Wpływ prowadzenia działalności gospodarczej przez małżonka na ekonomiczne podstawy funkcjonowania rodziny w prawie polskim

Ewa Kosior

Wpływ prowadzenia działalności

gospodarczej przez małżonka na

ekonomiczne podstawy

funkcjonowania rodziny w prawie

polskim

Studia Prawnoustrojowe nr 16, 71-85

2012

Ew a Kosior

Zakład P raw a Handlowego U niw ersytet w Białym stoku

Wpływ prowadzenia działalności gospodarczej

przez małżonka na ekonomiczne podstawy

funkcjonowania rodziny w prawie polskim

K onstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kw ietnia 1997 r. w art. 20-22 proklam uje swobodę działalności gospodarczej oraz poszanow anie własności pryw atnej jako zasady u stro ju gospodarczego p ań stw a opartego n a społecz­ nej gospodarce rynkowej. G ospodarka ta funkcjonuje dzięki zaangażow aniu jednostek, ktore - czy to indyw idualnie, czy też grupowo - prow adzą działal­

ność gospodarczą w form ach praw nie przew idzianych. G ospodarka rynkowa daje szerokie możliwości osiągania korzyści finansowych. Zysk czy też do- chod w ynikający z prowadzonej działalności służyć może rożnym celom. Z reguły w znacznej m ierze będzie on stanow ił zaplecze finansowe do dal­ szego rozwoju tej działalności, ale rownież zaspokajania osobistych potrzeb podmiotow w ykonujących ta k ą działalność. D ziałalność gospodarcza oraz konsekwencje jej wykonyw ania m ają zatem znaczenie nie tylko dla jednostek biorących udział w obrocie gospodarczym, ale i dla ich rodzin. M ałżonkowie - niezależnie od panującego m iędzy nim i u stro ju m ajątkow ego - zobowiązani są przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, k to rą przez swoj związek założyli, co oznacza, że zobowiązani są przeznaczać swoje wynagrodzenie za pracę, czy też korzyści w ynikające z innej działalności zarobkowej, w tym działalności gospodarczej albo dochody ze swych m ajątków n a rzecz ekono­ micznego zabezpieczenia rodziny.

Prow adzenie działalności gospodarczej może rodzić problem y n a tu ry praw nej zarowno z p u n k tu widzenia osoby prowadzącej działalność gospo­ darczą, ja k i ze stro n y m ałżonka niezaangażow anego w tę działalność. Z jednej strony rozważyć należy, czy przepisy regulujące m ałżeńskie ustroje m ajątkow e - w szczegolności ustroj wspolności ustaw owej - d ają małżonkowi w ystarczającą swobodę funkcjonowania w obrocie gospodarczym. Z drugiej

strony om ówienia wym aga k w estia ochrony w spółm ałżonka osoby w ykonują­ cej działalność gospodarczą, gdyż to m ałżeństw o tworzy instytucjonalne pod­ w aliny funkcjonow ania rodziny.

M ałżonek może wykonywać działalność gospodarczą jako osoba fizyczna, tzn. jako przedsiębiorca indyw idualny w oparciu o w łasne (czy też wspólne) przedsiębiorstw o czy też wspólnik spółki cywilnej; może on również - będąc w spólnikiem spółki handlowej - wykonywać działalność prow adzącą do osią­ gnięcia celu gospodarczego. W tak im przypadku podm iotem prowadzącym działalność gospodarczą jest powołana w tym celu spółka handlowa, zaś jej uczestnicy: wspólnicy-inwestorzy w spółce kapitałowej lub wspólnicy w spółce osobowej praw a handlowego będą prowadzącymi działalność gospodarczą jedy­ nie pośrednio, a więc w znaczeniu ekonomicznym, a nie w sensie praw nym .

W pływ działalności gospodarczej n a ekonomiczne funkcjonowanie rodzi­ ny należy odnieść do c h a ra k te ru relacji m ajątkow ych łączących małżonków. Przez pojęcie m ałżeńskiego u stro ju m ajątkow ego rozum iem y zespół zasad określających wzajem ne pozycje m ałżonków z p u n k tu w idzenia różnych m as m ajątkow ych oraz kw estie zw iązane z odpowiedzialnością za zobow iązania1. P odstaw ą prowadzonych tu rozw ażań je s t ustrój wspólności ustawowej, czyli ustrój narzucony przez samego ustaw odaw cę, który - o ile nie zachodzą sytuacje wyłączające jego pow stanie - będzie ustrojem właściwym dla w ięk­ szości m ałżeństw (art. 31 § 1 k.r.o.).

W zakresie u stro ju ustaw owej wspólności m ajątkow ej funkcjonują trzy m ajątki: m ajątek wspólny i m ajątk i osobiste małżonków. Zgodnie z regulacją z a w a rtą w art. 31 k.r.o., m ajątek wspólny małżonków stanow ią przedm ioty m ajątkow e nabyte w czasie trw an ia m ajątkow ej wspólności ustaw owej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Do m ają tk u wspólnego należą w szczególności: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalno­ ści zarobkowej każdego z małżonków, dochody z m ają tk u wspólnego, ja k również z m ają tk u osobistego każdego z małżonków, czy też środki zgrom a­ dzone n a rac h u n k u otw artym lub pracowniczym funduszu em erytalnym k a ż ­ dego z małżonków. W skład m ają tk u wspólnego nie wchodzą pasyw a, chociaż odpowiedzialność za nie może obciążać także m ajątek wspólny2. Co do z a sa ­

dy o przynależności sk ład nik a do m ają tk u wspólnego decydować będzie fakt nabycia go w czasie trw an ia wspólności. Nie m a przy tym znaczenia, czy składnik te n został nabyty w drodze czynności praw nej (w tym dokonanej przez jednego z małżonków), czynności faktycznej (np. nabycie własności rzeczy ruchomej w drodze zaw łaszczenia art. 180-181 k.c.), czy też innej czynności, z k tó rą u sta w a łączy sk u tek w postaci nabycia praw a (np. nabycie

1 E. G n iew ek (red.), P o d sta w y p r a w a cyw ilnego, W a rsz a w a 2005, s. 655. A. D y o n iak tw ierd z i, że odpow iedzialność j e s t zja w isk iem w tó rn y m w s to s u n k u do sam ego u s tro ju . Zob. idem , U sta w o w y u stró j m a ją tk o w y m a łże ń sk i, W rocław 1985, s. 14.

własności w drodze zasiedzenia - art. 172 i 174 k.c.). D rugim elem entem pozwalającym n a określenie, czy dany przedm iot lub praw o stanow i składnik m ają tk u wspólnego, je s t pochodzenie środków n a jego nabycie. Jeżeli sk ład ­ nik został nabyty za środki pochodzące z m ają tk u osobistego, to n a zasadzie surogacji również do tego m ają tk u będzie należał (vide: art. 33 k.r.o.).

