W iadomości B otaniczne 59(3/4): 85 -9 8 , 2015
Towarzystwo Naukowe Krakowskie i jego rola w rozwoju polskiej botaniki
Piotr Kö h l e r
Ko h l e r P. 2015. Cracow Academic Society and its role in the development o f Polish botany.
Wiadomości Botaniczne 59(3/4): 85-98.
The Cracow Academic Society was established in 1815. In its early days it was closely linked to the Jagiellonian University o f Cracow. These links were broken in 1856. In 1872 the Society was transformed into Academy of Sciences and Letters. Throughout its history, 39 botanists became members o f the Society. Most o f them lived in Cracow and in the Congress Kingdom o f Poland.
The botanical collections of the Society included books and herbaria. In 1856 the Society started its own library. It was expanded mainly by way o f book exchanges, and several botanists made bequests of theirs own books. During the meetings of the Society 23 papers in botany were presented.
Such a small portion o f papers in botany may either meant that botanists were less active or that this branch of science was less popular at that time. The Society announced several competitions.
Papers in botany were awarded prizes in the J. Jakubowski competition and in the W. Siemieński competition. These two played a major role in the development of botany in the research centre o f Cracow. The competitions provided stimuli for field studies, and hence led to the publication o f the first modern studies o f flora. The Society played also a special role in the organization of botanical research. His Physiographical Commission was one o f the first institutions in Europe carrying out planned research projects using grants awarded annually.
Ke y w o r d s: history of botany, Poland, Cracow Academic Society
P io tr K öhler, In sty tu t B o ta n iki U niw ersytetu Ja g iello ń skieg o , ul. K opernika 27, 31-501 K raków , e-mail:
piotr.kohler@ uj.edu.pl
W STĘP
W roku 2015 przypada dwusetna rocznica zało
żenia Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (TNK). Skromna ta instytucja dała początek Akademii Umiejętności, która w 1919 roku zmie
niła nazwę na obecną: Polska Akademia Umie
jętności. TNK powstało prawie równocześnie z Wolnym Miastem Krakowem (Rzeczpospolitą Krakowską) w 1815 roku. Walnie przyczyniło
się w późniejszych latach do zapoczątkowania nowoczesnych polskich badań botanicznych.
Przed kilkunastu laty opracowałem botaniczny aspekt działalności TNK i wywodzących się zeń Akademii (Köhler 2002) oraz zestawiłem bibliografię ich publikacji botanicznych (Köhler 2004). Okrągła rocznica - dwustulecie powsta
nia - jest okazją do przypomnienia zasług dla polskiej botaniki tej dziś już trochę zapoznanej krakowskiej instytucji.
This is an O p en Access article d istributed u n der th e term s o f th e C reative C om m ons A ttrib ution 3.0 License 85
ZARYS H IS T O R II TNK
Wolne Miasto Kraków powstało 3 V 1815 roku. Wkrótce potem przystąpiono do organizo
wania Towarzystwa Naukowego Krakowskiego.
Najstarszy Statut (1816) został zatwierdzony 9 XII 1815 roku, a pierwsze posiedzenie odbyło się 25 II 1816 roku. Towarzystwo było wtedy ściśle związane z Uniwersytetem Krakowskim. Przez pierwszych kilkanaście lat Towarzystwo odby
wało dość regularnie posiedzenia. W tym okresie od 1 X 1831 do 30 IX 1833 roku botanik Alojzy Rafał Estreicher (1786-1852) (Ryc. 1) był nawet prezesem TNK. W latach trzydziestych XIX w.
zarysował się pierwszy kryzys w pracach TNK.
Wyjściem było wprowadzenie nowego Statutu w 1840 roku (opublikowanego w roku 1841) i kolejnego w 1848 roku. Szczególnie drugi z nich wprowadził nową organizację wewnętrzną TNK.
Zreorganizowanie Towarzystwa przyczyniło się do ożywienia badań naukowych. Rozpoczęto wtedy gromadzenie zbiorów naukowych. Jednym z pierwszych obiektów był słynny Światowid wydobyty ze Zbrucza. Roztoczono opiekę nad zabytkami Krakowa, które ucierpiały podczas wielkiego pożaru miasta w 1850 roku. Niestety,
Ryc. 1. Alojzy Rafał Estreicher - por
tret. Mal. J. Szynalew ski?, ol. pł. ok.
1880, wł. M uzeum UJ.
Fig. 1. A lojzy R afał Estreicher - oil p o rtrait painted b y J. S zynalew ski?, ca. 1880. From the collections o f the Jagiellonian U niversity M useum.
rząd austriacki odmówił zatwierdzenia tego Sta
tutu ze względu na połączenie Towarzystwa z Uniwersytetem Jagiellońskim niespotykane w innych towarzystwach i uniwersytetach dzia
łających wtedy w Austrii. Przygotowano więc następny Statut (zatwierdzony przez cesarza 13 V 1856 roku), w którym Towarzystwo zostało oddzielone od UJ. N a okres obowiązywania ostatniego Statutu przypada najefektywniejszy czas działalności TNK. Tworzono wtedy komisje specjalne grupujące przedstawicieli tej samej gałęzi nauki (w tym Komisję Fizjograficzną).
Na większą skalę rozpoczęto gromadzenie wła
snych specjalistycznych zbiorów naukowych (np.
geologicznych1, zielnika2) i własnej biblioteki3.
TNK działało samodzielnie do 1872 roku, kiedy przekształciło się w Akademię Umiejętności.
BOTANICY - CZŁONKO W IE K R A JO W I I ZAGRANICZNI ORAZ
KONTAKTY Z ZAGRANICĄ
Wśród członków TNK byli także i botanicy.
Z chwilą powstania Towarzystwa jego członkami zostali Alojzy Rafał Estreicher - profesor historii naturalnej i dyrektor Ogrodu Botanicznego UJ, oraz Stanisław hr. Wodzicki (1764-1843) - prezes Senatu Rządzącego Wolnego Miasta Krakowa w latach 1815-1831, późniejszy autor O Chodo- waniu, użytku, mnożeniu i poznawaniu Drzew, Krzewów, Roślin i Ziółcelnieyszych [...] (t. 1-3, 1818-1820). W kolejnych latach do grona człon
ków dołączyli m.in. 11 IV 1829 roku Adam Tytus hr. Działyński (1796-1861) - późniejszy założy
ciel arboretum w Kórniku (1840), 15 IV 1833 roku Willibald Besser (1784-1842) - autor pierwszej flory Galicji Primitiae Florae Galiciae (t. 1-2, 1809), 12 XII 1842 roku Ignacy Rafał Czer- wiakowski (1808-1882) - późniejszy profesor botaniki na Uniwersytecie Jagiellońskim, dyrektor
1 Obecnie w zbiorach Ośrodka Badawczego Instytutu N auk G eologicznych PAN w Krakowie.
2 Obecnie w Zielniku Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN w K rakow ie (KRAM ).
3 Obecnie Biblioteka N aukow a Polskiej Akadem ii U m iejęt
ności i Polskiej A kadem ii N auk w Krakowie.
