1.3. Budowa gospodarki turystycznej opartej na wiedzy
U podstaw budowy gospodarki opartej na wiedzy (GOW) leży powszechne założe- nie o bezpośredniej zależności pomiędzy wiedzą, produktywnością i wzrostem gospo- darczym. Kształtowanie GOW jest związane bezpośrednio z budową „społeczeństwa informacyjnego”33, wspomaganiem innowacyjności i przedsiębiorczości oraz szeroko rozumianej edukacji. Jednak od błyskotliwych modeli do praktyki działalności przed- siębiorstw i organizacji publicznych oraz społecznych – droga jest daleka.
Formalną podstawą budowy gospodarki turystycznej opartej na wiedzy (GTOW) w Polsce jest Strategia Lizbońska uchwalona przez Komisję Europejską oraz Narodo-wy Plan Rozwoju (NPR). Celem 10-letniej Strategii Lizbońskiej uchwalonej w roku 2000 jest przekształcenie gospodarki Unii Europejskiej w najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarkę opartą na wiedzy. Jak już wspomniano w poprzednim roz- dziale, nie ma w niej ukierunkowania sektorowego, w tym na turystykę. Oznacza to, że
„turystyka nie była i nie jest objęta wspólną polityką Unii Europejskiej”34. Ukierunko- wanie sektorowe w polityce Unii w zakresie turystyki jest bezpośrednio zawarte
33 Por. np. R. Tadeusiewicz, Społeczność Internetu, EXIT, Warszawa 2002.
34 Strategia Rozwoju Turystyki na lata 2007–2013. Projekt, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warsza- wa 2005, kwiecień, s. 6.
w trzech dokumentach. Są to: Komunikat Komisji Europejskiej z 2001 roku pod tytu- łem: „Wspólnie pracując dla przyszłości turystyki europejskiej”, uchwały Rady Europy z 2002 roku w sprawie przyszłości turystyki europejskiej oraz Komunikat Komisji Europejskiej z 2003 roku pod tytułem: „Podstawowe kierunki dotyczące zrównoważo- nego rozwoju turystyki europejskiej”35. We wszystkich tych dokumentach określa się turystykę jako sektor gospodarczy. Na jego znaczenie w realizacji Strategii Lizbońskiej wskazano w cytowanej wcześniej Uchwale Rady Europy z 2002 roku o podstawowym znaczeniu turystyki jako sektora gospodarczego.
Cele budowy gospodarki turystycznej opartej na wiedzy (GTOW) w Polsce obej- mują:
wpływ na zrównoważony wzrost gospodarczy;
poprawę konkurencyjności turystycznej Polski;
pobudzanie przedsiębiorczości indywidualnej i instytucjonalnej (zakładanie no- wych firm) w sektorze turystycznym;
kształtowanie warunków sprzyjających absorpcji i wykorzystywaniu wiedzy ze źródeł wewnętrznych i zewnętrznych.
Drugim filarem budowy GTOW w Polsce jest Narodowy Plan Rozwoju (NPR).
W roku 2004, czyli w roku formalnej akcesji Polski do Unii Europejskiej rozpoczęły się przygotowania do uchwalenia NPR na lata 2007–2013, równolegle z pracami nad bu- dżetem Unii Europejskiej na ten okres. W aktualnie realizowanym NPR celem głównym jest „rozwijanie konkurencyjnej gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości”. Ani w aktualnie realizowanym, ani w NPR przygotowanym na lata 2007–201336 turystyka nie została wyodrębniona sektorowo. W NPR na lata 2007–2013 turystykę, a także roz- wój małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych uwzględniono pośrednio. W ten sam sposób strategiczny plan budowy GTOW zawarty w tym dokumencie można zna- leźć w takich obszarach priorytetowego rozwoju Polski, jak: „Inwestycje”, „Przedsię- biorczość”, „Innowacyjność”. W ramach „Inwestycji” jest mowa dość ogólnikowo o „rozwoju regionalnych produktów turystycznych”. W kolejnym priorytetowym obsza- rze rozwoju Polski, to znaczy „Przedsiębiorczości”, zadania są sprowadzone do: „pro- mowania przyjaznych dla środowiska produktów i usług” i równie ogólnikowej „kreacji oraz rozwoju konkurencyjnych produktów turystycznych”. Natomiast w obszarze „In- nowacyjności” strategiczne zadania obejmują „wspomaganie systemów rozwijających turystykę”37. Z oczywistych względów NPR powinien być ogólny, kompleksowy i spój- ny. W zakresie budowy GTOW uwzględniono w szczególności aktywność administracji rządowej i samorządowej na wszystkich poziomach zarządzania państwem oraz organi- zacje pozarządowe w obszarze popytowej turystyki. Wspomaganie podaży usług tury- stycznych w Polsce jest zorientowane na te same podmioty, to znaczy na administrację rządową i samorządową oraz organizacje pozarządowe, w tym samorząd gospodarczy.