P r z y n a le ż n o ść d o c h o d ó w z d z ia ła ln o śc i g o sp o d a r c ze j o ra z d o c h o d ó w z p r z e d się b io r s tw a do m a ją tk u m a łż o n k ó w

Zgodnie z art. 31 § 1 k.r.o., do m ają tk u wspólnego małżonków wchodzi pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków. Je d n ak , co ważne, w ierzytelności z tego ty tu łu z mocy art. 33 p k t 7 k.r.o. wchodzą do m ają tk u osobistego m ałżonka. Dochodem z innej działalności zarobkowej są należności (przede w szystkim pieniężne) uzyskiw ane przez m ałżonka w w yniku innej aktyw ności niż wykonywanie pracy3. Pod pojęciem dochodu rozum ie się dochód netto 4. Oznacza to, iż przychody z działalności gospodarczej nie są składnikiem m ajątku wspólnego do m om entu u stalenia i pokrycia kosztów związanych z ich uzyskaniem. Do tego czasu stanow ią one składnik m ajątk u osobistego małżonka-przedsiębiorcy.

Trzeba tu podkreślić, że w skład m ają tk u wspólnego wchodzą tylko takie wierzytelności obejmujące dochód z innej działalności zarobkowej, które zo­ stały pobrane. W ierzytelności (zarówno wym agalne, ja k i niew ym agalne) związane z prowadzoną działalnością, które nie zostały pobrane, będą wcho­ dzić do m ajątku osobistego (art. 33 pkt 7 k.r.o.). Kiedy wierzytelność zostaje zrealizowana (pobrana, wypłacona) staje się składnikiem m ajątk u wspólnego5.

Inaczej p rze staw ia się sy tu acja w p rzy p ad k u dochodów (pożytków) z m ają tk u wspólnego lub osobistego. W ierzytelności o te dochody stanow ią skład n ik m ają tk u wspólnego, a zatem przysługują obojgu małżonkom, np. w ierzytelność o zapłatę czynszu z ty tu łu w ydzierżaw ienia przedsiębiorstw a (e w e n tu a ln ie jego s k ła d n ik a - n ieru ch o m o ści, m aszyn y) w chodzącego w skład m ają tk u osobistego6. Zaliczenie tych dochodów do m ają tk u w spólne­ go nie je s t uzależnione od okoliczności ich pobrania, a kom petencje do rea li­

3 Ib id em , s. 31.

4 A. S tę p ie ń -S p o re k , D z ia ła ln o ść g o sp o d a rcza z u d z ia łe m m a łżo n k ó w , W a rsz a w a 2009, s. 313. A u to rk a w sk az u je, że p rz y jm u je się tę koncepcję, b io rąc pod u w ag ę w ym ogi g o sp o d a rk i rynkow ej o raz o d rę b n ą d z ia łaln o ść g o sp o d a rcz ą m ałżonków , p rz y czym ta k ie ro z u m ien ie pojęcia dochodu n ie j e s t do k o ń c a zgodne z z a m ia re m u sta w o d a w cy w św ietle a r t. 45 k.r.o.

5 U c h w a ła SN z 24 lip c a 1997 r., III C Z P 26/97, O S N C 1998, n r 1, poz. 3. Zob. też B. B ien iek , A. B iera n o w sk i, J . Ig n aczew sk i, M a łże ń sk ie p ra w o m a ją tko w e. K o m e n ta rz, W a rsz a ­ w a 2008, s. 65.

6 A. S tę p ie ń , P rzed sięb io rstw o ja ko s k ła d n ik m a ją tkó w m a łżo n k ó w , „M onitor P o lsk i” 2007, n r 7, s. 3 8 6 -3 8 7 .

zacji tych wierzytelności m ają oboje m ałżonkowie7 (art. 31 ust. 2 k.r.o. p k t 2,

a contrario do art. 31 u st. 2 p k t k.r.o.).

Pojęcia dochodu nie należy mylić z pojęciem przy rostu8. Zasadniczą kon­

sekw encją określenia, czy m am y do czynienia z dochodem, czy też z przyro­ stem , je s t zaliczenie danej w artości do m ają tk u wspólnego lub też osobistego. Dochód z m ają tk u osobistego wchodzi do m ają tk u wspólnego, zaś wartość przyrostu składnika m ajątk u osobistego już nie. Przyjęcie odmiennej wykładni nie znajduje uzasadnienia w przepisach praw a i prowadziłoby do znacznych pertu rbacji przy rozliczeniach m ajątkow ych m iędzy byłymi m ałżonkam i9. Przykładowo, jeśli w skład m ają tk u osobistego wchodzi przedsiębiorstw o, którego w artość w ciągu k ilk u la t wzrosła o kilk adziesiąt tysięcy złotych, to zysk, ja k i w tym czasie przedsiębiorstw o wypracowało, wchodzi do m ajątk u wspólnego, zaś przyrost, np. w zrost w artości nieruchom ości wchodzącej w skład przedsiębiorstw a, do niego nie wchodzi10.

Z arząd m a ją tk iem w sp ó ln y m a p r o w a d z e n ie d z ia ła ln o śc i g o sp o d a r c ze j p r z ez m a łż o n k a p o z o sta ją c e g o

w e w s p ó ln o ś c i u sta w o w e j - z a g a d n ie n ia o g ó ln e

Obok kw estii przynależności zysku czy też dochodu do m ają tk u m ałżon­ ków, niezm iernie w ażne je s t określenie zasad zarządu m ajątkiem wspólnym małżonków, szczególnie jeżeli w jego skład wchodzi przedsiębiorstw o. Wyko­ nyw anie zarządu obejmuje czynności praw ne, czynności faktyczne oraz czyn­ ności dokonywane przed sądam i lub organam i (czynności procesowe). Zgod­ nie z art. 36 § 2 zd. 2 k.r.o., zarząd m ajątkiem wspólnym małżonków to ogół czynności, które bezpośrednio dotyczą przedm iotów m ajątkow ych należących do m ają tk u wspólnego. Z arząd m ajątk iem wspólnym małżonków ogranicza się zatem do czynności odnoszących się bezpośrednio do przedm iotów m a ją t­ kowych należących do tego m ają tk u (lub m ających stanow ić jego składnik), nie wyłączając zobowiązań. W edług tego ujęcia do czynności zarząd u m a ją t­ kiem wspólnym nie należy zaciąganie zobowiązań niedotyczących określonego sk ładn ik a m ają tk u wspólnego (np. poręczenie). Dokonywanie tak ich czynno­ ści, ja k zaciąganie pożyczek niezw iązanych funkcjonalnie czy teleologicznie z m ajątk iem wspólnym, nie podlega reżimowi zarządu m ajątk iem wspólnym (art. 36-40 k.r.o.).