Ogrodu Botanicznego UJ i w spółorganizator Komisji Fizjograficznej, 1 V 1847 roku Stefan Endlicher (1805-1849) - profesor botaniki Ce
sarskiego Uniwersytetu Wiedeńskiego i autor jednego z systemów roślin, 17 III 1849 roku Gotthelf Fischer von Waldheim (1771-1853) - wiceprezes Akademii Lekarskiej w Moskwie, założyciel i wiceprezes Moskiewskiego Towa
rzystwa Badaczy Przyrody, autor m.in. kilku prac paleobotanicznych, 27 X 1849 roku Stanisław Batys Gorski (1802-1864) - były kierownik Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wileńskiego, Wojciech Jastrzębowski (1799-1882) - doskonały florysta i profesor Instytutu Rolniczo-Leśnego w Marymoncie pod Warszawą, i Michał Hieronim hr. Leszczyc-Sumiński (1820-1898) - autor pracy Zur Entwickelungs-Geschichte der Farrnkräuter [...] (1848), w której jako pierwszy opisał pełny cykl rozwojowy paproci, 15 VI 1857 roku Feliks Berdau (1826-1895) - znakomity florysta, 21 II 1859 roku Jan Kanty Hiacynt Łobarzewski (1814-1862) - założyciel i kierownik Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Lwowskiego, 16 VII 1862 roku Franciszek Herbich (1791-1865) - znakomity botanik, późniejszy inicjator zało
żenia Komisji Fizjograficznej, 31 X 1863 roku Auguste François Le Jolis (1823-1904) - algolog i prezes Cesarskiego Francuskiego Towarzystwa Badaczy Przyrody w Cherbourgu, a 11 XI 1865 roku Józef Warszewicz (1812-1866) - podróżnik, odkrywca wielu gatunków storczyków, inspektor Ogrodu Botanicznego UJ. Łącznie członkami Towarzystwa Naukowego Krakowskiego zo
stało 39 amatorów i profesjonalnych botaników.
Mniej niż połowa z nich (19) już przed wyborem miała jakieś publikacje botaniczne lub osiągnię
cia naukowe. Pozostali zainteresowali się b o taniką już po wyborze. Spośród tych 39 osób z zaboru austriackiego pochodziło jedynie 41%
(w tym z samego Krakowa - zaledwie 28,2%), z zaboru rosyjskiego - 35,9%, z pruskiego - 5,1%, a z zagranicy - prawie 18%.
Na członka Towarzystwa miał być również wybrany minister stanu Królestwa Pruskiego Aleksander von Humboldt (1769-1859) - jeden z największych przyrodników pierwszej połowy XIX w. Procedury wyboru zostały dopełnione
w styczniu i lutym 1831 roku, brak jednakże na
zwiska Humboldta w spisach członków TNK. Być może władze pruskie nie zezwoliły na przyjęcie tego wyboru ze względu na powstanie listopa
dowe, które wtedy trwało w zaborze rosyjskim.
Towarzystwo Naukowe Krakowskie nie dyspo
nowało odpowiednimi funduszami, by finansować udział swych przedstawicieli w organizowanych za granicą zjazdach naukowych i kongresach.
Sporadycznie uczestniczyli w nich jego członko
wie, np. spośród botaników jedynie Alojzy Rafał Estreicher w 1828 roku wziął udział w naukowym zjeździe w Berlinie i w sierpniu 1832 roku - w Wiedniu. TNK nie urządziło także żadnego międzynarodowego kongresu ani zjazdu botanicz
nego. Nie zorganizowało też żadnej zagranicznej botanicznej wyprawy naukowej. Wprawdzie członkowie TNK podróżowali, przebywali dłużej lub krócej w zagranicznych ośrodkach nauko
wych, uczestniczyli też w wyprawach (np. Antoni Rehman), jednakże wyjazdy te nie były związane z ich działalnością w Towarzystwie.
TNK od samego początku swego istnienia otrzymywało w darze różne książki. Pierwszą pracą botaniczną uzyskaną w taki sposób był 1.
i 2. tom dzieła Stanisława Wodzickiego O Cho- dowaniu, użytku, mnożeniu i poznawaniu Drzew, Krzewów, Roślin i Ziół celnieyszych [...] (Wo- dzicki 1818-1819) otrzymany już w 1819 roku.
Natomiast najwcześniejsza informacja o wymianie publikacji botanicznych pochodzi dopiero z 1859 roku. TNK przesłało wtedy trzeci tom Opisania roślin [...] I. R. Czerniakowskiego (1859) (Ryc. 2) prezydium rządu austriackiego, M inisterstwu Spraw Wewnętrznych, Ministerstwu Oświecenia i Namiestnictwu we Lwowie. Za pośrednictwem Adolfa Senonera (1806-1895), bibliotekarza w Zakładzie Geologicznym w Wiedniu, pod koniec 1859 roku TNK wysłało do Towarzystwa Geograficznego w Wiedniu, Zakładu Geologicz
nego w Wiedniu i do Smithsonian Institution w Waszyngtonie po cztery tomy Opisania roślin.
TNK korzystało także z usług krakowskiego księ
garza Józefa Friedleina (1831-1917) przesyłając 10 instytucjom za jego pośrednictwem Opisanie roślin. Tym wielotomowym dziełem rozpoczęto w roku 1864 również wymianę z Przyrodniczym
O P I S A N I E
ROŚLIN DWULISTNIOWYGH
ŁKKAltSKK 'II 1 l’KZ KM YSl.OWYCH przez
ejy .tu ic e p o f/h t/. { xc/'w /tr/t o w j/tc fy o
C D o d l o t a c) Iw?u c i j u i j,
<J\c»j*.>a<ua- t Ö o la m lu w c . li. i ê u i w f x J i j U c i e
o f t t u t ; ß u f f ^ o C D x i r f i a t i a ^ s \ | C ': u x l n - \ Io w|i c u i k|o; ^ r C o i t - f t a c . li. t o c c a t sij«> lcva f ) (T a u lu '* * » i\jo i ( R o l m c : < t j ö f i t a -
^o«cdH ic£, o t a : ^ o o fty q ic x iio -l’ola m csiK v jo <sncOm«'Kt*<jo.
HO**----
BOTAN1KI S ZC Z EG Ô L X ÉJ CZĘŚĆ TRZECIA,
obójrmyijcji
IM « i i l i i l i i i o u « * / « i l r o / i M S l l c / | i r n l l i o t v r i J r i l n o p - f t i t « l i o w e n B i l J u J u l k i t w e a ż p o r o d z i n ę M z o r x t k u l U t «
n y c l i — w y l i i c z i i i v i
— HOfc—
l i K I K Ó W .
W D fi U K A K N I C. K. U N I W E R S Y T E T U.
1859.
Ryc. 2. I. R. C zerw iakow ski, 1859. O pisanie roślin [...] - strona tytułow a.
Fig. 2. I. R. C zerw iakow ski, 1859. O pisanie roślin [...] - front page.