Brak polityki wobec małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych, chociaż stanowią one fundament sektora turystycznego.
Aktualnymi podstawami formalno-organizacyjnymi budowy GTOW w Polsce są także: „Strategia rozwoju turystyki w latach 2001–2006” oraz „Rządowy Program
35 Ibidem, s. 7.
36 Dokument przyjęty przez rząd w czerwcu 2006 roku.
37 Por.: Załącznik nr 1 Projektu Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–2013, Ministerstwo Gospo- darki i Pracy, Warszawa 2005, s. 4–6.
Wsparcia Rozwoju Turystyki w latach 2001–2006” jak również „Międzyresortowy program rozwoju turystyki i wypoczynku dzieci i młodzieży na lata 2001–2006”. Ża- den ze wskazanych dokumentów nie uwzględnia małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych jako podmiotów tworzących gospodarcze tło i tkankę produkcyjną przemysłu turystycznego. Uszczegółowienie w stosunku do NPR strategicznych zamia- rów w budowie nowoczesnej GTOW w Polsce powinno być zawarte w kolejnym do- kumencie, to znaczy w „Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–2013”. Projekt Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–2013 został przygotowany przez Departa- ment Turystyki w Ministerstwie Gospodarki i Pracy w roku 200538. Wyodrębniono priorytetowe obszary harmonijnego rozwoju turystyki w Polsce:
1) rozwój produktów turystycznych;
2) rozwój zasobów ludzkich;
3) wsparcie marketingowe;
4) kształtowanie przestrzeni turystycznej;
5) wsparcie instytucjonalne.
Wspomaganie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych jest pla- nowane strategicznie w bardzo ograniczonym zakresie39. Strategiczny rozwój tury- styki jest zorientowany na administrację publiczną rządową i samorządową40. Nie ulega wątpliwości, że jednostki te współuczestniczą w szeroko rozumianym kształ- towaniu produktów turystycznych. Jednak bezspornie nawet najbardziej atrakcyjne walory czy atrakcje turystyczne pozostaną martwe albo obumierające, gdy nie zosta- ną skomercjalizowane. A w komercjalizacji polskich produktów turystycznych do- minujący udział mają małe i średnie przedsiębiorstwa turystyczne. Tym bardziej smuci ich marginalne potraktowanie w „Projekcie Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–2013”.
Wskazane powyżej podstawy budowy GTOW w Polsce mają charakter formalno- -organizacyjny i tworzą ramy prawne dla działalności administracji rządowej i samo- rządowej na wszystkich poziomach zarządzania państwem. W pragmatyce działań zmierzających do budowy GTOW w Polsce istotne są:
1) aktualny i antycypowany stan kompetencji i wiedzy małych i średnich przedsię- biorstw turystycznych oraz wszystkich podmiotów współkształtujących gospo- darkę turystyczną;
2) jakość kapitału społecznego i naturalnego oraz dostępność kapitału finansowego oraz rzeczowego;
3) uwarunkowania zakładania oraz funkcjonowania małych i średnich przedsię- biorstw turystycznych.
