Anna Gawroñska
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
DOTOWANE UBEZPIECZENIA OD RYZYKA GRADU
SUBSIDIZED INSURANCE AGAINST THE HAIL RISK
S³owa kluczowe: dotowane ubezpieczenia, grad, ryzyko Key words: subsidized insurances, hail, risk
Synopsis. Przedstawiono analizê dotowanych ubezpieczeñ rolniczych, skupiaj¹c siê na zagadnieniu ubezpieczeñ od ryzyka gradu, z uwagi na wysok¹ ich popularnoæ w ochronie upraw. Koniecznoæ w³aciwego zarz¹dzania ryzykiem w obliczu nasilaj¹cych siê anomalii pogodowych, mo¿liwoæ ubezpieczenia z dop³at¹ bud¿etu pañstwa, jak równie¿ zmniejszenie socjalnej pomocy pañstwa to czynniki, które bêd¹ sk³ania³y rolników do zawierania umów ubezpieczenia.
Wstêp
W ostatnich latach, w naszej strefie geograficznej wyst¹pi³y gwaltowne i o du¿ej sile destruk- cyjnej anomalia pogodowe. Coraz czêstszymi zjawiskami staj¹ sie huragany, gradobicia, susze, nadmierne opady, przymrozki wiosenne i powodzie. Od kilku lat zimy sa cieplejsze, a mrone okresy (jeli sie pojawiaj¹) maja bardziej gwa³towny przebieg. Z kolei, lato jest bardziej upalne [Maci¹¿ek 2009, Wojciechowska-Lipka 2004]. ¯ywio³y nawiedzaj¹ce Polskê znacznie czêciej ni¿ dawniej, skutecznie zak³ócaj¹ proces gospodarowania w rolnictwie, powoduj¹c powa¿ny uszczerbek przede wszystkim w uprawach i maj¹tku trwa³ym gospodarzy. Tym samym wplywaj¹ na stan ca³ej gospo- darki narodowej [Trawiñski 2001].
Usuwanie szkód spowodowanych przez ¿ywioly wymaga sporo czasu, jak równie¿ olbrzymich nakladów finansowych. Czynnikiem utrudniaj¹cym powrót gospodarstw rolnych do ich pierwot- nej zdolnoci produkcyjnej jest m.in. cyklicznoæ wystêpowania wielu klêsk ¿ywio³owych, regular- nie pojawiaj¹cych sie w tych samych regionach kraju. Bardzo czêsto mówi siê, np. o alejach tornad, czyli miejscach szczególnie nara¿onych na wystêpowanie huraganów i tr¹b powietrznych (np. region Wybrze¿a). Jednoczenie wolne tempo odbudowy zniszczeñ spowodowanych po- przednimi anomaliami pogodowymi, wynika równie¿ z braku kapita³u w rolnictwie. Efektem tego jest m. in. unikanie, a czasem zaniechanie dobrowolnego ubezpieczenia upraw. Pomoc pañstwa, najczêciej o charakterze doranym i ograniczonym, równie¿ nie jest w stanie zaspokoiæ potrzeb poszkodowanych. Rodzi siê pytanie, co mo¿na zrobiæ, aby z³agodziæ skutki niespodziewanych zdarzeñ losowych? [Trawiñski 2001].
