Cechy formalne spostrzeżeń u ludzi zdrowych i u ludzi z zaburzeniami nerwicowymi

Elżbieta Ombach

Cechy formalne spostrzeżeń u ludzi

zdrowych i u ludzi z zaburzeniami

nerwicowymi

Studia Philosophiae Christianae 6/2, 69-91

S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ristia n a e A TK

6(1970)2

ELŻBIETA- OM BACH

CECHY FORMALNE SPOSTRZEŻEŃ U LUDZI ZDROWYCH I U LUDZI Z ZABURZENIAMI NERWICOWYMI

I. C el p rac y . II. M etoda. III. M ateriał. IV. P rzeb ieg b ad an ia. V. S po­ sób p ro w a d ze n ia p rotokółu. VI. A naliza i ocena w yników . V II. P ró b a u sta le n ia słuszności diagnozy w sto su n k u do poszczególnych osób. V III. P o dsum ow anie analizy w yników . IX . A naliza i ocena m a te ria łu b a ­ dawczego. X. W nioski.

I. Cel pracy

Z adaniem tej p rac y jest spraw dzenie, czy ludzie psychicznie zdrow i różnią się pod w zględem cech fo rm aln y ch spostrzeżeń od ludzi cierpiących n a nerw icę (8, 9, 10). P oniew aż zgodnie z lite ra tu rą , najczęściej sp o ty k an ą n erw icą je s t n e u ra ste n ia (1, 4), p rzebad ałam g ru p ę n e u ra sten ik ó w i g ru p ę osób zdro­ w ych.

II. Metoda

M etoda, k tó rą tu ta j p rzed staw ię opiera się n a spostrzeże­ niach w zrokow ych i zakłada, że podstaw ow e cechy spostrzeżeń są sym ptom am i cech osobowości.

III. Materiał

M ateriał u ż y ty do bad ań skład ał się z 10 obrazków : 5 biało- -czarny ch i 5 kolorow ych, k tó re odpow iadały n a stę p u jąc y m

70 E. OMBACH

[2]

k ry te rio m : 1. B yły to obrazki k o n k retn e, przed staw iające w y ­ raźne sy tu a c je i zdarzenia. 2. B yły one niew spółczesne (pocho­ dziły z okresów histo ryczn ie w cześniejszych) niezw iązane z sy ­ tu ac jam i naszego życia a ty m sam ym n iew zbudzające w spom ­ n ień (jak to m a m iejsce np. p rzy T.A.T.). 3. O brazki kolorow e re p re z e n tu ją w szystkie b a rw y głów ne i ich odcienie, ab y dać b ad any m m aksym alnie duży w a h la rz m ożliwości odnośnie od­ pow iedzi b arw nych. Chcąc odpowiedzieć n a p o staw io n e’p y ta ­ n ie -(czy istn ieje różnica m iędzy cecham i fo rm aln y m i spo strze­ żeń ludzi n o rm aln y ch i nerw icow ców ?) m usiałam przebadać dw ie g ru p y osób, k tó re nazw ałam e x p e ry m en ta ln ą i k o n tro ln ą. 1. G ru p a e x p e ry m e n ta ln a — to nerw icow cy: ludzie cierpiący n a n e u ra sten ię lu b zespoły asteniczne. 2. G ru p a k o n tro ln a — to ludzie zdrowi.

Obie g ru p y re k ru to w a ły się spośród stu d e n tó w uczelni w a r­ szaw skich. Rozpiętość w iek u w ah ała się od la t 18 do 26. K aż­ d a g ru p a sk ład ała się z 30 osób w ty m 18 k ob iet i 12 m ężczyzn. Poniew aż zajm ow ałam się spostrzeżeniam i w zrokow ym i do­ b ierałam b ad an y ch w te n sposób, ab y żaden z nich nigdy nie c ierp iał i nie leczył się n a choroby oczu. B adania b y ły p rze p ro ­ w adzone indyw idualnie.

G ru p a ek sp ery m en ta ln a — to osoby leczące się co n ajm n iej rok w P o rad n i Z drow ia Psychicznego dla S tud en tów , u k tó ry ch rozpoznano n e u ra sten ię lub zespoły asteniczne.

Dolegliwości p o w tarzające się u w szystkich osób z tej g ru p y b y ły n astęp ujące: 1. Ciągłe zm ęczenie p araliżu jące w szelkie czynności (osoby bad an e sk arży ły się, że rano budzą się tak sam o lub jeszcze b ardziej zm ęczone niż gdy k ład ły się spać wieczorem ). 2. Częste bóle głow y nie u stęp u jące n aw et pod w pływ em środków u śm ierzających. 3. N iechęć do życia i w y ­ kon y w an ia w szelkich obowiązków. 4. Z u p ełn y b rak energii i in ic ja ty w y do czegokolwiek. 5. Pow ażne tru d n o ści w nauce (22 osoby spośród 30 s ta ra ły się o u rlo p zd row otny lu b dzie­ kański, a w śród nich 14 było już w tra k c ie p o w tarzan ia roku).

6. T rudności w k o n tak ta ch z ludźm i.

[3] CECHY FORMALNE SPOSTRZEŻEŃ 71 1. P ra g n ie n ie ja k ie jś gw ałtow nej zm iany. 2. Skłonność do n ie­ rea ln y ch m arzeń. 3. B rak k ry ty cy zm u .

IV. Przebieg badania

B ezpośrednio po w izycie lek arsk iej p a c je n t zostaw ał skie­ ro w any n a badanie, gdzie po rozm ow ie w stępn ej, u zu pełn ie­ n iu b rak u ją cy c h dan y ch i w y ra ż en iu zgody n a b ad anie (zgoda p a c je n ta b y ła konieczna do uzysk ania m aksym alnie szczerych i w iary g o dn y ch w yników ) został poddaw any ekspery m ento w i zasadniczem u, któ reg o przebieg b y ł n astęp u jący : Osoba b ad a­ n a siedząca naprzeciw ko e k sp ery m en ta to ra , po w y słuch an iu in stru k c ji m iała m ówić o w szystkim co w idziała n a eksponow a­ n y m obrazku. E k sp e ry m e n ta to r pokazyw ał obrazek o w ym ia­ rach 18 X 24 cm z odległości 1 m od oczu badanego. Czas ekspozycji ograniczony by ł do 5-ciu sek., celem uzyskania w y ­ raźniejszych różnic. Po każdorazow ej ekspozycji (a było ich 10) bad an y b y ł proszony o d o kładny opis i w ym ienienie w szy st­ kich przedm iotów oraz szczegółów k tó re zauw ażył.

