V ol. X L IX — 1/2: 105—133 K raków 1979
S tan isław G e r o c h , M aria K r y s o w s k a - I w a s z k ie w ic z , M a rek M ic h a lik , K a r o l P r o c h a z k a , Andrzej R a d o m sk i, Z b ig n iew R a d w a ń s k i, Z o fia U n r u g , R a fa ł U n r u g , Józef W ie c z o r e k 1
SEDYMENTACJA MARGLI Z WĘGIERKI
(Pl. I—II i 3 fig.)
Sedim entation of W ęgierka Marls (Late Senonian, Polish Flysch Carpathians)
{Pl. I—I l a nd 3 Figs.)
T r e ś ć : Pierwotnym środowiskiem sedymentacyjnym margli z Węgierki były płytkie wody zewnętrznego szelfu. Następnie osady te zostały redeponowane do głębokowodnego basenu fliszowego w postaoi olistolitów, płatów osuwiskowych i bloków występujących w żwirowcach iłowych i piaszczystych mułowcach, a część w postaoi prądów gęstościowych powstałych z rozproszenia nieskonsolidowanego
»materiału marglistego.
WSTĘP
Osady m argliste różnego wieku stanow ią lokalnie istotny składnik litologiczny serii fliszowych. Dotychczasowa znajomość procesów sedy
m entacji tych utworów była nikła w porównaniu z dobrze poznanymi procesami prowadzącym i do pow stania piaskowcowych i mułowcowych osadów prądów zawiesinowych. Poznanie procesów sedym entacji m argli pozwoli na uzyskanie pełniejszych niż dotąd rekonstrukcji paleogeogra- ficznych basenów sedym entacyjnych K arpat fliszowych.
Przeprowadzone badania sedymentologiczne margli z Węgierki mają charakter kompleksowy. Ich szeroki zakres narzucał podział pracy w zespole autorskim. Te
renowe badania sedymentologiczne i opróbowanie wykonali M. Michalik, A. , Ra
domski, Z. Radwański, R. Unrug i J. Wieczorek. Analizę sedymentologiczną i re
dakcję całości pracy opracowali A. Radomski i R. Unrug. Analizę ekologiczną mikrofauny przeprowadził S. Geroch, analizę ekologiczną ichno- i makrofauny — J. Wieczorek. Badania: petrograficzne — Z. Radwański, minerałów ciężkich — M. Krysowska-Iwaszkiewicz, minerałów ilastych — M. Michalik, analizy chemiczne wykonał K. Prochazka. Kolekcję dokumentacyjną opracowała Z. Unrug. Materiały są przechowywane w Muzeum Geologicznym Instytutu Nauk Geologicznych UJ pod nr inwentarzowym 2D (próbki skalne) i 13 (płytki cienkie).
Praca została wykonana w ramach Problemu Międzyresortowego MR 1-16.
1 Wszyscy autorzy: Instytut Nauk Geologicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, ul. Oleandry 2a, 30-063 Kraików.
— 106 —
PRZEGLĄD DOTYCHCZASOWYCH BADAŃ
Pojęcie litostratygraficzne „w arstw y z W ęgierki” wprowadził Szaj
nocha (1899) dla m argli w ystępujących wśród w arstw inoceramowych jednostki skolskiej, opisując kamieniołom w Węgierce jako locus typi- cus. Stosunek m argli odsłoniętych w kamieniołomie do innych Litolo
gicznych składników w arstw inoceram owych nie został przez Szajnochę określony.
Skały litologicznie zbliżone do m argli w ystępujących w W ęgierce opi
sywane były z Prałkow iec (Niedżwiedzki, 1876), Leszczyn koło Dobro- mila (Wiśniowski, 1905) i Łopuszki (Zuber, 1909).
Zuber (1909) wprowadził dla omawianych m argli nazwę „karpackie w arstw y bakulitow e”, od występującego w nich Baculites anceps, obej
mując nią lokalne określenie w arstw z W ęgierki i zwracając uwagę na ich podobieństwo do m argli bakulitow ych śląsk a morawskiego (szarych m argli frydeckich we współczesnej term inologii litostratygraficznej).
Zuber podkreśla w cytowanej pracy, że w Węgierce, Leszczynach i Ło- puszce stosunek mairgli do skał otaczających nie jest znany. Należy tu dodać, że opisywane przez Zubera (op. cit.) występowanie piaszczystego margilu w Pogwizdowie koło Bochni znajduje się w obszarze zbudowa
nym z w arstw istebniańskich i rep rezen tu je „wkładkę typu inoceram o- wego” w górnej kredzie jednostki śląskiej (Skoczylas-Ciszewska i K a
mieński, 1950).
St. Wdowiarz (1949) i J. W dowiarz (1948) opisali z obszaru na po
łudniowy wschód od Rzeszowa oraz z okolic Dubiecka i Krzyw czy m ar- gle bakulitowe w ystępujące w postaci soczewek w wyższej części w arstw inoceramowych, uogólniając przy tym wycinkowe spostrzeżenia Chle
bowskiego i in. (1937) oraz Horwitza (1936).
C harakterystykę petrograficzną m argli z W ęgierki podał W aw ryk (1930), podkreślając ich podobieństwo do kredy przedgórza K arpat. Na epikontynentalny charakter m argli z W ęgierki zwrócił ostatnio uwagę również K otlarczyk (1978), uważając, że pow stały one w okresie połą
czenia basenu skolskiego z morzem epikontynentalnym .
Szczegółowe opracowanie m argli z W ęgierki opublikował Burzewski (1966), podając ciągłe profile w arstw inoceramowych zaw ierających wkładki m argli bakulitowych. A utor ten wypowiada pogląd, że m argle bakulitowe są utw oram i fliszowymi związanymi facjalnie z najw yższą częścią w arstw inoceramowych. Soczewkowata form a występowania m argli świadczy o ich osuwiskowej genezie. M ateriał klastyczny i wa
pienny pochodzi z jednego petrograficznie zróżnicowanego obszaru.
Margle osadzały się wraz z m ateriałem klastycznym w strefie brzeżnej zbiornika i na drodze osuwiskowej były przemieszczane w miejsce (re)depozycji. Cytowany au to r nie podaje, w jakim stopniu korzystał z odsłonięć sztucznych dla zestawienia ciągłych profilów w arstw ino-
ceramowych i m argli bakulitowych. Odsłonięcia n aturalne są w tej czę
ści K arpat fragm entaryczne.
Bromowicz (1974) uściślił pozycję m argli bakulitow ych w obrębie w arstw inoceramowych. W górnych w arstw ach inoceramowych wyróż
nił on od dołu:
— kompleks łupkowo piaskowcowy
— kompleks odznaczający się obecnością m argli bakulitow ych i grubo- ławicowych piaskowców oraz żwirowców iłowych
— koimipleks łupkowo piaskowcowy przechodzący do pstrych łupków eocenu.
Cytowany autor pierwszy zwrócił uwagę na współ występowanie m ar
gli ze żwirowcami iłowymi.