Budowa efektywnej GTOW to duże wyzwanie zarówno dla sektora publicznego, jak i małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych nie tylko w Polsce, lecz także
38 Konsultacje dotyczące Projektu Strategii Rozwoju Turystyki odbyły się także w kwietniu 2006 roku.
39 Por. także: M. Bednarczyk, Gospodarka turystyczna oparta na wiedzy w Polsce. Doświadczenia przedakcesyjne, Tarnopolski Instytut Społecznych i Informatycznych Technologii oraz Katedra Mikroeko- nomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Tarnopol 2006 (w druku); A. Panasiuk, Małe i średnie przedsiębior- stwa turystyczne w projektach Narodowego Planu Rozwoju i Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–
–2013, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, maj 2006, s. 34–36.
40 Na marginesie mogę dodać, że przedstawiciele tak zwanej branży turystycznej wskazywali na tę sła- bość „Projektu Strategii Rozwoju Turystyki”. Uwagi te zostały jednak uwzględnione w ostatecznej wersji projektu w niewielkim zakresie.
w obrębie europejskiego obszaru gospodarczego. Dlatego ważne jest zrozumienie istoty GTOW i jej źródeł prorozwojowych41.
Podstawowe obszary wielkich szans rozwojowych, ale także zagrożeń strategiczne- go rozwoju gospodarki turystycznej obejmują42:
1) wykorzystanie zaawansowanej telekomunikacji w budowie GTOW;
2) wspomaganie innowacyjności i przedsiębiorczości;
3) nowoczesną edukację.
Niezwykły rozwój instrumentów zaawansowanej technologii informacyjnej i tele- komunikacji jest bezsporny. W aktywności turystycznej konsumentów aktualnie coraz śmielej jest wykorzystywany Internet, telefonia mobilna oraz powoli są wprowadzane zaawansowane produkty mieszane (na przykład usługi triple play). W praktyce skoko- wo i drastycznie rośnie skala i zakres użytkowania Internetu przez indywidualnych potencjalnych turystów w poszukiwaniach atrakcyjnych usług turystycznych. Dla biur podróży systematycznie są przygotowywane raporty z badań internetowego rynku turystycznego. Obejmują one między innymi marketingowe profile klientów, efektyw- ność kampanii reklamowych i tym podobne.
Jednak zróżnicowane instrumenty zaawansowanej technologii informacyjnej i tele- komunikacji (TIT) są wykorzystywane przez małe i średnie przedsiębiorstwa turystyczne dość wąsko i raczej mało efektywnie. Na przykład Internet został wskazany przez przed- siębiorstwa sektora turystycznego jako „zagrożenie dla działań biur podróży”43, a nie szansa ich rozwoju. Odrębną kwestią jest wykorzystywanie instrumentów TIT we wspomaganiu przedsiębiorstw turystycznych przez sektor publiczny. Według Banku Światowego, „kluczem do poprawy efektywności i konkurencyjności polskich przedsię- biorstw jest wprowadzenie obsługi elektronicznej w urzędach (e-government)44.
Wykorzystanie Internetu i pozostałych płaszczyzn infoprzestrzeni w działalności gospodarczej przedsiębiorstw turystycznych jest zbyt często ograniczone w praktyce do komunikacji z klientami. Infoprzestrzeń wykorzystuje się w kształtowaniu przewagi konkurencyjnej i konkurowaniu na rynku w podstawowym zakresie. Przekształca się ona zbyt wolno w nowy wymiar otoczenia biznesu – otoczenie komunikacyjne do po- dejmowania wszelkich działań związanych z grą konkurencyjną na rynku45. Chodzi o wprowadzanie wirtualizacji i struktur sieciowych przez małe i średnie przedsiębior-
41 Problem został obszernie przedstawiony na konferencji „Przedsiębiorczość w gospodarce turystycz- nej opartej na wiedzy” zorganizowanej przez Katedrę Zarządzania w Turystyce Uniwersytetu Jagielloń- skiego w grudniu 2005 roku. Najważniejsze autorytety naukowe w dziedzinie przedsiębiorczości oraz turystyki podjęły dyskusję z przedsiębiorcami. Rezultaty tych dyskusji zostały przedstawione w publikacji zatytułowanej Przedsiębiorczość w gospodarce turystycznej opartej na wiedzy (Wydawnictwo UJ, Kraków, w druku). Szkoda, że ta jedyna w Polsce merytoryczna dyskusja publiczna na ten nowoczesny temat została zlekceważona przez władze Departamentu Turystyki Ministerstwa Gospodarki i Pracy, gdzie powstawał
„Projekt Strategii Rozwoju Turystyki 2007–2013”. Wniosek jest prosty: budowę GTOW w Polsce powinno się rozpocząć od kształcenia kompetencji pracowników centralnych centrów decyzyjnych odpowiedzial- nych za rozwój turystyki.