7 T. S okołow ski, P ra w o ro d zin n e. Z a r y s w y k ła d u , P o z n a ń 2008, s. 70.

8 P rz y ro s t w a rto śc i s k ła d n ik a m a ją tk u osobistego j e s t o d w ro tn o śc ią sy tu acji, w k tó rej dochodzi do o b n iże n ia w a rto śc i tego s k ła d n ik a i choć oba te z ja w isk a w y s tę p u ją ró w n ie często, p ierw sze z n ich n ie p rz y s p a rz a m a ją tk u w spólnego, a d ru g ie go n ie u szczu p la.

9 U c h w a ła SN z d n ia 21 w rz e ś n ia 1979 r., n iep u b l.

10 G. J ę d re je k , P. P ogo n o w sk i, D z ia ła ln o ś ć g o sp o d a r cz a m a łżo n k ó w , W a rsz a w a 2002, s. 8 2 -8 3 .

Każdy z m ałżonków m a praw o do samodzielnego zarządu m ajątkiem wspólnym (art. 36 § 2 k.r.o.). W ykonywanie zarządu przez m ałżonka nie jest uzależnione od tego, czy te n m ałżonek był stro n ą czynności praw nej prow a­ dzącej do nabycia skład nika m ajątkowego, którego czynność dotyczy11. Po­ wyższy przepis nie uchybia obowiązkowi w spółdziałania w zarządzie m ają t­ kiem wspólnym. Podejm ując czynność zarządu, m ałżonek pow inien liczyć się z wolą swego w spółm ałżonka, k tó ra może zostać w yrażona w prost lub w sposób dorozum iany12. Z asada samodzielnego wykonyw ania zarządu ozna­ cza bowiem jedynie możliwość dokonywania czynności zarządu we w łasnym im ieniu w charak terze strony czynności, przez co nie należy rozum ieć wyko­ nyw ania zarządu bez jakiegokolw iek udziału w spółm ałżonka13.

Przepisy o zarządzie m ajątkiem wspólnym małżonków m ają c h a ra k te r przepisów iuris cogentis w tym sensie, że ustanow ione nim i zasady nie mogą zostać zmienione ani przez małżonków, ani przez osoby trzecie. Nie oznacza to, że małżonkowie nie m ają żadnej swobody w ułożeniu między sobą zasad sp ra ­ wowania zarządu. Nie mogą jed n ak wyłączyć dwóch ustawowo przewidzianych upraw nień. Po pierwsze, nie mogą wyłączyć upraw nienia m ałżonka do samo­ dzielnego zarządzania przedm iotam i m ajątkow ym i służącymi tem u m ałżonko­ wi do wykonywania zawodu lub prowadzenia działalności zarobkowej (art. 36 § 3 k.r.o.). Po drugie, nie mogą uchylić obowiązku uzyskania zgody współmał­ żonka n a czynności, dla których zgoda ta jest obligatoryjna (art. 37 § 1 k.r.o.).

J a k w spom niałam , małżonkowie nie mogą wyłączyć upraw n ienia jed n e ­ go z nich do samodzielnego zarząd zan ia przedm iotam i m ajątkow ym i służący­ mi tem u m ałżonkowi do wykonyw ania zawodu lub prow adzenia działalności zarobkowej (art. 36 § 3 k.r.o.). Praw o w spółm ałżonka (nieprowadzącego dzia­ łalności gospodarczej) do zarząd zan ia tego ty p u przedm iotam i zostało o g ran i­ czone jedynie do niezbędnych bieżących czynności i to w razie przem ijającej przeszkody w spraw ow aniu zarządu przez drugiego współmałżonka. Pow inny to być jedynie czynności niezbędne do u trzy m an ia ciągłości działalności go­ spodarczej, uniknięcia s tr a t i zachow ania tego m a ją tk u 14. Wyłączone jest zatem w zasadzie nie tylko wykonywanie czynności, do których w ym agana je s t obligatoryjna zgoda w spółm ałżonka (art. 37 § 1 k.r.o.), ale i innych czynności powodujących istotne obciążenie przedsiębiorstw a. Zakres om aw ia­ nych czynności drugiego m ałżonka zależy również od stopnia jego znajomości spraw przedsiębiorstw a. W zw iązku z powyższym w razie działania nie­ uprawnionego m ałżonka czynność przez niego dokonana będzie bezskuteczna, chyba że zastosowanie znajdą przepisy chroniące dobrą w iarę k o n trah en ta.

11 A. S tę p ie ń -S p o re k , op. cit., s. 387 i cyt. ta m lite r a tu r a , p rz y p is 7.

12 M. Sychowicz, [w:] K. P ia se c k i (red.), K o d eks ro d z in n y i opiekuńczy. K o m e n ta rz, W ar­ sz a w a 2006, s. 198.

13 P. Wójcik, Z a r z ą d m a ją tk ie m w sp ó ln ym m a łżo n kó w , M onitor P raw n iczy 2006, n r 1, s. 32. 14 J . Ig n aczew sk i, M a łże ń sk ie u stroje m a ją tko w e, W arsz a w a 2008, s. 84.

J e d n ą z czynności zarząd u m ajątkiem wspólnym, o której w ypada wspo­ m nieć w tym m iejscu, je s t decyzja co do w yboru rodzaju działalności prow a­ dzonej w oparciu o wspólne przedsiębiorstw o. Chociaż sam a w sobie nie dotyczy ona konkretnego skład nik a m ajątku , to jed n a k je s t isto tn a z p u n k tu w idzenia interesow rodziny, a zatem w sytuacji b ra k u porozum ienia m ałżon­ ków może zostać ro zstrzygnięta przez sąd (art. 24 k.r.o.). Oznacza to, iż jeżeli m ałżonek nie w yraża zgody n a prow adzenie działalności gospodarczej przez drugiego z małżonków, jej formę czy też zakres, wówczas możliwa je s t inge­ rencja sądu; decyzja ta nie m a bowiem c h a ra k te ru osobistego, a odnosi s k u t­ ki przede w szystkim w sferze m aterialnej m ałżonków1 5.

O b lig a to ry jn a z g o d a w sp ó łm a łż o n k a

Do kategorii czynności zarządu, które w ym agają obligatoryjnie zgody współm ałżonka, a w iążą się z prow adzeniem działalności gospodarczej, n a le ­ ży w szczególności zbycie, obciążenie, odpłatne nabycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstw a (art. 37 u st. 1 k.r.o.)16. Oczywiście chodzi tu o tak ie przed­ siębiorstwo, które stanow i m ajątek wspólny m ałżonków czy też je s t nabyw a­ ne w zam ian za składniki pochodzące z m ają tk u wspólnego.