Ka¿dej dzia³alnoci gospodarczej towarzyszy ryzyko. Jednak w przypadku produkcji rolnej jest szczególnie du¿e z uwagi na specyficzny jej charakter, wynikaj¹cy z wielu przyczyn. Szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ m.in. na koniecznoæ prowadzenia produkcji rolinnej i czêciowo produkcji zwierzêcej na zewn¹trz (pod go³ym niebem), co wi¹¿e siê z brakiem mo¿liwoci skutecznego zabezpieczenia przed wieloma ryzykami o charakterze naturalnym, np. mrozem, gradobiciem lub nadmiernym deszczem. Ponadto, rolnik w niewielkim stopniu ma wp³yw na wybór miejsca prowa- dzenia produkcji, gdy¿ odbywa siê ona na obszarze danego gospodarstwa, którego nie mo¿na przenieæ. Czêsto w takich gospodarstwach istniej¹ miejsca szczególnie nara¿one np. na nadmier- ne nawilgocenie, wiatry, powodzie lub grad, a mimo to prowadzona jest na nich dzia³alnoæ rolnicza [Stroiñski 2006]. Przepisy nie nak³adaj¹ na rolnika obowi¹zku ubezpieczenia sie od wszelkich ryzyk, na jakie nara¿ona jest jego dzialalnoæ. Jednak z uwagi na pojawiaj¹c¹ siê coraz wiêksz¹ liczbê zagro¿eñ, których nie da siê przewidzieæ i samodzielnie przed nimi ochroniæ, nale¿y szukaæ w³aci- wych metod ograniczania ryzyka prowadzenia dzia³alnoci rolniczej.
Celem pracy jest ocena rozwoju dotowanych ubezpieczeñ rolniczych, jako jednej z metod ochro- ny produkcji rolnej na wypadek wyst¹pienia niekorzystnych zjawisk atmosferycznych. Szczególn¹ uwagê zwrócono na ubezpieczenia od ryzyka gradu z uwagi na wysoki ich udzia³ w ubezpieczeniach upraw. Praca ma charakter przegl¹dowy, opisowo-porównawczy. Zosta³a przygotowana g³ównie na podstawie danych uzyskanych w czasopismach bran¿owych i materia³ach konferencyjnych.
Wyniki badañ empirycznych
Niew¹tpliwie du¿e znaczenie w rozwoju ubezpieczeñ rolniczych od szkód spowodowanych
¿ywio³ami ma ustawa z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierz¹t gospodar- skich [2005]. Od 2006 roku wdra¿any jest w Polsce system ubezpieczeñ upraw rolnych i zwierz¹t gospodarskich z dofinansowaniem z bud¿etu pañstwa do sk³adek producentów rolnych z tytu³u zawarcia umów ubezpieczenia od wyst¹pienia zdarzeñ losowych.
Ustawa o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierz¹t gospodarskich przewiduje du¿¹ ela- stycznoæ w zakresie zarówno przedmiotu ubezpieczenia, jak i wybranego ryzyka. Prawo do doto- wanego ubezpieczenia maj¹ rolnicy uprawiaj¹cy roliny, takie jak: zbo¿a, buraki cukrowe, kukury- dzê, ziemniaki lub rzepak od zasiewu lub wysadzenia do ich zbioru. Ubezpieczenie obejmuje ryzyko szkód spowodowanych przez: huragan, powód, deszcz nawalny, grad, piorun, obsuniêcie siê ziemi, lawinê, suszê, ujemne skutki przezimowania oraz przymrozki wiosenne. Dop³aty udzielane do sk³adek z tytu³u zawarcia umów ubezpieczenia dotycz¹ ponadto: byd³a, koni, owiec, kóz, drobiu lub wiñ [Ustawa o ubezpieczeniach upraw rolnych 2005].
Nale¿y podkreliæ, ¿e obowi¹zkowym ubezpieczeniem objêci s¹ rolnicy pobieraj¹cy dop³aty bez- porednie. Maj¹ oni czas na zawarcie polisy do koñca czerwca 2010 roku. Musz¹ oni obj¹æ ochron¹ co najmniej 50% upraw rolnych, przynajmniej od jednego obowi¹zkowego ryzyka, np. gradu. W przypadku niewywi¹zania siê z obowi¹zku ubezpieczenia, zostanie na nich na³o¿ona kara w wysoko-
ci 2 euro za ha. Od 2010 roku rolnik, który nie bêdzie mia³ zawartego ubezpieczenia upraw, bêdzie tak¿e otrzymywa³ ograniczon¹ pomoc socjaln¹ [Ustawa o ubezpieczeniach upraw rolnych 2005].
