R E C E N Z J E
261
ników etc. P. Gerbaud odkrywa pewne prawidłowości w symbiozie zawodu nau-czycielskiego z zawodem literackim (zwłaszcza w XIX w.) oraz bogactwo informacji zawartych w produkcji li-terackiej nauczycieli dla innych gałę-zi historii wychowania. Uświadamia czy-telnikom, jak dalece zagadnienie, o któ-r y m pisze, jest jeszcze ziemią nie zna-ną. Wreszcie Spivak pokazuje, jak róż-nie można pisać o historii wychowania fizycznego, w zależności od głównego te-matu zainteresowań badacza (a raczej od jego punktu widzenia): socjologia, polityka, pedagogika. Rysuje „układ sił" w badaniach nad historią edukacji f i -zycznej, w którym ściśle pojęta histo-ria wychowania do tej pory raczej
ma-ło uczestniczy, chociaż z wzajemnych relacji wychowania fizycznego w da-n y m okresie historyczda-nym i szkoły moż-na bardzo wiele dowiedzieć się i od-krywać nieoczekiwane uwarunkowania, wzbogacające obydwie dyscypliny.
Podsumowując ten ogólny przegląd zawartości „Histoire de l'Education" trze-ba podkreślić ogromny pożytek, jaki zawarte w czasopiśmie informacje dają jego czytelnikom, zwłaszcza z a j m u jącym się historią wychowania f r a n -cuskiego albo badaniami porównawczymi. Dla wszystkich zaś może być b a r -dzo ciekawym studium współczesnego rozwoju samej historii wychowania.
Kalina Bartnicka 4
LA PRESSE -D'ÉDUCATION ET D'ENSEIGNEMENT XVIIle SIÈCLE — 1940, répertoire analytique établi sous la direction de P. Caspard, t. I: A—C, éd. Centre National de la Recherche Scientifique, Paris 1981, ss. 558.
Informacje bibliograficzne i źródło-znawcze w zakresie historii wychowa-nia gromadzone przez Service „d'Hi-stoire de l'Education" francuskiego In-stytutu Narodowego Badań Pedagogicz-nych (INRP) udostępniane są szerokie-mu gronu odbiorców przez różnego ty-pu ty-publikacje. Ostatnio ukazał się sko-rowidz prasy związanej z wychowaniem i nauczaniem *we Francji, za okres XVIII w. aż do wybuchu II wojny świa-towej: La presse d'éducation et d'en-seignement XVIIle—1940, t. I: A—C, pod red. Pierre Casparda, opracowany przez Pénélope Caspard-Karydis, André Chambona, Geneviève Fraisse, Denise Poindron.
Skorowidz obejmuje prasę zarówno ściśle pedagogiczną i wychowawczą, jak czasopisma pomyślane jako pomoc dla wychowawców, oraz prasę dziecięcą (do 1900 r.) i młodzieżową, poradniki dydak-tyczne i metodyczne w zakresie poszcze-gólnych gałęzi nauczania, jak i prasę 0 charakterze związkowym, biuletyny 1 roczniki organizacji i zrzeszeń zwiąnych z nauczaniem, dokształcaniem za-wodowym, szkolnictwem wyższym, o-światą pozaszkolną, wreszcie periodyki
0 nachyleniu wychowawczym przezna-czone dla rodziny lub tylko dla ko-biet, wydawnictwa o zasięgu ogólno-państwowym, jak i regionalne, a także dotyczące kolonii. Tom I o b e j m u j e 732 tytuły, opatrzony jest indeksami: geo-graficznym, chronologicznym, związków 1 organizacji, zakładów szkolnych, n a -zwisk i tematycznym.