Zgody m ałżonka wym aga zbycie lub nabycie przedsiębiorstw a n a po dsta­ wie jednostkowej czynności praw nej (art. 37 § 1 p k t 3 k.r.o.). Nie dotyczy to sukcesywnego zbywania czy nabyw ania składników przedsiębiorstw a1 7. W te­

dy uzyskanie zgody będzie zależało od przedm iotu danej czynności, a więc zgoda ta będzie w ym agana np. n a nabycie określonej nieruchom ości wcho­ dzącej w skład przedsiębiorstw a (art. 37 ust. 1 p kt 1). Co praw da, możliwość sukcesywnego zbywania lub nabyw ania przedsiębiorstw a stw arza możliwość obejścia przepisów o zarządzie m ajątkiem wspólnym (uzyskania zgody m ał­ żonka), jed n a k w tym p rzypadku współm ałżonek może skorzystać z in sty tu ­ cji sprzeciw u (art. 361 k.r.o.)1 8. Z drugiej strony zgoda m ałżonka n a wiele

15 A. S tę p ie ń -S p o re k , op. cit., s. 3 1 1-312.

16 J . Ig n aczew sk i, op. cit., s. 86 w sk az u je, iż „czynności p ro w ad zą ce do zbycia, o b c iąże n ia i o d p łatn eg o n a b y cia p rz e d się b io rs tw a to nie ty lk o czynności o c h a ra k te rz e ro zp o rzą d za jący m , w zg lęd n ie zob o w iązu jąco -ro zp o rząd zający m , k tó re b ezp o śred n io p ro w a d z ą do p o w ołanych s k u t­ ków. S ą to rów nież czynności zobow iązujące do p rz e n ie s ie n ia lu b o b ciążen ia praw , a ta k ż e u m o w a p rz e d w s tę p n a , w szczególności, gdy czyni zadość form ie um o w y przyrzeczonej ( ta bo ­ w iem p o zw ala dochodzić z a w a rc ia um o w y o sta te cz n e j - a r t. 390 k .c.)”.

17 In aczej: A. S tę p ie ń -S p o re k (op. cit., s. 394, p rz y p is 33), k tó r a n a k a z u je stosow ać re g u łę w y n ik a ją c ą z a r t. 37 u s t. 1 k.r.o. rów nież do c zynności zb y w an ia poszczególnych sk ład n ik ó w p rz e d się b io rs tw a , pod n o sząc jed n o c ze śn ie iż p raw o sk o rz y s ta n ia z in s ty tu c ji sp rzec iw u n ie d o s ta ­ tec zn ie ch ro n i d ru g ieg o z m ałżonków , ja k o że jego sk u teczn o ść zależy od tego, czy o soba trze c ia m o g ła z ap o z n ać się z n im p rz ed d o k o n a n ie m czynności.

18 In s ty tu c ja sp rzeciw u n ie c h ro n i m a łż o n k a w d o s ta te c z n y sposób, bow iem m oże być u ż y ta je d y n ie w p rz y p a d k u czynności z am ierz o n ej o raz nie z n a jd u je z a s to s o w a n ia ta m , gdzie d z ia ła z a s a d a o ch ro n y osób trz e c ic h (a rt. 361 k.r.o.). Zob. J . Ig n a czew sk i, op. cit., s. 89.

czynności prowadzących do jednego celu, jak im je s t np. zbycie przedsiębior­ stw a, może być w yrażona jednorazowo (np. gdy chodzi o sprzedaż przedsię­ biorstw a, to m ałżonek nie m usi prosić o pozwolenie najpierw n a złożenie oferty, potem na zaw arcie umowy przedw stępnej, wreszcie przenoszącej w ła­ sność). Jeżeli chodzi o obciążenie przedsiębiorstw a, to czynnością w ym agają­ cą zgody m ałżonka je s t obciążenie go ograniczonym praw em rzeczowym oraz jego wydzierżawienie. Zgody drugiego m ałżonka nie będzie wym agać obciąże­

nie przedsiębiorstw a praw em obligacyjnym, np. oddanie w leasing rzeczy ruchom ych wchodzących w skład przedsiębiorstw a (m aszyn czy samocho- dow), w tym także rzeczy złożonych, stanow iących ciąg technologiczny19.

Zgoda wspołm ałżonka może być w yrażona w dowolny sposob, jed n a k w razie zastrzeżenia formy dla danej czynności praw nej powinna być w yrażo­ n a w tej szczegolnej formie (art. 37 k.r.o. w zw. z art. 63 § 2 k.c.), np. zbycie lub wydzierżaw ienie przedsiębiorstw a albo ustanow ienie na nim użytkow a­ nia powinno być dokonane w formie pisem nej z podpisam i n o tarialn ie po­ świadczonymi (art. 751 § 1 k.c.), a jeżeli w jego skład wchodzi nieruchomość, czynność pow inna być dokonana w formie notarialnej (art. 158 k.c.).

M ałżonek, ktory nie bierze u działu w dokonyw aniu czynności praw nej i ktory jedynie w yraża zgodę, nie jest - co do zasady - stroną umowy. Wyjąt­ kiem są sytuacje, kiedy m ałżonek zawiera ją nie tylko w swoim im ieniu, ale rownież w im ieniu i n a rzecz wspołmałżonka. Wowczas oboje małżonkowie są stronam i umowy20. B rak zgody wspołmałżonka n a dokonanie czynności sk u t­ kuje wadliwością określaną jako bezskuteczność zawieszona, czyli niepewność co do ważności zawartej umowy. S ta n niepewności trw a ta k długo, ja k długo nie zostaje przejaw iona wola m ałżonka, ktorego zgoda jest wym agana lub do czasu upływu term inu n a jej potwierdzenie (zob. art. 37 § 3 k.r.o.). W razie w yrażenia zgody przez wspołmałżonka umowa staje się w ażna od chwili jej zaw arcia (ex tunc, art. 63 § 1 k.c.). Jeśli natom iast m ałżonek odmowi jej potwierdzenia czy też nie wyrazi zgody, umowa staje się bezwzględnie niew aż­ n a od chwili zaw arcia (ex tunc, art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 37 § 1 k.r.o.).

In g e r e n c ja są d u w za rzą d m a ją tk ie m w sp ó ln y m

Nie zawsze m iędzy m ałżonkam i panuje zgoda co do sposobu inw estow a­ nia wspolnie zgrom adzonych środkow, zwłaszcza w przypadku prow adzenia działalności gospodarczej. Kodeks rodzinny w prow adza zasadę, iż m ałżonek może sprzeciwić się czynności zarządu m ajątkiem wspolnym zamierzonej przez drugiego m ałżonka, jed n ak że nie może to dotyczyć czynności podejmo­ wanej w ram ach działalności zarobkowej (art. 361 k.r.o.).

