KOJlJleKTliBa li He BXO.llliJlO CODOCTaB11TeJ1bHOe li3y'-!eHlie scex cnaBHHCKliX CJ10BO o6pa30BaTeJlbHbIX CliCTeM 6 l{eJIOM.
C03.llaHHbIH asTOpCKliM KonneKTHBOM DO.Il pyKoBO.llCTBOM l1.OHxa113ep Tpy.n, npe.llCTasm1eT co6011 6ecnpeu,e.lleHTHoe .srnnem,e cospeMeHHOH cnaBHCTw-1ecKoH HayKli li MO)!(HO TOJlbKO DO)!(eJlaTb HHliU,liaTopy ceplili CODOCTaBliTeJlbHbIX liCCJle.llOBaHliH CliCTeM H cpyHKU,liOHHposaHli51 CJlaBHHCKliX 513bIKOB Dpocp. CT. faA.lle .llaJlbHeHWliX ycnexos s ocyw,ecTs11emn1 BbmycKa nocne.llyJOw,Hx TOMOB H3.llaHli51.
MAP I'AP HTA KO)l(JfHA
NAJNOWSZE DZIEJE JĘZYKÓW SŁOWIAŃSKICH. JĘZYK POL
SKI,
RED. NAUKOWY S. GAJDA
Uniwersytet Opolski. Instytut Filologii Polskiej, Opole, 2001, 540 ss.
B 2001
ro.Iły B H3.llaTenbCTBe ODOJlbCKoro yHttsepc11TeTa Bb1we11 H3 ne'-laTH O'-!epe.n,HOH TOM cepliH Dy611HKaU,1iH DO.Il o6w,HM Ha3BaHHeM «HoseHwaH HCTOpHH CJlaBHHCKHX 513blKOB». 3THM 113.llaHHeM, DOCBHW,eHHbIM DOJlbCKOMY 513bIKY, DpaKTH'-!eCKH 3asepwaeTC51 YHHKaJTbHOe, 6e3 Dpeyse1111'-!eHHH, Hay'-IHO-HCCJle.llO BaTeJlbCKOe Dpe.llDPliHTHe, crnswee, Ha Haw B3rJ151.ll, B PH.Il BbJ.D,alOW,HXCH JlOCTH )!(eHliH cospeMeHHOH cnaBliCTHKH.CepHH 6bIJla 3a.llyMaHa, sepOHTHO, KaK DpHypO'-!eHHOe K «py6e)!(y BeKOB» 0606w,ett11e tta6J110.lleHHH Ha.u. 513blKOBblMli Dpou,eccaMH B cnaBHHCKOM MHpe. TTpli BCeH ycnOBHOCTH TaK Ha3bIBaeMblX KpyrnbIX .llaT, HeJlb351 He cornaCHTbCH, '-!TO
20
BeK, a B oco6eHHOCTH ero BTOpaH D0JlOBHHa, 6bIJ111 speMeHeM HaCTOJlbK0 .llł!HaMH'-!HbIM, HaCTOJlbKO HaCbIW,eHHblM co6bITH51Mli MHpOBOro 3Ha'-!eHH51, '-!TO MHorne HapO.llbl - HX MaTepHaJlbHaH 11 .n,yxOBHaH KYJ1brypa, liX o6pa3 MblCJleH, a CTaJTO 6bITb, 11 HX 513blKH - 3a :no 0THOCHTeJlbHO K0pOTKOe speMH DpeTepDeJlH 113MeHeHH51, .D,1151 K0TOpbIX B DpOWJlble 3DOXH DOTpe6osanocb 6bI He 0.llHO CTOJleTHe.MlipOBbie BOHHbJ, COU,liaJlbHbJe DOTp.siceHH.sl li Hay'-IHO-TeXHH'-leCKHe peBOJl!Ol.1, liH 20 BeKa Bbl3BaJTli BeCbMa aKTHBHbie Dpou,eCCbl B HHTenneKryaJTbHO-.llYXOBHOH
.lleHTCJlbHOCTli li o6ycnOBHJ111 .D,HHaMH'-!Hble H3MCHCHH51 B 513b1Kax MHpa. CKa3aHHOe 6onee BCero, sep0.s!THO, CDpaBC.llJlHB0 DpHMCHHTCJlbHO K CJTaBHHCKOMY
Book Reviews
JHłHrBOKynbT)'pHOMY apeany - He TOnbKO nOTOMY, '-!TO cnaB51HCKl1H M11p 6bm 11 ocTaeTc51 apeHOH s3a11Mo.ue11cTs1151 pa3nl1tJHhlX 3TH11t.JecK11x K ynbTYP 11 o6lll,eCTBeHHhIX Tet.JeHl1H, HO 11 B c11ny Toro, '-!TO soneIO HCTOp11t.JeCKHX cy.ue6 HMeHHO cnaB51HCKHe CTpaHbl OKa3anHCb B 3nm..(eHTpe cou11anbHblX KaTaCTpocp.