42 Uwagi są rezultatem analizy „Projektu Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–2013” oraz do- świadczeń wynikających z udziału autorki w publicznych konsultacjach dotyczących tego dokumentu w roku 2005.
43 Por.: Załącznik nr 4 do Projektu Strategii Rozwoju Turystyki..., op.cit.
44 I. Goldberg, Polska a gospodarka oparta na wiedzy, Bank Światowy, Washington 2004, s. 14.
45 Znaczenie otoczenia komunikacyjnego w zarządzaniu konkurencyjnością: M. Bednarczyk, Organi- zacje publiczne. Zarządzanie konkurencyjnością, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
stwa w ich zachowaniach biznesowych. Duża atomizacja i zróżnicowanie branżowe MSP turystycznych oraz słabość ich samorządów gospodarczych utrudniają szeroką współpracę i kooperację, które są podstawą budowy ich przewag konkurencyjnych.
Przykładem wykorzystywania otoczenia komunikacyjnego w tym zakresie może być wspomagana przez Unię Europejską koncepcja klasterów biznesowych, coraz po- wszechniej wprowadzanych w Polsce46.
W wypadku kolejnego obszaru prorozwojowego, to znaczy wspomagania innowa- cyjności i przedsiębiorczości w Polsce wiele rozwiązań zostało wprowadzonych już w ostatnich latach. Aktualnie jest tworzony Narodowy System Innowacji oparty na Regionalnych Strategiach Innowacji. Systematycznie są rozwijane centra innowacyj- ności, parki technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, centra innowacyjności akademickiej oraz ich sieci, w tym europejskie. Problemy te stanowią priorytetowy obszar wspomagania w ramach programów Unii Europejskiej47. Na poziomie niektó- rych województw buduje się system foresightingu regionalnego, ukierunkowanego na rozwój innowacyjności i przedsiębiorczości regionalnej. Są to rozwiązania instytucjo- nalne wspomagania innowacyjności i przedsiębiorczości, jednak żadne z nich nie jest ukierunkowane sektorowo48. Jakie są strategiczne zamierzenia sektora turystycznego w zakresie włączenia się w nurt budowy GTOW? Stymulowanie rozwoju otoczenia instytucjonalnego wspierającego innowacyjność i przedsiębiorczość w sektorze tury- stycznym zostało uwzględnione w projekcie Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–
–2013 w obszarze priorytetowym numer 5, to jest „Wsparcie instytucjonalne”. W za- kresie celu operacyjnego – „Wspieranie innowacyjności” zamiary budowy GTOW obejmują na przykład wprowadzanie nowych technologii, metod zarządzania, sprzeda- ży i rozwijanie infrastruktury turystycznej. W szczegółowym rozwinięciu zadań brak zamierzeń wspomagających innowacyjność produktową i organizacyjną przedsię- biorstw turystycznych oraz organizacji publicznych i pozarządowych, poprzez pro- mowanie ich współpracy z instytutami naukowymi oraz uniwersytetami. Wszak taką politykę wspomagania innowacyjności zadeklarowała Unia Europejska w ramach między innymi przyjętej Europejskiej Karty Małego Przedsiębiorstwa.
Kolejnym elementem budowy gospodarki turystycznej opartej na wiedzy jest sys- tem edukacji dostosowany do potrzeb społeczeństwa informacyjnego oraz rozwoju kapitału społecznego poprzez kształtowanie zdolności absorpcji wiedzy i wzrost kom- petencji kadr dla turystyki. Formalno-organizacyjną podstawą budowy GTOW w tym zakresie jest projekt wspomnianej „Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–2013”
oraz NPR przyjęty na ten okres.