Towarzystwem Naukowym w Cherbourgu. Brak, niestety, informacji na temat wydawnictw, które otrzymywano. Te nieliczne powyższe dane świad
czą o nawiązaniu i kontynuowaniu wymiany z kilkunastoma instytucjami nie tylko w monarchii austriackiej, Europie zachodniej, ale i Ameryce Północnej. Warto dodać, że od roku 1856, gdy TNK zostało oddzielone od Uniwersytetu Jagiel
lońskiego, zaczęło też gromadzić własną biblio
tekę. Wcześniej otrzymywane książki oddawano do Biblioteki Jagiellońskiej.
REFERATY BOTANICZNE
Rozwój nauki, a także podniesienie p o ziomu oświaty, przemysłu i „kunsztów” było jednym z głównych zadań Towarzystwa. Jego członkowie, by wypełnić to zadanie (szczegól
nie w zakresie rozwoju nauki), powinni byli, zgodnie z najstarszym Statutem, przygotowywać rozprawy, które odczytywane miały być na posie
dzeniach publicznych (organizowanych trzy razy w roku) i prywatnych (raz w miesiącu) (Statut
1816, §§ IV-V). Statut z 1840 roku wprowadził dla członków czynnych obowiązek przedstawia
nia rozprawy co najmniej raz na pięć lat (Statut 1841, §§ 7-8, 17-18). Statut z 1848 roku skrócił ten okres do trzech lat (pod sankcją usunięcia z Towarzystwa). Okazją do prezentowania wła
snych prac (i dyskusji nad nimi) były wprowa
dzone przez ten Statut comiesięczne oddzielne posiedzenia oddziałów Wydziału Akademicznego, a także pięć corocznych posiedzeń ogólnych (z których trzy miały być publiczne) (Statut 1848,
§§19, 23, 46, 52). Ostatni Statut utrzymał powyż
sze obowiązki członków czynnych Towarzystwa.
Członkowie korespondenci też mogli nadsyłać rezultaty własnych badań, nie było to jednak dla nich obowiązkowe. Referaty naukowe odczyty
wano na posiedzeniu publicznym (jednym w roku) i comiesięcznych posiedzeniach oddziałów (Sta
tuten 1856, §§ 13, 17, 35-36).
Podczas różnych posiedzeń TNK w całym okresie jego działalności zaprezentowano 23 referaty poświęcone w całości lub w znacznej części zagadnieniom botanicznym (Tab. 1). Część z nich została następnie opublikowana.
KONKURSY
W XIX w. rozpowszechnionym sposobem rozbudzania zainteresowania nauką były nagrody za najlepsze prace powstałe w rezultacie wyzna
czonego wcześniej zadania (Horodyska 1983, s.
3). Fundatorzy takich nagród powierzali często towarzystwom naukowym nie tylko fundusz nagrodowy, ale także wyznaczenie zadania, ogło
szenie konkursu, ocenę merytoryczną nadesłanych prac, jak i przyznanie nagród. Nagrody te były w ówczesnych realiach jedną z bardziej efek
tywnych form popierania twórczości naukowej.
Tow arzystw o N aukow e K rakow skie ju ż w 1829 roku otrzymało pierwszą darowiznę na fundusz nagrodowy (Rederowa 1998, s. 198).
Spośród kilku innych funduszy, z których TNK ogłaszało konkursy, prace botaniczne otrzymały nagrody w konkursach J. Jakubowskiego i W.
Siemieńskiego.
Jakub Józef Jakubowski (1796-1866) był lekarzem, protomedykiem miasta Krakowa. W dniu 1 X 1834 roku przeznaczył kwotę 6000 złp.
na fundusz wieczysty, którego odsetki miały być nagrodą za najlepsze prace na tematy wyznaczone przez Wydział Lekarski UJ (Stocki 1962-1964).
Opracowania miały być m.in. pracami flory- stycznymi w aspekcie lekarskim. Senat Rządzący zatwierdził fundusz w dniu 17 X 1834 roku, ale tematy ogłoszono po raz pierwszy dopiero w 1838 roku.
Następujące tematy dotyczyły botaniki:
1. „Opisać rośliny jadowite w Kraju W[olnego]
M [iasta] Krakowa rosnące tak co do postaci i miejsca, gdzie najwięcej napotykane bywają, jako i co do skutków i pomocy lekarskiej w razie otrucia się takowemi” ogłoszony 11 VI 1838 roku. Za ten temat nagrodę otrzymała w 1839 roku praca Erazma Majewskiego (1819?-1881) O Grzybach Jadowitych krajowych. Jej autor był wtedy kandydatem medycyny, a pracę tę przedstawił jako swą pracę doktorską (Kośmiński
1888, s. 300-301).
2. „Opisanie roślin jadowitych jawnopłcio- w ych w Kraju W[olnego] M [iasta] Krakowa rosnących, tak co do postaci i miejsca, gdzie najwięcej napotykane bywają, jako i co do skut
ków i pomocy lekarskiej w razie otrucia się tako
wemi” ogłoszony 27 V 1839 roku. Temat ten był wariantem poprzedniego, a sformułowano go po otrzymaniu i nagrodzeniu pracy E. Majewskiego opisującej grzyby trujące. Za ten drugi temat nagrodę otrzymała w 1840 roku praca Stanisława Dembosza (1802-1868), studenta medycyny Uni
wersytetu Jagiellońskiego, (Kośmiński 1888, s.
86, Turowska 1939-1946, L. H. 1987) „Synopsis plantarum medicatarum et virosarum in republica cracoviensi sponte crescentium”. Została napi
sana jeszcze w 1831 roku pod tytułem „Flora territorii cracoviensis” jako praca doktorska.
Znaczne koszty druku sprawiły, że autor nie mógł jej dotychczas wydać. Chciał ją opublikować w skróconej wersji pod tytułem „Calendarium Flora territ[orii] cracoviensis”. Otrzymana na
groda umożliwiła rozpoczęcie druku.
3. „Opisanie zielnika Syreniusza pod wzglę
dem bibliograficznym i lekarskim, mianowicie
Tabela 1. R eferaty botaniczne podczas posiedzeń TNK.
Table 1. Papers in botany presented during the m eetings o f the Cracow Academ ic Society.
l.p.