KoHetJHO, cpoHonornt.JeCKa51 Cl1CTeMa (HO He np0113HOCl1TenbHble HOpMbl) 513bIKa, ero rpaMMaT11t.JeCKOe 11 neKCHt.JeCKOe 51.UpO He MoryT 113MeHl1TbC51 CKOnbKO-H116y.Ub cylll,eCTBeHHO np11 )1(113HH «cMe)l(HbJX)) (3-x - 4-x) nOKOJieHHH. Ho «MHrKa51 rpaMMaT11Ka» pet.JeBblX )l(aHpOB, 513bIKOBble oco6eHHOCTH q>yHKU110-HanbHblX CT11ne11 11 cou11oneKTOB 6onee no,UBH)l(Hbl (nOTOMY XOT51 6bl, '-!TO B 3TOH ccpepe 513hlK t.JaCTO OKa3hlBaeTC51 o6beKTOM peryn11posaHH51 - 513hlKOBOH non11T11K11).
EcTeCTBeHHO, '-!TO Ha116onee cylll,eCTBeHHbJMH OKa3anl1Cb 113MeHeHH51 B o6naCTH JieKCHKH 11 q>pa3eonorn11 Tex HJIH HHblX q>yHKUHOHanbHblX CTHJieH, B q>yHKU110H11pOBaHl111 513bIKa B pa3nl1'-!HblX ccpepax cou11anbHO-pet.JeBOH .ueHTenb HOCTl1 (cp. TaK Ha3bIBaeMblH «HOB0513)) TOTanHTapHoro o6lll,eCTBa). He cnyt.JaHHO cep1151 MOHOrpacp1111, 0606lll,a10lll,HX Ha6nIO,UeHH51 Ha.U 113MeHeHH51Ml1 B cnaB51H CKl1X 513bIKax HOBei1wero speMeHH, 113,UaeTC51 B OnonbCKOM ytt11sepc11TeTe - B O,UHOM 113 np113HaHHblX ueHTpOB nonbCKOH CT11n11CTl1Kl1.
HatJHHaeTC51 TOM C KpaTKOro 113JIO)l(eHH51 TeopeTH'-łeCKHX 11 MeTO,UOJIOr11t.JeCKHX OCHOB on11caHl151. 0TMet.JaeTC51, '-!TO ((J111HrBl1CTH'-łeCKJ1H 11ccne.uosaTenbCKHH cppo HT» B HaCTOHlll,ee BpeMH OXBaTbIBaeT KaK 513b!KOBYIO CHCTeMy, TaK 11 cpyHKU110Hl1-posaHHe 513bJKa B n03HaBaTeJibHOH ,Ue51TeJibHOCTH 11 B KOMMYHl1KaTHBHbJX npoueccax. BMeCTe C TeM nHHrBHCTbl OC03Ha!OT, '-!TO cnO)l(HOCTb 513blKOBOH CHCTeMbl, MHOroo6pa3Hbie CB513H ee C «aHTpononornt.JeCKOH .uei1CTBl1TenbHO CTblO)) B uenoM He n03BOn5IIOT HM pacctJHTbIBaTb Ha TO, '-!TO OHH caMOCT051TeJibHO, 6e3 yt.JacT11si npe.ucTaB11Tene11 cMe)l(HbIX HayK, cnoco6Hb1 om1caTb H3bIK snonHe H a.ueKBaTHO (c. 18).
