Transfer wiedzy i innowacji stymulatorem potencjału rozwojowego regionów

Anna Marszałek*

Transfer wiedzy i innowacji stymulatorem potencjału rozwojowego regionów

Transfer of knowledge and innovation as a stimulus of the growth of re‑

gions’ potential: One of the key determinants of the knowledge‑based econ‑

omy – which stems from its definition – is the constant increase of the role of knowledge in creating social and economic processes. In the knowledge‑driv‑

en economy one can encounter establishing very strong relations between economy and science. On that ground also the technology plays the key role as a product factor.

The article focuses on showing mechanisms enabling and supporting the knowl‑

edge and technology transfer between the academic and business worlds. That process is driven by active use of many instruments. Moreover, it contributes to the growth of the regions’ potential, where those actors are localized. Higher education institutions are places where specialized knowledge and innovation solutions are worked out. The latter can be successfully applied to the economy thanks to the cooperation between various economic partners. Additionally, companies can increase their comparative advantage due to developing part‑

nerships with universities.

* Dr nauk humanistycznych; e‑mail: anna.marszalek.9@gmail.com.

Wstęp

Postępująca globalizacja powoduje, że podmioty biorące w niej czynny udział są zobowiązane do dostosowania się do jej wymogów. Dla rozwo‑

ju gospodarczego oraz wzrostu konkurencyjności firm, regionów i państw istotnymi czynnikami są wiedza, uczenie się oraz innowacyjność. Jednym z ważniejszych miejsc ich powstawania i rozwoju są m.in. ośrodki akade‑

mickie i badawcze. W XXI wieku znaczenie tych ośrodków zmienia się pod

wpływem nowych zjawisk natury ekonomicznej, społecznej, kulturowej czy politycznej. Stąd konieczne jest nowe spojrzenie na pełnioną przez te pod‑

mioty rolę nie tylko w środowisku regionalnym, ale również w szerszym kontekście międzynarodowym.

Celem artykułu jest wskazanie, w jaki sposób transfer wiedzy oraz tech‑

nologii zachodzący między uczelniami a przedsiębiorstwami może przy‑

czynić się do wzrostu potencjału regionów, gdzie te podmioty są zlokali‑

zowane. Szkoły wyższe są instytucjami kreującymi specjalistyczną wiedzę oraz rozwiązania innowacyjne, które mogą być wykorzystane dzięki współ‑

pracy z partnerami pochodzącymi z różnych sektorów gospodarki. Arty‑

kuł uzupełnia charakterystyka Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu (CITTRU) – jednostki Uniwersytetu Jagiellońskie‑

go, której misją jest „promowanie wiedzy uniwersyteckiej, wspieranie inno‑

wacji oraz kreowanie współpracy z biznesem”¹.

Czynniki determinujące proces transferu wiedzy i technologii

Transfer wiedzy, którego celem jest wypracowanie konkretnej innowa‑

cji, dokonuje się pomiędzy jej oferentem (może nim być ośrodek akademic‑

ki lub instytucja badawcza) a podmiotem zgłaszającym zapotrzebowanie na nią (np. przedsiębiorstwo). Jest to proces wywierający wpływ na wzrost potencjału innowacyjnego oraz ekonomicznego danego obszaru (np. regio‑

nu, państwa), gdyż:

– wiedza tworzona w obrębie ośrodków akademickich lub przez przed‑

siębiorstwa innowacyjne może być transferowana do innych instytucji, – wiedza, która się rozprzestrzenia (spill over) jest dobrem wspólnym², do‑

stępnym dla tych, którzy chcą inwestować w jej poszukiwanie; może rów‑

nież zostać wykorzystana przez różne instytucje w tym samym czasie.

Pomimo przedstawionych powyżej założeń przepływająca wiedza jest w swojej naturze milcząca³, co oznacza, że ma wysoce kontekstualny cha‑

1 http://www.cittru.uj.edu.pl [dostęp: 17 września 2010 r.].

2 W ujęciu filozoficznym wiedza postrzegana jest jako dobro publiczne. W teorii ekonomii dobro takie jest dostarczane całej społeczności i powinno być dostępne dla każdego, bez względu na to, czy poszczególne jednostki są skłonne do jego konsumpcji, czy też nie. Por. P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia, t. I, Wydawnictwo Nauko‑

we PWN, Warszawa 2004, s. 74–75.

3 Badania przeprowadzone w Dolinie Krzemowej w USA oraz w parku technolo‑

gicznym Hsinchu na Tajwanie ukazały, że wiedza milcząca może być wytworzona w jed‑

rakter i jest trudna do skodyfikowania. Z tego tytułu jej transfer jest znacz‑

nie bardziej efektywny, gdy odbywa się przy wykorzystaniu komunikacji bezpośredniej oraz relacji osobistych wymagających bliskości przestrzen‑

nej. To wyjaśnia, dlaczego taka wiedza, będąca dobrem wspólnym, ma cha‑

rakter lokalny⁴.

Skuteczność transferu wiedzy uzależniona jest od wielu uwarunkowań.

Po pierwsze, instytucja oferująca wiedzę lub technologię musi ciągle do‑

stosowywać swój „produkt” do wymagań odbiorców znajdujących się na konkurencyjnym rynku (o zasięgu międzynarodowym). Po drugie, przed‑

siębiorstwa korzystające z takich usług winny legitymować się stosunkowo wysokim poziomem innowacyjności oraz tzw. absorpcji technologicznej, by być gotowe na odbiór specjalistycznych rozwiązań. Po trzecie, w toku ewolu‑

cji procesu transferu wiedzy coraz częściej stosowane są takie instrumenty, jak np. inicjowanie wspólnych projektów badawczo‑rozwojowych, zakłada‑

nie przedsiębiorstw odpryskowych (spin‑off) wywodzących się z ośrodków akademickich, oferowanie staży dla studentów, absolwentów i doktorantów w wybranych oddziałach przedsiębiorstw, uruchamianie przez uniwersytety oferty studiów podyplomowych lub szkoleń „szytych na miarę” dla konkret‑

nych firm czy powoływanie tzw. centrów kompetencji.