D ata Date
Autor A uthor
Tytuł Title
1 14 V I 1817 Stanisław Wodzicki W pływ ogrodów na cyw ilizacją (W odzicki 1818) 2 przed 15 II
1821
A lojzy Rafał Estreicher O form acji kuli ziem skiej i ciał do niej należących, część I [m.in. przegląd skam ieniałości w raz z prezentacją okazów]
(Litw iński 1822)
3 18 II 1832 A lojzy Rafał Estreicher Zdanie spraw y z czynności rocznych Tow arzystw a N aukow ego z U niw ersytetem Jagiellońskim połączonego [krótki przegląd osiągnięć w ciągu ostatnich w ieków nauk przyrodniczych, w tym botaniki i paleobotaniki] (Estreicher 1833)
4 ok. 1839 Florian Sawiczew ski W iadom ość o M ączyńcu am erykańskim (Chenopodium Q uinoa) z uw agam i nad innym i do tego rodzaju należącym i roślinam i [referat być m oże zaprezentow any podczas posiedzeń TNK] (Saw iczew ski 1839)
5 13 VII 1840 Florian Sawiczew ski W iadom ość o roślinach do rodzaju Łoczygi (Lactuca) odnoszących się i pierw iastku czynnym tychże roślin Ł oczycznikiem Lactucarium zw anym (Saw iczew ski 1840) 6 1 V 1847 Jó z ef M ajer O teoryi Sam orództw a (generatio spontanea)
7 ok. 10 II ? 1849
Ludw ik Zejszner G eologiczne stosunki Swoszowic [m.in. pokłady
trzeciorzędow ej siarki z odciskam i roślin oznaczonym i przez austriackiego paleobotanika Franza U ngera (1800-1870)]
(Zejszner 1850, Z euschner 1850a, 1850b, 1851a, 1851b, 1851c)
8 ok. 10 IV ? 1849
Florian Sawiczew ski 0 istocie roślinnej zwanej Gutta P ercha [m.in. budow a 1 system atyka tej rośliny] (Saw iczew ski 1849)
9 1850-1851 L udw ik Gąsiorow ski W iadom ość o jezuicie M ichale Bojm ie [włączył j ą później do 2. tom u sw ego Zbioru w iadom ości do historyi sztuki lekarskiej w P olsce o d czasów najdawniejszych, aż do najnowszych] (G ąsiorow ski 1853, s. 2 5 3 -263) 10 10 II 1858 Teofil Żebraw ski „O najdaw niejszym zielniku z dopisanem i polskiem i
nazw am i roślin”
11 11 I V 1859 Feliks Berdau Przegląd krytyczny flory okolic K rakow a (Berdau 1859) 12 11 V 1860 Teofil Żebraw ski „okazał starą rycinę w yobrażającą roślinę ja k się
zdaje potw orną, przez nieznanego botanika nazw aną Jabłonow skia, która się m a znajdow ać n a Ukrainie w daw nym w ojew ództw ie Bracławskim . Potem zajął uwagę tow arzyszów obrazkiem w ystaw iającym m aków kę potw orną, w roku ubiegłym w okolicach naszych w ysadzoną, w której około torebki głownej - 75 innych m niejszych się utw orzyło”
13 13 V I 1862 Jó zef Majer, prezes TNK zaprezentow ał sw ą bibliografię L iteratura Fizyografii ziem i p o lsk ie j (M ajer 1862a)
14 12 II 1863 F ranciszek H erbich O rozszerzaniu się rośliny zwanej X anthium spinosum Lin. Rzepień kolczysty ze szczególnym uw zględnieniem w ędrów ki tejże rośliny po G alicyi (H erbich 1864)
Tabela 1. Kontynuacja.
Table 1. Continuation.
15 12 X II 1863 Florian Sawiczew ski [W iadom ość o now ym środku lekarskim , bobie kalabarskim , i roślinie z której pochodzi]
16 13 I V 1864 Antoni Rehm ann O m chach i w ątrobow cach G alicyi zachodniej i o stosunku ich do ogółu roślinności (Rehm ann 1864)
(Ryc. 5)
17 1 2 X I 1864 Ignacy Rafał
Czerw iakow ski
O tkaninie roślinnej spostrzeżonej n a nizinach naddniestrzańskich w ciągu lata ubiegłego po ustąpieniu pow odzi (Czerw iakow ski 1866)
18 10 X II 1864 F ranciszek H erbich Beiträge zur Pflanzengeographie von Galizien, u[nd]
Gedanken über d[as] Studium d[er] B otanik (H erbich 1866) 19 15 VII 1865 A ntoni R ehm an O roślinności Beskidu zachodniego (R ehm ann 1866) 20 14 X 1865 Przew odniczący oddziału [W spom nienie zasług naukow ych D ra Franciszka H erbicha]
21 14 X 1865 M aurycy W incenty Böhm O trw ałości i w ędrów kach drzew i roślin zw łaszcza w K arpatach północnych obw odu Sandeckiego (Böhm 1865, 1866)
22 13 II 1869 A ntoni R ehm an W ytwarzanie się żyw icy w roślinach głów nie szyszkow ych (R ehm an 1870)
23 19 III 1871 E dw ard Janczewski [O rozw oju grzybka zw anego M iotnikiem otrębiastym (Ascobolus furfurascens)] (Janczew ski 1872)
wskazanie, o ile lekarstwa w tem dziele podane dotąd utrzymują się w użyciu, lub na czas zapo
mniane, dziś znowu wziętość zyskują” ogłoszony w czerwcu 1840 roku. W odpowiedzi nadeszła praca kandydata medycyny Henryka Eustachego Szopowicza (1814-1884) Vita Simonis Syrennii Sacrani atque therapeutico-bibliographica illius medico-botanici operis disquisitio [...] (1841).
Pomimo że odpowiadała tematowi ogłoszonemu do nagrody, nagrody tej w 1841 roku jednak nie otrzymała.
4. „Skreślić obraz historyczno-statystyczny Ogrodu Botanicznego w Krakowie” ogłoszony w lipcu 1850 roku. Temat ten nie został wtedy zrealizowany. Dopiero w kilkanaście lat później, z okazji zbliżającego się jubileuszu 500-lecia Uniwersytetu Jagiellońskiego w 1864 roku, został podjęty przez dyrektora Ogrodu Botanicznego UJ Ignacego Rafała Czerniakowskiego, który opra
cowanie „Rys historyczno-statystyczny Ogrodu Botanicznego krakowskiego, od jego zawiązku aż do r. 1864” zamieścił w przygotowanym przez TNK wydawnictwie jubileuszow ym Zakłady
uniwersyteckie w Krakowie (Czerwiakowski 1864).
Drugim funduszem, z którego prace botaniczne otrzymały nagrody, był Fundusz Wincentego Siemieńskiego. Jego fundator przekazał TNK w dniu 25 V 1858 roku kwotę 2500 złotych reń
skich z przeznaczeniem na nagrody. Towarzystwu pozostawił wyznaczenie tematów. W dniu 10 VII 1858 roku w krakowskim Czasie opubliko
wano cztery tematy (Majer, Kuczyński 1858), z których botaniczny na wniosek Józefa Majera brzmiał: „Skreślić Florę północnej strony Tatrów”
W komentarzu do tematu określono granicę ob
szaru badań („od wschodu, południa i zachodu do granic Galicji z Węgrami, od północy po rzeczkę Piekielnik aż do jej ujścia, dalej do Czarnego z Białym połączonego Dunajca”). Flora tego obszaru miała objąć wszystkie gatunki roślin dziko rosnących i uprawnych, opisy gatunków (wraz z podaniem ich nazwy naukowej i lokalnej ludowej) miały być krótkie, a użyty system pozo
stawiono do wyboru autorowi. Należało uwzględ
nić również zasięg poziomy i pionowy danego
gatunku oraz m.in. podłoże geologiczne na jakim występuje. Opracowanie miało zawierać m.in.
część florystyczną („botaniczno-systematyczną”) i fitogeograficzną („botaniczno-geograficzną”
i „porównawczą”). Termin nadsyłania prac wy
znaczono na 31 X 1859 roku. J. Majer zgłaszając propozycję takiego tematu, chciał, być może, pomóc F. Berdauowi, który już od kilku lat prowa
dził badania zarówno w Tatrach, jak i w okolicach Krakowa. W 1857 roku rozpoczął nawet druk obszernego dzieła Flora Tatr, Pienin i Beskidu Zachodniego, prace jednakże przerwano z powodu kradzieży rękopisu (Berdau 1890, s. I; ZRP 1987).