KaK no.ut.JepKHsaeT asTOp scryn11TenbHoro pa3.uena CTatt11cnas fai1.ua, npo wnoe 513bIKa He6e3pa3nl1'-!HO K ero cospeMeHHOMY COCT051H11IO, a noTOMY xap aKTep11CTHKa c11ryau1111, B KOTOpOH HaXO,UHTCH cospeMeHHblH nonbCKHH 513blK, npe.usapHeTcsi C)KaTbIM ofoopoM ero 11cTop11t.JeCKHX cy.ue6 11 yHacne.uosaHHbJX Tpa.u11uH11.
Oco6eHHOCTH cj>yHKUHOHHposaH115111 pa3BHT1151 nOJibCKOfO ll3bIKa B 19 BeKe o6ycJIOBJIH BaJIHCb TeM, '-łTO AJIH nOJIHKOB ll3bJK 6blJI He TOJ!bKO cpe,nCTBOM o6rneHHll B pa3HblX ccpepax (np11t.JeM B ccj>epe a.nMHHHCTpaTHBHOH OH HCnbITblBaJI speMeHaMH HeManoe .nasneHHe co CTOpOHbl HeMeUKOfO 11 pyccKOfO 513blKOB), HO 11 CHMBOJIOM 3THHtJeCKOH caM0CTOHTeJibHOCTH (cp. JI03YHf Hapoo :JICUB, noKa JICUB e20 Jl3b1K). H HMeHHO
19 BeK
CTaJI BpeMeHeM «CTI16m11nau1111 H HOpMaJJH3aUHH o6menOJibCKOro Jl3bIKa» H nepHO)lOM pacuBeTil IlOJibCKOił JIHTeparypbl, OC03HaBaBweił CBOJO oco6y10 poJib B cyah6ax IlOJib CKOro ttapoaa 11 ero ll3hIKa» (c. 29).
ABTOphl peQeH3HpyeMoro HCCJJe,UOBaHHJI OITHpa!OTCJI Ha O.UHO łf3 KJIIOlfeBbIX .um1 cospeMeHHOH mrnrsliCTliKli nonmKeHliH, cornacHo KOTopoMy sa)lrneiiwy!O pOJJb B J13blKOBhlX npoQeccax lirpaeT B3aliMO,UeHCTBlie Hal(liOHaJibHOro J13hIKa· C .uyxoBHOH KYJJbrypoii (c.
33),
a noTOMY mMeHeHHll, KOTOpb1e npOH3OUJJJH B IlOJJhCKOM l13hIKe B HOBeHUJeH liCTOpliH, OilliCbIBalOTCJI B llllipOKOM cou liaJihHO-KYJJbTYPHOM KOHTeKCTe, T.e. C y'-leTOM CBJ13eH l13bIKa C li,UeOJJOrlieH, IlOJIHTłflfeCKHMJ,f J,f 3KOHOMHlfeCKHMH CHCTeMaMH, C o6mecTBeHHblMH CTPYKTY paMH (,f o6mecrneHHbIM CO3HaHlieM (KYJJb'fYpOH). B COOTBeTCTBliH C 3TliM HOBeiiwall HCTOpłfJI nOJJhCKOro Jl3hIKa (OT1945
r.) paccMaTpHBaeTCJI no nepliO.uaM, O3HaMeHOBaHHblM pa3JJHlfHhlMH COL(HaJibHO-nOJJHTH'-!eCKHMH co6bITHJIMH. B lfliCJJe Ba)l(HeHUJliX coQliOKYJJhTYPHbIX cj>aKTopos, BJJliJIIOIUHX Ha cpyttKUliO HHposatt11e li pa3BliTlie Jl3b!Ka B cospeMeHHhlX ycJJOBliJIX, Ha3hIBalOTCJI TaKlie, KaK .ueMorpacj>HlfeCKliH B3pb1B H BO3pacTalOll\al1 COL(łfaJibHall H TeppHTOpHaJihHaJI