G ru p a k o n tro ln a — re k ru to w a ła się ty lk o ze stu d e n tó w II ro ku psychologii, k tó rz y robili dobre p o stęp y w studiach. Jak o k ry te riu m zdrow ia psychicznego i b ra k u cierp ień nerw icow ych p rzy ję ła m fak t, że w ciągu 3 sem estró w n ik t z bad an ych nie po w tarzał egzam inu an i kollokw ium . P on adto żadna z osób w czasie rozm ow y w stęp n ej nie zgłaszała skarg ty p u n erw ico­ wego, jak rów nież nie m iała kłopotów w k o n tak ta ch tow a- rzysko-społecznych. O soby te nie b y ły w praw dzie b ad an e przez lek arza p sy ch iatrę, ale nie było to w a ru n k ie m koniecznym , poniew aż ich zachow anie i ogólna po staw a w skazyw ała w y ­ raźnie n a n orm ę psychiczną. P rzebieg b ad an ia nie różnił się niczym od g ru p y ek sp ery m en ta ln e j, z ty m , że rozm ow a w stę p ­ n a m iała c h a ra k te r bard ziej ogólny.

B ezpośrednio przed rozpoczzciem e k sp ery m en tu w szyscy badani o trzy m ali n a stę p u jąc ą i n s t r u k c j ę : „Proszę bardzo uw ażnie przyg ląd ać się obrazkom , k tó re będzie Pan(i) oglą­

72 E. OMBACH _[4]

dał(a). Po ob ejrzen iu każdego obrazka proszę go opisać, w ym ie­ n iając w szystkie zauw ażone p rzed m io ty i szczegóły. Czas ekspo­ zycji będzie bardzo k ró tk i bo ty lk o 5 sek .”. W czasie trw an ia ek sp ery m en tu , b ad an y m nie zadaw ano żadnych p y tań .

K olejność n astęp o w an ia po sobie obrazków b iało-czarnych i kolorow ych b y ła n astęp u jąca: jed en biało-czarn y, dw a ko­ lorow e, c z te ry biało-czarne, trz y kolorow e.

V. Sposób prowadzenia protokółu

P roto kó ł b y ł prow adzony ręcznie tzn. w m iarę opow iadania badanego, ek sp ery m en ta to r zapisyw ał w ypow iedzi m ak sy­ m aln ie dokładnie i szybko. Może się to w ydaw ać p ry m ity w n e ale sądzę, że b y ł to n ajb ard ziej n a tu ra ln y sposób prow adzenia zapisu, poniew aż w prow adzenie np. m agnetofonu stw arzało by sztuczność sy tu a c ji a co za ty m idzie badan i m ogliby się czuć skrępo w an i co z kolei byłoby niezgodne z założeniem . W w y ­ n ik u e k sp ery m en tu otrzy m an o 60 protokółów (w k ażdym 10 opow iadań dotyczących k o lejn y ch obrazków ), k tó re należało opracow ać ze w zględu n a ilość w y stęp u jący ch w nich cech form alnych. (9, 10).

B ran o pod uw agę n a stę p u jąc e cechy:

1. C z a s (Cz) — p o trz e b n y n a przy p o m n ien ie sobie i odtw o­ rzenie w szystkich przedm iotów , szczegółów i ich cech, czyli czas od m om en tu zakończenia ekspozycji danego obrazka, do m om entu kied y b ad an y pow ie, że ju ż nic więcej nie może so­ bie przypom nieć. — 2. I l o ś ć s p o s t r z e ż o n y c h i w y ­ m i e n i o n y c h p r z e d m i o t ó w (P.) — W ypow iedzi sy ­ gnow ane w te n sposób, to w szystkie k o n k re tn e w ym ienione przez b ad an ych przed m io ty zn ajd u jące się n a obrazku. — 3. C e c h y p r z e d m i o t ó w (C). To cechy c h a ra k te ry z u ją c e dan y przedm io t np. dębow y stół, długi pokój, w ysoki m ężczyz­ n a itd. — 4. O d p o w i e d z i b a r w n e (B). W ypow iedzi, w k tó ry c h b ad an y w ym ienia nazw y zauw ażonych n a obrazku chrom aty czn y ch i achro m aty czn y ch barw . — 5. R u c h (R).

[5] CECHY FORMALNE SPOSTRZEŻEŃ 7.3 Słow ne określenie ru ch u , z a w arte w w ypow iedziach badanych, inform u jące o tak ich ruch ach jak. np. biegnie, bije, chodzi, jak rów nież czyta (ruch gałki ocznej), p ali fajk ę itd. — 6. O k r e ś l e n i e p o ł o ż e n i a (Op). Z aw iera w ypow iedzi in­ form u jące w jak im położeniu z n a jd u je się w ym ieniony p rze d ­ m iot lu b osaba a więc czy stoi, siedzi, leży, wisi itd. — 7. L o- k a l i z a c j a (L). U m iejscow ienie p rzedm iotu, a więc czy z n a j­ duje się on z ty łu , w głębi czy też z boku. — 8. I l o ś ć (II). O kreślona c y frą lu b zw rotem ty p u : k ilk a, parę, m nóstw o, g ru ­ pa itd., ilość w y stęp u jący ch n a obrazk u ludzi lub przedm io­ tów tego sam ego ro d zaju np. trz e ch ludzi, pięć k rzeseł itd. ■

— 9. I n t e r p r e t a c j a (In). To p rzed staw ienie i w y ja śn ie ­ nie pew n y ch sy tu a c ji tak jak je spostrzega i u jm u je bad an y np. „kochająca się ro dzin a”, lu b „pow rót sy n a ” czego abso­ lu tn ie nie m ożem y zobaczyć n a obrazku.

Jak o w y jaśn ienie chciałam jeszcze dodać, że g ru p a I-sza P rzedm iotów (P) została podzielona n a trz y podgrupy: 1. D — p rzedm iotów dużych; 2. Dd — P rzedm io tó w średnich; 3. d — P rzedm iotów m ałych.

Jako k ry te riu m tego podziału p rzy ję ła m fak ty c zn ą ilość m iejsca, jak ą d an y przed m io t za jm u je n a obrazku. Podział ten został zrobiony celem uzyskania lepszej o rien tacji odnośnie różnic dotyczących cech fo rm aln y ch spostrzeżeń w obu b ad a­ nych grupach. Tyle info rm acji jeśli chodzi o m etodę i sposób przep ro w adzan ia badań.