Systemy dop³at do sk³adek, podobne do tych funkcjonuj¹cych w Polsce, s¹ dostêpne równie¿
w wielu krajach europejskich. W wiêkszoci krajów (Czechy, S³owacja, Litwa, £otwa, Estonia, Wêgry, Grecja i Hiszpania) system obejmuje przede wszystkim ryzyka pogodowe, np. grad, desz- cze nawalne, przymrozki lub suszê. W Austrii i Hiszpanii pañstwo dodatkowo udziela wsparcia w przypadku wyst¹pienia strat zwi¹zanych ze szkodnikami lub chorobami rolin. Na dop³aty nie mog¹ natomiast liczyæ rolnicy z Niemiec, Francji lub czêci Szwajcarii. We Francji istnieje inna forma wsparcia w postaci tzw. funduszu klêskowego [Fakty i liczby 2009, Zdrojewski 2006].
W ostatnich latach zaznaczy³ siê pozytywny wzrost w liczbie ubezpieczanych gruntów i zwierz¹t gospodarskich przez krajowych rolników. Na pocz¹tku obowi¹zywania ustawy o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierz¹t gospodarskich [2005], Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przeznaczy³o w 2006 roku tylko 10 mln z³. W nastêpnym roku wykorzystano ponad 30 mln z³, a w 2008 prawie 150 mln z³. Na 2009 roku zaplanowano kolejne 150 mln z³, natomiast w 2010 roku dotacja bud¿etowa do ubezpieczeñ upraw i zwierz¹t ma wynieæ 300 mln z³ (rys. 1). Wzrost deklarowanych rodków jest zwi¹zany z racjonalnym podejciem rolników do upraw i do chêci zapobiegania skutkom coraz czêstszych anoma- lii pogodowych. Specjalici Ministerstwa przewiduj¹, ¿e dziêki wzrostowi wiadomoci rolników na temat ubez- pieczeñ, w 2010 roku zostanie objêtych ochron¹ 4,5 mln ha gruntów uprawnych oraz 70 tys. sztuk zwierz¹t go- spodarskich [Rosn¹ca wiadomoæ 2010].
Dobrowolne, dotowane ubezpieczenia rolnicze ofe- ruj¹ obecnie trzy zak³ady: Powszechny Zak³ad Ubezpie- czeñ S.A., Concordia Polska Towarzystwo Ubezpieczeñ Wzajemnych oraz Towarzystwo Ubezpieczeñ Wzajem- nych TUW. W 2009 roku 60% ubezpieczeñ rolnicy zawarli z najbardziej popularnym w tym rodowisku PZU.
Na drugim miejscu (z 35% area³em ubezpieczonych upraw) uplasowa³a siê Concordia Polska TUW, natomiast naj- mniejszy udzia³ wypracowa³o Towarzystwo Ubezpieczeñ Wzajemnych TUW (rys. 2).
Rysunek 1. Dotacje bud¿etowe do ubez- pieczeñ upraw i zwierz¹t w Polsce w latach 2006-2010*
* W latach 2006-2008 dotacje wykorzystane, w latach 2009-2010 rodki zaplanowane.
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Szel¹gowska 2009.
POQ]á
Liczba zawartych polis w ubezpieczeniach upraw w Polsce wyranie sie zwiêkszy³a w momencie wpro- wadzenia ubezpieczeñ dotowanych. Liczba zawartych umów ubezpieczenia w 2006 roku wzros³a o 25%, w porównaniu z 2004 rokiem. O rosn¹cej popularnoci ubezpieczeñ dotowanych wiadczy ich udzia³ w ogól- nej liczbie zawartych umów. W 2006 roku polisy doto- wane do upraw stanowi³y ponad 20% ubezpieczeñ ogó³em, a w 2009 roku ponad 91% (tab. 1).
