasadzie winy (domniemanej) odpowiedzial­ nością hotelu t y l k o jako przechowawcy (art. 471 w związku z art. 835 k.c.), tym bardziej że obowiązek przechowania samochodu występuje nawet w silniejszej postaci niż obowiązek przechowania innych rzeczy gościa hotelowego. Samochód wymaga ścisłego dozoru osoby pilnującej przede wszystkim dlatego, że znajduje się na zewnątrz, poza budynkiem hotelowym, wobec czego dostęp do niego osób niepowołanych jest łatwiejszy niż do rzeczy, które zostały umieszczone w pokoju hotelowym. Zasadnicze znaczenie ma też okoliczność, że strony wiąże umowa ho­ telowa, w której przechowanie występuje tylko jako jej element. Pozostawienie samochodu na hotelowym parkingu strzeżonym nie jest objęte odrębną umową przechowania, wobec czego odpowiedzialność hotelu z art. 846 § 1 k.c. należy wy­ wieść z zawartej umowy hotelowej i wniesienia rzeczy do hotelu, przez które rozumie się także pozostawienie samochodu na parkingu.

Te same zasady należy odnieść do części składowych samochodu (wewnętrznych i zewnętrznych) jako jego wyposażenia oraz do rzeczy gościa hotelowego pozosta­ wionych wewnątrz samochodu. Także w tej sytuacji przechowaniem jako elemen­ tem umowy hotelowej objęte jest wszystko, co gość hotelowy powierzył personelo­ wi hotelowemu na hotelowym parkingu strzeżonym. Jednakże w tym wypadku inaczej niż w sytuacjach przedstawionych w części II i III zostanie zastosowany art. 849 k.c., ograniczający kwotowo odpowiedzialność hotelu, jeżeli chodzi o pie­ niądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz przedmioty o wartości naukowej lub artystycznej.*8 Ograniczenie to zostanie wyłączone m.in. wtedy, gdy przedmioty te zostaną przyjęte przez hotel na przechowanie. Pozostaje zatem do rozważenia, co należy rozumieć przez przechowanie w odniesieniu do przedmiotów, o jakich mowa w art. 849 § 1 k.c., które gość hotelowy pozostawił w samochodzie na strze­ żonym parkingu hotelowym.

Możliwe jest tu rozwiązanie, według którego przechowanie samochodu jako ele- 27 28

27 z . R a d w a ń s k i (w :) S y ste m (...), jw ., s. 636; A . S z p u n a r : O d p o w ie d z ia ln o ść (...), )w ., s. 48—49; B. Ł u b k o w s k i : o p . cit., s. 1681—1682.

N r 9 (345) Kooperacja zagr. podm. gosp. z przedsiębiorstwami kraj. 35

ment umowy hotelowej jest wystarczające, obejmując nie tylko samochód, ale także to wszystko, co znajduje się w jego wnętrzu, a zatem również przedmioty określone przez art. 849 § 1 k.c. Skoro byłby spełniony warunek przyjęcia ich na przechowanie (art. 849 |§ 2 k.c.) łącznie z samochodem, to hotel ponosiłby odpowie­ dzialność za ich utratę lub uszkodzenie w pełnej wysokości, a nie tylko do granicy 20.000 zł. Rozwiązanie powyższe nie jest jednak możliwe do przyjęcia. Do wyłączenia organiczenia z art. 849 § 1 k.c. będzie konieczne, by przechowanie przedmiotów wymienionych w tym przepisie stanowiło nie uboczny element umowy hotelowej (co jest wystarczające dla samochodu jako całości, jego części i rzeczy innych niż wymienione w art. 849 § 1 k.c.), lecz samodzielną i odrębną umowę, w wyniku której przedmioty te zostaną złożone w depozycie hotelowym.29 Jeżeli zatem gość hotelowy pozostawi w samochodzie rzeczy, o których mówi art. 849 § 1 k.c., i nie odda ich na przechowanie na podstawie odrębnej umowy, to odpowiedzialność ho­ telu ograniczy się do kwoty 20.000 zł, chyba że szkoda będzie następstwem winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa personelu hotelowego (art. 849 § 2 in fine k.c.).