VI. A naliza i ocena w yników

J a k już w spom inałam poprzednio, o trzy m an y m ateriał, k tó ­ ry należało poddać, analizie ilościowej i jakościow ej stanow iło 60 protokółów (30 pochodzących od osób psychicznie zdrow ych a 30 od nerw icow ców ) a k ażd y z nich zaw ierał 10 opow iadań dotyczących w szystkich kolejno oglądanych obrazków . P ro to ­ kóły by ły opracow yw ane w ten sposób, aby każd y szczegół w y ­ pow iedzi danej osoby zaliczyć do jed n ej z 9-ciu cech fo rm

al-74 E. OMBACH _[6]

nych, spostrzeżeń, określając jednocześnie jej praw dziw ość ( + ) lub fałszyw ość (—) oraz przynależność do g ru p y przedm iotów dużych (D), śred nich (Dd) albo m ałych (d). A by jed n a k p rz y ­ stąpić do analizy porów naw czej, należy w y nik i ind y w id u aln e Tab. I . — W yniki gru p y n o rm aln y ch

Cechy form alne

Sum a spostrzeżonych cech form

al-1 2 3 4 5 6 7 P 235 224 —7 275 —9 260 — U 176 —14 266 ' — 15 212 —16 L 104 — 7 95 — 3 135 — 7 115 —3 95 — 1 154 0 104 —5 С 49 — 3 39 —2 87 99 —6 85 — 1 61 —4 65 0 Op 47 — 1 6 0 44 6 21 — 1 53 —3 64 —3 21 0 R 62 —2 50 0 59 —2 60 —2 43 ' —1 43 —1 62 — 1 И 27 —5 24 —4 48 —3 36 0 30 —1 27 —4 15 —2 В 9 0 34 —1 29 —5 4 0 32 — 1 ' 4 0 1 0 Int. 22 0 18 0 18 0 26 . 0 33 0 16 0 450 G 10₀ 7₀ 17₀ 11₀ 0₀ 15 0 3 S um a _—34565 _{— 17}497 _{--3 0}712 _—23632 _—22547 _—27650 —32528 o/o bł. 6,01 3,42 4,21 3,63 4,02 4,15 6,06 D 16_{0 —1}38 14₀ 49₀ 36₀ 18_{0 —6}17 Dd _—8167 _{— 5}142 _{— 1}157 _—2111 _{— 10}78 _{— 10}180 —3105 d _—852 _{— 1}44 _—8104 _—9100 _—462 _—568 _—790 S um a _{- 1 6}235 _—7224 _—ß275 _{— 11}260 _{— 14}176 _{— 15}266 — 16212

[7] CECH Y F O R M A L N E S P O S T R Z E Ż E Ń 75

uporządkow ać, u system atyzow ać i przed staw ić w form ie po­ zw alającej na dalsze operacje, k tó re to w a ru n k i sp ełn iają dwie n a stę p u jąc e tab lice zbiorcze, dotyczące om aw ianych cech w obu grupach.

I

nych na poszczególnych obrazkach

8 9 1 10 S um a Ś re d n ia °/o błędów 317 — 17 294 —9 306 — 1 2565 — 115 85,50 4,49 135 — 3 167 0 162 — 1 1266 —30 42,20 2,30 96 —9 72 —8 61 — 1 714 —46 • 23;80 6,44 21 0 —245 52 —2 374 —12 12,40 3,20 62 —2 —967 15 —2 523 —16 17,40 3,05 33 —2 — 120 47 —3 307 —25 10,20 8,14 37 0 13₀ 26 0 109 —7 6,30 3,70 33 0 32₀ 160 259 0 8,60 0 5 0 10₀ . 26 ₀ 104 0 3,40 0 739 — 33 720 —23 711 — 10 6301 —251 210,0 3,98 4,46 3,19 1.40 3,98 63 65 60 376 12,5 1,53 0 0 0 —6 147 — 10 129 —1 183 ' 0 1399 —52 46,6 3,71 167 —7 100 —8 63 —1 790 —57 26,3 7,21 317 —17 294 —9 306 — 1 2565 — 115 85,5 '4,49

76 E. OMBACH _[8]

K ażda tab lic a składa się z ÏO-ciu kolum n, dla każdego obraz­ k a oddzielna, w k tó ry c h um ieszczona je s t su m ary czn a ilość w ypow iedzi dotyczących danej cechy u w szystkich osób b a ­ danych z danej g rup y , n astęp n ie z k o lu m n y zaw ierającej su

-Tab. II Wyniki grupy nerwicowców Cechy

fo rm aln e

Sum a sp o strz eż eń cech form

al-1 2 3 4 5 6 . 7 P _{— 17}166 153_{—6 —7}175 _{— 18}170 133 — 1 1 186 —16 146 — 1 0 L _{— 7}85 _—446 _—481 _—59_{1 —}36_{1 —3}81 —757 С з а —8 33 —2 50 —3 46 —4 55 —3 35 —3 27 —9 Op 28 — 2 3 — 1 27 —2 3 —2 2 1 0 28 —2 8 —2 R 40 —3 33 —3 47 —2 45 0 30 — 1 21 —3 39 0 И. _—28 20_{0 —2}35 19'_{0 — 6}24 —201 16 —2 В 13₀ 69 — 1 82 —4 10 0 16 0 1 2 0 5 . 0 Int. 44_Ό 26₀ 260 36 0 51 0 35 0 36 0 G. 20 0 14 — 1 19 0 6 0 6 —2 22 0 7 —6 S um a _—39440 _{— 18}397 _—24542 _—25394 _—24372 _—28440 —36341 »/o Bł. 8,86 4,50 4,42 6,34 6,45 6,36 10,55 D 2 2 — 1 25 —2 1 2 0 29 0 39 —4 23 0 1 0 —5 Dd _{— 10}123 _—2106 _—397 _—79_{1 —6}61 . _{— 13}132 86 —2 d _—62 1 _—22 2 _—466 _{. — 17}62 —331 31 —3 50 —3 S um a _{— 17}166 _—6153 _—7175 — 18170 133 — 11 186 —16 146 — 1 0

mę w ypow iedzi dotyczącej danej cechy n a w szystkich obraz­ kach u w szystkich osób, z k o lu m n y in form u jącej o średniej ilości w ypow iedzi dotyczącej danej cechy w całej g rup ie i w re ­ szcie w o statniej k olu m n ie z a w a rty je s t p ro ce n t popełnionych

* Nerwicowcy.