Ogłoszenie tematu dokładnie odpowiadającego tytułowi zaginionego dzieła mogło być rodzajem zachęty do odtworzenia utraconego rękopisu.
Jako rozwiązanie zadania botanicznego na
desłano tylko jedną pracę pod długim tytułem
„Flora Tatrzańsko-Pienińska czyli opisanie roślin na Tatrach, Pieninach, Podhalu, oraz w Dolinach Nowo-targskiej, Spiskiej, Liptowskiej i Orawskiej dziko rosnących, z uwzględnieniem powszechnie uprawianych, podług układu przyrodzonego De Candolle’a a poprzedzone przeglądem ro
dzajów podług układu sztucznego Linneusza”.
Jej autorem, jak się później okazało, był Feliks Berdau, ówcześnie nauczyciel historii natural
nej w Gimnazjum św. Anny w Krakowie (ZRP 1987). W wyznaczonym terminie praca nie była jeszcze gotowa, ale F. Berdau zapowiedział jej dostarczenie do końca 1859 roku. Terminu do
trzymał. Rękopis liczył 312 kart, składał się z trzech części: I - Szczegółowe opisanie roślin Tatrzańsko-Pienińskich, II - Botaniczno-Geo- graficzna, III - Botaniczno-porównawcza. Praca została opublikowana (Ryc. 3). Na posiedzeniu pełnym prywatnym TNK w dniu 18 II 1860 roku przyznano tej pracy nagrodę z funduszu Siemieńskiego.
ORG ANIZACJA BADAŃ
Zm ieniająca się sytuacja polityczna oraz wzrost znaczenia wartości własnych badań Ga
licji legły wśród podstaw rozpoczęcia organizacji tychże badań przez TNK.
Już w połowie XIX w. TNK chcąc chronić użytkowników języka polskiego przed przyjmo
waniem obcojęzycznych terminów specjalistycz
nych projektowało wydać Powszechny Słownik Terminologiczny. Prace rozdzielono na komisje tematyczne. Botanika znalazła się w Komisji Fizjografii i Geografii utworzonej w dniu 24 XI 1851 roku (Majer 1858b, s. 71-72). W jej skład wszedł (29 XI 1851 roku) m.in. Ignacy Rafał Czerwiakowski (Majer 1852, s. 161-166). Nie
stety, po zestawieniu ponad 2200 terminów prace nad Słownikiem zostały przerwane w 1852 roku na skutek zawieszenia działalności TNK na 4 lata.
Powrócono do nich w 1857 roku i kontynuowano jeszcze przynajmniej przez rok (Wężyk 1858, s.
16, 1859, s. 19-20).
Na przełomie 1857 i 1858 roku TNK utworzyło Komisję Balneologiczną, której zadaniem była naukowa opieka nad uzdrowiskami w Galicji.
W dniu 11 I 1858 roku dwaj botanicy Ignacy Rafał Czerwiakowski i Feliks Berdau zostali wybrani do tej Komisji. Wkrótce opublikowano instrukcję dla jej członków ([Majer] 1858a, s. III-V II).
Komisja zajmowała się także przygotowaniem monografii poszczególnych uzdrowisk. Wzorem miało być opracowanie Krynicy (Dietl 1857).
Monografia zawierała także część botaniczną. Być może rękopis flory Krynicy Franciszka Herbicha przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej [dz.
rękopisów, sygn. 5001/1] jest fragmentem tej monografii.
Już w 1860 roku powołano Komisję Fizjo
graficzną (pierwszą) mającą badać fizjografię ziem polskich. W zamierzeniach jej prace miały dopełniać działalność Komisji Balneologicznej.
Przed ich rozpoczęciem postanowiono zebrać literaturę przedmiotu, czego podjął się Józef Majer (Majer 1861, s. 23-24, 1862b, s. 19-20). Po półtorarocznej kwerendzie przedłożył w dniu 13 VI 1862 roku gotową bibliografię fizjografii ziemi polskiej (Majer 1862a). Ukazanie się bibliografii (Ryc. 4) praktycznie zakończyło działalność tej pierwszej Komisji Fizjograficznej.
Działalność drugiej Komisji Fizjograficz
nej, która przeszła do historii jako Komi
sja Fizjograficzna (bez żadnego numeru), została przypomniana w poprzednim numerze
PRZEGLĄD
FLORY OKOLI C K R A K O W A
p rzez
Sili hd<x Uî>eu)au.
KON---
Chlubi/} się drudzy z umiejętności, z wiado
mości, mądrości, a ona wszystka filozofia, p r z y rodzenia jednej muchy dostatecznie nic wypowie;
i pszczoła jedna chcnc jej naturę wiedzieć, liyla drugim całego żywota zabawa. O nędzna modrości nasza! przeszłych zapominamy, i staroic pamięć gładzi, a co ma być nic wiemy, ro za*jf-«i, u
walamy, domyślając się; a od błędów żaden n a świecic najmędrszy nio wolny, gdy się sam nasi?
spuści.— S k a rg a . Ż y w o t y Ś w i ę t y c h . II. -109.
CZĘŚĆ PIERWSZA
t o p o g r a f i c z n o - g c o & n o s t y c z n a .
i. iękne okolice K ra k o w a — urozm aicone pagórkam i, skalami, to znów g rzbietam i wzgórz, prawic naokół po
ważne miasto o taczające, p o d ają obfity plon do p odję
cia pod wielu w zględam i. Mojćm usiłowaniem będzie nakreilié naprzód choćby g ru b ćm i ry sy w ierny obraz tych okolic, czerpiąc b arw y albo ju ż w przygotow anych zasobach poprzedników m oich, albo też sam em u je stwa-
^ ją c . Na tak więc obranćm polu, mamy się dopiero przypatrzeć ogółowi ro ślin n o śc i, uw ydatnić pojedynczo szczegóły, kończąc w reszcie rzecz całą podaniem spisu wszystkich roślin dziko w tych okolicach rosnących.
Ryc. 3. F. B erdau, 1859. P rz eg ląd flory ok o lic K rakow a. R o c zn ik Tow arzystw a N a u k o w eg o K rakow skiego 26: 213-658. - strona tytułow a.
Fig. 3. F. B erdau, 1859. P rz eg ląd flory ok o lic K rakow a. R o c zn ik Tow arzystw a N a u k o w eg o K rakow skiego 26: 213 -6 5 8 - front page.