Jednak liczba ubezpieczonych gospodarstw (are- a³u) to jedynie 3,5 mln ha, z 11 mln ha pól uprawnych [Jaworski 2009]. Liczba ubezpieczonych rolników oscy- luje miêdzy 150 a 160 tys., co stanowi ok. 10% prowa- dzonej dzia³alnoci rolniczej w Polsce. Warto zazna- czyæ, ¿e s¹ to g³ównie rednie i du¿e gospodarstwa, w
których ryzyka pogodowe wp³ywaj¹ na zachwianie kondycji finansowej [Fakty i liczby 2009].
Przy tak znikomej skali ubezpieczeñ plonów, ¿e w momencie wyst¹pienia zdarzenia losowego, rolnicy wci¹¿ licz¹ g³ównie na spo³eczne wsparcie i solidaryzm, obci¹¿aj¹c g³ównie bud¿et pañstwa oraz instytucje pomocy spo³ecznej [Trawiñski 2001].
Ubezpieczenia gradowe w pakiecie ubezpieczeñ dotowanych z bud¿etu pañstwa Grad to opad bry³ek lodu o ró¿nych kszta³-
tach, najczêciej kulistych o rednicy do 5 mm.
Mog¹ wystêpowaæ opady o wiêkszej redni- cy, jednak zdarza siê to rzadko. Zak³ady ubez- pieczeñ w ogólnych warunkach przyjmuj¹ de- finicje gradu jako opad atmosferyczny sk³adaj¹cy siê z bry³ek lodu. Formu³a ta nie odbiega od stosowanej w meteorologii. Od- powiedzialnoæ towarzystw ubezpieczenio- wych nie zale¿y od np. intensywnoci opadu, pory roku, wielkoci i kszta³tu bry³ek lodu.
Mog¹ oni jednak ¿¹daæ potwierdzenia faktu wyst¹pienia opadu gradu przez IMiGW lub je¿eli nie ma takiej mo¿liwoci, to wówczas bie- rze siê pod uwagê stan faktyczny i rozmiar szkód w miejscu ubezpieczenia [Hanusiak 2008]. Symptomami szkód spowodowanych w uprawach przez grad mog¹ byæ z³amania, zgiêcia, pêkniêcia, wybicia, lady po uderze- niach, rozciêcia oraz przeciêcia czêci lub ca-
³ych rolin [Ogólne warunki 2010].
Szkody spowodowane gradobiciem s¹ zró¿- nicowane w zale¿noci od poszczególnych ro-
lin. Ponadto, wp³yw na intensywnoæ strat ma okres wystêpowania opadów gradu, wielkoæ gradzin i si³a uderzenia [Globe of Natural 2009, Stroiñski 2006]. Na podstawie danych zawar- tych w tabeli 2 mo¿na stwierdziæ, ¿e ró¿nice w zakresie nara¿enia ró¿nych upraw rolin na szko- dy gradowe s¹ bardzo du¿e i wynosz¹ jak 1: 35.
Szczególnie wysokie ryzyko uprawy, z punktu widzenia szkód gradowych, wi¹¿e siê z produkcj¹ sadownicz¹ oraz upraw¹ tytoniu, a wród zbó¿
najbardziej nara¿ony na straty jest owies.
- e z c e i p z e b u w s il o p h c y t r a w a z a b z c i L . 1 a l e b a
TiachuprawwPolscew latach2004-2009 n
a t a
L Liczbazawartych - p o d z m y t w ( s il o
p³atamipañstwa)
- o t o d s il o p
³ a i z d
Uanychwogólnej wilczbiezawartych
]
% [ w ó m u 4
0 0
2 39460 -
5 0 0
2 36212 -
* 6 0 0
2 49367(10741) 21,76 7
0 0
2 90474(28412) 31,40 8
0 0
2 108343(87150) 80,43
*
* 9 0 0
2 101173(92849) 91,77 ,
h c y n a w o t o d ñ e z c e i p z e b u k e t
¹ z c o p
**daneszacunkowe.
*ród³o:opracowaniew³asnenapodstawie£yskawa2009
.