I

[9] CECHY FORMALNE SPOSTRZEŻEŃ 77

nych na poszczególnych o brazkach

8 9 10 S um a Ś re d n ia °/o błędów 205 —28 171 — 16 187 —7 1692 —136 56,4 8,08 95 —4 87 —6 74 —2 701 —39 23,36 5,56 55 —7 47 —9 27 0 411 —48 13,70 11,67 8 —1 22 0 24 0 172 — 12 5,72 6,72 52 —2 26 — 1 7 —3 394 —18 11,30 5,29 28 —2 11 — 1 36 —6 217 —22 7,23 10,13 95 —2 61 0 84 —4 447 — 11 14,90 2,46 31 ' 0 36 0 23 0 344 0 11,40 0 10 0 16 - 1 24 - 3 144 —13 4,80 9,02 579 477 486 4468 148,90 6,69 —46 —34 —25 —299 7,94 7,12 5,14 6,69 56 40 56 314 —2 — 1 —4 — 14 10,40 4,45 99 — 18 89 — 7 118 —3 907 — 70 • 42,90 7,09 50 —8 42 —8 13 0 391 —52 13,00 13,29 205 —28 171 1 — 16 187 —7 1692 —136 56,40 . 8,03

78 E. OMEACH [10]

błędów odnośnie danej cechy. Szeregi poziom e d o starczają in ­ form acji odnośnie tego o jak iej cesze je s t m ow a (są one ułożo­ ne w kolejności od cechy w y stęp u jącej najczęściej do cechy w y stęp u jącej najrzad ziej), n astęp n ie zaw ierają sum ę cech fo r­ m aln y ch n a k ażdym o brazku i w reszcie p ro cen t błędów po ­ pełnionych przez w szystkie osoby z gru py, p rzy „ocenie” po­ szczególnych obrazków dla w szystkich cech łącznie. (W p r a ­ w ym rogu każdej k ra tk i z n a jd u je się liczba opatrzona m in u ­ sem — k tó ra oznacza ilość odpow iedzi błędnych).

P rzed staw io n e tablice do starczają w ielu ciekaw ych info rm acji i u k azu ją pow ażne różnice m iędzy dw om a bad an y m i grupam i. Ogólnie biorąc g ru p a N erw icow ców spostrzega o 1833 cechy form alne (łącznie) m niej niż g ru p a osób N orm aln ych (N or­ m aln i 6301. N erw icow cy 4468) czyli o 29,9% co stanow i różnicę staty sty czn ie isto tn ą n a poziomie, 0,01. Ten w niosek ogólny n a ­ leży uzupełnić ro zp atrzen iem różnic zachodzących m iędzy zdrow ym i a nerw icow cam i odnośnie poszczególnych cech.

Na w stępie p re z e n tu ję tab elk ę zaw ierającą su m aryczne ilości spostrzeżonych cech i różnice zachodzące m iędzy nim i. Tab. III. S u m ary czn e w y n ik i obu g ru p odnośnie poszczególnych cech

i różnice m iędzy nim i

Cechy P L С Op R II G I n t B

Norm. 2565 1266 7114 374 523 301 104 259 189 6301

Nerw. 1692 701 411 172 349 217 144 344 447 4468

Różn. 673 565 303 202 174 90 40 85 258 1833

Pow yższa ta b e lk a in fo rm u je nas, że ty lk o trz y cechy fo rm a l­ ne a m ianow icie: G lobalne ujęcie (G), In te rp re ta c ja (In) i B a r­ w a (B) p rzew ażały ilościowo u’ Nerwicowców. P rz y pozostałych

[H ] CECHY FORMALNE SPOSTRZEŻEŃ 79 cechach w y stęp u jące różnice w skazyw ały w y raźn ie n a korzyść g ru p y osób psychicznie zdrow ych. A by m ieć p e łn y obraz do­ tyczący różnic m iędzy g ru p am i należy jeszcze zapoznać się z ty m i różnicam i odnośnie podziału g ru p y P rzedm iotów (P) na p rzed m io ty duże (D), śred n ie (Dd) i m ałe (d).

Tab. IV. S u m ary czn e różnice między, obu g ru p am i odnośnie podziału cechy P n a trz y pod g ru p y D, Dd i d

Cecha Dd d D

N orm . 1399 790 391

N erw . 987 314 314

Różn. 412 476 77

(kolejność D, Dd i d) podana je st zgodnie z w ielkością w y stę ­ p u jących różnic).

A by dać m ożliw ie dokładną analizę należy jeszcze rozpa­ trzeć różnice czasowe i zorientow ać się w częstości występor- w ania odpowiedzi błęd ny ch (— ) w obu grupach. Różnice cza­ sowe p rze d staw ia ją się następująco:

Tab. V. Różnice czasu m iędzy poszczególnym i gru p am i

B adane gru p y

K olejne obrazki (czas w sekundach)

1 2 3 4 1 5 1 6 7 8 9 10 N orm . 1 10918 8337 1 9308 J 9802 6748 10303 11912 10626 11111 5740 N erw . 16249 10602 13940^13930 1 10708 13814 16932 13801 15732 10637 Różn. 4331 2223 4636 j 4128 3920 3611 6020 3166 4621 4857

80 E. OMBACH _[12] śre d n ia — „ — 31138” S um a czasu n e rw i­ cow ców 22g.35’ śre d n ia — „ — 4 5 Ί0 ” Różnica 6g.l6” śre d n ia — „ — 12’30”

Z powyższego zestaw ienia w idać w y raźnie, że czas p o trzeb ­ n y n a danie sp raw ozdania z poszczególnych obrazków nie jest rów njn n iek tó re w y m a g a ją dłuższego czasu inne krótkiego i je s t rzeczą bardzo c h a ra k te ry sty c z n ą , że przebiega to p ro ­ porcjonalnie w obu g ru p ach z ty m , że u N erw icow ców w szyst­ kie czasy są odpow iednio dłuższe.