Ostatnio K otlarczyk (1978) wprowadził w miejsce dotychczasowej nazwy „w arstw y inoceramowe” form alną jednostkę litostratygraficzną określoną jako form acja z Ropianki (f:m) 1. M argle z W ęgierki stanowią w tym ujęciu charakterystyczny elem ent ogniwa z Leszczyn (og) wcho
dzącego w skład tej formacji. W tej samej pracy K otlarczyk wyraził pogląd, że przynajm niej część m argli była redeponowana przez osuwiska podmorskie w głębsze partie basenu. N atom iast m argle fukoidowe tow a
rzyszące marglom z W ęgierki stanowią według tego autora flisz w apien
ny gromadzący się w brzeżnej strefie basenu.
W dalszym ciągu pracy utrzym ane jednak zostanie nadal określenie
„m argle z W ęgierki”, które najlepiej precyzuje tem at pracy a ponadto m a historyczny priorytet i nie jest sprzeczne z obwiązującymi zasadami term inologii litostratygraficznej.
M akrofauna znaleziona w m arglach z W ęgierki wskazuje wiek n a j
wyższego kaimpanu — m astryehtu (patrz Bieda i in. 1963). Zdaniem K otlarczyka (1979) cytow ana w literatu rze m akrofauna świadczy raczej o dolnom astrychskim wieku margli. Bogata m ikrofauna otwornic wa- pienno-skorupow ych potwierdza wiek mastryChski (Gucik 1962, Gucik, Morgiel 19'65).
OBSZAR WYSTĘPOWANIA MARGLI Z WĘGIERKI
Margle z W ęgierki w ystępują w zewnętrznej części jednostki skol- skiej, m iędzy dolną Wisłoką na północnym zachodzie a doliną W iaru n a południowym wschodzie. Ku w ew nętrznej strefie jednostki skolskiej
1 Przyjęcie nazwy formacja z Ropianki (fm) jako sformalizowanego odpowied
nika warstw inoceramowych jednostki skolskiej budzi poważne wątpliwości, pole
gające głównie na tym, że locus t y p i c u s formacji z Ropianki znajduje się w tzw.
południowym obszarze występowania warstw inoceramowych, gdzie ich wykształ
cenie różni się wielu istotnymi cechami od wykształcenia warstw inoceramowych w płaiszczowinie -skolskiej (północny rejon inoceraimowy). Ponadto północny i po
łudniowy (magurski) rejon inoceramowy stanowiły dwa odrębne baseny sedymen
tacyjne. Nowa nazwa, poza poprawnością formalną, jest równie mało precyzyjna jak i nieformalne określenie „warstwy inoceramowe”.
---4 5
Fig. 1. Mapa występowania margli z Węgierki w warstwach inoceramowych 1 — warstwy inoceramowe; 2 — badane profile; 3 — margle z infauną; 4 — gra
nica występowania margli z Węgierki; 5 — granice jednostki skolskiej Fig. 1. Map of occurrence of the Węgierka Marls
1 — Inoceraanian Beds; 2 — investigated profiles; 3 — marls with infauna;
4 — extent boundry of Węgierka Martls; 5 — limits of the Skole unit
m argle z W ęgierki w typow ych form ach występowania sięgają po an ty - klinę Dylągow ej-Futom y (Wdowiarz 1939). M argle w ystępujące w na
stępnej ku południowi antyklm ie W ary różnią się litologicznie od m ar
gli z Węgierki.
Badaniami objęto w ystąpienia m argli z W ęgierki wymienione niżej kolejno od wschodu ku zachodowi (fig. 1).
1. Makowa R ustykalna — profil potoku Makówka, lewobrzeżnego do
pływ u Wiaru.
2. Przem yśl — nieczynne kam ieniołom y w Prałkowcach.
3. Krasice koło K rasiczyna — odsłonięcie w korycie Sanu.
4. Bircza — profil potoku lewobrzeżnego dopływ u W iaru płynącego przez Łodzinkę Górną na SE od Birczy.
5. W ęgierka — odsłonięcie w dolinie potoku W ęgierka i w jego bocz
nych dopływach.
6. Babice — odsłonięcia nad Sanem i w dolinkach lewobrzeżnych do
pływów Sanu bezpośrednio na E od Babic.
7. Hucisko Jaw ornickie — profil prawobrzeżnego dopływ u rzeki Mleczka uchodzącego koło stacji kolejki wąskotorowej w Zagórzu.
8. Hadle Szklarskie — odsłonięcie w dolinie prawobrzeżnego dopływu rzeki Mleczka.
9. Husów — odsłonięcia w potoku Husówka.
10. Hyżne — odsłonięcia w dolinie prawobrzeżnego dqpływ u potoku Ta- tyna, uchodzącego na W od kościoła w Huisowie.
11. Wola Rafałowska — profil prawobrzeżnego dopływu potoku Chm iel
nik.
12. Dylągowa — profil potoku Roztoka uchodzącego do Sanu.
13. W ara — odsłonięcie w potoku Magierowka uchodzącym do Sanu.
ZRÓŻNICOWANIE LITOLOGICZNE UTWORÓW MARGLISTYCH WARSTW INOCERAMOWYCH
M a r g l e z W ę g i e r k i
Cechy litologiczne i stru k tu ry uławicenia m argli z W ęgierki pozwa
lają wyróżnić kilka typów tych skał.
Typ pierwszy stanow ią m argle uławicone, bez wkładek skał klastycz- nych. Ten typ m argli odsłonięty jest w kam ieniołom ie w Węgierce, a ponadto w ystępuje w Halach Szklarskich, w Makowej i w Babicach.
Typ drugi stanowią bloki i toczeńce m argli w ławicach iłowych pias
kowców i żwirowców, osadzonych przez podmorskie spływ y osadu. Ten ty p m argli stwierdzono w Makowej, Krasicach, Birczy, Babicach, Hucis
k u Jawornickim , Dylągowej, Hyżnym, Husowie, Woli Rafałowskiej.
Typ trzeci stanowią m argle uławicone w ystępujące wespół z ławicami skał klastycznych: żwirowców iłowych, zlepieńców, piaskowców i m ułow- ców. Ten typ m argli stwierdzono w Hucisku Jaw ornickim , Węgierce, K ra
sicach, Woli Rafałowskiej.
M a r g l e z i n f a u n ą
W profilach wyższej części w arstw inoceramowych w ystępują, oprócz opisanych wyżej typów litologicznych m argli z Węgierki, skały m argliste innego rodzaju. Są to m argle cienkoławicowe z bogatą ichnofauną.
W starszej literaturze karpackiej były one określane nazwą ,,m argli fu-
— 110 —
koidowych”. Udział „fukoidów” w w ystępującym w nich zespole ichno- fauny jest jednak niewielki, dlatego omawiany typ skał będzie okre
ślany dalej bardziej ogólną nazwą „m argli z infauną”.
MARGLE Z WĘGIERKI
P e t r o g r a f i a m a r g l i z W ę g i e r k i
M argle z W ęgierki m ają dość jednolity ch arak ter petrograficzny na całym obszarze występowania, nie ma też istotnych różnic petrograficz
nych między wymienionymi uprzednio ich typam i litologicznymi.