a i n e z d i w u t k n u p z n il
o r y w a r p u o k y z y R . 2 a l e b a
Ttratgradowych s
a n il
o
R Stopieñ a i n e
¿ a r a naszkody ngradowe*
a n il
o
R Stopieñ a i n e
¿ a r a naszkody ngradowe
*
* a c i n e z s
P 1,00Proso,gryka, a k r a t a
t 5,80
ñ e i m z c ê
J 1,15 Warzywa 12,66 o
t y
¯ 1,25 Konopie 19,35 s
e i w
O 2,87 Tytoñ 23,63
k i p e z r i k a p e z
R 3,43 Sady 34,73
, h c a t n e c o r p w w ó n o l p y t a rt s e n z c
¹
³
**pszenicêprzjyêtojakowzorzec,okrelaj¹cstopieñ
*ara¿eniarówny1,00.
nród³o:opracowaniew³asnenapodstawieSrtoiñski2006. 3=86$
78:78:
&RQFRUGLD
3ROVND78:
Rysunek 2. Struktura firm ubezpiecze- niowych w areale ubezpieczanych upraw w 2009 roku
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Dygas 2009.
Szacuje siê, ¿e w 2009 roku ponad 70% ubezpieczonych upraw dotyczy³o ryzyka wyst¹pienia gradu (2,5 mln ha z 3,5 ubezpieczonych upraw). Liczba zg³oszonych szkód z tytu³u gradobicia w 2009 roku wynosi³a ponad 10 tys. Ubezpieczyciele szacowali, ¿e w skali rynku wyp³aty za szkody zwi¹zane z gradem mog³y przekroczyæ 100 mln z³ [Jaworski 2009].
Wyst¹pienie gradobicia mo¿e w ci¹gu chwili zniszczyæ uprawy rolne. Straty wywo³ane tym ryzy- kiem liczone s¹ nie tylko na pojedyncze gospodarstwa, ale bardzo czêsto na ca³e wsie, po³o¿one w obszarze kataklizmu. lady gradobicia mog¹ osiêgaæ ponad 20 km na szerokoci i kilkaset kilometrów d³ugoci [Globe of Natural 2009]. Szczególnie wysokie ryzyko zwi¹zane z gradobiciem wystêpuje w maju, poniewa¿ wówczas uprawy rolne najbardziej odczuwaj¹ jego skutki. Okres zagro¿enia trwa natomiast najczêciej do koñca sierpnia. Szczególne nasilenie opadów gradu (70%) dotyczy okresu od 21 czerwca do 10 sierpnia, a wiêc koñcowej fazy wegetacji rolin. Na stan zagro¿enia gradobicia maj¹ wp³yw, zarówno warunki geograficzno-klimatyczne, charakterystyka terenu, ale równie¿ odpor- noæ rolin, bêd¹ca wynikiem cech anatomiczno-fizjologicznych [Stroiñski 2006].
Obserwuje siê doæ wyran¹ koncentracjê gradobicia w po³udniowej czêci kraju, a mniejsze zagro¿enie w pó³nocnej i rodkowej czêci kraju [World Map 2009, Stroiñski 2006]. Wed³ug danych Munich Re [Globe 2009] w Polsce opady gradu s¹ jedynym ryzykiem, dla którego a¿ 40%
powierzchni kraju nara¿ona jest na wyst¹pienie tego ¿ywio³u w stopniu wysokim, a w stopniu
rednim dla oko³o 60% regionu.
Sporód ofert zak³adów ubezpieczeniowych mo¿na znaleæ korzystne rozwi¹zania dla poszczegól- nych rolników, zak³adaj¹ce m.in. zró¿nicowanie wysokoci sk³adek w zale¿noci od powiatów oraz odpowiedzialnoci towarzystw ubezpieczeniowych (od 8 do 10% utraty plonu) [Uwaga gradobicie 2007]. rednie koszty polisy obejmuj¹ce tylko grad, kszta³towa³y siê w 2009 roku na poziomie 13z³/hektar dla zbó¿ i 36 z³/hektar dla rzepaku (tab. 3).