LITERATURA
riZY O G R A FII ZIEMI POLSKIEJ
r a m Prof. D ra J. Majeka.
R o k z górą m in ął, ja k Oddział nauk przyrodniczych i lekarskich Towarzystwa naukowego krakow skiego podjal na jcdnćm z posiedzeń swoich myśl zajęcia się wypracowaniem powszechnćj polskiej Ziemi Fizyografii, czyli opisu tćjże wyczerpującego wiadomości rozjaśnia
jące wszelkie jé j przyrodzone własności. Myśl ta była prostćm następstwem przepisu Ustawy Tow arzystw a, na
kazującej baczyć na to przedewszystkiém , ażeby bada
nia naukowe, nie pom ijając celów ogólniejszych, szcze- gôlniéj przecież stósowaly się do potrzeb krajow ych.
Dopełniają tego w m iarę możności inne Oddziały Towarzystwa każdy w swoim zakresie. Nie pozostał za niemi Oddział nauk przyrodniczo-lekarskich, boć tćż w wyżćj w ytkniętym kierunku bardzo rozlegle przypa
dło nań w udziale polo naukowéj uprawy ; — pole ró
wnie obszerne ja k i ta ziemia szczepem naszym zasia
na; a tak rozmaite, ja k liczno własności stanow iące jé j przyrodny posag i różne względy pod jakiem i poznaną być winna, ażeby dary jakiem i w zbogaciła j ą Opatrzność nie marniały, lecz obracały się ku pomnożeniu naszego pożytku, tćm samćm zamożności i siły krajow éj.
4
Ryc. 4. J. Majer, 1862. L iteratura Fizyografii ziem i polskiej. R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 30: 4 9 -2 3 4 - strona tytułowa.
Fig. 4. J. Majer, 1862. L iteratura Fizyografii ziem i polskiej. R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 30: 4 9 -2 3 4 - front page.
Wiadomości Botanicznych (Köhler 2015). Znaj
dzie tam zainteresowany Czytelnik zarówno informacje o przebiegu organizacji samej Komisji, programach jej badań, jak i ich rezultatach. Tu jedynie warto podkreślić, że Komisja Fizjogra
ficzna Towarzystwa Naukowego Krakowskiego była jedną z pierwszych w Europie instytucji prowadzących planowe badania za pomocą przydzielanych corocznie grantów.
PODSUMOWANIE
Zarów no nazw iska botaników -członków TNK, jak i geografia ich miejsc zamieszkania wskazuje na chęć TNK objęcia swą działalno
ścią całości polskiej botaniki. Najwięcej b o taników przyjęto do Towarzystwa w okresie obowiązywania ostatniego Statutu, co może św iadczyć o w zroście aktyw ności sam ego
0 MCHACH I WĄTROBOWCACH
GALICYI ZACHODNIEJ
i stosunku ich do ogółu roślinności skreśli! An t o si Rehmann.
Do rzędu um iejętności, które nictylko rozwój swój, ale i początek zaw dzięczają naszem u stuleciu, należy i jeo- g rafija roślin. Minęły ju ż czasy, gdzie um iejętność botaniki z a sad zała się na powierzchow nej znajomości roślin, a m niej
sza lub w ięk szailo ść poznanych i opisanych gatunków robiła kog o ś botanikiem ; dziś przekonano Się, że powierzchowna znajom ość chociażby w icia tysięcy gatunków roślin nie daje je sz c z e w yobrażenia o istocie rośliny, o jé j składzie we
w nętrznym i czynnościach żywotnych. Dwa przedewszyst- kićm z a d an ia musi rozw iązać dzisiejsza b o tan ik a, jeżeli chce pozostać w rzędzie um iejętności: wytłum aczyć zja
w isko ży cia roślinnego i zb ad ać p ra w a , w edług których ug ru p o w an e s ą rośliny na powierzchni kuli ziem skiej;
pierw szém zadaniem zajm uje się fizyologija, d ru gićnijeo- g ra tija roślin. Jeżeli fizyologija i an ato m ija roślin w spierane potężnie odkryciam i chemii i optyki w ostatnich czasach olbrzym ie zrobiły postępy, to o jeogrufii roślin m ożna po-
17
Ryc. 5. A. Rehmann, 1864. O m chach i w ątrobow cach G alicyi zachodniej. R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 31: 257 -3 1 2 - strona tytułow a.
Fig. 5. A. Rehmann, 1864. O m chach i w ątrobow cach G alicyi zachodniej. R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 31: 257 -3 1 2 - front page.
Towarzystwa. Obcokrajowcy-botanicy znaleźli się w Towarzystwie głównie z powodów poli
tycznych. TNK poza wymianą wydawnictw nie utrzymywało innych kontaktów botanicznych z zagranicą.
Skromny był udział referatów botanicznych za
prezentowanych podczas różnych posiedzeń TNK w stosunku do ogólnej liczby referatów. Być może było to efektem niewielkiego zainteresowania
botaniką wśród ówczesnych polskich elit inte
lektualnych, jak i niewielkiej aktywności sa
mych botaników związanych z Towarzystwem.
Z przeglądu tematyki referatów widać ewolucję zainteresowań referentów: od ogólnych zagadnień związanych raczej z kulturą i historią, poprzez botanikę lekarską, a skończywszy na ściśle bo
tanicznych, co było też rezultatem postępującej specjalizacji w obrębie botaniki.
Konkursy ogłoszone przez TNK odegrały ważną rolę w rozwoju polskiej botaniki, szcze
gólnie w ośrodku krakowskim. Przyczyniły się do rozpoczęcia badań florystycznych i do powstania w Krakowie jednych z pierwszych nowoczesnych prac botanicznych. Niewątpliwie największe zasługi dla botaniki ma TNK w dziedzinie or
ganizacji badań. Komisja Fizjograficzna była tą instytucją, która je aktywnie prowadziła. Pomimo skromnych funduszy zdołała zorganizować zespół badaczy, rozpocząć badania, gromadzenie zielnika i wydawanie polskiego czasopisma (Sprawoz
danie Komisji Fizjograficznej), którego znaczna część poświęcona była botanice.
Trudno przecenić rolę Towarzystwa Nauko
wego Krakowskiego w rozwoju polskiej botaniki.
Poszczególne elementy jego działalności niewąt
pliwie przyczyniły się stopniowo do przejścia nauki o roślinach od fazy intelektualnej roz
rywki dyletantów do fazy nowoczesnej nauki 0 zdefiniowanych celach i metodach badawczych.
Dziś te zasługi warto docenić zważywszy na okoliczności, w jakich przyszło Towarzystwu działać. Zarówno zebrane wtedy zielniki, jak 1 opublikowane prace florystyczne mają nadal dużą wartość naukową.
LITERATURA
B e rd a u F. 1859. P rzegląd flory okolic K rakow a. R o c zn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 26: 213-658.
Berdau F. 1890. Flora Tatr, Pienin i Beskidu Zachodniego.