19 P. W ojcik, op. cit., s. 30. 20 J . Ig n aczew sk i, op. cit., s. 86.

Sprzeciw stanow i m echanizm , który pow inien przeciw działać naduży­ ciom swobody w sam odzielnym zarząd zaniu m ajątkiem wspólnym m ałżon­ ków. Jed n ak że w p rzypadku prow adzenia działalności gospodarczej mógłby on stanow ić zbyt dużą b arierę dla spraw nego funkcjonow ania przedsiębior­ stw a, ja k też wprowadziłby niepew ność obrotu cywilnoprawnego. Pozytywnie zatem ocenia się fak t wykluczenia - czy też ograniczenia - możliwości jego zgłoszenia odnośnie do czynności podejmowanych w ram ach działalności za- robkowej21. M ałżonek nieprow adzący działalności może skutecznie sprzeci­ wić się jedynie takiej czynności podejmowanej w ram ach działalności zarob­ kowej, która dla swej ważności wymaga jego zgody z mocy ustaw y (art. 37 § 1 k.r.o.)22. Jeżeli ta k a czynność je s t u zasadniona dobrem rodziny albo jeżeli porozum ienie ze sprzeciw iającym się m ałżonkiem n apotyka tru d n e do p rze­ zwyciężenia przeszkody, sąd może wyjątkowo zezwolić drugiem u małżonkowi n a dokonanie czynności bez jego zgody (art. 39 k.r.o.).

Zgoda może być udzielona tylko w wyjątkowych sytuacjach, ponieważ k ry teriu m „dobra rodziny” stoi wyżej od k ry teriu m „interesu”. W takiej sy tu ­ acji chodzi bowiem o ochronę najw ażniejszych aspektów życia rodziny, a nie dokonanie czynności zyskownej, lecz nieuzasadnionej dobrem rodzin. P rzy ­ kładem może być sytuacja, w której m ałżonek zam ierza zainwestować więk­ szość wspólnych oszczędności w rozbudowę przedsiębiorstwa, a współmałżonek nie zgadza się n a to, woląc zrezygnować ze spodziewanego zysku i przeznaczyć pieniądze n a zaspokojenie potrzeb rodziny. W takiej sytuacji dobro rodziny nie przem aw ia za udzieleniem zgody przez sąd23.

N ajszerszą ingerencją sąd u w zarząd m ajątkiem wspólnym je s t odebra­ nie praw a jego wykonyw ania (art. 40 k.r.o.), co wiąże się najczęściej z rażącą nieudolnością lub lekkom yślnością m ałżonka w w ykonyw aniu zarządu (głów­ nie niegospodarność, skrajny egoizm, rozrzutność). Pozbawienie praw a sam o­ dzielnego zarząd u odnosi się również do przedm iotów służących do wykony­ w a n ia zaw o d u lu b p ro w a d z e n ia d z ia ła ln o ś c i zarobkow ej. Co w ięcej, w pewnych sta n a c h faktycznych może wręcz istnieć potrzeba odebrania m ał­ żonkowi jedynie u p raw n ien ia do samodzielnego zarządu przedm iotam i m a ­ jątkow ym i służącym i m u do prow adzenia działalności zarobkowej, co będzie równoznaczne z autom atycznym pow staniem upraw nienia do zarząd u tym i przedm iotam i po stronie drugiego m ałżonka24.

21 T. S m yczyński, R efo rm a m a łże ń sk ieg o p r a w a m a ją tko w eg o , „M onitor P o lsk i” 2004, n r 9, s. 830.

22 P. W ójcik, op. cit., s. 33. 23 T. S okołow ski, op. cit., s. 79.

24 P. W ójcik, op. cit., s. 32. Inaczej J . Z ra łek , k tó ry tw ierd z i, że w p rz y p a d k u o p isan y ch p rzed m io tó w m ałż o n ek n ie tr a c i u p ra w n ie n ia do z a rz ą d u , pom im o p o z b a w ie n ia go p ra w a z a r z ą ­ d u m a ją tk ie m w sp ó ln y m . Zob. idem , O d p o w ied zia ln o ść m a łżo n k ó w z a zo b o w ią za n ia p o n o w e li­

O debranie praw a zarządu nie je s t rownoznaczne z odebraniem u p raw ­ nienia do w yrażania sprzeciw u n a czynności zarządu. Sąd może jed n a k po­ zbawić m ałżonka rownież tego u praw nienia. Wowczas dokonywanie takich czynności będzie każdorazowo wymagało zezwolenia sądu.

O d p o w ie d z ia ln o śc za z o b o w ią z a n ia z w ią z a n e z p r o w a d z e n ie m w sp ó ln e g o p r z e d się b io r s tw a

Dla prow adzenia działalności gospodarczej przez jednego z m ałżonkow istotne znaczenie m ają zasady ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez tego m ałżonka. Przy u s ta la n iu zasad odpowiedzialności za zobowiązania wobec osob trzecich należy odnieść się nie tylko do regulacji praw a rodzinnego, ale i praw a cywilnego.

Jeżeli zobowiązanie dotyczące wspolnego przedsiębiorstw a zostało zacią­ gnięte przez oboje małżonkow, to wowczas znajdą zastosowanie ogolne zasady zaw arte w kodeksie cywilnym dotyczące zaciągania zobowiązań przez kilka osob (art. 366 i nast. k.c.). Z p u n k tu widzenia wierzyciela jest to sytuacja najkorzystniejsza. Każdy z małżonkow zaciąga zobowiązanie, za ktore odpowia­ da swoim m ajątkiem osobistym, a także m ajątkiem wspolnym. Nie m a jednocze­ śnie znaczenia, czy dla rozszerzenia odpowiedzialności przepisy praw a rodzin­ nego wym agają zgody fakultatyw nej, czy obligatoryjnej (art. 37 § 1 k.r.o.)2 5.

Jeżeli jed n a k zobowiązanie zostało zaciągnięte przez jednego z małżon- kow, zastosow anie znajdują regulacje praw a rodzinnego. Zgodnie z art. 41 § 1 k.r.o., jeżeli m ałżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego m ałżon­ ka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z m ają tk u wspolnego małżon- kow. W takiej sytuacji może on wszcząć egzekucję zarowno z m ają tk u osobi­ stego dłużnika, ja k i z m ają tk u wspolnego małżonkow. Nie oznacza to, że m ałżonek, k tory nie zaciągnął zobowiązania, staje się dłużnikiem , gdyż o tym , kto je s t dłużnikiem , decyduje zdarzenie praw ne będące zrodłem zobo­ w iązania, a nie treść art. 41 § 1 k.r.o.26 M ałżonek, ktory nie był stron ą

czynności praw nej, odpowiada (za swoją zgodą) jedynie za cudzy dług2 7. Sięgnięcie wierzyciela po m ajątek wspolny je s t uzasadnione tym, że w u stro ­ ju wspolności m ajątkow ej zakres m ają tk u wspolnego małżonkow je s t sto su n ­ kowo duży, co w efekcie mogłoby prowadzić do b ra k u realnego zaspokojenia przez wierzyciela, a zatem nieodpowiedzialności m ajątkiem wspolnym2 8.