Na uniwersytecie technicznym w Dreźnie na podstawie wieloletnich obserwacji czynników sprzyjających procesowi transferu wiedzy i techno‑

logii postanowiono opracować zestaw najważniejszych obszarów, na któ‑

rych powinni się skupić aktorzy chcący odgrywać istotną rolę w tworzeniu systemu innowacyjnego (tabela 1).

Wiedza naukowa będąca rezultatem prowadzonej działalności badaw‑

czej powinna odpowiadać na zapotrzebowanie zgłaszane przez gospodarkę.

By móc zrealizować te założenia, niezbędne jest współdziałanie ośrodków akademickich z przedsiębiorstwami. Te wzajemne relacje powinny być oparte na swoistym sprzężeniu zwrotnym – obie strony zawiązywanego partnerstwa winny znać przyczyny, dla których jest ono kreowane, oraz ja‑

kie korzyści zamierzają z niego uzyskać. Prowadzenie przez ośrodki akade‑

mickie wspólnych prac badawczo‑rozwojowych z przedsiębiorstwami nie tylko umożliwia pełne wykorzystanie zaplecza naukowego tych pierwszych, ale również pozwala na gromadzenie niezbędnych środków finansowych.

nym regionie i później ulec transferowi dzięki międzynarodowej mobilności, podczas gdy dostęp do wiedzy skodyfikowanej mają tylko te osoby, które znają kod.

4 Por. L. Oerlemans, M. Meeus, P. Kenis, Regional Innovation Networks [in:] The Learning Region. Foundations, State of the Art, Future, R. Rutten, F. Boekema (eds.), Edward Elgar, Cheltenham 2007, s. 166–167.

Tabela 1. Czynniki sukcesu procesu transferu wiedzy i technologii

Zorientowanie rynkowe innowacji:

– realizowanie skutecznej strategii marketingowej zarówno przez dawcę, jak i biorcę technologii, – systematyczne badanie potrzeb zgłaszanych przez klientów,

– włączanie klientów w proces innowacyjny,

– stały monitoring potrzeb rynkowych (aktualnych i prognozowanych),

– przeprowadzanie systematycznych analiz dotyczących możliwości wdrożeniowych danej instytucji,

– systematyczna analiza działalności konkurentów,

– tworzenie działów naukowo‑badawczych w przedsiębiorstwach.

Budowanie kultury innowacji w ośrodku badawczym oraz przedsiębiorstwie:

– ponoszenie przez instytucje zaangażowane w transfer technologii odpowiedzialności za dokonujące się procesy innowacyjne,

– ujmowanie transferu technologii jako działalności misyjnej,

– traktowanie uczestników procesu transferu technologii jako partnerów, – wypracowanie systemu identyfikacji rodzących się pomysłów,

– gotowość do uczenia się przez wszystkie podmioty zaangażowane w transfer technologii, – praca zespołowa oraz interdyscyplinarność w procesie przygotowywania wspólnych projektów, – stymulowanie procesów transferu technologii,

– wspieranie mobilności pracowników w celu zdobywania przez nich nowych kompetencji.

Profesjonalne zarządzanie innowacjami:

– jasne strategie innowacyjne,

– opracowanie biznesplanu jako punktu wyjścia – później jego stałe dostosowywanie do zmie‑

niających się warunków rynkowych,

– rozwój optymalnego portfolio technologicznego, – zarządzanie wiedzą/rozwój kompetencji,

– zarządzanie projektowe wewnątrz instytucji badawczej oraz przedsiębiorstwa, – controlling oraz zapewnienie jakości rozwiązań innowacyjnych,

– struktura organizacji sprzyjająca innowacyjności, – tworzenie systemu zachęt promującego innowacyjność, – skuteczne uregulowania procesu transferu wiedzy i technologii.

Partnerstwo z innymi podmiotami promującymi innowacyjność/tworzenie sieci innowacji:

– cztery wiodące aspekty współpracy w procesie innowacyjnym: realizacja projektów nauko‑

wo‑badawczych, zawiązywanie aliansów strategicznych, zakładanie joint venture, budowanie organizacji wirtualnych,

– rozwój długoterminowych, strategicznych relacji partnerskich,

– aktywność w branżowych organizacjach sieciowych o zasięgu regionalnym, narodowym lub międzynarodowym,

– tworzenie sieci kompetencji.

Polityka ochrony praw własności intelektualnej:

– zgłoszenie praw własności intelektualnej, – unikanie naruszania praw własności intelektualnej, – zakup/udzielanie licencji,

– zabezpieczenia przy nabywaniu wiedzy zewnętrznej.

Promowanie przedsiębiorczości i zakładanie nowych przedsiębiorstw:

– rozwój zachowań przedsiębiorczych wśród pracowników,

– kształcenie podyplomowe w ramach specjalności związanych z marketingiem oraz zarządzaniem, – zakładanie przedsiębiorstw odpryskowych (spin‑off) przy uniwersytetach, ośrodkach badaw‑

czych, dużych przedsiębiorstwach,

– wspieranie nowo powstałych firm (inkubacja), – tworzenie powiązań sieciowych,

– korzystanie z programów promujących przedsiębiorczość.

Finansowanie procesu transferu wiedzy i technologii:

– diagnoza potrzeb finansowych związanych z wdrażaniem innowacji, – pozyskiwanie różnych źródeł finansowania.