M061iJJbHOCTb JJIO,UeH, cpopMlipOBaHlie HHTepHaUliOHaJJhHhlX o6be,UliHeHliH, Ha.urocy.uapCTBeHHblX opraHH3aUliH, ynyąUJeHHe ycJJOBliH )Kłf3HH, .ueMOKpanna UHJI o6mecTBa, 3a!UHTa npas ąeJJOBeKa, pa3BHTHe o6pa30BaHHJI, HH.UY CTpHamnal(liJI, nOJIBJJeHlie HOBhlX cpe,UCTB TeJJeKOMMYHHKaUlili li KOMnhIOTe p1i3aUliJI MHOrHX ccpep )l(li3Hli. HoBbie liHcpOpMaUliOHHbie TeXHOJJOrlili li3MeHj,fJ!li pOJJh Tpa,Ułłl(HOHHblX «cpopM J13b!Ka» - )1(1-łBOH YCTHOH peąu H Tpa,UHUHOHHOH (KHH)l(HOH) nHChMeHHOCTli; «ay,nHOBH3yaJJhHaJI KYJJbTypa» npliBO.UHT K nepeoueHKe .uyxoBHblX H noTpe61iTeJJhCK1iX ueHHOCTeH (B IlOJlh3Y nocJJe,UHHX), MeHJ1IOTCJ1 nponopuuu Me)l(.L(y 3JJHTapHoH 1-ł Maccosoi1 KYJJbrypoi-t. BhlCOKoe HCKYCCTBO ycrynaeT no.u HaTliCKOM nponaraH,Ubl li peKJ1aMhl.
TTOJJbCKaJI Jl3hlKOBaJI nOJJl-łTHKa BO MHOroM onlipaeTCJI Ha Tpa,UHL(Irn, BO3Hli KUJlie B 19 BeKe, Kor.na I lOJJhCKHH Jl3h!K li IlOJJbCKaJI CJJOBeCHOCTb 6hJJJ(,f e.usa JJH He rnaBHhlM cpaKTopOM coxpaHeHliJI HaUliOHaJibHOro caM06hITHOCTli, a noTOMY oc-06aJ1 3a60Ta o po,nHOM Jl3hIKe ,UJlJI noJJJIKOB 6bJJJa 3aJIOroM He TOJJhKO coxpatteHliJI I lOJlbCKOH .nyxoBHOH KYJJhrypbl, HO li BO3pO)l(,UeHliJI IlOJJbCKOH rocy.uapcTBeHHOC TH.
3a6oTa o Jl3hIKe, o nOBhIUJeHHH peąesoi1 KYJJhTYPhl (nOJlbCKlie JlliHrBliCThl Hcn-0Jlh3YlOT TepMliH «kultura języka») B nocnesoeHHhie ro,nb1 He oc11a611a. TToKa-3aTeJlhHa s 3TOM OTHorneHHH npose,neHHaJI s
194 7
ro.ny )l(ypttanoM «Język Polski» .UHCKYCCHJI, B xo.ue KOTOpOH 06cy)l(,UanliCh KJllO'-!eBbie nOHJ!TliJI Jl3bIKO3HaHHJI H KYllhTYPhI pe'-IH. Eepe)l(Hoe OTHOllleHlie no11J1KOB K csoeMy Jl3bIKY Bhl3bIBaeT lioco-Book Reviews
6h!i1 11ttTepec 06mecTBeHHOCT11 K npo6neMaM pe'-łeBoił KYJI&Typ&1. Bee 3T0 npo .sisn.sieTc.si, Hanp11Mep, B BeC&Ma 8KTl1BHOH ttay'-łHOH H KHl1fOH3,l{aTeJibCKOH .ne.si TeJibH0CTH n0JI0Hl1CT0B, op11eHTHpOB8HHOH Ha pacnpocTpaHeHHe KYJibTYPhl pe'-łH, o6pa3QOBoro non&cKoro .si3&1Ka (cp. TaKHe H3.!l8HH.si, KaK «Poradnik Języko wy», pe.naKTopoM K0Toporo 6b1n
B.