Omawiane skały m argliste składają się z tła ilasto-węglanowego oraz występującego w zmiennych ilościach m ateriału klaistycznego i biokla- stycznego. Zawartość węglanu wapniia w ynosi od 33,4 do 82,1%, dolo
m itu 0—6,5% 1, składników nierozpuszczalnych w kwasie solnym (stęże
nie 1 : 3) 15,9—66,6%. Podrzędnym i 'składnikami isą: piryt, glaukonit i substancja organiczna. Glaukonit, nieregularnie rozproszony w skale, reprezentow any jest przez ziarna kuliste oraz ziarna o nieregularnych zarysach zazębiające się z kryształam i kalcytu.
M ateriał klastyczny stanowią ziarna kwarcu, skaleni i muskowitu.
Kwarc detrytyczny reprezentuje frakcja od średnioziarniistego (m aksy
m alna średnica 0,30 mm) do bardzo drobnoziarnistego piasku (m inim al
na średnica 0,08 mm). Ziarna są ostrokraw ędziste i półostrokrawędziste, z reguły silnie skorodowane. W ystępują zarówno ziarna m onokrystalicz- ne, jak i polikrystaliczne. N iektóre ziarna są silnie spękane. K w arc jest albo rozproszony w skale, albo skoncentrow any w laminach.
Skalenie, w ystępujące w bardzo m ałych ilościach są reprezentow ane głównie przez silnie zserycytyzow ane skalenie potasowe. M uskowit znaj
duje się najczęścej w niewielkiej ilości i w ystępuje przew ażnie na po
wierzchniach laminacji.
Na m ateriał bioklastyczny składają się: skorupki otwornic wapiennych i icfy fragmenty,- drobny detrytus skoru,p małżoraczków i mięczaków.
Często elem enty bioklastyczne (głównie otwornice) pokryte są zew nętrz
nym i inkrustacjam i pirytow ym i. Stosunki ilościowe głównych skład
ników m argli z W ęgierki pozwalają określić omawiane skały jako m argle piaszczyste i wapienie m argiisto-piaszczyste (fig. 2).
Skład m ineralny frakcji ilastej określony został przy zastosowaniu m etody analizy term icznej (DTĄ i TG), częściowo by ł on analizowany również rentgenograficznie. Zawartość frakcji ilastej (poniżej 2 |xm) nie
rozpuszczalnej w kwasie solnym jest niew ielka i wynosi zazwyczaj 5—8% wagowych całej próbki. Głównym składnikiem tej frakcji są m i
nerały ilaste o pakietach mieszanych illitow ych i imontmorillonitowych, obok których w ystępuje drobno rozproszony kwarc.
1 Zawartość CaC03 i CaMgĆ08 wyliczono na podstawie udziału CaO i MgO w częściach rozpuszczalnych w kwasie solnym.
NIEROZPUSZCZALNE W HCL INSOLUBLE IN HCL
.100%
Wapien marglisty marly limestone
100°<
KALCYT CALCITE
Margiel wapnisty Calcareous
marl
DOLOMIT 9 0 100/e DOLOMITE
1 « 2 v 3 + 4
1 —
Fig. 2. Klasyfikacja margli
margle uławicone; 2 — bloki i toczeń oe margli; 3 — margle uławicone w y
stępujące wśród ławic skal klasycznych; 4 — margle z infauną Fig. 2. Classification of marls
1 — bedded marls; 2 — silumip blocks and balls of sandy manls; 3 — marl beds .intercalatiing turbidites; 4 — marls with infauna
Analiza m inerałów ciężkich wykazała we wszystkich trzech typach litologicznych m argli z W ęgierki obecność jednego, stosunkowo m onoton
nego zespołu tych m inerałów (tab. 1). W zespole tym cyrkon, rutyl, tu r- m alin i granat stanowią składniki główne w ystępujące licznie, natom iast staurolit, cyjanit, epidot i ty tan it — składniki poboczne w ystępujące w niewielkich ilościach i nie we wszystkich próbkach. Na uwagę zasłu
guje doskonała selekcja tego zespołu, zawierającego wśród składników głównych tylko najodporniejsze m inerały.
Częstość występowania (poszczególnych m inerałów określono zliczając po 200 ziarn w preparacie. W niektórych próbkach o małej zawartości frakcji ciężkiej liczba ziarn zliczanych była m niejsza, w kilku przypad
kach poniżej 100 ziarn (tab. 1). Cyrkon i turm alin w ykazują najm n iej
szą zmienność częstości w próbkach; najw iększą zmienność objawia gra-
Tabela - Table 1
Skład zespołów minerałów c i ę ż k i c h /w p r o c e n t a c h / Composition of heavy m i n er a l s as se mbl ag es / p e r c e n t /
Próbka
Sample 2D 26 2D76 2D40 2D13 2D3 2D4 2D5 2E67 2D23
Granat
Garnet 10. 0 1 2 . 0 8 . 0 1 1 . 0 1 0 . 0 9 .0 2 . 0 3 6 . 0 8 . 0
Cyrkon
Zirkon 4 8 . 0 58 .0 5 3. 0 4 1 . 0 4 6 . 0 4 7 . 0 4 4 . 0 4 2 . 0 6 8 . 0 Turmalin
Tourmaline 2 1 . 0 9 . 0 1 3 . 0 1 6 .0 1 9 .0 1 8 . 0 1 8. 0 7 . 0 1 3. 0 S t a u r o l i t
S t a u r o l i t e 3. 0 6 . 0 4 . 0 6 .0 5 . 0 1 .0 8 . 0 2 . 0 2 . 0 Rutyl
Rutile 1 3 . 0 1 2 . 0 2 0 . 0 1 9 . 0 1 4. 0 2 1 . 0 2 4 . 0 1 1 . 0 9 . 0 C yja ni t
Kyanite 2 .0 2 . 0 ś l 2 .0 - - 4 . 0 2 . 0 -
Epidot
Epidote 2 . 0 - 1 . 0 2 . 0 - 2 . 0 - - -
Tytani^
T i t a n i t e 1 . 0 1 . 0 1 .0 3 .0 6 . 0 2 . 0 - - -
Próbka
Sample 2D71 2D47 2D49 2D53 2D50 2D18 2D70 2D72 2D74 Granat
Garnet 1 6 . 0 30. 0 18. 0 2 0 . 0 5 5 . 0 1 5 .0 1 1 . 0 1 1 . 0 1 5. 0 Cyrkon
Zirkon 5 4 . 0 3 9. 5 5 2 . 0 38.0 1 8 . 0 4 1 . 0 4 8 . 0 4 0 . 0 4 4 . 0 Turmalin
Tourmaline 11. 0 1 0 . 5 8 . 0 12. 0 7 . 0 1 4. 0 1 6 . 0 2 6 . 0 2 7 . 0 S t a u r o l i t
S t a u r o l i t e 1 .0 1 . 0 3 . 0 5 . 0 3 . 0 1 . 0 1 . 0 ś l 2 . 0 Butyl
Rutile 13. 0 1 3 . 5 16. 0 1 6. 0 14. 0 21 . 0 2 1 . 0 1 8 . 0 1 2 .0 Cyj ani t
Kyanite 1 . 0 3.0 1 . 0 3 . 0 1 . 0 1 . 0 1 . 0 2 . 0 - Bpidot
iSpidote 2 . 0 2 . 0 2 . 0 4 . 0 2 . 0 3 . 0 1 . 0 - - T y t a n i t
T i t a n i t e 2 . 0 - - 2 .0 ś l 4 . 0 1 . 0 3 . 0 -
Ajafibol
Amphibole - - - - śl - - - -
nat. Wartość stosunku częstości maksymalnej do minimalnej wynosi 3,78 dla cyrkonu, 3,85 dla turm alinu, 6,00 dla rutylu i 27,5 dla granatu.