Funkcjonowanie procesu transferu wiedzy i technologii w działalności edukacyjnej:

– opracowywanie programów studiów łączących wiedzę teoretyczną z elementami praktycznymi, – przygotowywanie prac licencjackich, magisterskich, doktorskich odpowiadających na

konkretne problemy związane z funkcjonowaniem przedsiębiorstw w konkurencyjnym środowisku rynkowym,

– wymiana pracowników między uczelniami a przedsiębiorstwami w celu zdobycia przez nich nowej wiedzy,

– budowanie długoterminowych relacji partnerskich między ośrodkiem akademickim a przed‑

siębiorstwem,

– instytucjonalne połączenie uczelni z ośrodkami badawczymi i/lub przedsiębiorstwami.

Źródło: na podstawie H. Sabisch, Erfolgsfaktoren des Wissens‑ und Technologietrans‑

fers [w:] F. Pleschak, Technologietransfer – Anforderungen und Entwicklungs‑tendenzen, Fraunhofer – Institut für Systemtechnik und Innovationsforschung, Fraunhofer IRB Verlag, Karlsruhe, s. 20–24.

Z kolei przedsiębiorstwa uzyskują szerszy dostęp do ośrodków badawczych zlokalizowanych na uczelniach⁵.

Ośrodek uniwersytecki jako katalizator rozwoju ekonomicznego regionu

Zgodnie z obecnymi trendami w szkolnictwie wyższym uniwersytet – bę‑

dąc istotnym ogniwem w procesie kreowania wiedzy – realizuje kolejny cel, oprócz nauczania i prowadzenia działalności badawczej, jakim jest przyczynia‑

nie się do generowania rozwoju ekonomicznego w skali regionu i państwa⁶. Niektórzy badacze podkreślają, że współpraca pomiędzy światem aka‑

demickim i przemysłowym stanowi ważny instrument w rozprzestrzenia‑

niu się wiedzy i związanej z nią technologii (wykres 1).

Pierwszą wyłaniającą się w tym miejscu kwestią jest różnorodność kana‑

łów, za pomocą których zachodzi proces przekazywania wiedzy i technolo‑

gii⁷. Jego przebieg wymaga zawierania odpowiedniego rodzaju porozumień pomiędzy ośrodkami uniwersyteckimi a konkretnymi przedsiębiorstwami, by transfer ten uczynić bardziej efektywnym i skutecznym. W umowach tych mogą być wyszczególnione takie zagadnienia, jak: częstotliwość obie‑

5 Por. I. Łącka, Amerykańskie doświadczenia w budowaniu aliansów pomiędzy uni‑

wersytetami a przemysłem [w:] Partnerstwo w regionie, J. Karwowski (red.), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2004, s. 327.

6 Por. H. Etzkowitz, P. Asplund, N. Nordman, Beyond Humboldt: Emergence of Aca‑

demic Entrepreneurship in the U.S. and Sweden, CERUM Working Paper No 27, 2001, s. 5.

7 Por. A. Marszałek, Rola uczelni w regionie, Difin, Warszawa 2010.

gu informacji (jednorazowa wymiana pracowników czy stała współpraca), zaangażowane zasoby (np. zbudowanie od podstaw laboratorium lub też nieponoszenie żadnych zobowiązań) czy ustalenie przejrzystych reguł wy‑

korzystania wiedzy (np. ochrona własności intelektualnej)⁸. Wiele uczel‑

ni, chcąc wypełnić rolę „promotorów” rozwoju ekonomicznego, korzysta obecnie z takich dostępnych instrumentów, jak np. patentowanie rezultatów prowadzonej działalności badawczej, jej późniejszą komercjalizację poprzez tworzenie firm typu spin‑off czy pobieranie opłat z tytułu udzielania licencji⁹. Niestety niektóre z nich zapominają o wykorzystaniu innych instrumentów, do których można zaliczyć: prowadzenie działalności doradczej czy szko‑

leniowej lub uczestnictwo we wspólnych międzynarodowych programach badawczych (por. tabela 2). Niejednokrotnie znaczenie wymienionych po‑

8 Por. P. D’Este, P. Patel, University – Industry Linkages in the UK: What Are the Factors Underlying the Variety of Interactions with Industry?, „Research Policy” No 36, 2007, s. 1297.

9 Por. S. Shane, Academic Entrepreneurship. University Spinoffs and Wealth Creation, Edward Elgar, Cheltenham UK, 2004.

Wykres 1. Model aliansu w sferze nowych technologii

Uczelnie

misja wizja cele zdolności

kultura osiągnięcia

• współdziałanie w sferze B&R,

• szkolenia i trening,

• rozwój przemysłu,

• rozwój przedsiębiorczości,

• transfer technologii,

• biura karier,

• tworzenie klimatu do inwestycji w obszarze high-tech

• nowa wiedza, technologia, umiejętności i kompetencje,

• efekt synergii,

• przedsiębiorczy ludzie,

• nowe inwestycje i miejsca pracy, parki technologiczne,

• podniesienie poziomu i jakości życia w regionie, nowe umiejętności w kierowaniu społeczeństwem i gospodarką

Instytucje rozwoju

gospodarczego Władze stanowe

i lokalne

Rozwój regionu Uczelnie

Źródło: I. Łącka, Amerykańskie doświadczenia w budowaniu aliansów pomiędzy uni‑

wersytetami a przemysłem, [w:] Partnerstwo w regionie, J. Karwowski (red.), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2004, s. 330.

wyżej narzędzi dla transferu technologii jest duże¹⁰. Jak wskazują badania ankietowe na temat działalności B&R amerykańskich przedsiębiorstw, dla wielu z nich patenty oraz licencje nie są tak ważnym jak można by przy‑

puszczać kanałem ułatwiającym przepływ otrzymywanych wyników¹¹. Tabela 2. Charakterystyka wzajemnych relacji zachodzących pomię‑

dzy światem akademickim a przemysłowym

Wyszczególnienie Charakterystyka

Spotkania i konferencje – uczestnictwo w spotkaniach sponsorowanych przez przemysł, – uczestnictwo w konferencjach współorganizowanych przez

uniwersytet i środowisko przemysłowe, Działalność doradcza

i kontrakty badawcze – działalność doradcza prowadzona na potrzeby danej branży przemysłowej,