Sytuacja powyższa jest w pewnym sensie zbliżona do tej, o której była mowa w części III, z tą jednak różnicą, że brak uprzedzenia spółdzielni ochrony mienia prowadzącej parking strzeżony o pozostawieniu w samochodzie rzeczy cennych po­ woduje wyłączenie jej odpowiedzialności w ogóle, natomiast brak odrębnej umowy przechowania rzeczy określonych w art. 849 § 1 k.c. i niezłożenie ich do depozytu hotelowego powoduje jedynie ograniczenie kwotowe odpowiedzialności hotelu.

Odpowiedzialność hotelu za przedmioty wymienione w art. 849 § 1 k.c. zarówno w pełnej (przy złożeniu do depozytu) jak i ograniczonej (przy pozostawieniu ich w samochodzie na parkingu) wysokości będzie się zawsze opierała na art. 846 § 1 k.c., a więc wejdą tu w grę takie same zasady, jakie dotyczą odpowiedzialności hotelu jako przechowawcy za samochód i jego części składowe oraz rzeczy pozo­ stawione w samochodzie na strzeżonym parkingu hotelowym, ale inne niż wymie­ nione w art. 849 § 1 k.c.

2» S y tu a c ja ta b ęd zie p o d o b n a do te j, w k tó re j gość h o te lo w y m a w w alizce ow e p rz e d ­ m io ty sz c z e g ó ln ie c e n n e : w o d n ie s ie n iu d o w a liz k i i rz e c z y in n y c h w y s ta rc z y p rz e c h o w a n ie ja k o e le m e n t u m o w y h o te lo w e j, n a to m ia s t d la s k u tk u p o le g a ją c e g o n a w y łą c z e n iu o g ra n ic z e n ia k w o to w e g o o d p o w ie d z ia ln o ś c i h o te lu k o n ie c z n e b ę d z ie o d d a n ie ic h n a p rz e c h o w a n ie i zło żen ie w d e p o z y c ie h o te lo w y m n a p o d s ta w ie o d rę b n ie z a w a rte j u m o w y p rz e c h o w a n ia . ANDRZEJ SZUMAŃSKI PROBLEM KOOPERACJI

ZAGRANICZNYCH PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH Z PRZEDSIĘBIORSTWAMI KRAJOWYMI

W ZAKRESIE DROBNEJ WYTWÓRCZOŚCI

A r t y k u ł o m a w ia p ro b le m d o p u s z c z a ln o ś c i za w ie ra n ia u m ó w k o o p e r a c ji m ię ­ d z y z a g r a n ic z n y m i p o d m io ta m i g o sp o d a rc z y m i a p rz e d s ię b io r s tw a m i k r a jo w y m i. D o p u s zc z a ln o ść tę w y z n a c z a ją g ra n ic e p o d m io to w e (a w ię c ja k ie p o d m io ty za ­ g ra n ic z n e o ra z ja k ie p o d m io ty k r a jo w e m o g ą za w ie r a ć ta k ie u m o w y ) o ra z g r a ­ n ic e p r z e d m io to w e (c h o d zi o z g o d n o ś ć u m o w y z p r a w e m , z z a k r e s e m d ro b n e ] w y tw ó r c z o ś c i, z z a k r e s e m z e z w o le n ia ). P o n a d to a r ty k u ł a n a lizu je p o ję c ie u m o w y k o o p e r a c ji na g ru n c ie p r a w a p o ls k ie g o , s y g n a liz u ją c je d n o c z e ś n ie g łó w n e k i e ­ r u n k i r o z w ią z a ń w d o k tr y n ie .