Stosunki ilościowe składników głównych zespołu minerałów ciężkich są dość zmienne. Najmniejszą zmienność wykazuje stosunek tunmalin
/cyrkon: wartość m inim alna wynosi 0,15, m aksym alna 0,65, m ediana 0,28.
Dla stosunku ilościowego ru tyl/cyrkon odpowiednie w artości wynoszą:
m inim alna 0,07, m aksym alna 0,65, m ediana 0,39. Stosunek ilościowy granat/cyrkon w ykazuje największą zmienność: wartość m inim alna wy
nosi 0,09, m aksym alna 3,05, m ediana 0,28. Trzeba dodać, że tylko w jed nej próbce stwierdzono przew agę ilościową granatu nad cyrkonem. Dla wszystkich pozostałych próbek najwyżisza wartość stosunku g ranat/cyr- kon wynosi 0,76.
W grupie składników pobocznych zespołu m inerałów ciężkich m argli z W ęgierki największe częstości w próbkach wynoszą: dla staurolitu 8%
dla ty tan itu 6%, dla cyjanitu i epidotu po 3%.
Większość ziarn m inerałów ciężkich w ykazuje obtoczenie dobre lub dość dobre. Obok ziarn obtoczonych w ystępują ziarna pokruszone i u ła mane, a ziarna o pokroju idiom orficznym spotyka się sporadycznie.
Doskonała selekcja zespołu m inerałów ciężkich oraz stopień obróbki mechanicznej ziarn świadczą, że m ateriał frakcji ciężkiej przeszedł przez kilka cykli sedym entacyjnych. Na podstawie jakościowego składu zespo
łu m inerałów ciężkich można wnioskować, że pierw otnym źródłem tego m ateriału były głównie ^kały magmowe — granitoidy a szczególnie pe- gm atytow e ich odmiany, skały metam orficzne, a w m niejszym stopniu zasadowe skały magmowe.
Zawartość frakcji ciężkiej najw iększa jest w próbkach m argli uła- wiconych bez wkładek skał klastycznych, a najm niejsza w próbkach m argli uławiconych przeław icających się ze skałam i klastycznym i.
A n a l i z a e k o l o g i c z n a m a k r o - i i c h n o f a u n y m a r g l i z W ę g i e r k i
i
Margle z W ęgierki zaw ierają liczną m akrofaunę (taib. 2) (Szajnocha 1899; Nowak 1909; W iśniowski 1918; K otlarczyk e t al. 1972) znajdowaną w kamieniołomie w W ęgierce (form y oznaczone gwiazdkam i w tab. 2) oraz w Prałkow cach, Leszczynach, Łopuszce W ielkiej, Gruszowie i K al
warii Pacławskiej. W analizie ekologicznej w ykorzystano zarówno form y cytowane w literaturze, jak i znalezione przez autorów, oparto się przy tym o k ry teria podane w pracach: N estler 1965, S tanley 1968, Hudson i P alfram an 1969, C arter 1972, Tasch 1973, W alker i Bambach 1974, Fursich 1976. In terpretacja ichnofauny m argli uławiconych oparta jest na obserwacjach z kam ieniołom u w Węgierce.
Fauna m argli z W ęgierki reprezentow ana jest przez am onity (głów
nie Scaphites), bełem nity (bardzo rzadkie), m ałże (głównie P e c te n s. 1.), liczne igły gąbek krzemionkowych, kolce jeżowców, skam ieniałości śla
dowe Rhizocorallium stanowiące efekt działalności życiowej skorupiaków, oraz ru rk i robaków. Zespół faunistyczny składa się zatem głównie z form nektonicznych oraz bentonicznych należących do epifauny. In-
8 — R ocznik PTG 49/1—2
A na li za e k o l o g i c z n a makrofauny ma r gl i z Węgierki E c o l o g i c a l a n a l y s i s o f macrofauna o f t h e Węgierka Marls
— 114 —
T a b e l a - T a b l e 2
- : . - I
Fauna
Tryb ż y c i a - Mode o f l i f e Sposób odżywiania -Trophic c a t e g o ry*1
Nekton
Bentos Drapieżcy
Predators
F i l t r a t o r y Suspensi on f e e d e r s
ü.’ulo jady Depos i t s f e e d e r s iipif auna Infauna
Animonoidea
•TPh.ylloceras X X
Ly t o c e r a s X X
XH o p l i t a s X X
Pachydiscus X X
xHarnitee . x X
B a c u l i t e s X X
XS c a p h i t e s X X
3elemno idea
B e l e m n i t e l l a X X
Lamellibranchia- ta
c P ec tan s i . X X
Avicula X X
X - .
Ostrea X X
Inoceramus . X X
Lima X X
P l i c a t u l a X X
Anomia ' X X
Nucula X X
Leda X X
Annelida X X
cSlady - t r a c e s X X
Arthropoda -
t r a c e f o s s i l s -
'ïïh.'l z 0 c 0 r a 1 l i um X I
S i l i c i s p o n s i a e X I
V a t e g o r i e t r o f i c z n e / T r o ph i c c a t e g o r y / mg Walker K.R. i Bambach R.K* / 1 9 7 4 / Fauna wyst ępując a w kamieniołomie w Węgierce. Fauną from Węgierka quarry.
fau n a reprezentow ana jest jedynie przez bliżej nie określone ślady muło- żerców oraz Rhizocorallia — stru k tu ry pozostawione przez form y pene
tru ją ce w przypowierzchniowych p artiach osadu. Większość fauny ben- tonicznej należy jednocześnie do filtratorów (suspension feeders).
Stan zachowania m akrofauny jest na ogół bardzo dobry. Zachowane są doskonale naw et bardzo cienkie delikatnie urzeźbione m uszle pekte- nów. Można zatem sądzić, że skamieniałości przed ostatecznym pogrze
baniem w osadzie nie ulegały dalekiemu" transportow i i z o r a ły pogrze
b ane w m iejscu lub w pobliżu miejsca bytow ania organizmów. N iew ąt
pliwie in situ znajdują się ślady mułożerców oraz stru k tu ry R hizocoral- lium . Zespół fauny pozwala nam zatem wnioskować o charakterze śro
dowiska, w którym zostały osadzone m argle.
G ł ę b o k o ś ć . Fauna w ystępująca w m arglach z W ęgierki charakte
rystyczna jest dla środowisk płytko wodnych. Rhizocorallia znane są na ogół ze stref tuż poniżej pływów (por. Seilacher, 1964, 1967; Fursich, 1975; Sellwood, 1970 Goldring, Bridges, 1973; Ager and Wallace 1970;
Kaźmierczak i Fszczółkowski, 1968; Kennedy, 1975). Zespół małżów w ska
zuje na środowisko szelfowe (Nestler, 1965). A m onity ch arak te
rystyczne dla m argli z W ęgierki reprezentują (Scott, 1940) strefę infra- nerytyczną (głębokości 7—30 m).