Działania na rzecz wzrostu jakości systemu edukacji kadr dla turystyki zarówno w odniesieniu do przedsiębiorstw, jak i sektora publicznego i pozarządowego są po-
46 Szerzej na temat klasterów i wspomagania kooperacji pomiędzy małymi i średnimi przedsiębior- stwami zob.: M. Najda, Strategie zachowań konkurencyjnych MSP w okresie akcesyjnym [w:] Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce a integracja europejska, M. Bednarczyk (red.), Wydawnictwo Akade- mii Ekonomicznej, Kraków 2004 i tam cytowana literatura.
47 Na przykład aktualnie jest realizowany VI Program Ramowy (J. Khan, The European Union 6th Framework Programme for Research and Development, BEC 2002), a oceniane są wnioski do jego VII edycji. Unia Europejska współfinansuje tak zwane Wspólne Centrum Badawcze JRC (Unia Europejska.
Przygotowania do członkostwa, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001).
48 Por.: Programy i fundusze inicjatyw Unii Europejskiej przeznaczone na wsparcie turystyki, Departa- ment Turystyki Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2004.
dejmowane w ramach aktualnie realizowanej Strategii Rozwoju Turystyki i NPR.
Z diagnozy przeprowadzonej przez Departament Turystyki Ministerstwa Gospodarki i Pracy w roku 2002 dotyczącej stanu kształcenia i szkolenia kadr dla turystyki49 wyni- ka, że podejmowano wielokierunkowe działania w zakresie poprawy jakości edukacji na poziomie ponadpodstawowym, to znaczy zawodowym i średnim. Na poziomie edu- kacji wyższej kadr dla turystyki Ministerstwo Gospodarki rekomendowało w roku 2000 kierunek studiów „turystyka i rekreacja”. Z roku na rok na uczelniach wyższych tworzy się coraz więcej nowych specjalności w zakresie turystyki, zwłaszcza o orienta- cji menedżerskiej i międzynarodowej, dostosowując się do potrzeb rynku. W „Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–2013” analizowany instrument gospodarki turystycz- nej opartej na wiedzy jest zawarty w drugim obszarze strategicznego rozwoju, czyli w „Rozwoju zasobów ludzkich”. Wszystkie planowane zadania dotyczą wspomagania szkolenia oraz doskonalenia zawodowego. Można postawić pytanie zasadnicze z punktu widzenia budowy GTOW: Kto będzie prowadził badania naukowe i inspi- rował rozwój w zakresie innowacyjności sektora gospodarki turystycznej oraz organizacji publicznych odpowiedzialnych za turystykę na wszystkich poziomach administracji państwa w ramach współpracy międzynarodowej?50 Na marginesie jedynie dodam, że na rekomendowanym przez Ministerstwo Gospodarki i Pracy kie- runku studiów wyższych w zakresie kształcenia kadr dla turystyki, to jest na „turystyce i rekreacji” nie ma orientacji menedżerskiej ani w zakresie przedsiębiorczości. Ma taką inny kierunek studiów wyższych, to znaczy „zarządzanie”, prowadzony przez uniwer- sytety i akademie ekonomiczne w całej Polsce. Uczelnie te mają także potencjał umoż- liwiający prowadzenie badań naukowych i rozwój kadry naukowej dla potrzeb GTOW.
Wielodyscyplinarność turystyki i aktualne wyzwania gospodarki turystycznej opartej na wiedzy wymagają nowego podejścia do problemu kształcenia oraz badań i rozwoju.
Nie uwzględniono tych tendencji i nowych wymagań gospodarki turystycznej opartej na wiedzy ani w projekcie „Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–2013”, ani w stosownych akapitach wstępnego projektu NPR na ten okres.