Nie m niej ciekaw ie p rzed staw ia się porów naw czy obraz błę­ dów zrobionych przez obie g ru p y . Ogólnie b iorąc p ro ce n t b łę­ dów je s t w iększy w g ru p ie Nerwicowców, co uw idacznia po­ niższa ta b e lk a u k azu jąca °/o błędów p op ełnionych przez obie g ru p y oraz różnic zachodzących m iędzy nim i. Za 100°/o została p rz y ję ta su m ary czn a liczba w ypow iedzi dotyczących określo­ nej cechy w każdej g rupie, a n astęp n ie obliczono ja k i % od tej sum y stanow ią b łęd y (odpowiedzi m inusow e — ) popełnio­ ne przez w szystkich badanych.

Tab. VI. Ilość popełnionych błędów w obu g ru p ac h (przed staw io n a w °/o)

C echy P С R В L Op G 11 I n t

Bł. N erw . 8,03 11,67 5,15 2,47 6,97 5,56 9,02 10,13 0 Bł. N orm . 4,48 6,464 1,91 3,70 3,20 2,36 0 8,14 0 R óżnica 3,55 5,23 3,24 1,23 3,77 3,20 9,02 1,99

[13] CECHY FORMALNE SPOSTRZEŻEŃ

81

S um a błędów we w szystkich cechach u N erw icow ców w y ­ nosi 6,69% w szystkich w ypow iedzi, w g ru p ie N orm . w ynosi 3,98% w szystkich w yp. Różnica odnośnie popełnianych b łę­ dów w ynosi 2,71% w szystkich w ypow iedzi na korzyść ludzi psychicznie zdrow ych. Pow yższa ta b e lk a u jaw n ia dw ie n a ­ stęp u jące praw idłow ości: 1. N erw icow cy ty lk o p rzy b arw ie d a ją m niej odpow iedzi błędn y ch niż norm alni. ·— 2. W zrost i spadek błędów dla poszczególnych cech jest podobnie ja k to m iało m iejsce p rz y czasie, p ro p o rcjo n aln y w obu g ru p ach (po­ za cechą G, w k tó rej n o rm aln i nie popełnili an i jednego b łę ­ d u a u nerw icow ców było ich aż 9,2%). N a podstaw ie tej częś­ ci analizy w yników m ożna dojść do n a stę p u jąc y c h w niosków (9, 10): 1. Osoby psychicznie zdrow e sp o strzegają i w y m ieniają w ięcej cech ' fo rm aln y ch niż ludzie cierpiący n a nerw icę; je d ­ n a k odnośnie B arw y In te rp re ta c ji i G lobalnego u jęcia było odw rotnie; 2. Różnice w ilości w ym ienionych spontanicznie cech fo rm aln y ch są staty sty czn ie istotne:

a. dla P, L, C Op R, II ń B, n a poziom ie 0,01; b. dla Int, i G, n a poziom ie 0,05; 3. Ilość p o pełnianych błędów jest ogólnie w iększa u nerw icow ców (różnice sta ty sty c z n e ha poziom ie 0,0 1;) ty lk o odnośnie B arw y ludzie zdrow i p o p ełn iają od nerw icow ­ ców więcej błędów (różnica staty sty czn ie isto tn a n a poziom ie 0,05); 4. Czas p o trzeb n y do uzysk ania pełnej odpowiedzi od lu ­ dzi cierpiących n a nerw icę jest p raw ie d w u k ro tn ie dłuższy niż u ludzi zdrow ych (różnica sta ty sty c z n a isto tn a na poziom ie 0,0 1).

VII. Próba ustalenia diagnozy i jej słuszność w stosunku do poszczególnych osób

O m aw iane dotychczas praw idłow ości dotyczyła różnic w po ­ szczególnych cechach spostrzeżeń, k tó re w y stą p iły w dw óch b a ­ d anych grupach. Poniew aż jed n a k celem p ra c y było stw orzenie m etod y pozw alającej różnicow ać i kw alifikow ać poszczególne osoby do odpow iednich g ru p czyli u stalen ie ich diagnozy n a le ­ żało spraw dzić czy w y k ry te praw idłow ości w y stę p u ją u k a ż ­

82 E. OMBACH [14] dej z b ad an y ch osób. W ty m celu należało spraw dzić jak ie m iejsce w g ru p ie zajm u je k ażd a z b ad an y ch osób p rzy rozpa­ try w a n iu każdej cechy oddzielnie i w szystkich łącznie. W w y ­

n ik u dokładnej analizy jakościow ej okazało się, że p rzy b ad a­ n iu każdej cechy, w y stę p u ją w spólne k lasy dla obu g ru p z tym , że dla jed n ej cechy z n a jd u je się bardzo niew iele osób, k tó ry c h pozycja je s t n a pograniczu g ru p y n o rm alnej i nerw icow ej, w innej je s t ty ch osób w ięcej.

T ab. V II. Cechy form . spostrz. po d an e w kolejności od n a jb a rd z ie j do n a jm n ie j ró żnicujących

C echa

N o rm aln i N e rw i­ cowcy

S um a odpow iedzi k w a lifik u ją ­ cych do d ru g iej grupy

Ilość osób k w a lifik u ­ jących sią do dru g iej

g ru p y P 1 4 5 С 2 8 1 0 L 5 6 1 1 O p 8 3 1 1 В 8 3 1 1 R 8 4 1 2 1 1 1 1 1 0 2 1 G N a 9 k la s 6 je s t w spólnych. N ie

m ożna u sta lić gran icy m iędzy dw om a g ru p am i, poniew aż ce­ cha ta zu p ełn ie n ie ró żn ic u je I n t N a 9 k la s 7 je s t w spólnych, w dw óch pozostałych je s t tylk o po je d n e j osobie. C echa z u p e łn a n ie je s t ró żn icu jąca.

[15] CECHY FORMALNE SPOSTRZEŻEŃ 83 Poniższe zestaw ienie w skazuje w jak im stop niu poszczegól­ ne cechy fo rm alne ró żn icu ją obie grupy. (Cechy są podane w kolejności od n a jb a rd zie j do n a jm n ie j różnicujących). I tak w idzim y, że np. p rzy cesze ,P (przedm iotów ) tylk o jedn a osoba z g ru p y N orm alnej u zyskała w y n ik zn ajd u jący się w śród w yników N erw icow ców , nato m iast aż cztery osoby z zaburze­ niam i nerw icow ym i osiągnęło w ynik k w alifik u jący ich do g ru ­ py n orm alnej. W sum ie więc je s t 5 osób z obu grup, k tó ry c h w yn ik i odnośnie g ru p y P są niezgodne z przynależnością g ru ­ pową. Tu może się nasu n ąć p y tan ie dlaczego n a stę p u je tak a niezgodność (nie biorąc pod uw agę cech, co do k tó ry c h stw ie r­ dzono, że absolutnie nie są różnicujące). Otóż odpowiedź może . iść w dwóch k ieru n k ach : 1. W śród osób norm alnych, zdrow ych i dobrze fu n k cjo n u jący ch zn ajd u je się pew ien p ro cen t cier­ piących n a n ie w y k ry tą i nieleczoną nerw icę) w skazuje n a to duży p ro ce n t ludzi z g ru p y zdrow ych, k tó rzy w y kazu ją cechy N erwicowców; 2. N iedokładność diagnozy lekarskiej.