,n:opoweBcK11,Słownik polskich błędów języ
kowych C. CnoHbCKero, Słownik poprawnej polszczyzny-
1973, 1999 rr.), B ttan
H'-łHH Ha TT0JibCK0M pa,!lJ.łO 11 TeJieBH,!leHHH pa3JIH'-łHblX pa3BJieKaTeJihHblX H np0CB eT11TeJibCKl1X nporpaMM, TaK HJIH HHa'-łe CBSl38HHblX C nonbCKHM .s!3bIK0M (ttanpHMep, «Ojczyzna-polszczyzna» 51. Me,!lKa, peryn.siptt&1e 06menon&cK11e co CT.si3aH11.si no opcj>orpacjrnH,Zahawy z językiem polskim
11 .np.).HenmIJHHM ,!lJI51 0QeHKH ycHJil1H nonhCKOH o6mecTBeHHOCTH (npe)K,!le Bcero Sl3hJKOBe.nos) 11 11
X.
Bpy6em1).8 0,!lH0M T0Me npaKTH'-łeCKH HeB03M0)l(H0 0TTHC8Tb Bee H3MeHeHH51, npo11cwe LllllHe B nonhCK0M Sl3b1Ke 38 nonBeKa, H aBT0pbl no He06XO,!lHMOCTH ,!l0JDKHbl 6blJIH ,!lenaTb Bb16op. Hepe.l{KO cny•-rneTC.s!, '-łT0 TaKOH Bb16op M0Tl1BHpyeTCSI He CT0JihK0 ofrheKTHBHbJMH cj>aKTOpaMH, CK0JibK0, TaK CK838Tb, 11ccne.noBaTeJibCKHMH CHMnaTH51MH aBT0p0B (HHa'-łe rosop.si, HCCJie,!l0BaTenb np11 npo•rnx paBHblX YCJI0BH.s!X npe.nn0'-łHTaeT 8HaJIH311p0B8Tb TO, '-!TO eMy
6onee
3H8K0M0 H 6onee HHTepecH0 ). LfenoseKy co CT0p0Hbl (KaKHM 51BJI51eTC51 aBTOp H8CT051IUeH peQeH-3HH) TPYLlH0 onpe.nenHTh, He 0CTaJIHCb JIH BHe non.H 3peHHSI HeK0T0pble npoQeCCbl, o6beKTHBHO 38CJIY)KHB8IOIUHe npHCTaJibH0ro BHHM8HH51 HCT0pHKa 513b1Ka; HeT C0MHeHH51, 0,!lH8K0, '-!TO on11caHHhle B MOHorpacj>HH H3MeHeHH51 T8K0ro BHHMaHH.s! Ll0CTOHHbl. TaK, B masax, nocs.simeHHblX pa3BHTHIO JieKCHKH (aBTOpbl CMynKOBa H )KeTeJibCKa-<DenewKo ), aHanH3HPYIOTCSI Heonorn3Mbl .!lBYX 0CH0-BHblX «MaKpononeił» - LfEJIOBEK 11 O6JIACTl1 ,n:E51TEJlbHOCTl1 LfEJIO BEKA, H Bp.s!,!l JIH eCTb B Sl3bIKe TeMaTH'-!eCKHe rpynnhl CJI0B, K0T0pble SIBJISIIOTCSI6onee
,!lHHaMH'-!HblMH, t.feM H83B8HHble.TTpHHQHnhl on11caHH.si, npHH.HThle KonneKTHB0M aBT0p0B, Ham.si.nH0 npe,!l CT8BJieHbl B mase 06 H3MeHeHHSIX B o6nacTH n0JihCKOH <ppa3eOJIOrHH ( 0Ha ttan11caHa
B.