We wstępie autorzy informują, iż m a -ją na uwadze cel podwójny: Po pier-wsze dać narzędzie pracy / historykom i n t e r e s u j ą c y ^ się francuskim systemem nauczania i wychowania, i to nie w y -łącznie historykom pedagogiki i wycho-wania, ale wszystkim, których tematyka badawcza w jakimś stopniu ma związki z problemami edukacji, a więc histo-rykom takich dziedzin, jak rodzina, kościół, ruch zawodowy, przemysł, rol-nictwo, wojskowość, zagadnienia polityczne. Drugim celem, jak m a j ą n a -dzieję autorzy, będzie dostarczenie ma-teriałów do refleksji bardziej specja-listycznej: „na temat natury i przemian fenomenu edukacji w najszerszym sło-wa tego znaczeniu" (s. 12). Systematycz-ne studia kilku tysięcy zinwentaryzo-wanych tytułów być może pozwolą na
2 6 2 R E C E N Z J E
rozwiązanie takich problemów, jak w a -runki powstawania i rozwoju prasy edu-kacyjnej: jej zależność od osobowości wysokich urzędników oświatowych (np. ministrów reformatorów, jak Ferry, Guizot, Duruy czy Zay), wpływu w a r u n -ków społecznych i układów politycznych. Pozwolą na uściślenie, jacy ludzie b r a -li udział w tym ruchu, kto wypełniał łamy czasopism edukacyjnych. Wresz-cie można będzie zbadać ewolucję po-glądów edukacyjnych wewnątrz instytucji wydających periodyki lub je f i r -mujących: państwowych (ministerstwa), kościelnych, zgromadzeń prywatnych, wydawnictw poszukujących nowego ty-pu* klienteli. Autorzy sądzą, iż te pro-blemy stoją w centrum problematyki historycznej, gdy wychodzi ona ponad historię idei, gdyż wprowadzają do b a -dań grę sił społecznych, stanu umy-słów, indywidualności i zbiorowości, trwałości i zmian. W ten sposób roz-szerza się terytorium badań historycz-nych.
Z repertorium wyłączono pewne ty-tuły periodyków dotyczących spraw edu-kacji i kształcenia, które będą przed-miotem osobnych opracowań, jak np. prasę syndykalistyczną nauczycieli, ga-zety szkolne, biuletyny byłych uczniów i absolwentów szkół, prasę studencką i periodyki wyższych uczelni o zawar-tości ściśle naukowej, sprawozdania z konferencji, kongresów, roczniki.
Opracowanie każdego tytułu umiesz-czonego w repertorium zawiera dane bibliograficzne (wraz z mutacjami i f i -liacjami tytułów), omówienie przedmio-tu zainteresowań, zawartości, ponadto sygnatury Biblioteki Narodowej w P a -ryżu lub Biblioteki Instytutu Narodowego Badań Pedagogicznych (INRP), w któ-r e j znajduje się dane czasopismo (w wyjątkowych wypadkach — w braku danego tytułu w wyżej wymienionych zbiorach — sygnaturę odpowiedniej bi-blioteki paryskiej, gdzie można z nim się zapoznać).
Kalina Bartnicka
„JAHRBUCH FÜR ERZIEHUNGS- UND SCHULGESCHICHTE", Akademie — Verlag — Berlin, t. 1—21 (1961—1981).
W 1961 r. ukazał się w Niemieckiej Republice Demokratycznej pierwszy rocznik nowego czasopisma naukowe-go „Jahrbuch f ü r Erziehungs- und Schulgeschichte" („Rocznik Poświęcony Historii Wychowania i Szkolnictwa"). Inicjatywa wydawnicza wyszła ze stro-ny Komisji do Spraw Historii Wycho-wania i Szkolnictwa Niemieckiej Aka-demii Nauk w Berlinie (Komission f ü r deutsche Erziehungs- und Schulgeschi-chte der Deutschen Akademie der Wis-senschaften zu Berlin), a przede wszy-stkim j e j przewodniczącego, znakomi-tego historyka wychowania Roberta Al-ta. Znany jest on polskiemu czytelni-kowi z dwóch swoich prac, przetłuma-czonych na język polski: Postępowy charakter pedagogiki Komeńskiego (War-szawa 1957) i Wychowanie u ludów pierwotnych (Warszawa 1960).
Obok Roberta Alta w skład kolegium
redakcyjnego nowego rocznika weszli: Hans Ahrbeck, Werner Hartke, Johannes Irmscher, Gerda Mundorf i Wolfgang Steinitz. Od 1971 r. Komisja do Spraw Historii Wychowania i Szkolnictwa roz-poczęła swą działalność w ramach no-wo powstałej instytucji — Akademii Nauk Pedagogicznych Niemieckiej Re-publiki Demokratycznej. Skład Komisji wydającej „Jahrbuch für..." rozszerzył się wówczas i obok Roberta Alta jako przewodniczącego na jej czele stanęli Helmut König — zastępca przewodni-czącego i Walter Hackel — sekretarz naukowy. Wreszcie od 1980 r. przewod-niczącym Komisji został Karl-Heinz Günther.
Jak piszą wydawcy we wstępie do pierwszego R o c z n i k a " , zadaniem no-węgo periodyku jest zapoznanie czytel-nika z dorobkiem historyków pedago-giki, ukazanie dziejów rozwoju myśli