25 T. S m yczyński, R efo rm a ..., s. 831.

26 M. P y z iak -S z a fn ic k a , G losa do u c h w a ły S N z 2 4 p a ź d z ie r n ik a 2 0 0 3 r., I I I C Z P 7 2 /0 3 , O S P 2004, n r 9, poz. 116.

27 A. S tę p ie ń , G losa do w yro ku S N z d n ia 9 sie rp n ia 2 0 0 5 r., I V C K 7 9 /0 5 , O S P 2007, n r 7 -8 , s. 85.

28 A. D y o n iak , M a ją tk o w e p r a w m a łże ń sk ie w yb ra n ych p a ń s tw eu ro p ejskich n a tle p ra w a

Zgodę, o której mowa w art. 41 k.r.o., należy traktow ać jako jednostko­ wą, tzn. dotyczącą pojedynczej czynności zamierzonej przez m ałżonka, a nie kom pleksową - n a pew ien ciąg pow tarzających się czynności, np. n a prow a­ dzenie działalności gospodarczej. Prow adzenie przedsiębiorstw a za apro batą drugiego m ałżonka wcale nie oznacza, że m ałżonek te n w yraża zgodę na zobowiązania zaciągnięte w zw iązku z t ą działalnością. Tak rozum iana (kom­ pleksowa) zgoda mogłaby w istocie pozbawiać m ałżonka nieprowadzącego przedsiębiorstw a realnego wpływu n a zakres, w jak im m ogą się zaspokoić wierzyciele ze składników m ają tk u wspólnego. Akceptacja fak tu prow adzenia działalności gospodarczej przez w spółm ałżonka oraz czerpanie z niej korzyści przez całą rodzinę nie wystarczy, by wierzyciel mógł szukać zaspokojenia w całym m ają tk u wspólnym29 (w szczególności chodzi tu etap postępow ania

egzekucyjnego - art. 7871 k.p.c.).

Jeżeli n ato m iast w ierzytelność pow stała przed pow staniem wspólności, dotyczy m ają tk u osobistego jednego z małżonków, zobowiązanie nie w ynika z czynności praw nej (np. z czynu niedozwolonego, bezpodstawnego wzbogace­ nia, zobowiązań praw norodzinnych), ja k też gdy m ałżonek zaciągnął zobo­ w iązanie bez zgody współm ałżonka, to odpowiada on swoim m ajątk iem oso­ bistym oraz enum eratyw nie wym ienionymi składnikam i m ają tk u wspólnego. S ą to: w ynagrodzenie za pracę, dochody uzyskane z działalności zarobkowej, korzyści uzyskane z praw auto rsk ich i praw pokrewnych, z p raw własności przemysłowej oraz z innych praw twórcy (zgodnie z art. 41 § 2 i 3 k.r.o.)3 0.

W sytuacji, gdy przedsiębiorstwo stanow i wyłączną własność jednego z małżonków, nie istnieje możliwość rozciągnięcia odpowiedzialności n a całość m ajątk u wspólnego, jako że wierzytelność dotyczy wtedy m ajątk u osobistego m ałżonka. Podobnie poddaje się w wątpliwość możliwość w yrażenia zgody przez m ałżonka (a zatem rozciągnięcia odpowiedzialności n a m ajątek wspólny) w odniesieniu do wierzytelności niewynikających z czynności prawnych. W ska­ zuje się, że w takiej sytuacji nie m a naw et możliwości wyrażenia zgody, ponie­ waż zgoda z art. 41 k.r.o. może dotyczyć tylko czynności prawnej, a nie innego zdarzenia. Istnienie zgody nie może zmienić zakresu składników m ajątku okre­ ślonych w art. 41 § 2 i 3 k.r.o. Oczywiście małżonkowie mogą podjąć decyzję o zaspokojeniu wierzyciela w szerszym zakresie, a więc przy użyciu środków pochodzących z m ają tk u wspólnego. W tym przypadku należy jed n a k liczyć się z koniecznością dokonania wzajem nych rozliczeń między m ałżonkam i3 1.

29 M. Ł ączk o w sk a , P ro w a d zen ie p rz ed s ię b io rstw a należącego do m a ją tk u w spólnego m a ł­

żo n k ó w w św ietle n o w ych p rzep isó w k.r.o., „P rzeg ląd P ra w a H an d lo w eg o ” 2005, n r 4, s. 10;

A. S tę p ie ń -S p o re k , op. cit., s. 442; zob. rów nież: J . Ig n ato w icz, M. N azar, P ra w o ro d zin n e , W a rsz a w a 2006, s. 168.

30 O g ra n ic z e n ia odpow ied zialn o ści m ajątk o w ej m a łż o n k a, p rz e w id z ia n e w a r t. 41 k.r.o., n ie z n a jd u ją z a s to s o w a n ia w p o stę p o w a n iu u p ad ło ścio w y m ze w zg lęd u n a szczeg ó ln ą reg u lację p ra w a upadłościow ego i n ap raw c zeg o .

W świetle prow adzenia działalności gospodarczej przez współm ałżonka najistotniejsze znaczenia m a kw estia odpowiedzialności za zobowiązania po­ w stałe w zw iązku z prow adzeniem przedsiębiorstw a. M ałżonek ponosi odpo­ w iedzialność nie tylko wyżej opisanym i sk ła d n ik a m i m ajątkow ym i, ale i przedm iotam i m ajątkow ym i wchodzącymi w skład przedsiębiorstw a sta n o ­ wiącego skład nik m ają tk u wspólnego. J e s t to konsekw encja zasady sam o­ dzielności zarządu przedm iotam i m ajątkow ym i stanow iącym i składnik m a ­ ją tk u wspólnego, które słu żą do w ykonyw ania zawodu lub prow adzenia działalności gospodarczej3 2. Odpowiedzialność składnikam i przedsiębiorstw a

powstaje nie tylko w zakresie zobowiązań w ynikających z sam odzielnych czynności praw nych m ałżonka, ale i w zakresie zobowiązań niew ynikających z czynności praw nych. Chodzi zatem o w szystkie zobowiązania dotyczące przedsiębiorstw a, w tym także takie, których źródłem są zdarzenia niebędące czynnościam i praw nym i (np. zobowiązanie z art. 435 k.c.). Zauważyć należy, że w razie dochodzenia należności wierzyciel może się zaspokoić ze sk ład n i­ ków określonych w art. 41 § 2 k.r.o., ale nie może poszukiw ać zaspokojenia w przedm iotach m ajątkow ych, które zostały n abyte w zam ian za to w ynagro­ dzenie, dochody i korzyści, co może być skutecznym środkiem obrony przed przym usow ą egzekucją3 3.