Xne6,!loił). Ha'-łHHaeTc.si masa naparpacj>oM, B K0TopoM o6cy)K,!la lOTC.si 8KTyaJibHble npo6neMhl TeopHH cj>pa3eonorn11.B
OCHOBHOH '-laCTH maBbl no,npo6HO npoaHaJIH3Hp0B8Hbl K0JIH'-!eCTBeHHbie H Kat.feCTBeHHble (3aTparHBalO IUHe KaK cj>opMy, TaK H ceMaHTHKY) H3MeHeHHSI, npoHCllle,!lIJIHe B noJibCK0H <ppa3eonorHH 38 nocne,!lHHe nonBeKa, pacKpblTbl JIHHrBHCTH'-łeCKHe H 3KCTpaJIHH rBHCTH'-łeCKHe cj>aKTOpbl, o6ycJIOBHBWHe 3TH npoQeCCbl, Bhl.s!BJieHhl HCT0'-IHHKH Heocj>pa3enorH3MOB. 3acny)KHBalOT BHHM8HHSI Ha6JIIO,!leHHSI 8BT0pa Ha.n «a6coJIIOTHblM» H «0TH0CHTeJibHblM» np11p0CT0M (HnH y6&1Jlbl0)<ppa3eono-n1ąecKHX e,!J.HHHU noJibCK0ro Sl3hIKa (no,!J. OTHOCHTeJibHbJM npHpOCTOM noHH MaeTCSI nepeXO,!J. ,!J.HaneKTHOH <ppa3eMhl B o6menOJibCKHH Sl3hJK, OTHOCHTeJihHaSI y6h1Jlh - 3TO yMeHhUJeHHe ąacTOTHOCTH, cy)l(eHHe ccpephl QlYHKUHOHHpOBaHHSI, nepexo,!J. <ppa3eMhl H3 aKTHBHOro 3anaca B naCCHBHhIH). 8 3aKJ110'łHTeJlhHOM naparpacpe aBTOp nO,!J.BO,!J.HT HT0rH, aKueHTHpy.si BHHMaHHe 'łHTaTeJlSI, BO-nepBhIX, Ha OCHOBHhIX TeH,!J.eHUHSIX B pa3BHTHH nOJlhCKOH <ppa3eo- nonrn B nocneBoeHHhIH nepHO,!J. (H Ha TOM, Me)!(.LJ.Y npO'łHM, 'łT0 He TOJihKO npaBHTeJibCTBeHHblX opraHH3aUHH B o6nacTH Sl3hIKOBOH n0JIHTHKH 6hIJIO 6h! ynoMHHaHHe o npoBe,!J.eHHhIX B 1984 H 1988 ro,!J.ax «KoHrpeccax KYJihTYPhI nonhcKoro Sl3hIKa», o nepBOH npaBHTeJibCTBeHHOH «TTporpaMMe pa6oT B o6nacTH KYJihTYPhI nonbcKoro Sl3hJKa» ( 1982 r.), o pa3pa6oTaHHOH B KOHUe 90-x ro.LI.OB KoMHCCHeH Kynhryph1 TTonbcKoro 513hIKa KoMHTern 513hIK03HaHHSI TTAH «flpor- paMMe nonhCKOH Sl3b1KOBOH n0JIHTHKH».
BTopa.si ąaCTh peueH3HpyeMoro H3,!J.aHHSI ,!J.aeT BeChMa C0,!!,ep)l(aTeJihHhlH o63op H3MeHeHHH, npOHCUJe,!J,UJHX B 3BYKOBOH H rpaMMaTH'łeCKOH CHCTeMe, a TaIOKe B CJJOB006pa30BaHHH 11 B neKCH'łeCKOM C0CTaBe n0JlbCKOrO Sl3bIKa BO BTopoi1 nonoBHHe 20 BeKa. ABTOph1 pa3,!J,ena (6. )zyHaH, TT. KUJH)l(aHOBCKH, K. BaUJaKOBa, A. rph16oceBa,
T.
CMynKoBa,E.
)KeTeJihCKa-<l>eneUJKo 11B.