C h a r a k t e r p o d ł o ż a . Zdecydowana przewaga epifauny nad in
fauną wskazuje na dość skonsolidowane stabilne podłoże (por. Purdy, 1964; Thorson, 1957). Również występujące tu stru k tu ry R hizocorallium pozostawione przez organizmy należące do infauny charakterystyczne są dla podłoża o dość znacznym stopniu konsolidacji (por. Fursich, 1975;
Kaźmierczak i Pszczółkowski, 1Ö68). Taka konsolidacja podłoża może być wywołana usuwaniem powierzchniowego osadu przez p rąd y lub też jest rezultatem wczesnej lityfikacji osadu w okresach wolnej sedym entacji (!por. dane ze współczesnych środowisk sedym entacji węglanowej — Shinn 1969, Taft et al. 1968). W ystępowanie stru k tu r R hizocorallium w w yraźnych horyzontach świadczyłoby o okresowo wolnej sedym enta
cji (Kaźmierczak, Pszczółkowski, 1968; Howard, 1975; Rhoads, 1975).
B rak jest jednakże fauny charakterystycznej dla powierzchni typu ,,twardego dna”. Zapewne kilkuprocentow a domieszka m inerałów ilas
tych zaw artych w m arglach stanowiła przeszkodę w dalszej lityfikacji osadów (por. dane w pracy Goldring, Kaźmierczak. 1974).
T u r b u l e n c j a . Przew aga wśród epifauny ,,filtratorów ” nad m u- łożercami wskazuje na ruchliwość wód przydennych spowodowaną sła
bym i prądam i lub falowaniem. Cienkoskorupowa na ogół fauna św iad
czy o dość spokojnych w arunkach sedym entacji. Nierównom ierne roz
mieszczenie fauny w profilu, jej koncentracja w określonych horyzon
tach jak i stru k tu ry sedym entacyjne " w strefach pozbawionych Skamie
niałości wskazywałyby jednak na periodyczne zm iany w arunków hydro
dynamicznych. Dno zbiornika zasiedlane było przez faunę jedynie w okre- 8"
— 116 —
sach dość spokojnych, natom iast w okresach -burzowych życie denne ule
gało zniszczeniu.
Na podstawie analizy ekologicznej m akrofauny m argli z W ęgierki można sądzić, że osady te tw orzyły się w płytkim szelfowym zbiorniku o głębokości rzędu kilkunastu-kilkudziesięęiu m etrów m ającym dobre połączenie z otw artym morzem (obecność dość licznych amonitów!). Dno Zbiornika znajdowało się niew ątpliw ie poniżej podstawy falowania. Se
dym entacja miała, ch arak ter nieciągły, co umożliwiało w okresach zwol-
Tabela - Table 5
Zespoły mikrofauny w raarglacfh z Węgierki '/przybliżone %% okazów/
A - margle uławicone; B - bryły i toczeńce w ławicach spływowych; C- margle uławicone
•<vspółwystępujące z osadami klastycznymi
.rticrOi'aunal a s s e m b l a g e s from the 7/ęgierka tnarls /approx. p e r centage of indiv i d u a l s / A - b e d d e d marls; .B - sl u m p b l o c k s a n d balls; C - single m a r l beds
îrôbka - Sample 2M-7 A
2D43 A
2D50 3-
2D51 B 2D53
B
2D54 3
2D71 3
2D72 A
2D73 A
2D74 A
2D15 c
2D77
Otwornice planktoniczne;
Planktonie Foraminïferâ: 50 55 48 4? 5S 59 71 52 G4 74 17 41
îfeterohelicidae 39 40 40 32 45 37 45 42 53 57 7 30
Globigerinelloiûes 1
Hedbergella? J 10 14 8 10 10 20 20 9 10 15 9 10
Globotruncaüidae 1 <1 1 1 2 S <1 1 2 1 "ł
Ot.vovaice bentoniezae wapienne:
Benthic calcareous 50 45 52 57 44 41 29 48 36 25 •83 59
Poraminifera:
ÎTodosariidae 1
GlandulinidaeJ 2 .i 3 5 3 5 3 4 5 1 5 4
Polymorphinidae \
Pleurostomellidae / 'X 2 2 2 1 1 2 i 1 <l 2
Suliminacea /głównie- | niainlyî Praebulircina, I Pseudouvigerinfi/ J
6 3 5 4 4 4 6 6 4 S 6
olivinitidae 2 <1 <1 <1 <n li <1 1 'i <1 -i 1
^•ibicididae, Osanguln- riidae,Anomalinidae, Alabaminidae,Discorbidae, inne-fjther Rotaliina
j 36 33 4? 30 *18 32 26 17 57 44
Konionidae 2 2 2 <1 <1 •i <1 Ç} <1 <1 1 2 -
Otwornice aglutynujące:
Arenaceous^ Poraminifera;
Ataxo phragmiidae <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1
Inne skamieniałości: , Other microfossils:
Małźoraczki-Ostracoda SOC X X X X X X X X X X *
Okruchy inoceraraów
Inoceramus fragments X X X X X
Kolce jeżowców
Echinoderms spines X X X
Igły gąbek
Sponge spicules X X X X X X 3
Promienice-Radiolaria 3C X X
Okrzemki-Diatomeae X
nionej sedym entacji wczesną lityfikację osadów oraz zasiedlanie dna przez epifaunę a także infaunę w ym agającą dość skonsolidowanego pod
łoża (tab. 2).
A n a l i z a e k o l o g i c z n a m i k r o f a u n y m a r g l i z W ę g i e r k i Margle z W ęgierki zaw ierają bogaty zespół mikroskaimieniałości oraz drobnoziarnisty m ateriał bioklastyczny. Stwierdzono występowanie otwornic w apiennych bentonicznych i planktonicznych (liczne), prom ie
nie i okrzem ek (rzadkie), otwornic aglutynujących (bardzo rzadkie), m ał- żcraczków (rzadkie) igieł gąbek. Otworndce są na ogół niezJbyt dobrze zachowane, często uszkodzone.
Skład zespołów otwornic określono we frakcji 0,1—0,5 m m m ate
riału szlamowanego, zliczając 300 okazów w próbce. Oznaczenia prow a
dzono w m iarę możliwości do szczebla gatunku, rodzaju lub rodziny, stosując system atykę według Loeblich i Tapipan (1964). Oznaczone for
m y pogrupowano, wydzielając otwornice planktoniczne, bentoniczne w a
pienne, bentoniczne aglutynujące. Tabela 3. przedstaw ia rodziny i ro
dzaje dominujące w tych grupach.