D ruk J. Filipow icza, Warszawa.
Besser W. 1809. Primitiae florae Galiciae Austriacae utriusque.
T. 1 i 2, Viennae, sumpt. Ant. Doll.
Böhm V. M. 1865. O w ieku i w ędrów kach drzew i roślin ze szczególnym w zględem n a półn[ocno] karpacką okolicę obw[odu] Sandeckiego. D zie n n ik R olniczy (K raków ) 20 (15 X 1865): 4 7 1-475, 21 (1 X I 1865): 4 8 8-493, 22 (15 X I 1865): 5 1 5 -5 2 0 , 23 (1 X II 1865): 5 3 5 -5 3 9 , 24 (15 X II 1865): 562-566.
Böhm V. M. 1866. Tabellaryczny Przegląd nadzw yczaj sta
rych oraz rzadkich drzew w lasach Zachodniej Galicyi, z krótkiem i objaśnieniam i co do m iejsc n a których rosną, ich w ieku, w ysokości i grubości, ja k niem niej z innem i potrzebnem i uwagam i. D zie n n ik R olniczy (K raków ) 3 (1 II 1866): 62 -6 5 , 4 (15 II 1866): 82-91.
Czerwiakowski I. R. 1859. Opisanie roślin dw ulistniow ych
lekarskich i przem ysłow ych. Botaniki szczególnej część trzecia, obejm ująca Dwulistniowe Zdrożne, Bezpłatkowe i Je d n o p łatk o w e n a d ja jn ik o w e aż po ro d z in ę S zorst- k olistnych - w yłącznie. W D rukarni c.k. U niw ersytetu
[Jagiellońskiego], Kraków.
Czerwiakowski I. R. 1864. Rys h isto ry czn o -staty sty czn y O grodu Botanicznego krakow skiego, od jego zaw iązku aż do r. 1864. W: Zakłady uniw ersyteckie w Krakowie.
Nakł. c. k. Tow arzystw a N aukow ego, Druk. „C zasu” W.
K irchm ayera, s. 144-233.
Czerw iakow ski I. R. 1866. G ałęzatka sm ukła Czer. (Clado- p h o ra viadrina Ktz.) jako pow łoka rodzim a dostrzeżona w nizinach po w ylew ie Dniestru. R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 33: 130-141.
Dietl J. 1857. D er K urort K rynica in den galizischen K ar
pathen des N eu san d ecer K reises in historischer, to p o g ra p h isc h e r u n d th e ra p e u tisc h e r B e zieh u n g . K rakau, U niversitäts-B uchdruckerei.
E s tr e ic h e r A. R. 1833. Z danie spraw y Z [sic!] czynności rocznych Towarzystwa N aukowego Krakowskiego z U ni
w ersytetem Jagiellońskim połączonego, przez A loyzego Rafała Estreichera, Rektora U niwersytetu Jagiellońskiego i Prezyduiącego w tem że Towarzystwie, n a Posiedzeniu publicznem dnia 18. Lutego 1832. r. R ocznik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 15: 43-85.
Gąsiorowski L. 1853. Z biór w iadom ości do historyi sztuki lekarskiej w Polsce od czasów najdaw niejszych, aż do najnowszych. t. 2. N akładem J. K. Żupańskiego, Poznań.
H erbich F. 1864. R zepień kolczysty (Xanthium spinosum ) pod w zględem geograficznym , a w szczególności pod w zględem rozszerzania się tej rośliny w Galicyi. R ocznik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 31: 1-18.
Herbich F. 1866. Przyczynek do geografii roślin w Galicyi.
R o c zn ik T ow arzystw a N a u k o w e g o K ra k o w sk ie g o 33:
70-129.
H o ro d y sk a H. 1983. Z dziejów konkursu im. Sam uela B o
g u m iła L indego. S tu d ia i M a te ria ły z D zie jó w N a u k i Polskiej, ser E 7: 3-31.
Janczewski E. 1872. Poszukiw ania m orfologiczne nad Miot- nikiem otrębiastym (Ascobolus fu rfu ra sce n s). R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 44: 22-41.
Köhler P. 2 0 0 2 . B o ta n ik a w T o w a rz y stw ie N au k o w y m Krakowskim, Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii U m ie ję tn o śc i (1 8 1 5 -1 9 5 2 ). B o ta n y a t th e A cad e m ic Society o f Cracow, A cadem y o f Sciences and Letters and the Polish A cademy o f Sciences and Letters (1815-1952).
Studia i m ateriały do dziejów Polskiej Akademii U m iejęt
ności, 2. Polska Akadem ia U m iejętności, Kraków.
Köhler P 2004. Bibliografia botaniki w Towarzystwie N a
ukow ym Krakowskim , Akadem ii U m iejętności i Polskiej Akademii Um iejętności (1818-1952-2000). Bibliography o f botany at the Academic Society o f Cracow, Academy o f Sciences and Letters and the Polish Academ y o f Sciences
and Letters (181 8 -1 9 5 2 -2 0 0 0 ). Instytut B otaniki im. W.
Szafera PAN, Kraków.
K ö h le r P. 2015. K om isja Fizjograficzna i jej rola w rozw oju badań botanicznych w Polsce. Physiographical Com m is
sion and its role in the developm ent o f botanical research in Poland. Wiadomości Botaniczne 59(1/2): 1-19.
Kośmiński S. 1888. Słow nik Lekarzów Polskich [...]. N akła
dem autora, Warszawa.
L. H. [L. Hayto] 1987. Dembosz Stanisław (1802-1868). W: S.
Feliksiak (red.), Słownik Biologów Polskich. Państwowe Wydaw. N aukow e, Warszawa.
Leszczyc-Sumiński M . H. 1848. Z u r E n tw ic k e lu n g s-G e schichte der Farrnkräuter m it sechs lithographirten [sic!]
Tafeln. Decker, Berlin.
Litw iński W. 1822. G łos JW. W alentego Litw ińskiego P re
zesa Tow arzystw a N aukow ego i R ektora U niw ersytetu K rakow skiego, w którym zd ał spraw ę z całorocznych T o w arz y stw a czy n n o ści, n a p o sie d z e n iu p u b liczn em dnia 15. Lutego 1821. R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 7: 1-22.
M a je r J. 1852. Z d an ie spraw y z czy n n o ści T ow arzystw a N aukow ego Krak. z Uniw. Jagiell. złączonego, dokona
nych w r. 1851/52, odczytane n a publicznem posiedzeniu w d. 25 Paźd. 1852 r. R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 22: 135-186.
[M ajer J.] 1858a. Instrukcya dla K om issyi Balneologicznej z g ro n a c.k. T ow arzystw a N au k o w eg o K rakow skiego w ysadzonej. R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K ra ko w skiego 24: III-V II.
M ajer J. 1858b. Pogląd historyczny na Towarzystwo Naukowe Krakowskie z czasu jego związku z Uniwersytetem Jagiel
lońskim. R ocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 25: 23-164.