A by obraz był m ożliw ie n a jja śn ie jsz y zap rezen tu ję jeszcze histog ram sum aryczn ych w yników obu g ru p po odrzuceniu cech nieróżnicujących. K ażda osoba zajm u je oddzielne m iejsce w histogram ie, (zob. str. 84)

V III. P o d su m o w a n ie a n a liz y w y n ik ó w

R easum ując o trzy m an e w yn ik i m ożna stw ierdzić: 1. Ze w zględu n a sum ę b ad an y ch cech fo rm aln y ch spostrzeżeń obie g ru p y różnią się m iędzy sobą w sposób w yraźny. — 2. Spo­ śród 9-ciu b ad an y ch cech fo rm aln y ch spostrzeżeń dw ie (Int. i Glob. ujęcie) okazały się zupełnie n ieróżnicujące a trzecia (ilość) w m in im alny m stopniu. — 3. O dnośnie pozostałych cech n ajlep iej różnicują: a. P — ilość spostrzeżonych i w ym ienio­ n y ch przedm iotów ; b. С — cechy przedm iotów ; c. L — lokali­ zacja; d. Op — określenie położenia; e. В — barw a; f. R — ruch.

Klasy wg sumy określeń wszystkich cech (bez Irrt, G, .11) Nerwicowcy, N orm alni 8 4 E . O M B A C H [1 6 ] O so b y l-Ł СЛ 05 to co 05 I-i to 2 1 25 26 СЛ 00 18 to 28 29 30 05 27 -O 27 j 13 ! 00 CO 25 •O 23 19 ; 2 0 2 2 co CD _. O l-k to Ж BM H 1 0 13 -16 h-i ł-Ł 05 -O 1 0 h-k 2 0 29 17 15 1 2 to 14 15 17 26 13 0 0 24 14 СИ 0 , 1 2 1 19 80 СИ 2 1 2 2 23 V—i 05 28 Histogram I — wyniki obu grup po odrzuceniu cech n ieróżnieujących

[17] CECHY FORMALNE SPOSTRZEŻEŃ 85 We w szystkich cechach poza b a rw ą N erw icow cy za jm u ją k lasy niższe rep re z en tu ją c e w yniki, w skazujące n a m niejszą ilość danej cechy. P rz y b arw ie je s t odw rotnie.

Sto su jąc tę m etodę b adan ia jednego osobnika, zaliczym y go do g ru p y N orm alnej lub N erw icow ej, zależnie od tego czy większość jego w ypow iedzi odnoszących się do w szystkich cech fo rm aln y ch n ależy do klas c h a ra k te ry sty c z n y c h dla N erw i­ cowców — osobnik je s t nerw icow cem . K ilka w ypow iedzi „ p ra ­ w id ło w y ch ” nie dowodzi b ra k u n erw icy ale może w skazyw ać n a jej stopień lu b rodzaj. To zagadnienie może być p rzedm io­ tem dalszych badań.

IX . A naliza i ocena m ate ria łu badaw czego

W yniki b ad ań w sk azu ją na pew n ą m ożliwość udoskonalenia m etody, polegająca n a lepszym doborze m a te ria łu badaw cze­ go czyli eksponow anych obrazków . O kazuje się, że nie w szyst­ kie obrazki w ty m sam ym stop n iu różnicują osoby badane. Im w iększa jest różnica w ilości cech fo rm aln y ch spostrzeżeń, u osobników z obu g ru p ty m bard ziej badan i różnią się m ię­ dzy sobą, a ty m sam ym diagnoza je s t lepsza. Spośród 10-ciu eksponow anych obrazków c z te ry okazały się m niej różnicu­ jące od pozostałych. A naliza w yników w skazuje w praw dzie jasno n a w ystępow anie staty sty czn ie isto tn y ch różnic odnośnie cech fo rm aln y ch spostrzeżeń, m iędzy dw om a bad an y m i g ru p a ­ mi. G dy porów n am y jed n a k w y n ik i obrazków z obu gru p w i­ dzim y, że rozpiętość różnic m iędzy n im i w aha się od 243 do 100 w ypow iedzi czyli od 37,65% do 20,54% (za 100% p rz y jm u ję sum ę w ypow iedzi dotyczących danego obrazka u w szystkich osób zdrow ych). W ielkość uzyskanych różnic św iadczy o tym , że ludzie zdrow i i nerw icow cy różnią się m iędzy sobą ty m b a r ­ dziej, im w artość ta je s t w iększa. D uża rozpiętość różnic zdaje się w skazyw ać n a to, że pew ne obrazki p ow inny być w y eli­ m inow ane i zastąpione innym i b ard ziej diagnostycznym i, ponie­ waż w p rezen to w an ej m etodzie chodzi o w yk rycie pew nych praw idłow ości dotyczących cech fo rm aln y ch u ludzi zdrow ych i cierpiących n a nerw icę.

86 E. OMBACH [18] N asuw a się p y ta n ie n a czym polega niediagnostyczność obrazków ? ■— Otóż przed e w szystkim okazuje się, że n ajm n iej różnicują one badane g ru p y (procentow o różnice sum arycznej liczby danych w ypow iedzi przez obie g ru p y są najm n iejsze i w ah ają się od 20,54% do 23,88%). N ależy jeszcze zwrócić uw agę n a to, że w szystkie eksponow ane obrazki po w inn y róż­ nicow ać w ty m sam ym sto p n iu (oczywiście z odpow iednią to ­ lerancją). D la pop arcia swoich w yw odów p re z e n tu ję w y kres obrazu jący uk ład obrazków w skazu jący na ich m niejszą lub w iększą diagnostyczność.

Z w y k resu w y n ik a jasno że, że m a te ria ł badaw czy dzieli się w yraźn ie na dw ie g ru p y lepszą (bardziej diagnostyczną) i gor­ szą (m niej diagnostyczną).