– kontrakty badawcze (zlecane przez przedsiębiorstwa i realizowane przez badaczy uniwersyteckich),

Tworzenie zaplecza

infrastrukturalnego – powoływanie do życia firm typu spin‑off,

– tworzenie zaplecza infrastrukturalnego przy wykorzystaniu środków finansowych przekazanych przez przemysł (np.

laboratoria badawcze, inkubatory, wspólne centra badawcze), Szkolenia – organizowanie studiów podyplomowych dla pracowników

przedsiębiorstw,

– wspólne przygotowywanie prac doktorskich (staże w przedsiębiorstwach),

– wymiana pracowników (np. pracownik przedsiębiorstwa prowadzi wykłady lub konwersatoria na uniwersytecie a pracownik naukowy na spotkaniach w przedsiębiorstwie),

Wspólne projekty – porozumienia w sprawie wspólnych projektów (badania prowadzą obie zaangażowane strony).

Źródło: P. D’Este, P. Patel, University – Industry Linkages in the UK: What Are the Factors Underlying the Variety of Interactions with Industry?, „Research Policy” No 36, 2007, s. 1301.

Kształtowanie się wzajemnych relacji pomiędzy kadrą akademicką a przemysłem stanowi kolejne zagadnienie związane z zachodzeniem pro‑

cesu transferu wiedzy. Zwykle stosunkowo mała grupa badaczy jest zaan‑

10 Dla przykładu naukowcy z Uniwersytetu Stanforda podejmując interdyscyplinarne badania, przyciągają zainteresowanych ich wynikami przedsiębiorców. Z danych National Science Foundation z 2001 r. całkowite wydatki na badania na tym uniwersytecie w 1999 r. w 7,4% były pokryte przez sponsorów ze świata przemysłowego (dla porównania 7 lat wcześniej stanowiły one 4% ogółu wydatków). Por. I. Łącka, Amerykańskie doświadczenia w budowaniu aliansów pomiędzy uniwersytetami a przemysłem, op. cit. s. 331.

11 Dla przykładu w Massachusetts Institute of Technology na wydziale inżynieryj‑

nym patentowanie stanowi zaledwie 10% wszystkich czynności związanych z transferem wiedzy. Por. A. Agrawal, R. Henderson, Putting Patents in Context: Exploring Knowledge Transfer from MIT, „Management Science” No 48 (1), 2002, s. 44–60.

gażowana w realizację wspólnych projektów. Różne czynniki wpływają na podejmowane przez nich decyzje. Wśród nich można wyróżnić: motywację finansową (otrzymywanie dodatkowych dochodów), osiąganie satysfakcji z tytułu wdrażania wyników prowadzonych badań czy uzyskanie dostępu do posiadanych przez środowisko przemysłowe informacji i ich stałe aktu‑

alizowanie¹². Gotowość badaczy do nawiązania współpracy z przemysłem przy wykorzystaniu różnorodnych mechanizmów pozwala zauważyć, że dzięki niej są oni w stanie zmniejszyć lukę dzielącą sferę badań naukowych od ich praktycznego zastosowania.

Dzięki transferowi wiedzy i/lub technologii następuje swoiste połącze‑

nie dwóch światów, pomiędzy którymi – niejednokrotnie w przeszłości – mogły nie istnieć wspólne relacje. Ten przepływ wiedzy nie następuje je‑

dynie w kierunku od uniwersytetu do świata przemysłu. Możemy spotkać się również z relacją odwrotną. Badacze odbywając staże w przedsiębior‑

stwach i poznając dzięki temu problemy technologiczne, z jakimi się one borykają, są w stanie opracować ich konkretne rozwiązania. W perspek‑

tywie mogą także prowadzić badania w takich kierunkach, które pozwo‑

liłyby na ich wyeliminowanie w przyszłości. Nie byłoby to możliwe, gdyby pozostawali oni wyłącznie „zamknięci” w swoich placówkach uniwersy‑

teckich.

Dla przykładu można tutaj przywołać dość popularne i często spoty‑

kane w Niemczech tzw. An‑Institute. Są to instytucje, które pod względem prawno‑organizacyjnym powiązane są z ośrodkami akademickimi¹³ i, co istotne, są zlokalizowane w ich bliskości. Korzystając z wyników badań podstawowych realizowanych przez uniwersytety, wzbogacają je o rezultaty własnych badań wdrożeniowych i otrzymane w ten sposób wyniki prze‑

kazują zainteresowanym podmiotom przy wykorzystaniu takich instru‑

mentów, jak: usługi doradcze czy kształceniowe. Z kolei dzięki współpracy z przedsiębiorcami mogą zdiagnozować problemy, z jakim borykają ci ostat‑

ni w prowadzeniu własnej działalności, które z kolei stają się równocześnie

„materiałem badawczym” dla ośrodków akademickich¹⁴. Stąd w centrum aktywności omawianych instytutów pozostaje realizowanie funkcji B&R

12 Por. P. D’Este, P. Patel, University – Industry Linkages in the UK, op. cit., s. 1296.

13 Zwykle ta współpraca regulowana jest stosowną umową o współpracy zawieraną przez zainteresowane podmioty.

14 Por. B. Ossenkopf, F. Pleschak, An‑Institute als Bindeglied zwischen der Grund‑

lagenforschung und der industriellen Anwendung von FuE‑Ergebnissen [w:] F. Pleschak, Technologietransfer – Anforderungen und Entwicklungs‑tendenzen, Fraunhofer – Institut für Systemtechnik und Innovationsforschung, Fraunhofer IRB Verlag, Karlsruhe, s. 71.

oraz transferu wiedzy i technologii¹⁵ (wykres 2). Transfer wiedzy zachodzi w dwóch kierunkach:

– uniwersytet – przedsiębiorstwo (komercjalizacja efektów działalno‑

ści badawczej),

– uniwersytet – studenci (przekazywanie nowej wiedzy zdobytej w wy‑

niku realizacji wspólnych projektów).