W zespołach m ikrofauny (tab. 3) w ystępują prawie wyłącznie otw or
nice wapienne bentoniczne i planktoniczne. Wśród otwornic plankto
nicznych przew ażają okazy z rodzin Heterohelicidae, Planom alinidae i Hedbergellinae?, które łącznie stanowią 16% (2D15) do 72% (2D74) w ze
spole. Okazy z rodziny G lobotruncanidae osiągają zaledwie 1% do 6%
(2D71). Duży udział otwornic z rodziny Heterohelicidae a .mała liczeb
ność okazów z rodziny G lobotruncanidae w skazyw ałaby na środowisko niegłębokie. Heterohelicidae i Hedbergellinae jako organizmy przeważnie epipelagiczne mogły łatw iej rozprzestrzeniać się na obszar szelfu niż Glo
botruncanidae określane jako przeważnie mezo- i batypelagiczne (Sliter 1972, Scheibnerovâ 1976).
Nikły jest w tych zespołach udział otwornic aglutynujących (poniżej 1%) przeważnie z rodzin A taxophragm iidae, Textulariidae, Astrorhiizidae.
Znalezione tu okazy m ają skorupkę zbudowaną z udziałem węglanu w a
pnia.
W tabeli 4 zestawiono niektóre rodzaje otwornic znalezione w m ar- glach z W ęgierki oraz zakresy głębokości bytowania tych otwornic w środowiskach morskich według danych z literatu ry (Saidowa 1961, Hanzlikovâ 1969, S liter i Baker 1972, M urray 1973, Książkiewicz 1975, Scheibnerovâ 1976, Boltovskoy i W right 1976, Sliter 1977, Olsson 1977).
Współwystępowanie tych rodzajów otwornic bentonicznych z uwzględ
nieniem przewagi H eterohelicidae w planktonie i nikłego udziału otwor
nic aglutynujących może wskazywać na szelf zew nętrzny jako obszar pochodzenia zespołów m ikrofauny znajdujących się w m arglach z Wę
gierki (por. Książkiewicz 1975).
— 118 —
Rodzaje otwornic znalezione w marglach z Węgierki oraz zakres głębokości ich bytowania w morskich środowiskach.
Foraminifers found in the Węgierka Marls and their depth ranges in marine basins.
/wg - acc.t'o: Saidova 1961 ;Sl'iter,Baker 1972;Murray 1973}
Scheibnerovä 1976;Boltovskoy,Wright 1976; Sliter 1977;
Olsson 1977/
Tabela - rTable 4
Dorothia Dentalina Nodosaria Lenticulina Saracenaria iVarginulina Lagena Fissurina Pleurostomella Guttulina Globulina Praebulimina Pseudouvigerina Bolivina
Cibicides Osangularia Gyroidinoides Anomalina Gavelinella Alabamina Gyroidina Chilostomella Quadrimorphinaj Pullenia
Nonionella
S2
Wewn.
Inner
:elf - Sh
Środkowy Middle
elf
Zewn.
Outer
Stok h
Górny Upper
:ontynent Slope Środkowy
Middle alny
Dolny Lower
Przedstaw iona analiza mikropaleontologiczna ujaw nia ponadto, że nie ma istotnych różnic między zespołami m ikrofauny pochodzącymi z róż
nych typów margli z W ęgierki (tab. 3).
Niektóre otwomice margli z Węgierki,
próbka £B54 — bryły i toczeńce w ławicach spływowych
S o m e Foraminifera from the Węgierka Maxis sample 2D53 — slump ball
Tabela Table 5
Otwomice planktoniczne:
Planktonie Foraminifera:
Heiterohelix globulosa (Ehrenberg) H. striata (Ehrenberg)
H. glabrans (Cushman)
Pseudotextularia elegans (Rzehak) P. irucbicosa (Egger)
Guembelitria cretacea Cushman Globigerinelloides aspera (Ehrenberg) G. multispina (Lalicker)
Hedbergella? sp.
Rugoglobigerina rugosa (Plummer) Globotruncana area (Cushman) G. fornicata Plummer
G. coritusa (Cushman) G. stuarti (de Lapp.)
G. mayaroensis Bolli Otwornice bentoniczne:
Benthic Foraminifera:
Dorothia retusa (Cushman) Dentalina cf. gracilis d’Orbigny Lenticulina comptoni (Sowerby) Saraoenaria triangularis (d’Orbigny) Marginulina bullata Reuss
Pseudonodosaria manifesta (Reuss) Oôlina apiculata Reuss
Fissurina orbignyana Sequenza Guttulina adhaerens (Olszewski)
G. communis d’Orbigny G. caudata Fomasini Globulina lacrima Reuss Praebulimina laevis Beissel P. spinata (Cushman, Campbell) Pseudouvigerina cristata (Marsson) Boldvinoides sp.
Bolivina incrassata Reuss Cibicides excavatus Brotzen
Alabamina obtusa (Burrow, Holland) Osangularia cordieriana (d’Orb.) Gyroidinoides globosus (Hagenow) G. nitidus (Reuss)
G. girardanus (Reuss)
Anomalinoides cf. affinis (Hantken) Gavelinella sandidgei (Brotzen)
Chilostomella trinitatensis (Cushman, Todd)
Quadrimorphina allomorphinoides (Reuss)
Pullenda minuta Cushman Nonionella troostae (Visser) N. cf. austinana Cushman
N. oretacea Cushman
M ikrofauna potwierdza m astrychski wiek m argli z W ęgierki. Udoku
m entow any jest górnom astrychski poziom z G lobotruncana m ayaroen
sis 1 (tab. 5). Dolna granica wieku m argli z W ęgierki nie została przez nas mikropaleontologicznie ustalona.
A n a l i z a s e d y m e n t o l o g i c z n a m a r g l i z W ę g i e r k i I. Margle uławicone bez w kładek osadów klastycznych
W ystępowanie m argli bez wkładek osadów klastycznych stwierdzono w czterech punktach: W ęgierka — kamieniołom, Hadle Szklarskie, Ma
kowa, Babice.
Kamieniołom w Węgierce stanowi największe odsłonięcie tego typu m argli (Pl. I, fig. 1). Margle wystęipują tu w ławicach o miąższości
1 Stwierdzono tu nannoplankiton z Nephrolithus frequens (inf. ust. dr. E. Gaź- dzickiej)
— 120 —
15—-50 cm. Spągowe i stropowe powierzchnie ławic są ostre, w fugach międzyła wicowych w ystępują w arstew ki iłowe o miąższości rzędu m ili
metrów. Margle s^ piaszczyste, lam inowane z detrytusem roślinnym i mu'skowitem na płaszczyznach lam inacji. Na powierzchniach ' stropo
wych niektórych ławic w ystępują prostolinijne asym etryczne riplem arki (Pl. II fig. 2), a na spągowych i stropowych powierzchniach skam ienia
łości śladowe reprezentow ane przez Rhizocorallium.
Margle w ystępujące w Hadlach Szklarskich są litologicznie bardzo podobne do odsłoniętych w kamieniołomie w Węgierce.
Nieco inna odmiana m argli w ystępuje w Babicach i w Makowej (PI.
II fig. 1). Są to naprzem ianległe w arstw y m arglu piaszczystego grubo łupiącego się, o miąższości 10— 40 cm, i w arstw y m arglu łupkowego cienko łupiącego się o miąższości 30— 100 cm. Granice pomiędzy w ar
stwami są nieostre. Margle piaszczyste są w yraźnie laminowane, m argle łupkowe pozbawione są lam inacji; zaw ierają one m ateriał frak cji pyla- stej i ilastej. Muskowit w ystępuje zarówno w m arglach piaszczystych, jak i w m arglach łupkowych.