W momencie wyst¹pienia szkody ca³ko- witej rolnik otrzymuje odszkodowanie na poziomie 80-95% sumy ubezpieczenia, w za- le¿noci od rodzaju uprawy. Natomiast w sytuacji, gdy mo¿liwe jest zaoranie uszko- dzonej plantacji i ponowny zasiew, odszko- dowanie odzwierciedla koszty za³o¿enia no- wej uprawy. Umowê ubezpieczenia upraw od ryzyka wyst¹pienia gradu rolnik mo¿e za- wrzeæ na jeden okres wegetacyjny lub na kil- ka lat. W przypadku zawarcia umowy na d³u¿- szy okres istnieje mo¿liwoæ wynegocjowania atrakcyjnych zni¿ek i rabatów. Przy wyborze oferty
miêdzy sprzeda¿¹ ubezpieczeñ dotowanych a komercyjnych warto zwróciæ uwagê na próg okrelaj¹cy wielkoæ szkody, od której ubezpieczyciel zobowi¹zuje siê wyp³aciæ odszkodowanie.
Odpowiedzialnoæ zak³adu ubezpieczeñ rozpoczyna siê po up³ywie 14 dnia od zawarcia umowy ubezpieczenia obowi¹zkowego upraw do ryzyka gradobicia [Uwaga gradobicie 2007].
Szczegó³owe informacje zwi¹zane z konkretnym dzia³em lub rodzajem ubezpieczeñ znajduj¹ siê w ogólnych warunkach ubezpieczenia (OWU) zak³adów ubezpieczeñ. Typowe ogólne warunki reguluj¹ m.in.: przedmiot i okres trwania ubezpieczenia, zakres odpowiedzialnoci zak³adu ubezpie- czeñ, wy³¹czenia i ograniczenia odpowiedzialnoci, jak równie¿ sposób zawarcia umowy ubezpie- czenia i ustalania sumy ubezpieczenia. Ponadto, okrelaj¹ podstawê ustalenia sk³adki oraz sposób i termin jej zap³acenia, jak równie¿ obowi¹zki ubezpieczaj¹cego w czasie trwania umowy i w razie wyst¹pienia szkody. Szczególnie wa¿nym elementem, z punktu widzenia rolników jest ponadto kwestia sposobu ustalenia wysokoci odszkodowania i terminu jego realizacji.
Podsumowanie
Regularnie powtarzaj¹ce siê klêski ¿ywio³owe powoli sk³aniaæ bêd¹ rolników do rozwa¿enia ofert ubezpieczycieli, a produkty ubezpieczeniowe stan¹ siê niezbêdnym elementem dla prawid³o- wego funkcjonowania ka¿dego gospodarstwa rolnego. Z kolei dodatkow¹ zachêt¹ dla rolników powinna byæ mo¿liwoæ ubezpieczenia z dop³at¹ bud¿etu pañstwa. Uprawy nara¿one s¹ na ró¿ne ryzyka, a zw³aszcza na grad, przez ca³y okres wegetacyjny. Dlatego istotne jest wykupienie ubez- pieczenia, co w konsekwencji zapewni ochronê przysz³ych zysków.
u d a r g d o a i n e z c e i p z e b u y t z s o K . 3 a l e b a
T poilsachdotowanychw2009roku w
- e z c z s y Wólnienie
g Kosztyubezpieczenia a
¿ o b
Z 13z/³ha(przywatrociplonówzhektara )³
z . s y t 6 , 2 o
³ o k o k
a p e z
R 36z/³ha(przywatrociplonówzhektara )³
z . s y t 0 , 4 o
³ o k o . 9 0 0 2 i k s r o w a J : o
³ d ó r
Zarówno rodowisko ubezpieczeniowe, jak i bran¿owe organizacje rolnicze widz¹ du¿¹ szansê w rozwoju ubezpieczeñ upraw rolnych oraz zwierz¹t gospodarskich. Czynnikami, które bêd¹ sk³a- nia³y rolników do zawierania umów ubezpieczenia s¹ m.in.: wzrastaj¹ca op³acalnoæ produkcji rolnej, koniecznoæ w³aciwego zarz¹dzania ryzykiem w obliczu nasilaj¹cych siê anomalii pogodo- wych, jak równie¿ zmniejszenie socjalnej pomocy pañstwa.