Wykres 2. Miejsce instytutów w systemie innowacyjnym

UNIWERSYTET PRZEDSIĘBIORSTWO

działalność B+R badania stosowane projekty zgłaszane przez klientów

transfer wiedzy i technologii wyniki badań

podstawowych

cele B+R kształcenie

wyniki do wykorzystania

problemy w B+R kształcenie podyplomowe Instytuty (An-Institute)

Źródło: B. Ossenkopf, F. Pleschak, An‑Institute als Bindeglied zwischen der Grund‑

lagenforschung und der industriellen Anwendung von FuE‑Ergebnissen [w:] F. Pleschak, Technologietransfer – Anforderungen und Entwicklungs‑tendenzen, Fraunhofer – Insti‑

tut für Systemtechnik und Innovationsforschung, Fraunhofer IRB Verlag, Karlsruhe, s. 72.

W systemie innowacyjnym, którego elementami składowymi są m.in.

ośrodki akademickie oraz przedsiębiorstwa, każde z nich ma do spełniania inną rolę. Te pierwsze poza oferowaniem usług kształceniowych realizują również działalność badawczą poprzez prowadzenie średnio‑ lub długo‑

terminowych badań podstawowych. Z kolei przedsiębiorstwa koncentrują się na realizacji krótkoterminowych projektów odpowiadających konkret‑

nemu zapotrzebowaniu rynkowemu. Jaką rolę spełniają więc w tym ukła‑

dzie omawiane An‑Institute? Są one swoistym łącznikiem zapewniającym bazę intelektualną, wszelkie niezbędne instrumenty konieczne do realizacji badań i, co ważne, ich późniejsze wdrożenie w działalności gospodarczej.

Ponadto dzięki przyjętej formie organizacyjnej (są to zwykle spółki z o.o.)

15 Ścisłe kontakty, jakie zachodzą pomiędzy dawcą i biorcą technologii, są kluczem do sukcesu tego procesu.

posiadają stosunkowo dużą – w porównaniu z uniwersytetami – elastycz‑

ność działania, co znacznie ułatwia ich funkcjonowanie.

Ośrodki akademickie różnią się między sobą stopniem zaangażo‑

wania naukowców w działalność przemysłową, co zwykle ma związek z charakterem realizowanych przez nich badań. Praktyki wypracowane na wydziałach akademickich (a przede wszystkim skala posiadanych za‑

sobów oraz jakość realizowanych badań) mogą wpływać na skłonność ba‑

daczy do tworzenia powiązań sieciowych z ostatecznymi odbiorcami ich usług. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że im większa jest pula środków finansowych przeznaczanych przez daną branżę na potrzeby działalno‑

ści badawczej danego wydziału, tym silniejsze są ich wzajemne relacje i równocześnie tym bardziej naciska dane środowisko akademickie, by tę współpracę podtrzymać lub pogłębiać. Badania wskazują jednak, że nie zawsze przemysł chce się wiązać z wyróżniającymi się wydziałami uniwersyteckimi, pomimo iż na pierwszy rzut oka takie współdziałanie mogłoby być uważane za bardziej prestiżowe. Czasami przedsiębiorstwa wolą nawiązać współpracę z mniej renomowanymi jednostkami, ale bę‑

dącymi w stanie zaproponować „skrojone na miarę” i dostosowane do ich potrzeb, a przede wszystkim możliwości, rozwiązania pozwalające na wyeliminowanie istniejących problemów i wdrożenie nowych form działania. Ponadto jakość prowadzonych badań również odgrywa istotną rolę. Warto brać pod uwagę indywidualne cechy poszczególnych bada‑

czy, przede wszystkim ich przedsiębiorczości, która przejawia się m.in.

w umiejętnym pozyskiwaniu środków finansowych na realizację grantów badawczych ze źródeł zewnętrznych. Może to być sygnał dla środowiska przemysłowego, że z takim badaczem należy rozpocząć współpracę. Ma to istotne znaczenie w przypadku młodej kadry (zaraz po uzyskaniu stop‑

nia doktora), dla której współpraca ze światem przemysłu (szczególnie wtedy, gdy była nawiązana podczas studiów doktoranckich) stanowi nie‑

rozerwalny element prowadzenia dalszych badań i ich wdrażania, stąd angażuje się w nią w dość szerokim zakresie¹⁶. W odróżnieniu od nich profesorowie wybierają bardziej ukierunkowane i specjalistyczne obsza‑

ry badawcze, dlatego zasób posiadanych przez nich kontaktów jest mniej zróżnicowany.

16 Por. J. Bercovitz, M. Feldman, Technology Transfer and the Academic Department:

Who Participates and Why?, paper presented at the DRUID Summer Conference, Co‑

penhagen, 12–14 June 2003.

Działalność Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu w Krakowie – case study

W procesie budowania gospodarki opartej na wiedzy (GOW) ważny jest charakter współpracy między ośrodkami akademickimi a przemysłem.