N ajbardziej charakterystyczną stru k tu rą sedym entacyjną opisywa
nego typu m argli jest lam inacja. Lam iny są stosunkowo ciągłe, i tam gdzie w arunki odsłonięcia na to pozwalają, można je śledzić na długości kilku metrów. Często obserwuje się wyklinowywanie lamin.
Obserwacje mikroskopowe pozwalają stwierdzić, że najczęściej spo
tykany typ lam inacji polega na przekładaniu się lam in m ikrytow o-ila- stych i lam in sparytowych. Igły gąbek są ułożone równolegle do lam i
nacji lub chaotycznie w miejscach, gdzie lam inacja zanika. K w arc o m a
ksym alnej średnicy ziam 0,30 m m w ystępuje w niewielkiej ilości, lo
kalnie tworząc skupienia w postaci nieregularnych smug.
W drugim typie lam inacji w ystępują na przem ian lam iny złożone z ziarn kw arcu ze spoiwem sparytow ym i lam in zbudowanych z m ikro- sparytu i m ikry tu z igłami gąbek układającym i się równolegle do lam i
nacji. Grubość lam in wynosi od 1 do 4 mm. W grubszych lam inach kwarcowych zaznacza się niekiedy w arstw ow anie przekątne ty p u ta bularnego. K rótkie soczewkowate lam iny tego typu są zaczątkowymi izolowanymi riplem arkam i. M aksymalna średnica ziarn kw arcu wynosi
0,3 mm.
W typie trzecim lam iny zaznaczone są koncentracją blaszek miki. Po
między lam inam i w ystępuje m argiel z m ałą ilością rozproszonych rów nom iernie ziarn kw arcu i z obfitym m ateriałem bioklastycznym . M aksy
m alna średnica ziarn kw arcu wynosi 0,22 mm.
W ystępowanie lam inacji i riplem arków świadczy o transporcie m a
teriału klastycznego i bioklastycznego, w tym także m ateriału węgla
nowego, którego pierw otna tek stu ra została zatarta przez późniejszą re krystalizację, zarówno w dolnym reżim ie przepływu, jak i w górnym reżimie przepływu. Ławice, w których w zrasta ku stropowi miąższość
i gęstość lam in m ikrytow o-ilastych, mogą świadczyć o stopniowym zm niejszaniu energii prądu deponującego ławicę. Uwzględniając wyniki analizy ekologicznej m akrofauny i m ikrofauny, należy przypuszczać, że sedym entacja m argli bez wkładek skał klaistycznych następow ała w mo
rzu płytkim przy udziale prądów burzowych dostarczających większych ilości m ateriału osadowego do obszaru depozycji. W okresach zwolnio
nej sedym entacji na dno m ogły oddziaływać słabe prądy pływowe.
II. Bloki i toczeńce m argli w ławicach iłowych piaskowców i żwirowców
Bloki i toczeńce m argli tkwiące w ławicach iłowych piaskowców i żwirowców m ają rozm iary liniowe od decym etrów do kilku metrów.
Najczęściej w ystępują bloki ostrokrawędziste, rzadsze są toczeńce z wi
docznymi zawinięciami krawędzi (Pl. I fig. 2). W brzeżnej p artii blo
ków i toczeńców w ystępują otoczki, w których ziarna piasku wciśnięte są w m argiel na głębokość do 2 cm. Bromowiez (1974) opisuje w ystę
powanie w rejonie Birczy toczeńców m arglowych opancerzonych oto
czakami o średnicy 1 cm.
Bloki i toczeńce m argli w ystępują w zróżnicowanych litologicznie, bardzo grubych ławicach osadzonego przez podmorskie spływ y osadu.
Najczęściej są to piaskowce ilaste barw y czarnej lub czarnobrunatnej (w ystępujące w Babicach, Dylągowej, Hyżnym i Woli Rafałowskiej), niekiedy żwirowce ilaste (Hucisko Jawornickie) zaw ierające większe ilo
ści otoczaków frakcji żwirowej lub mułowce piaszczyste o mniejszej za
wartości frakcji piaskowej (Makowa). Spotykane są także ławice pias
kowców rozsypliwych pozbawionych m asy podstawowej i spoiwa, a za
wierające bloki margli. Blokom m argli towarzyszą w takich ławicach bloki piaskowca zlepieńcowatego oraz mułowca z w kładkam i piaskowca i bloki łupku marglistego. Takie ławice w ystępują w Babicach i w K ra
skach.
Margle w ystępujące w postaci bloków i toczeńców są ew identnie re- deponowane przez podmorskie osuwiska i spływy osadu. Pierw otny cha
rak ter sedym entacyjny tych m argli nie różni się natom iast od opisa
nych poprzednio m argli bez wkładek skał klastycznych. M argle te osa
dzały się w m orzu płytkim , a następnie zostały redeponow ane do głęb
szej części basenu sedym entacyjnego.
III. Margle uławicone w ystępujące wespół z ławicami skał klastycznych W typie tym można wydzielić trzy odm iany m argli na podstawie ich cech litologicznych i stosunku do współwystępujących skał klastycz
nych.
W odmianie pierwszej m argle w ystępują ponad utw oram i podm or
skich spływów osadu — piaskowcami iłowymi lub żwirowcami iłowym iv
— 122 —
z którym i wiążą się ciągłym przejściem litologicznym. Margiel jest pia
szczysty, frakcjonalnie uziarniony, o zm niejszającej się ku górze do
mieszce piasku, niekiedy laminowany, zawiera bloki innych skał: pias
kowców, czarnych mułowców lub łuipków, wapieni jurajskich. Miąższo
ści zespołów warstw: żwirowiec iłowy — margidl lu b piaskowiec iło
wy — m argiel zm ieniają się w granicach od 12 m (w tym żwirowiec iłowy 8 m, margiel 4 m — Hucisko Jawornickie) do 1,40 m (w tym piaskowiec iłowy 80 om, m argiel 60 cm — Wola Rafałowska).
W odmianie drugiej ławice m arglu przekładane są ławicam i piaskow
ca lub mułowca. Margiel jest mikowy, frakcjonalnie uziarniony, w czę
ści spągowej ławicy silniej, piaszczysty lub mułowcowy, lam inow any z piaszczystymi lam inam i i soczewkami z laminae ją przekątną. Granica z podścielającym mułowcem lub piaskowcem jest ostra. Stropowa po
wierzchnia ławic m arglu jest ostra, niekiedy zdeformowana przez po
grąży nadległego mułowca.
Tego rodzaju ławice obserwowano w Hucisku Jaw ornickim i w W ę
gierce (odsłonięcia w bocznym praw obrzeżnym dopływie potoku W ęgier
k a na N od kamieniołomu). Miąższości zespołów ławic: piaskowiec lub mułowiec — m argiel lam inow any wynoszą od 7,0 m (w tym piaskowiec
1 m, m argiel lam inow any 6 m — Hucisko Jaw ornickie) do 60 cm (w tym mułowiec 30 cm, m argiel lam inowany 30 cm — Węgierka).