Chociaż norm a ta m a w zasadzie c h a ra k te r bezwzględnie obowiązujący, to dopuszcza się w litera tu rz e możliwość zaw arcia umowy m iędzy m ałżon­ kiem i wierzycielem, k tó ra w konkretnej sytuacji ograniczy odpowiedzialność dłużnika. Ograniczenie może sprowadzić się do ryzykow ania jedynie m a ją t­ kiem osobistym dłużnika albo też tylko niektórym i przedm iotam i należącym i do m ają tk u wspólnego (np. ruchom ościam i wchodzącymi w skład wspólnego przedsiębiorstw a małżonków). Nie m ożna jed n a k rozciągnąć odpowiedzialno­ ści za dług jednego z małżonków, w tym zw iązany z prow adzeniem w spólne­ go przedsiębiorstw a, n a cały m ajątek wspólny bez zgody drugiego z m ałżon­ ków (art. 41 § 1 k.r.o.)3 4.

D z ia ła ln o ś ć g o sp o d a r c z a ja k o „w a żn y p o w ó d ”

u w z g lę d n ie n ia p o w ó d z tw a o u s ta n o w ie n ie r o z d z ie ln o śc i m a ją tk o w ej n a w n io s e k m a łż o n k a (art. 52 k.r.o.)

Zgodnie z art. 52 § 1 k.r.o., z ważnych powodów każdy z m ałżonków może żądać ustanow ienia przez sąd rozdzielności m ajątkow ej. U praw nienie to je s t niezależne od łączącego małżonków u stroju m ajątkowego, w szczegól­

32 Ib id em , s. 423.

33 Zob. szerzej: M. Ł ączk o w sk a, op. cit., s. 10.

34 T. S m y czy ń sk i (red.), S y s te m p ra w a p ryw a tn eg o , t. 11: P raw o ro d z in n e i opiekuńcze, W arsz a w a 2009, s. 482.

ności nie ogranicza się do wspolności ustawowej. Dopuszczalność żądania przez każdego z małżonkow ustanow ienia przez sąd rozdzielności m ajątko ­ wej w ynika z założenia, że trudności w ułożeniu przez małżonkow stosunkow m ajątkow ych nie zawsze powodują rozkład pożycia m ałżeńskiego mogący u zasad niać orzeczenie rozwodu lub separacji i że przy innym u k ształtow an iu tych stosunkow m ałżeństw o może n a d a l funkcjonować. Żądanie jednego z m ałżonkow u stan o w ien ia przez sąd rozdzielności m ajątkow ej wchodzi w grę, gdy małżonkowie nie w yrażają zgodnej woli ustanow ienia takiej roz­ dzielności w drodze umowy (art. 47 k.r.o.).

U staw a nie definiuje pojęcia „ważne powody”. W doktrynie przez ważne powody dające podstaw ę do ustanow ienia przez sąd rozdzielności m ajątkow ej zwykło się rozum ieć wytworzenie się takiej sytuacji, k tora w konkretnych okolicznościach faktycznych powoduje, że dalsze trw anie wspolności m a ją t­ kowej m iędzy m ałżonkam i pociąga za sobą naruszenie lub poważne zagroże­ nie in te resu m ajątkow ego jednego z małżonkow, z reguły także dobra rodzi- n y 35. W ażnych powodow nie sta n o w ią okoliczności niezaw inio ne przez m ałżonka bądz niezależne od jego woli, np. długotrw ała choroba. Przykłady w ażnych powodow to sytuacje pow stałe na sk u tek zachow ania się jednego z małżonkow - mowa tu o trw onieniu m ają tk u wspolnego w efekcie rażącej niegospodarności, uchylaniu się od pom nażania i utrzym yw ania substancji m ają tk u wspolnego albo też zatrzym an iu tego m ają tk u wyłącznie dla siebie i niedopuszczeniu w społm ałżonka do ko rzystania z niego, uniem ożliw ianiu zarządu m ajątkiem wspolnym, ja k też u tru d n ia n iu prow adzenia działalności gospodarczej, czy innych - zwłaszcza długotrw ałych - konfliktach małżon- kow w przedmiocie zarząd u wspolnym przedsiębiorstw em 36.

Chociaż samo prow adzenie działalności gospodarczej nie może być prze­ sła n k ą zastosow ania art. 52 k.r.o., to jed n a k je s t możliwe w p rzypadku z a ist­ n ien ia innych jeszcze okoliczności. Dla prawidłowego zastosow ania przez sąd art. 52 § 1 k.r.o. istotne je s t w szczegolności ustalenie, że w w yniku działal­ ności gospodarczej jednego z małżonkow dochodzi do realnego zagrożenia podstaw y m aterialnej rodziny, bez możliwości zaradzenia tak iem u stanow i rzeczy przez drugiego m ałżonka. Chodzi tu o tak ie działania m ałżonka, ktore m ają c h a ra k te r nieracjonalny37. W innym przypadku sk u tk i prow adzenia działalności gospodarczej powinny obciążać oboje małżonkow, zwłaszcza gdy prow adzenie przez jednego m ałżonka działalności gospodarczej było aprobo­ w ane przez w społm ałżonka (zob. art. 24 k.r.o.)38. Uw adze nie powinno um y­

35 M. Sychow icz, op. cit., s. 214.

36 Za: A. S tę p ie ń -S p o re k , op. cit., s. 5 2 8 -5 2 9 , zob. row nież p rz y p is 244. 37 W yrok SN z d n ia 7 k w ie tn ia 1995 r., III C R N 2/95, L ex P o lo n ica n r 320662.

38 Zob. szerzej: w y ro k SN z d n ia 15 lis to p a d a 1995 r., I C R N 170/95, O S N C 1996, n r 3, poz. 45.

kać, iż rodzina korzystająca z dochodów związanych z działalnością gospo­ darczą jednego z małżonków pow inna ponosić również ujem ne skutki, gdyż dług zaciągnięty n a działalność gospodarczą je s t długiem zaciągniętym w interesie rodziny, a niepow odzenia w działalności gospodarczej nie mogą obciążyć jedynie m ałżonka ją prowadzącego3 9. Jednakże, gdy prowadzenie działalności gospodarczej zostało podjęte bez porozum ienia ze w spółm ałżon­ kiem lub wbrew jego woli, może być uznane za ważny powód ustanow ienia rozdzielności m ajątkow ej przez sąd4 0. W innym przypadk u u p atry w an ie

w samej możliwości pow stania w przyszłości długów związanych z działalno­ ścią gospodarczą nie może stanow ić podstaw y orzeczenia zgodnie z żądaniem m ałżonka (a zatem nie stanow i „ważnego powodu”)4 1.