W 2007 r. na terenie Małopolski funkcjonowały 34 szkoły wyższe, a w samym Krakowie – 23¹⁷. W 2006 r. kształciło się na nich 203 tys. studen‑

tów, co plasowało Małopolskę na drugim miejscu w kraju pod względem liczby studentów. Na uczelniach w 2007 r. w województwie małopolskim zatrudnionych było ponad 12 tys. nauczycieli akademickich, w tym 2500 na stanowisku profesora (co stanowi blisko 20%)¹⁸. Bardzo korzystnie na tle pozostałych województw prezentuje się siła przedsiębiorczości akademic‑

kiej wśród studentów studiujących w Małopolsce, mierzona „zbiorczym wskaźnikiem poziomu rozwoju i potencjału regionalnej przedsiębiorczości akademickiej”¹⁹. Wynosi on ponad 183% średniej wartości tego wskaźnika, co umiejscawia Małopolskę na trzeciej pozycji w kraju, za województwem mazowieckim (ponad 214%) i pomorskim (201%)²⁰.

Według szacunków na terenie Małopolski zlokalizowanych jest obecnie kilkanaście podmiotów, które komercyjnie zajmują się transferem techno‑

logii²¹. Część z nich powiązana jest z uczelniami. W większości przypadków ich działalność polega również na przygotowywaniu wniosków o dofinan‑

sowanie dostępne w ramach funduszy strukturalnych. Coraz częściej za‑

graniczne firmy konsultingowe wykazują zainteresowanie rynkiem regio‑

nalnym, co przejawia się m.in. w tworzeniu oddziałów, zakładaniu firm czy joint venture z lokalnymi podmiotami²².

17 Por. Program wykonawczy 2009–2011 dla Regionalnej Strategii Innowacji Woje‑

wództwa Małopolskiego, załącznik do uchwały Zarządu Województwa Małopolskiego nr 486/09 z 5 maja 2009 r., Departament Transportu, Gospodarki i Infrastruktury Urzę‑

du Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, Kraków 2009, s. 25.

18 Ibidem, s. 26.

19 Jest to syntetyczny wskaźnik obejmujący takie aspekty stopnia rozwoju (potencjału) regionalnej przedsiębiorczości akademickiej, jak: aspekt ilościowy, sprawności adaptacyj‑

nej, zaangażowania w inkubację przedsiębiorstw oraz aspekt potencjału innowacyjności [za:] R. Drozdowski, Potencjał regionów w zakresie rozwoju przedsiębiorczości akade‑

mickiej, ekspertyza na potrzeby resortu Ministerstwa Gospodarki, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007, s. 7–12.

20 Ibidem.

21 Por. Program wykonawczy 2009–2011 dla Regionalnej Strategii Innowacji Woje‑

wództwa Małopolskiego, op. cit. s. 28.

22 Ibidem.

W stolicy Małopolski Krakowie rolę inicjatora nawiązywania kontaktów pomiędzy światem akademickim oraz przemysłem pełni m.in. Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu (CITTRU). Jego misja koncentruje się przede wszystkim na: promowaniu wiedzy uniwer‑

syteckiej i przedsiębiorczości akademickiej, wspieraniu rozwoju innowacji oraz transferu wiedzy z uniwersytetu do środowiska przemysłowego, re‑

alizowaniu badań zleconych, prac wdrożeniowych i udzielaniu pomocy w patentowaniu wynalazków. Swoją ofertę CITTRU kieruje do studentów i młodych badaczy, naukowców, a także szeroko rozumianego środowiska biznesu, co zostało przedstawione w tabeli 3.

Efektem dotychczasowej działalności CITTRU – od 2003 r. jednostki Uniwersytetu Jagiellońskiego – jest powstanie 28 nowych firm, zarejestro‑

wanie 1100 rekordów w Innowacyjnej Bazie Danych, stałe zwiększanie

Tabela 3. Oferta CITTRU kierowana do różnych odbiorców

Adresat Rodzaje pomocy/oferowane usługi Studenci i młodzi

badacze – „Zostań skutecznym przedsiębiorcą” ^a,

– wyjazdy na warsztaty innowacyjności w celu promowania postaw przedsiębiorczych,

– Szkoła Przedsiębiorczości UJ – Innowacje i biznes ^b,

– organizowanie „Dni Przedsiębiorczości”, cyklu spotkań „Jak zało‑

żyć firmę?”,

– oferta staży w firmach czy stypendiów dla najlepszych doktorantów, – działalność Akademickiego Inkubatora Przedsiębiorczości, – spotkania z firmami w celu prezentacji osiągnięć naukowych ^c, – działalność wydawnicza: publikacje tematyczne, biuletyn „NIMB

(Nauka – Innowacje – Biznes – Marketing” ^d).

Naukowcy – popularyzacja i wspieranie przedsiębiorczości akademickiej oraz inkubatorów przedsiębiorczości,

– Innowacyjna Baza Danych ^e,

– pomoc w ocenie zdolności patentowej (konsultacje specjalistów, pomoc rzecznika patentowego, sfinansowanie przez Uniwersytet kosztów uzyskania patentu, poradnik dla naukowców UJ PatentUJ, KomercjalizUJ,

– kursy z zakresu praw własności intelektualnej ^f,

– uczestnictwo w Centrum Zaawansowanych Technologii AKCENT, – oferta prowadzenia badań zleconych i projektów B&R,

– organizacja spotkań Biznes–Nauka (seminaria, szkolenia „szyte na miarę”, targi, konferencje),

– działalność wydawnicza: publikacje tematyczne, biuletyn „NIMB (Nauka – Innowacje – Biznes – Marketing)”.