Podsumowując, w sferze instytucjonalnej przeważają praktyki traktowania GTOW przede wszystkim jako koncepcji nowoczesnej, ale awangardowej. Jej podstawy for- malno-organizacyjne zawarte w przyjętym NPR na lata 2007–2013 są dość wątłe i słabo zorientowane na kreowanie innowacyjności produktowej i organizacyjnej, jak również przedsiębiorczości w turystyce. Wobec tego przygotowana „Strategia Roz- woju Turystyki na lata 2007–2013”, powinna mieć znaczenie priorytetowego obszaru rozwoju Polski. Przemawiają za tym niektóre fakty dotyczące sektora turystycznego w Polsce, jak na przykład:
1. Sektor turystyczny (obejmujący zarówno przemysł, jak i gospodarkę turystycz- ną) jest atrakcyjny, wzrostowy i prorozwojowy.
2. Wzrasta produktywność sektora turystycznego.
49 Por.: Stan rozwoju turystyki, Departament Turystyki Ministerstwa Gospodarki, Warszawa 2002, czerwiec, s. 45–50.
50 Dodam, że lista konsultantów pasywnie bądź aktywnie wspomagających działania Departamentu Tu- rystyki Ministerstwa Gospodarki w zakresie wypracowania pewnych standardów w zakresie edukacji wyższej obejmowała szkoły wyższe ze zdecydowaną przewagą szkół niepublicznych, kształcących na kierunku „turystyka i rekreacja”. Znikoma była reprezentacja profesorów z dorobkiem badawczym i publi- kacyjnym zorientowanym na przedsiębiorczość w turystyce.
3. Sektor turystyczny w Polsce, podobnie jak w Unii Europejskiej, jest zdomino- wany przez mikro i małe przedsiębiorstwa, uznane za podstawy rozwoju spo- łeczno-gospodarczego przestrzeni europejskiej.
4. Sektor turystyczny może odgrywać znaczącą rolę w efektywnej transformacji społeczno-gospodarczej regionów o bezrobociu strukturalnym.
5. Sektor turystyczny jest zdolny do absorpcji nadmiaru siły roboczej na terenach wiejskich.
6. Udział sektora turystycznego w krajowym rynku pracy jest wysoki (w 2001 ro- ku zatrudnienie obejmowało 811 tysięcy osób, co stanowiło 7,8% krajowej siły roboczej)51.
7. Udział bezrobotnych w zawodach turystyczno-hotelarskich i gastronomicznych jest wysoki i ma charakter wzrostowy (w 2003 roku bezrobotni w tych zawo- dach stanowili 46% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych w Polsce)52.
8. Wspomaganie przedsiębiorczości, zwłaszcza mikro i małej, wyraźnie wpływa na wyrównywanie szans kobiet i młodzieży, w tym grupy absolwentów na rynku pracy.
9. W aktualnych 16 wojewódzkich strategiach rozwoju „rozwój turystyki” należy do istotnych obszarów strategicznego rozwoju regionalnego, wpływającego na wzrost spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej.
10. Rozwój turystyki to ustawowe zadanie większości samorządów gminnych, po- wiatowych i wojewódzkich.
Główne zagrożenia uwzględnienia GTOW jako priorytetowego obszaru rozwoju społeczno-gospodarczego Polski w planowanym okresie mają charakter zewnętrzny i wewnętrzny. Czynniki zewnętrzne są obiektywne, to znaczy wynikają z interdyscypli- narnego charakteru turystyki jako sektora obejmującego zarówno przemysł turystyczny (hotele i gastronomię, biura podróży i tym podobne), jak i sektory gospodarcze wspoma- gające (na przykład handel). Grupa zagrożeń wewnętrznych jest związana z aktualnym stanem sektora turystycznego w Polsce. Zagrożenia te wynikają między innymi:
1) ze słabej tożsamości turystyki jako sektora gospodarczego oraz potencjalnego impulsu wzrostu konkurencyjności makroekonomicznej i regionalnej w Polsce;
2) ze słabego rozpoznania innowacyjności w zakresie produktów turystycznych, zarówno na poziomie makro, mezo (województw, gmin), jak i mikro (przedsię- biorstw turystycznych);
3) braku foresightingu turystycznego;
4) braku wyraźnych agentów zmian w budowie GTOW.