Laminowane mułówce — nie podścielające ław icy m arglowej, ale identyczne z mułowcami w ystępującym i pod ławicami m arglu zaw iera
ją niekiedy bloki piaskowcowe.
Trzecią odmianę stanowią soczewkowate ławice piaszczystego m arglu o miąższości 10—40 cm oraz cieńsze, o miąższości poniżej 10 cm, z po
wierzchnią stropową pokrytą riplem arkam i. Ławiczki takie w ystępują w jasno zabarwionych mułowcaeh przedzielających bardzo grube ławice rozsypliwego piaskowca średnioziarnistego i gruboziarnistego w odsło
nięciach w dolinie Sanu w K raskach.
Oipisane wyżej odm iany trzeciego typu m argli w spółw ystępują z utw oram i klastycznym i typu fliszowego osadzanymi przez prądy za
wiesinowe i inne podmorskie ruchy masowe osadu. Same m argle skła
dają się z płytko wodnego m ateriału osadowego, jak w ykazują w yniki analizy mikropaleontologicznej, przemieszczonego przez podmorskie g ra
w itacyjne prądy zawiesinowe lub spływ y osadu i osadzonego w głęb
szych częściach basenu sedym entacyjnego. M ateriał osadowy był nie- zlityfikow any i ulegał zdyspergowaniu w czasie transportu. Obecność lam inacji poziomej i lam inacji przekątnej wskazuje, że w niektórych ispływach rozw ijała się turbulencja.
Doświadczalnie stwierdzone przejście spływu osadu typu d ebris flów w tu rb u len tn y prąd zawiesinowy opisał H am pton (1972). Przejście takie następuje poprzez zmieszanie spływającego osadu ż wodą u czoła spły
wu i tworzenie turibulentnej w arstw y pokryw ającej spływ ający osad. Po zatrzym aniu się spływ u osadu (debris flow ) taka tu rb u len tn a warstw a
usamodzielnia się i może kontynuow ać ruch na pochyłości dna jako gę
sty prąd zawiesinowy (Kelling i Stanley, 1976).
M argle w ystępujące ponad żwirowcami iłowymi lub piaskowcami iłowymi i połączone z nim i stopniowym przejściem (odmiana pierwsza) są m asyw ne ■— nie laminowane — i zaw ierają bloki skalne. Reprezen
tu ją one osady spływów ty p u debris flow . Zdyspergowany drobnoziar
nisty m ateriał osadowy m arglu został podczas transportu częściowo od- segregowany od gruboziarnistego m ateriału osadowego utw orów podście
lających.
Margle ' przekładane mułowcami i tworzące soczewkowate ławice w mułowcach o ostrych powierzchniach stropowych i spągowych repre
zentują zapewne osad usamodzielnionej w arstw y tu rb u len tn ej rozwi
niętej ze spływu osadu typu debris flow .
M ateriał osadowy budujący ławice m argli pomimo zdyspergowania nie był poddany ważniejszym m odyfikacjom w skutek hydraulicznego sortowania. Stąd m ikrofauna, m akrofauna i m ateriał bioklastyczny po
siadają cechy pierwotnego płytkowodnego środowiska sedym entacji.
MARGLE Z INFAUNĄ
Margle z infauną tw orzą cienkie w arstw y w ystępujące w obrębie ła
wic o zróżnicowanej litologii w sąsiedztwie opisanych wyżej m argli z W ęgierki (Wola Rafałowska, Dylągowa, Hucisko Jawornickie). Margle z infauną w ystępują też w w ew nętrznej części jednostki skolskiej w gór
nej części profilu w arstw inoceramowych, gdzie m argle z W ęgierki są nieobecne (Bircza, Wara).
W arstw y m arglu w ystępują w sekwencjach frakcjonow anych (wiel
kość ziarna m aleje w sekw encji ku górze w kolejnych warstwach). M ar- giel zwykle w ystępuje ponad mułowcem lub piaskowcem a pod łupkiem margilistym. Przejścia pomiędzy w arstw am i są ciągłe. Rzadziej w ystępu
ją w arstw y m arglu wśród łupków ilastych. W takich przypadkach przej
ścia pomiędzy w arstw am i są ostre, a m argle w ykazują słabo wyrażone uziarnienie frakcjonalne. W tych m arglach w ystępują lam iny z tab u larnym warstwowaniem przekątnym mikroskopowej skali, a w partiach stropowych m ilim etrow ych rozm iarów riplem arki.
Obserwacje te pozwalają interpretow ać m argle z infauną jako osad słabych prądów zawiesinowych. P rzykłady sekwencji w arstw zaw ierają
cych mairgie z infauną przedstaw ia fig. 3.
P e t r o g r a f i a
W skład m argli z infauną wchodzi kalcyt w postaci m ikrosparytu, isp-arytu a lokalnie m ikrytu oraz subs+ancja ilasta. Są one pozbawione m ateriału klastycznego frakcii piaskowej i na ogół nie zaw ierają m ate
riału bioklastyczn°go. Rozmieszczenie m ikrytu i substancji iłowej pod
kreśla niekiedy lam inację. M argle z domieszką m ateriału klastycznego
124 —
frakcji piaskowej i m ateriału bioklastycznego spotykane są sporadycz
nie. Zaw artości m inerałów ilastych nie w ykazuje większych różnic w stosunku do m argli z W ęgierki. Podobnie zespół m inerałów ciężkich stw ierdzony w m arglach z infauną nie odbiega jakościowo od zespołu m inerałów ciężkich m argli z W ęgierki. Ilościową różnicą jest bardzo niska zawartość m inerałów ciężkich w m arglach z infauną.
DYLĄGCWA BIRCZA I WARA BIRCZA D
T ^T
T 2 3
10cm
— 4
--- 5 _ 6 i/jjj 7
■l'-f i l ■
Fig. 3. Sekwencje warstw zawierających margle z infauną
1 — piaskowce; 2 — mułowce; 3 — margle; 4 — łupki ilaste; 5 — przejście oiągłe;
6 — granica ostra; 7 — laminacja przekątna Fig. 3. Sequences containing marls with infauna
1 — isarudstone; 2 — mudstone; 3 — marl; 4 — clayey shale; 5 — gradual passage;
fi — sharp boundary; 7 — diagonal lamination
Wśród badanych próbek 50% nie zawierało przeźroczystych m inera
łów ciężkich, a 25% próbek wykazywało ich bardzo niską zawartość.
Zmienność zawartości poszczególnych składników zespołu m inerałów ciężkich jest większa niż w przypadku m argli z Węgierki.
Główne składniki m argli z infauną isą takie same jak w m arglach z Węgierki: kalcyt (39,1—71,1%), dolomit (0—6,5%) i m ateriał nierozpu
szczalny w kwasie solnym (28,8—54,4%). Różnice ilościowe polegają na nieco większej zawartości m ateriału nierozpuszczalnego a m niejszej za
wartości kałcytu w m arglach z infauną. M argle te określić można pe
trograficznie jako m argle w apniste i wapienie m argliste. Składnikam i drugorzędnym i są p iry t i substancja organiczna.