Środowisko biznesu – spotkania biznesu z nauką (seminaria, spotkania branżowe, spotkania „skrojone na miarę” – kierowane do konkretnej firmy, konferencje),

– dostęp do Innowacyjnej Bazy Danych, – działalność Jagiellońskiego Klubu Biznesu,

– oferta realizacji projektów badawczo‑rozwojowych w konsorcjach naukowo‑biznesowych, przygotowania ekspertyz, opinii, raportów, – zainicjowanie od wiosny 2009 r. procedury wykonywania prac

zleconych ^g,

– tworzenie i działalność firm typu spin‑off, – opracowanie katalogu innowacji powstałych na UJ,

– nawiązywanie umów z ośrodkami naukowymi na opracowanie branżowych prac magisterskich,

– oferta szkoleń z zakresu funduszy strukturalnych ^h, ochrony wła‑

sności intelektualnej, zarządzania innowacjami,

– działalność wydawnicza: publikacje tematyczne, biuletyn „NIMB (Nauka – Innowacje – Biznes – Marketing)”.

a Prowadzony od 2005 r. projekt miał na celu przybliżenie zagadnień związanych z opracowywaniem biznesplanu, rejestracją własnej firmy, zbieraniem funduszy na jej działalność czy prowadzeniem księgowości, www.cittru.uj.edu.pl [dostęp: 17 września 2010 r.].

b http://www.szkolaprzedsiebiorczosci.uj.edu.pl [dostęp: 18 września 2010 r.].

c W ramach tych spotkań można wyróżnić: spotkania branżowe, podczas których naukowcy i przedstawiciele firm danej branży dyskutują nad możliwościami współ‑

pracy, oraz spotkania „skrojone na miarę” (uczestniczą w nich naukowcy oraz przed‑

stawiciele jednej firmy w celu wypracowania rozwiązań dla występujących w danym przedsiębiorstwie problemów technologicznych). Zob. www.cittru.uj.edu.pl [dostęp:

17 września 2010 r.].

d Jest on wydawany wspólnie przez CITTRU i Centrum Innowacji i Zaawansowa‑

nych Technologii Politechniki Lubelskiej.

e Innowacyjna Baza Danych to narzędzie inicjujące współpracę pomiędzy światem nauki a biznesu, stworzone z myślą o ułatwieniu kontaktu pomiędzy pracownikami na‑

ukowymi a firmami.

f Por. Regulamin – Zasady dotyczące własności intelektualnej i ochrony prawnej dóbr intelektualnych w Uniwersytecie Jagiellońskim.

g W 2009 r. Uniwersytet Jagielloński zrealizował 21 zleceń dla 15 instytucji, http://

www.cittru.uj.edu.pl [dostęp: 27 września 2010 r.].

h W 2009 r. uruchomiono 9 edycji szkoleń z tego zakresu na różnym poziomie za‑

awansowania, uczestniczyło w nich w sumie około 150 słuchaczy.

Źródło: na podstawie prezentacji multimedialnej Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uniwersytetu, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2006, rocznych raportów z działalności CITTRU oraz strony internetowej CITTRU, www.cittru.uj.edu.pl [dostęp: 18 września 2010 r.].

liczby zgłoszeń patentowych²³, umożliwienie bezpośrednich spotkań po‑

między naukowcami a firmami, wspieranie tworzenia projektów innowa‑

cyjnych, zainaugurowanie działalności klastra Life Science, dzięki które‑

mu Kraków ma szanse zostać liderem w Europie Środkowo‑Wschodniej w przemyśle biotechnologicznym²⁴. W 2012 r. zakończy się jego budowa, której koszt wynosi blisko 200 mln zł. Większość środków na realizację tej inwestycji pozyskano z funduszy unijnych²⁵. Park Life Science będą two‑

rzyć trzy budynki (w jednym z nich ma mieścić się Inkubator Biotechnolo‑

giczny) służące do badań naukowych i działalności komercyjnej, oferujące infrastrukturę laboratoryjną i administracyjno‑biurową. CITTRU skutecz‑

nie pozyskuje dofinansowanie ze środków krajowych i/lub europejskich.

Obecnie realizowane projekty przedstawiono w tabeli 4 z podaniem nazwy programu, z którego dostępne jest dofinansowanie.

Działalność CITTRU stanowi dobry przykład wspierania aktywności UJ w zakresie stymulowania rozwoju przedsiębiorczości na terenie Mało‑

polski, a w konsekwencji przyczynia się do wzrostu potencjału regionu.

Ośrodki akademickie mają do odegrania istotną rolę w procesie transfe‑

ru wiedzy oraz technologii, a przez to w budowaniu gospodarki opartej na wiedzy. Dzięki posiadanym zasobom uczelnie są interesującymi partnera‑

mi dla podmiotów reprezentujących świat przemysłowy. To, w jaki sposób zawiązują się między nimi relacje, przez jakie etapy przechodzi ich współ‑

praca, a także jak wpływają na nią zmieniające się warunki ekonomiczne, decyduje o osiągnięciu bądź nie sukcesu w dziedzinie zwiększania posiada‑

nego potencjału u wszystkich uczestników omawianych procesów.

Podsumowanie

W procesie transferu wiedzy stosunkowo często wykorzystywane i wspie‑

rane są takie działania, jak zakładanie firm typu spin‑off czy patentowanie wynalazków. Niekiedy pomijane są inne formy zawiązywania kontaktów, choć niejednokrotnie skala ich oddziaływania gospodarczego jest wysoka.

Rozwiązaniem mogłoby być opracowanie przez zainteresowane podmioty

23 W 2009 r. dokonano 34 zgłoszeń patentowych. Składa się na nie 15 zgłoszeń kra‑

jowych i 19 międzynarodowych. W porównaniu z 2008 r. można zaobserwować na tym polu wzrost o blisko 50%. Dane pochodzą z raportu z działalności CITTRU za rok 2009.

24 Dane nt. działalności CITTRU zostały zaprezentowane na V konferencji „Uniwer‑

sytet dla przemysłu” organizowanej pod hasłem „Finansowanie współpracy”, 26 marca 2007 r. w Krakowie.

25 Por. K. Klimek, Kraków tworzy pierwsze w Polsce centrum biotechnologii, „Dzien‑

nik Polski” z dn. 19 lutego 2009 r., s. 1.