Dlaczego ta k jest, w czym leży p rzy czyna niediagnostyczności pew n ych obrazków ?

D okładna analiza m a te ria łu badaw czego w sk azuje n a n a ­ stęp u jące cechy, k tó ry m i c h a ra k te ry z u ją się one: 1. p rze d sta ­ w iają sytuacje: nieznane, niecodzienne i dziś ju ż n iea k tu aln e oraz zaw ierają elem en ty n iep rzy jem n e, m akabryczne, któ re często niech ętn ie są w idziane przez badanych. — 2. Spośród czterech obrazków niediagnostycznych aż trz y są kolorow e. F a k t te n m ożna tłum aczyć w ten sposób, że N erw icow cy spo­ strz e g ają dużo w ięcej b a rw niż N orm alni, więc w sum ie m ają więcej w ypow iedzi tego ty p u , k tó ry c h N orm alni m ają a u to ­ m atycznie m niej. Z b a rw n y c h obrazków nie m ożna jed n a k zre ­ zygnować, poniew aż cecha ta ro zp a try w a n a ęddzielnie bardzo różnicuje obie g ru p y jako całość, oraz poszczególne osoby z ty ch grup.

Pow yższe rozw ażania w skazują, że celem ulepszenia m eto­ dy (uzyskanie lepszej diagnozy) należałoby iść w k ie ru n k u zm iany eksponow anych " obrazków n a tak ie, k tó re p rze d sta ­ w iały b y sy tu a c je w zięte z życia codziennego, znane i bliskie badanym , pozbaw ione elem entów dziw nych, straszn ych, nieco­ d z ie n n y c h ,. niezrozum iałych, oraz zaw ierający ch m ożliw ie jak n ajb ard ziej zbliżoną ilość w y stęp u jący ch szczegółów.

[1 9 ] C E C H Y F O R M A L N E S P O S T R Z E Ż E Ń 8 7

88 E. OMBACH _{[ 2 0 ]}

X . W n io sk i

Podsum ow ując w y n ik i pow yższej p ra c y m ożna w ysunąć n a ­ stęp u jące w nioski: 1. Osoby psychicznie zdrow e różnią się od N erw icow ców pod w zględem cech fo rm aln y ch spostrzeżeń: a. O gólnie biorąc N o rm alni leg ity m u ją się w iększą ilością cech fo rm aln y ch spostrzeżeń. Różnice m iędzy b ad an y m i g ru p am i odnośnie su m y zan otow anych cech w obu g ru p ach są s ta ty ­ stycznie znaczące n a poziom ie 0,01; b. Nie w szystkie cechy różnią b ad an y ch w ty m sam ym stopniu. I tak np. różnice do­ tyczące P rzedm iotów , Cech przedm iotów , Lokalizacji, O k reśle­ nia położenia, Ilości R uchu i B arw y są znaczące n a poziom ie 0,01 a dotyczące G lobalnego ujęcia i In te rp re ta c ji n a pozio­ m ie 0,05; c. T rzy spośród w y m ienionych cech, a m ianow icie B arw a, (głównie) G lobalne ujęcie i In te rp re ta c ja , częściej w y ­ stę p u ją u N erw icow ców niż u N orm alnych; d. O gólna ilość błędów okazała się w iększa u N erw icow ców (różnica isto tn a n a poziom ie 0,01), poza b arw ą, gdzie N orm alni p rzy m niejszej ilości w ypow iedzi zrobili więcej błędów (3,70% a N erw icow ­ cy 2,47%). — 2. Poniew aż analiza przep row ad zo na pod k ą te m klisyfiko w an ia i zróżnicow ania poszczególnych osób z obu g ru p w ykazała, że trz y spośród w y m ienionych cech (In te rp re ta c ja , G lobalne ujęcie i Ilość) m im o różnic staty sty czn ie istotnych: Ilość n a poziom ie 0,01, a pozostałe n a poziom ie 0,05 fakty czn ie nie różnicują badanych, w ostatecznej in te rp re ta c ji p ostano­ w iłam je odrzucić. — 3. Czas p o trzeb n y N erw icow com do p eł­ nego bad an ia jest p raw ie d w u k ro tn ie dłuższy niż u osób p sy ­ chicznie zdrow ych. — 4. Spośród 10-ciu eksponow anych obraz­ ków cztery okazały się gorsze tzn. m niej diagnostyczne. P rz y ­ czyny tego b y ły n astępujące: a. p rzed staw iały sy tu a c je nieco­ dzienne i niezn ane badanym ; b. zaw ierały elem en ty m ak a­ b ryczn e (straszne).

[21] CECHY FORMALNE SPOSTRZEŻEŃ 89 B IB L IO G R A F IA

1. B i l i k i e w i c z T., P sy c h ia tria K liniczna, P.Z.W .S. ro k I960 str. 219, 229.

2. B i l i k i e w i c z T., G a ł u s z k o P., K a m i ń s k i Z., N erw ice i ich leczenie, P.Z.W .L. ro k 1959 str. 5.

3. D r o h о с к i Z., Z naczenie T ypologiczne O rie n ta c ji p rzy pom ocy B a rw y lu b K ształtu , P olskie A r c h iw u m P sychologii, tom V n r 4. 4. F r ą c k o w i a k T., „N erw ice” P.Z.W .L. rok 1957 str. 51.

5. H o c h P P ., P sychopatology of P e rce p tio n N ew Y ork — London ro k 1965.

6. 111 e 1 s ο n W. H., T he C onstancies in P e rc e p tu a l T heory, P s y ­

chological R e v ie w tom 58 ro k 1951 str. 285, 294.

7. K r a s n e r U l l m a n P., W a i s s R., „S tudies on Role P e rc e p ­ tio n ” The J . of Cen. Psych, rok 1964.

8. O m b a c h E., P ro cesy spostrzeżeniow e ja k o źródło in fo rm ac ji

o rzeczyw istości, S tu d ia P hilosophiae C hristianae. ATK 5 (1969) 2. 9. O m b a c h E., „Zależność Cech F o rm a ln y c h S p ostrzeganych P rz e d ­ m iotów od P ew n y ch Cech O sobow ości”, Psychologia W y c h o w a w ­ cza n r 4 ro k 1965 str. 395.

10. O m b a c h E., S po strzeg an ie F o rm a ln y c h Cech P rzed m io tó w przez L udzi N orm alnych i przez N erw icow ców . P sychologia W y c h o w a w ­ cza n r 1 ro k 1967 str. 75—80.