Odrębną kwestią są zagrożenia organizacyjne wynikające z:
1) atomizacji i słabego samorządu gospodarczego;
2) rozproszenia grup wpływu (interesariuszy) i wobec tego słabego lobbingu na rzecz traktowania turystyki jako priorytetowego, strategicznego obszaru rozwoju społeczno-gospodarczego Polski;
3) ogólnikowości sformułowanych zadań w „Projekcie Strategii Rozwoju Turysty- ki na lata 2007–2013”;
51 Por. Uwarunkowania rozwoju turystyki – diagnoza gospodarki turystycznej w latach 2001–2003.
Załącznik nr 2 do Projektu Strategii Rozwoju Turystyki..., op.cit., s. 5.
52 Ibidem.
4) marginalizacji turystyki53 jako sektora gospodarczego wobec innych sektorów gospodarczych.
Przeciwdziałaniem może być zrównoważone powiązanie budowy innowacyjnych i konkurencyjnych regionalnych oraz lokalnych produktów turystycznych z rozwija- niem kultury. Rozwój turystyki w Polsce powinien się stać „polską sprawą narodową”, podobnie jak jest traktowana turystyka w Hiszpanii, Grecji czy Irlandii, nie mówiąc już o innych krajach spoza Unii Europejskiej. Pewnym pozytywnym sygnałem jest powo- łanie w sejmie aktualnej kadencji stałej Podkomisji do spraw rozwoju i promocji tury- styki w ramach Komisji Gospodarki.
Zaprezentowany powyżej zarys obszarów szans i zagrożeń został przedstawiony z punktu widzenia makro, mezo i mikrozarządzania w turystyce, traktowanej jako sektor gospodarczy, a nie zjawisko czy proces społeczny. Zatem wskazane obszary szans i zagrożeń mają znaczenie w planowaniu strategicznym zachowań konkurencyj- nych na polskim rynku turystycznym, gdyż stanowią słabe sygnały dotyczące uwa- runkowań funkcjonowania wszystkich współtwórców i decydentów sektora turystycz- nego w Polsce. W znaczeniu makro i mezozarządzania są to podmioty sfery admini- stracji publicznej, rządowej i samorządowej państwa, regionów, powiatów i gmin, jak również organizacji pozarządowych, w tym samorząd gospodarczy. Poziom mikroza- rządzania obejmuje przedsiębiorstwa turystyczne. Dla przedsiębiorstw turystycznych wymienione powyżej słabe sygnały będą przesłankami do podejmowania lub nie inwe- stycji rzeczowych, finansowych czy niematerialnych w innowacje produktowe, tech- nologiczne i organizacyjne. Atrakcyjny i wzrostowy sektor, taki, jakim jest sektor tury- styczny w wielu regionach Polski, jest także penetrowany przez potencjalnych inwesto- rów pozaturystycznych, gdyż obiecuje szybki zwrot zainwestowanego kapitału.
Wymienione słabe sygnały z rynku/sektora turystycznego w Polsce są istotne także dla rozwoju przedsiębiorczości w gospodarce turystycznej opartej na wiedzy. Pozy- tywne sygnały i nagłaśniane obszary szans rozwojowych w sektorze turystycznym w Polsce wpływają na zakładanie i uruchamianie nowych przedsiębiorstw, wzrost samozatrudnienia wśród młodych ludzi, w tym absolwentów szkół z miast i obszarów wiejskich o wysokim poziomie bezrobocia strukturalnego. Tym samym w polskiej gos- podarce opartej na wiedzy, turystyka może być impulsem sprawczym:
wzrostu poziomu przedsiębiorczości instytucjonalnej,
poziomu innowacyjności i przedsiębiorczości w działających przedsiębiorstwach turystycznych,
rozwoju ogólnej kultury przedsiębiorczości w Polsce.
53 Marginalizacja turystyki jest widoczna w obszarze administracyjnym, organizacyjnym oraz finanso- wym: 1) „Projekt Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007–2013” nie ma rangi strategii narodowej (tak jak to jest w wypadku „rozwoju kultury”); 2) reorganizacja Ministerstwa Gospodarki i Pracy; 3) połączenie finansowania działań związanych z turystyką i kulturą w Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego (por.: załącznik nr 4 do Projektu Strategii Rozwoju Turystyki..., op.cit.).