Tabela 4. Programy realizowane przez CITTRU Nazwa programuNazwa projektuCel Program operacyjny „Kapitał ludzki”KompasAnaliza potencjału rynkowego innowacyjnych pomysłów opracowanych na UJ oraz stworzenie na ich podstawie oferty odpowiadającej zapotrzebowaniu zgłaszanemu przez przedsiębiorców. Program operacyjny „Kapitał ludzki”NIMBZwiększenie świadomości kadry akademickiej w zakresie roli i znaczenia prac badawczo‑rozwojowych dla potrzeb współczesnej gospodarki. Program operacyjny „Kapitał ludzki”Szkoła Przedsiębiorczości UJ – Innowacje i BiznesWspieranie młodych osób mających pomysł na prowadzenie działalności gospodarczej. Program operacyjny „Innowacyjna gospodarka”Nowe materiały polimerowe do usuwania oraz uwalniania heparyny w zastosowaniach biomedycznych

Zapewnienie ochrony własności intelektualnej w zakresie realizacji badań nad nowymi materiałami polimerowymi wykorzystywanymi w naukach biomedycznych. Program operacyjny „Innowacyjna gospodarka”Jagiellońskie Centrum Rozwoju LekówStworzenie centrum prowadzącego interdyscyplinarne badania poświęcone opracowywaniu nowych formuł leków oraz odpowiedzialnego za transfer wypracowanych rezultatów do świata przemysłu. Program Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyższegoKreator InnowacyjnościPromowanie efektów prowadzenia badań naukowych przez pracowników akademickich. Program Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego

Patent PlusOferowanie wsparcia dla patentowania wynalazków. Program Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyższegoPatent Plus 2Opracowanie i zgłoszenie do ochrony patentowej wynalazków dokonywanych przez zespoły badawcze działające na Uniwersytecie Jagiellońskim. 6. Program RamowyVectorKontynuacja prac nad działaniem i wykorzystaniem inteligentnej kapsułki w badaniach układu pokarmowego. Źródło: na podstawie danych zawartych w raporcie z działalności CITTRU za rok 2009.

wytycznych i wspólnych mechanizmów funkcjonowania polityki naukowej i technologicznej, by ich integracja była bardziej efektywna i długofalowa.

W przyszłości należałoby również intensywniej rozwijać kierunek udzie‑

lania pomocy m.in. zespołom badaczom tworzącym konsorcja, tak jak odbywa się to przy realizacji 7. Programu Ramowego na lata 2007–2013.

Proponowane sposoby mogą umożliwić budowanie powiązań sieciowych znacznie bardziej skoncentrowanych na rozwiązywaniu konkretnych pro‑

blemów, z jakimi boryka się środowisko przemysłowe, przyczyniając się tym samym do stymulowania jego konkurencyjności oraz wzmocnienia posiadanego potencjału na arenie międzynarodowej.

Bibliografia

A. Agrawal, R. Henderson, Putting Patents in Context: Exploring Know‑

ledge Transfer from MIT, „Management Science” No 48 (1), 2002.

J. Bercovitz, M. Feldman, Technology Transfer and the Academic Depart‑

ment: Who Participates and Why?, paper presented at the DRUID Summer Conference, Copenhagen, 12–14 June 2003.

R. Drozdowski, Potencjał regionów w zakresie rozwoju przedsiębiorczości akademickiej, Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Ba‑

dawczy, Radom 2007.

P. D’Este, P. Patel, University – Industry Linkages in the UK: What Are the Factors Underlying the Variety of Interactions with Industry?, „Research Policy” No 36, 2007.

H. Etzkowitz, P. Asplund, N. Nordman, Beyond Humboldt: Emergence of Academic Entrepreneurship in the U.S. and Sweden, CERUM Working Paper 27, 2001.

K. Klimek, Kraków tworzy pierwsze w Polsce centrum biotechnologii,

„Dziennik Polski” z dn. 19 lutego 2009 r.

I. Łącka, Amerykańskie doświadczenia w budowaniu aliansów pomiędzy uniwersytetami a przemysłem [w:] Partnerstwo w regionie, J. Karwowski (red.), Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2004.

A. Marszałek , Rola uczelni w regionie, Difin, Warszawa 2010.

L. Oerlemans, M. Meeus, P. Kenis, Regional Innovation Networks, [in:]

The Learning Region. Foundations, State of the Art, Future, R. Rutten, F. Bo‑

ekema (eds.), Edward Elgar, Cheltenham 2007.

B. Ossenkopf, F. Pleschak, An‑Institute als Bindeglied zwischen der Grundlagenforschung und der industriellen Anwendung von Fu‑

E‑Ergebnissen [w:] F. Pleschak, Technologietransfer – Anforderungen und

Entwicklungs‑tendenzen, Fraunhofer – Institut für Systemtechnik und In‑

novationsforschung, Fraunhofer IRB Verlag, Karlsruhe.

Program wykonawczy 2009–2011 dla Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego, załącznik do uchwały Zarządu Województwa Małopolskiego nr 486/09 z 5 maja 2009 r., Departament Transportu, Go‑

spodarki i Infrastruktury Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mało‑

polskiego, Kraków 2009.

Regulamin – Zasady dotyczące własności intelektualnej i ochrony prawnej dóbr intelektualnych w Uniwersytecie Jagiellońskim.

H. Sabisch, Erfolgsfaktoren des Wissens‑ und Technologietransfers [w:]

F. Pleschak, Technologietransfer – Anforderungen und Entwicklungs‑tendenzen, Fraunhofer – Institut für Systemtechnik und Innovationsforschung, Fraun‑

hofer IRB Verlag, Karlsruhe.

P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Ekonomia, t. I, Wydawnictwo Nauko‑

we PWN, Warszawa 2004.

S. Shane, Academic Entrepreneurship. University Spinoffs and Wealth Creation, Edward Elgar, Cheltenham UK, 2004.

Portale:

www.cittru.edu.pl

www.szkolaprzedsiebiorczosci.uj.edu.pl.