S u m m a ry of th e pap er: C h a ra c te ristic s of th e m ode of p erc ep tio n in n o rm a l and n eu ro tic su b je cts

T he p re se n t w o rk concerns th e differen ces in th e m ode of p e rc e p ­ tio n b etw e en n o rm al sub jects (m en tally h ealth y ) and n eu ro tics (su ffe ­ rin g from n e u ra sth en ia). The aim of th e w o rk w as to te d e rm in e w h e th e r such d iffe ren ce do ap p e ar, w h e th e r th e y are sta tis tic a lly significant, an d w h e th e r th e y concern all th e stu d ied c h a ra c te ristic s of th e -m o d e of perception.

Tw o groups w e re studied:

1. 30 n o rm al subjects, stu d e n ts of th e second y e a r of Psychology a t th e W a rsaw U n iv e rsity w ho d u rin g th re e te rm s of stu d y h a d no u n sa ­ tis fa c to ry m a rk s fo r te sts o r exam s, did not com plain of n eu ro tic sym ptom s and h a d an opinion of good stu d e n ts w ith good in te r -p e r ­ sonal rela tio n s;

2. 30 n eu ro tic subjects, stu d e n ts w ith a diagnosis of n e u ra sth e n ia w ho had been u n d e r th e care of th e M e n tal H ea lth C linic fo r a t le a st one year.

90 E. OMBACH [22]

T he te ch n iq u e of th e ex a m in a tio n consisted in show ing to each su b je c t te n re p ro d u ctio n s (in n e u tra l or ch ro m atic colours) of little k n o w n p ic tu re s by d iffe re n t p a in te rs. T he p ic tu res w ere show n in the follow ing o rder: one ac h ro m atic, tw o chrom atic, fo u r ach ro m atic, th re e chrom atic. T he follow ing in stru c tio n w as given to each su b je c t studied: ,,Look v ery a tte n tiv e ly a t th e p ic tu res, w h ich w ill be show n to ycu. A fter seeing oeach of them , p le ase describe it, e n u m e ra tig all objects and details you w e re able to notice. T he tim e of p re se n ta tio n w ill be v ery sh o rt, only 5 seconds”.

T he rec o rd s w ere w ritte n by hand.

T he 60 records obtained (30 fro m n o rm al su b je cts a n d 30 fro m neurotics) w e re an aly sed from th e p o in t of view of th e ch a ra c te ristic s of th e m ode of p erc ep tio n , classified u n d e r th e follow ing h e a d in g s1

1. T im e necessary fo r th e su b je c t to re c a ll all th e perceiv ed objects, details, and th e ir fe a tu re s;

2. O bjects (P), i.e. th e n u m b e r of perceiv ed an d e n u m e ra te d objects; 3. C h a ra c te riz a tio n of th e o bjects (C), i.e. th e fe a tu re s definig th e

object, e.g. oak cupboard, long h a ir etc.;

4. C olour (B), i.e. n am in g of th e colours, n e u tra l and chrom atic, n o ti­ ced in th e p ic tu re ;

5. P o sitio n (Op) of th e p erceiv ed o b je ct (e.g. sittin g , sta n d in g , hanging);

6. L ocation (L) of th e o bject in th e p ic tu re (e.g. in th e m iddle, in th e

corner, in th e b a c k g ro u n d etc.);

7. A m ount (II), d efined by n u m b e r or v e rb a l ex p ressio n (a few , a lot, a group), concerning th e n u m b e r of people o r objects in th e p ic tu re ;

8. G en e ra l c h a ra c te riz a tio n of th e p ic tu re as a w hole (G), th a t is a des­

crip tio n by a w o rd or tw o of its content.

9. I n te rp re ta tio n (Int.), i. e. ex p o sitio n and e x p lan a tio n of c e rta in s itu ­ ations as th e y are perceiv ed an d u n d ersto o d by th e subject.

I t should be added th a t h ea d in g of O bjects (P) w as d ivided in to th re e subh ead in g s dep en d in g on how g re a t p a r t of th e p ic tu re w as opcupied by a given object: D, big objects; Dd, objects of m edium size; d, sm all objects.

E ach re p o rt w as an a ly se d in d e ta il an d th e ch a ra c te ristic s fa llin g u n d e r th e above h ea d in g w ere m a rk e d out. T he descrip tio n given by th e su b je c t w as co n fro n ted w ith th e p ic tu re and each s ta te m e n t w as m a rk e d as co rrect (4-) or in c o rre c t (—). The re su lts o b tain ed w ere su b ­ m itte d to q u a n tita tiv e an d q u a lita tiv e analy sis and th e follow ing con­ clusions w ere a rriv e d at:

1. D istin ct d ifferen ces (statistic a lly sig n ific an t a t 0.01) w e re fo u n d b e t­ w een no rm al and n eu ro tic su b je cts in som e c h a ra c te ristic s of th e m ode of p erception:

[23] CECHY FORMALNE SPOSTRZEŻEŃ 91 a. n o rm a l su b je cts re q u ire h a lf th e tim e n ecessary fo r th e neu ro tics

to re c a ll and e n u m e ra te all th e p erc eiv e d objects an d details; b. th e descriptions given by n o rm al su b je cts a re m ore v aried , fa llin g

u n d e r a g re a te r n u m b e r of headings, as com pared to those of n eu ro tics; c. sta te m e n ts fa llin g u n d e r th e head in g s of Colour, In te r p r e ta tio n an d

G ee n eral c h a racteriza tio n , are m ore fre q u e n tly en co u n te re d in th e an sw e rs of th e n eu ro tics;

d. u n d e r all head in g s e x c ep t C olouir th e neu ro tics m ak e m o re m istak es th a n n o rm a l subjects.

2, T h re e of th e ch a ra c te ristic s stu d ied (classified u n d e r th e headings of , I n te rp re ta tio n , G en e ra l c h a ra c te riz a tio n an d A m ount) did not d iffe ­

re n tia te th e tw o groups of subjects.

Of th e te n p ic tu re s show n d u rin g th e ex a m in a tio n , fo u r a p p e ared to be less diagnostic th a n th e others, i. e. th e analy sis of th e m ode of p erc ep tio n of· th e se p ic tu re s d iffe re n tia te d to a sm a lle r e x te n d th e n o rm al su b je cts fro m th e neurotics.