M a je r J. 1861. Z danie spraw y z czynności c. k. Tow arzy
stw a naukow ego K rakow skiego dokonanych w r. 1860, odczytane n a publicznem posiedzeniu tegoż Towarzystwa w d. 23 Lutego 1862 r. R o czn ik Towarzystwa Naukow ego K rakow skiego 28: 3-32.
M a je r [J.] 1862a. Literatura Fizyografii ziem i polskiej. R o cz
n ik Towarzystwa Naukow ego K rakow skiego 30: 49-234.
M a je r J. 1862b. Z d an ie spraw y z czy n n o ści C. K. [sic!]
T ow arzystw a N au k o w eg o K rakow skiego dokonanych w ro k u 1861, o d c z y ta n e n a p u b lic z n e m p o sie d z e n iu tegoż T ow arzystw a w dniu 22 L utego 1862 r. R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 29: 1-27.
M a je r J., K uczyński S. 1858. K o m ite t c.k. T ow arzystw a n aukow ego krakow skiego. C zas 154 (K raków , 10 V II
1858): 1-2.
Rederowa D. 1998. Z d ziejó w T ow arzystw a N aukow ego K rakow skiego 1815-1872. K arta z historii organizacji nauki polskiej pod zaboram i. PAU, Kraków.
Rehman A. 1870. O utworach żywicznych roślin szyszkowych
i wydzielinach roślinnych w ogólności. R ocznik Towarzy
stwa N aukow ego K rakow skiego 39: 147-197.
Rehm ann A. 1864. O m chach i w ątrobow cach G alicyi z a chodniej i stosunku ich do ogółu ro ślinności. R o c zn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 31: 257-312.
Rehmann A. 1866. O roślinności Beskidów zachodnich. R ocz
nik Towarzystwa Naukow ego Krakowskiego 33: 198-223.
Sawiczewski F. 1839. W iadom ość o M ączyńcu A m erykań
skim (Chenopodium Q uinoa) z uw agam i nad innem i do tego rodzaju należącem i roślinam i, p odana przez Prof.
Dr. F. S aw iczew skiego. R o c zn ik W ydziału lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim 2(dz. II): 32-43.
Sawiczewski F. 1840. W iadom ość o Ł oczydze w ogólności a w szczególności o łoczydze krakow skiej. R o czn ik Wy
działu lekarskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim 3(dz.
II): 49-66.
Sawiczewski F. 1849. W iadom ość o początku, w łasnościach i użytku istoty roślinnej zw anej G utta Percha. R o czn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 19: 351-371.
Statut... 1816. Statut Tow arzystw a N aukow ego z U niw ersy
tetem K rakow skim złączonego. [Kraków].
Statut... 1841. Statut Towarzystwa Naukowego Krakowskiego z U niw ersytetem Jagiellońskim połączonego. Kraków.
Statut... 1848. Statut Towarzystwa Naukowego Krakowskiego.
Kraków.
Statuten... 1856. Statuten der kaiserlich-königlichen Gelehrten- -G esellschaft in Krakau. Statut Cesarsko-K rólew skiego T o w arz y stw a n a u k o w e g o K ra k o w sk ie g o . In d er k.k.
U niversitäts-B uchdruckerei, Krakau.
Stocki E. 1962-1964. Jakubow ski Jakub Jó z ef (1796-1866).
W: K. Lepszy et al. (red.), Polski Słow nik Biograficzny, 10. Z akład N arodow y im. O ssolińskich, W ydaw nictw o Polskiej Akademii Nauk, Wrocław - Warszawa - Kraków, s. 389.
Szopowicz H. E. 1841. Vita Sim onis Syrennii Sacrani atque therapeutico-bibliographica illius m edico-botanici operis disquisitio [...]. Typis U niversitatis, Cracoviae.
Turowska I. 1939-1946. Dembosz Stanisław (1802-1868). W:
K. Lepszy et al. (red.), Polski Słownik Biograficzny, 5. Z a
kład N arodow y im. O ssolińskich, W ydawnictwo Polskiej A kadem ii N auk, W rocław - W arszawa - Kraków, s. 83.
W ężyk F. 1858. M ow a Franciszka Wężyka, Prezesa Towarzy
stw a Naukowego w Krakowie, n a posiedzeniu publicznem dnia 6 m arca 1858 r. R o czn ik Towarzystwa Naukow ego K rakow skiego 25: 1-21.
W ężyk F. 1859. M ow a F ranciszka W ężyka P rezesa Tow a
rzystw a Naukow ego na posiedzeniu publicznem dnia 26 Lutego 1859 r. w Krakowie i Spraw ozdanie z czynności tegoż Tow arzystw a z roku 1858. R o c zn ik Towarzystwa N aukow ego K rakow skiego 26: 1-27.
Wodzicki S. 1818. O w p ły w ie o św ia ty lu d ó w n a ogrody, a naw zaiem o w pływ ie ogrodów na obyczaie i szczęście
domowe. R ocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 3: 68-91.
Wodzicki S. 1818-1819. O Chodow aniu, użytku, m nożeniu i poznaw aniu Drzew, K rzew ów , R oślin i Z ió ł celniey- szych... t. 1. K ra k ó w 1818, t. 2. d ru k D zied zick ieg o , K raków 1819.
Zejszner L. 1850. Opis geologiczny pokładu siarki w Swoszo
wicach pod Krakowem. R ocznik Towarzystwa Naukowego K rakow skiego 20(1): 38-51.
Z euschner L. 1850a. D escription géologique Du [sic!] dépôt de soufre de Szwoszowice [sic], près de Cracovie. Annales des M ines, ou recueil de m ém oires sur l'exploitation des m ines e t sur les sciences et les arts qui s'y rapp o rten t (Paris) 1850 ser. 4, 18: 125-136.
Zeuschner L. 1850b. Geognostische Beschreibung des Schwe
fellagers von Sw oszowice bei Krakau. N aturw issenscha
ftlich e Abhandlungen, gesam m elt und durch Subscription
herausgegeben von Wilhelm H a id in g er (W ien) 1850 1:
171-178.
Z euschner [L.] 1851a. D escription géologique du dépot [sic]
de soufre a Szw oszow ice [sic] près de C racovie par le professeur Zeuschner, à Cracovie. B ulletin de la Société Im périale des N aturalistes de M oscou 24: 188-203.
Z euschner [L.] 1851b. [Die Schwefelablagerung von Swoszo
wice]. B erichte über die M itteilungen von F reunden der N aturw issenschaften in Wien, gesam m elt und herausge
geben v. Wilhelm H aidinger (H aidinger’s M itteillungen) 7: 75-76.
Zeuschner L. 1851c. Geognostische Beschreibung des Schwe
fellagers von Swoszowice bei Krakau. Neues Jahrbuch fü r M ineralogie, Geognosie, Geologie undP etrefaktenkunde
(Stuttgart) 1851: 732-734.
ZRP [Z. R adw ańska-Paryska] 1987. Berdau Feliks (1826
1895). W: S. Feliksiak (red.), Słownik Biologów Polskich.
Państw ow e Wydaw. Naukow e, W arszawa, s. 67-68.