Literatura
Dygas M. 2009: Dotowane ubezpieczenia rolników. Gazeta Bankowa. [www.gb.pl], 29.10.2009.
Gazeta Ubezpieczeniowa. [www.gu.com.pl], 27. 05. 2008.
Fakty i liczby ubezpieczeñ rolnych w Polsce. 2009: Concordia. Gazeta Ubezpieczeniowa. [www.gu.com.pl], 17.07.2009.
Globe of Natural Hazard. 2009: Munich Re Group. Germany.
Grupa Concordia gospodarzem AIAG. 2009: Polski Portal Finansowy Bankier.pl. [www.bankier.pl], 31.08.2009.
Hanusiak J. 2008: Deszcz nawalny, pioruny i grad, czyli jak siê dobrze ubezpieczyæ.
Jaworski M. 2009: 100 mln z³ za gradobicia. Gazeta Prawna. [www.forsal.pl], 16.07.2009.
£yskawa K. 2009: Ocena sytuacji w zakresie realizacji ubezpieczeñ dotowanych. Materia³y z konferencji pt.Kie- runki zmian ubezpieczeñ produkcji rolnej w Polsce. Warszawa 17 listopada.
Maci¹¿ek A. 2009: Powstaje system ubezpieczeñ katastroficznych. Gmina, nr 124-125, s. 12-15.
Ogólne warunki ubezpieczenia upraw rolnych. 2010: [www.grupacopncordia.pl].
Rosn¹ca wiadomoæ rolników. 2010: Concordia. Gazeta Ubezpieczeniowa. [www.gu.com.pl], 21. 04. 2010.
Stroiñski E. 2006: Ubezpieczenia maj¹tkowe i osobowe w rolnictwie. Wyd. Akademii Finansów, Warszawa.
Szel¹gowska A. 2009: Przepisy i mo¿liwoci finansowe bud¿etu krajowego i unijnego w zakresie wspierania systemu ubezpieczeñ w rolnictwie. Materia³y z konferencji pt. Kierunki zmian ubezpieczeñ produkcji rolnej w Polsce. Warszawa 17 listopada.
Trawiñski K. 2001: Ubezpieczenie od skutków klêsk ¿ywio³owych dobrodziejstwo czy obowi¹zek. Ubezpiecze- nia w rolnictwie. Materia³y i Studia, nr 1(9), s. 44-57.
Ustawa o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierz¹t gospodarskich. Dz. U. z dnia 7 lipca 2005 r., Nr 150, poz.
1249, z pón. zm.
Uwaga gradobicie. 2007: Ubezpieczenia. Serwis internetowy. [www.ubezpieczenia.webwweb.pl/?a=txt&id=12212], 18.05.2007.
Wojciechowska-Lipka E. 2004: Ubezpieczenie od ¿ywio³ów stan i perspektywy. Has³o ogrodnicze, nr 1, [www.ho.haslo.pl].
World Map of Natural Hazard. 2009: Munich Re Group. Germany.
Zdrojewski K. 2006: Ubezpieczenia rolnicze na wiecie. Has³o ogrodnicze, nr 9, [www.ho.haslo.pl].
Summary
The paper presents the analysis of subsidized agricultural insurance. Studies focuses on insurance against the risk of hail because of high popularity of that protection of crops. The need for proper risk management in the face of intensifying the extreme weather events, as well as the reduction of social aid are factors that might encourage farmers to conclude contracts of insurance. The additional incentive for farmers should be the subsidy.
Adres do korespondencji:
dr Anna Gawroñska Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Katedra Finansów i Rachunkowoci ul. Wojska Polskiego 28 60-637 Poznañ tel. (61) 848 71 17 e-mail: gawronska@up.poznan.pl