Przy ocenie zasadności żądania u stanow ienia rozdzielności należy za­ wsze badać, czy nie dojdzie do pokrzyw dzenia wierzyciela któregoś z małżon- ków4 2. Oznacza to obowiązek wnikliwego przyjrzenia się motywom w ystąpie­

n ia z żądaniem zniesienia wspólności i rozw ażenia, czy w konk retn y m w ypadku wytoczenie powództwa z tak im żądaniem nie służy obejściu przepi­ sów o odpowiedzialności za długi m ajątkiem wspólnym i nie zm ierza w isto ­ cie do pokrzyw dzenia wierzycieli4 3. Przepis art. 52 k.r.o. nie m a zatem zasto­

sow ania w sytuacji, gdy z okoliczności spraw y wynika, że oboje małżonkowie zgodnie dążą do ustanow ienia rozdzielności w celu u tru d n ie n ia wierzycielowi zaspokojenia jego roszczenia4 4. Regulacja instytucji orzeczenia rozdzielności

m ajątkow ej przew iduje możliwość orzeczenia jej z d a tą w steczną, co może być szczególnie niekorzystne w łaśnie w odniesieniu do osób trzecich (wierzy­ cieli). Zgodnie ze stanow iskiem Sądu Najwyższego4 5, w takiej sytuacji sąd

pow inien zbadać rodzaj i rozm iar prowadzonej działalności gospodarczej, okoliczności i przyczyny zaciągnięcia zobowiązań wobec osób trzecich oraz ustalić, czy ta działalność prowadzi do pow iększenia m ają tk u wspólnego4 6.

W następ stw ie ustanow ienia rozdzielności m ajątkow ej wierzyciel może u tr a ­ cić możliwość poszukiw ania zaspokojenia wierzytelności ze znacznej części m ają tk u wspólnego, jeżeli dłużnikiem je s t tylko jed en z małżonków, a zobo­ w iązanie zostało zaciągnięte za zgodą w spółm ałżonka (art. 41 § 1 k.r.o.).

39 W yrok SN z d n ia 7 k w ie tn ia 1995 r., I I I C R N 2/95, L exP olonica n r 320662. 40 W yrok SN z d n ia 27 lu teg o 1995 r., III C R N 7/95, n iep u b l.

41 W yrok SN z d n ia 15 lis to p a d a 1995 r., I C R N 170/95, O S N C 1996, n r 3, poz. 45. 42 W yrok SN z d n ia 24 m a ja 1994 r., I C R N 50/94, O S N C 1994, n r 12, poz. 246, z g losą a p ro b u ją c ą L. Steckiego, O S P 1995, n r 4, poz. 95; w y ro k SN z d n ia 24 m a ja 1994 r., I CR N 61/94, z g lo są k ry ty c z n ą A. D y o n iak a, O S P 1995, n r 4, poz. 96.

43 W yrok SN z d n ia 6 g ru d n ia 1995 r., I C R N 215/95, n iep u b l. 44 W yrok SN z d n ia 12 p a ź d z ie rn ik a 1995 r., I C R N 161/95, n iep u b l.

45 W yrok SN 24 p a ź d z ie rn ik a 1995 r., I C R N 130/95, n iep u b l., p rz y ta c z a m za: G. Ję d re je k , [w:] G. J ę d re je k , P. Pogonow ski, D z ia ła ln o ść g o sp o d a rcza m a łżo n k ó w , W a rsz a w a 2002, s. 139.

46 J e d y n ie n a p o d sta w ie a r t. 125 u s t. 2 u s ta w y - P ra w o upad ło ścio w e i n a p raw c z e po o g ło sz en iu u p a d ło ś c i n ie m o ż n a u s ta n o w ić ro z d z ie ln o śc i m a ją tk o w e j z d a t ą w c z e ś n ie js z ą w s to s u n k u do d a ty o g ło szen ia upadłości.

W odniesieniu do pozostałych zobowiązań (art. 41 § 2 i 3 k.r.o.) tak ie ryzyko nie zachodzi, skoro ustanow ienie rozdzielności m ajątkow ej nie pom niejsza zak resu i kierunków ew entualnej egzekucji. W tym o statnim w ypadku wie­ rzyciel po uw zględnieniu żąd an ia ustan ow ienia rozdzielności m ajątkow ej (choćby z d a tą wsteczną) będzie dalej upraw niony do poszukiw ania zaspoko­ jen ia należności z m ają tk u osobistego dłużnika, jego w ynagrodzenia za pracę, dochodów uzyskanych przez niego z działalności zarobkowej, ja k również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 p k t 9 k.r.o.47

P o d su m o w a n ie

W Polsce podstawowe znaczenie m a n adal ustrój wspólności ustawowej. P row adzeniu działalności gospodarczej nieczęsto tow arzyszy zaw ieranie m ał­ żeńskich umów m ajątkow ych. Co więcej, niekiedy uznaje się, że ustrój ten u tru d n ia podejm owanie jakiejkolw iek aktyw ności gospodarczej. Z pewnością zasady regulujące ponoszenie odpowiedzialności za zobowiązania m ałżonków nie stanow ią przeszkody dla uczestnictw a w obrocie gospodarczym, ponieważ - co do zasady - m ałżonek, który zaciągnął zobowiązanie bez zgody współ­ m ałżonka odpowiada całym swoim m ajątk iem osobistym oraz składnikam i m ają tk u wspólnego, które pojawiły się w tym m ają tk u z jego inicjatywy. N aw iązyw anie stosunków gospodarczych z osobami pozostającym i w ustroju m ałżeńskiej wspólności m ajątkow ej i w ystępującym i w obrocie gospodarczym jako przedsiębiorcy indyw idualni nie stanow i b ariery z p u n k tu w idzenia osób trzecich. Co więcej, może być tym korzystniejsze, im szersza je s t wiedza tych podmiotów relacjach m ajątkow ych małżonków. W stosunkach zobowiązanio­ wych wiele zależy od aktyw ności ew entualnych wierzycieli w zakresie obej­ m ującym uzyskanie zgody współm ałżonka, a tym sam ym rozszerzenie odpo­ wiedzialności n a m ajątek wspólny. N ależy mieć także n a uwadze, że na gruncie wspólności m ajątkow ej może w yniknąć wiele sporów dotyczących m.in. kw estii zarządu m ajątkiem wspólnym. W tym aspekcie niekiedy podda­ je się w wątpliwość uregulow anie wzajem nych relacji m ajątkow ych między

m ałżonkam i n a zasadzie wspólności.

S u m m ary

I m p a c t o f th e econom ic a c tiv ity o f th e spouse on th e fa m ily fu n ctio n in g in P o lish la w

K eyw ords: econom ic activity, ris k s , p ro te c tio n o f th e fam ily, m a rria g e .

The purpose of th is article is to discuss legal issues rela te d to conducting business, both from th e stan d p o in t of th e person involved b u t also from the point of view of th e spouse - not involved in th is activity. On th e one h and should be considered w h eth er the provisions in the m a tte r of th e m atrim o­ nial property regim es - in p a rticu la r th e s ta tu to ry jo in t system - provide reasonable flexibility in th e business activity of a spouse. On th e oth er hand, th ere is a need to discuss th e issue of th e protection of a spouse of a person perform ing an economic activity, because th e in stitu tio n of m arriage creates th e in stitu tio n a l foundations for the functioning of th e family.