Esej literacki na przykładzie eseju Alberta Camusa
„Prometeusz w piekle”
1. Cele lekcji
a) Wiadomości Uczeń:• zna mit o Prometeuszu,
• zna definicję i cechy eseju literackiego,
• zna rodzaje esejów.
b) Umiejętności Uczeń potrafi:
• wskazać cechy eseju,
• wyodrębniać esej spośród innych form literackich,
• odnaleźć w tekście najważniejsze cechy eseju,
• interpretować esej,
• argumentować i formułować wnioski.
2. Metoda i forma pracy
Poszukująca, podająca, problemowa, praca z tekstem.
3. Środki dydaktyczne
1. Tekst eseju Alberta Camusa Prometeusz w piekle.
2. Materiały przygotowane przez nauczyciela.
4. Przebieg lekcji
b) Faza przygotowawcza
Nauczyciel prosi wytypowanego ucznia o krótkie przedstawienie historii eseju. Ewentualnie uzupełnia jego wypowiedź tak, by uczniowie poznali następujące informacje:
• Nowożytną historię eseju rozpoczyna Michel de Montaigne (1533-1592) – swoje Próby (Essais) pisał w przeciągu 20 lat. Jego eseje powstawały jako zbiór uwag, komentarzy i zapisków sporządzanych na marginesie lektur, podróży, działalności publicznej, prywatnych doświadczeń.
• Pisanie esejów kontynuowali tacy wielcy, jak: Bacon (XVI w.); Kartezjusz, Pascal, Diderot ( XVII w.); Wolter, Swift, Goethe (XVIII w.); Stendhal, Nietzsche (XIX w.);
Camus, Sartre, Ortega y Gasset; Kundera, Eliade (XX w.) i wielu, wielu innych.
• Na przestrzeni lat esej stał się pewną konstrukcją, choć jego stałą cechą pozostało przełamywanie reguł, dążenie do formy otwartej, łączącą w sobie poezję, narrację, żart. W XX wieku stał się gatunkiem całkowicie autonomicznym.
• Esej w Polsce:
- eseistyka dwudziestowieczna stanowi jedną z najwartościowszych dziedzin naszej literatury,
- osobliwością jest tok gawędowy, silne powiązanie z kulturą kresów, wspomnienia wojenne,
- przedstawiciele: S. Brzozowski, K. Irzykowski, B. Miciński (twórcy przedwojenni) oraz J. Stempowski, S. Vincenz, T. Boy-Żeleński (eseiści okresu wojennego).
b) Faza realizacyjna
Nauczyciel krótko zapoznaje uczniów z sylwetką A. Camusa i proponuje, by cechy eseju poznać właśnie na przykładzie twórczości autora „Dżumy”. Uczniowie czytają tekst eseju Prometeusz w piekle.
Po lekturze uczniowie otrzymują zadanie interpretacji tekstu w kontekście mitów greckich.
Aby ułatwić pracę, nauczyciel podaje zagadnienia, na których powinni się skupić:
• Określenie nastroju utworu.
• Próba identyfikacji narratora (utożsamienie go z autorem).
• Wskazanie problematyki eseju (ogólny sens mitów; tragizm życia; wolność;
zagubienie człowieka).
• Odszukanie refleksji zawartych w utworze.
• Postać Prometeusza – określenie jej symbolicznego charakteru.
• Związek treści utworu z czasem jego powstania.
Następne ćwiczenie to analiza tekstu Prometeusza w piekle jako formy eseistycznej – wskazanie najważniejszych cech tego gatunku:
• subiektywny ton utworu (monologowość utworu, narracja pierwszoosobowa),
• powoływanie się na cudze wypowiedzi,
• refleksyjny charakter eseju (określony światopogląd autora → z tego punktu widzenia ocenia prezentowane fakty i zjawiska),
• indywidualizm autora,
• cechy charakterystyczne języka eseisty → środki poetyckie,
• niesystematyczność eseju → „luźna refleksja”,
• całość eseju jako próba odpowiedzi na postawione na początku pytanie,
• szeroka perspektywa prezentowanych problemów (np. kojarzenie Prometeusza z wojną).
c) Faza podsumowująca
Nauczyciel prosi o zebranie informacji o eseju literackim i sformułowanie definicji gatunku.
Najbardziej dokładną, kompletną definicję proponuje zapisać w zeszytach. Poniżej elementy, które powinny się znaleźć w opisie wykonanym przez uczniów:
To średnich rozmiarów utwór prozatorski, którego podstawowymi cechami są:
• podmiotowość (subiektywizm) – rzeczywistość przedstawiona zostaje przepuszczona przez filtr doświadczeń i przeżyć autora, odbija jego osobowość,
• refleksyjność – autor ocenia prezentowane fakty i zjawiska z określonego punktu widzenia wynikającego z właściwej mu postawy światopoglądowej. Refleksje są pogłębione i usystematyzowane,
• erudycyjność – chodzi o nawiązania do innych twórców, cytowanie, przytaczanie czyichś wypowiedzi,
• fragmentaryczność – autor podejmuje jakiś temat, ale nie pragnie go wyczerpać,
• kompozycja swobodna – dygresje, asocjacje, które nie oznaczają chaosu, ale brak stałego ramowego układu kompozycyjnego. Daje możliwość wyboru właściwego dla siebie porządku,
• styl artystyczny – esej jest tekstem literackim, posługuje się artystycznymi środkami wyrazu.
5. Bibliografia
1. Maćkiewicz J., Czy i jak możliwy jest esej w szkole, [w:] Przed maturą. Język polski. Esej 1998, Regionalny Zespół Egzaminacyjny, Gdańsk 1998.
2. Owczarek J., „Prometeusz w piekle” Alberta Camus w klasie I LO, [w:]
„Polonistyka” 1994, nr 2, s. 101-105.
3. Śliwiński P., Esej – forma wolności, [w:] „Polonistyka” 1994, nr 2, s. 70-77.
6. Załączniki
brak
7. Czas trwania lekcji
2 x 45 minut
8. Uwagi do scenariusza
Lekcję powinna poprzedzić praca domowa dla chętnych uczniów - przygotowanie w formie referatu lub prezentacji wiadomości na temat eseju.