Xne6.D.a) He TOJihKO OTMe'łalOT y)l(e npoHCUJe,!J,UJHe H3MeHeHl1SI, HO 11 Bh151BJlSIIOT 11X np11'łHHbl H TeH,!J.eHU11H pa3BHTHSI.B o6naCTH opcpo:mHH H B CJIOB0l13MeHeHHl1 B HOBeiłrneH HCTOpHH nOJihCK0ro Sl3hJKa Ha6J110,1J.aeTCSI MHOro CXO,!J,HOro C TeH,!J,eHUHSIMl1 B pyccKOM Sl3h!Ke. HeHOpMaTHBHhJe B npoUJJIOM Bap11aHThl nonyąaIOT Bee 6oJihUJee pacnp0CTpa HeHHe, B ąeM o6hI'łHO ycMaTpHBalOT TaK Ha3bIBaeMylO OeMOKpamu- 3Q'L{UJO JJHTeparypHoro Sl3hJKa1. Cp. 113MeHeHHSI B aKUeHryau1111 CJJ0B C 3HKJ111TH'łeCKHMH cpopMaHTaMH B peąH pa60'łHX H ,!J,a)l(e B pe'łH HOBOH HHTeJlJJHreHUHH (HanpHMep, B cpopMax npoUJ. Bp. rnarOJJ0B, KOJ111ąecTBeHHbIX 'łHCJJHTeJihHhIX OT 400 ,!1,0 900 ycTaHaBJJHBaeTCSI y.D.apeHHe Ha BTOp0M OT KOHUa cnore, TOr,!J.a KaK B cpe.D.e CTapoii HHTeJimffeHI.(HH coxpaHSleTCSI Tpa,!!,11UH0HHaSI aKUeHryaUHSI - C. 73).
O6m1-1e C HHhIMH CJiaBSIHCKHMH Sl3bIKaMH H3MeHeHHSI o6Hapy)l(HBalOTCSI H B JieKCHKe H CJ10B006pa30BaHHH. OTMeąaeMhJe 3,!J,eCb npoueCChl Ha3hIBalOT HHTep HaUHOHanH3aUHeH ( C. 97), HO eCJIH roB0p11Tb o HOBeHUJeM nepHO,!J,e HCT0pHH, TO npaBHJlhHeH 6hJJ10 6h! HX onpe,!!,eJIHTh KaK «HHBa3HIO aHrJIHUH3M0B».
Bnpo'leM, nopoii B coepeMeHHblX CMl1 IlOJIBJllllOTCJI TaK11e «o6pa3llbl)) pe'IH, 'ITO TepMHH iJeMOKpamll3Gl/l/R npe,llCTaBJIJICTCJI scero JlHlllb 3B<j>eMH3MOM.
Book Reviews
KHHra
:na ueHHa He TOJihKO TeM, YTO on11Cb1BaeT Hoseiłw11e 113MeHeHl151 S nOJihCKOM 513h[Ke, He o6o6w:eHHhie ew:e, no nOH51THhIM np11Yl1HaM, s Jll1HrBl1CTl1YeCKOH Jil1Teparype, HO 11 TeM, YTO ,uaeT ueJIOCTHOe npe,ucTaSJieH11e O ,UOCTH)KeHl151X nOJibCKl1X 513hlKOSe,uos KaK S ccf>epe TeopeT11YeCKOH Jil1HrBl1CTl1Kl1, TaK H s o6JiaCTl1 nOJIOHl1CTl1KH ( YTO oco6eHHO ueHHO ,UJI51 3apy6e)l(HhlX nOJIOHl1CTOS, He scer,ua l1Me10w:11x S03MO)KH0CTh o6paTl1ThC51 K nepsOl1CTOYHl1-KaM ). TTO'-ITl1 K3)1(,UhlH pa3,ueJI MOHOrpacf>1111 - OT naparpacf>a, nocssimeHHOro on11caH1110 113MeHeHl1H S 3SYKOSOM CTpoe H np0113HOCHTeJihHhIX HOpMaX, ,UO mashI, S KOTOpOH aHaJil1311PYIOTC51 TeH,UeHU1111 pa3Sl1Tl151 nOJihCKOro 513hJKa S 3apy6e)Khe - npe,usap51eTCSI 113JIO)KeHHeM TeopeTH'-leCKHX no3HUHH 11 pa36opoM HMelOW:HXC51 s ,uaHHOH o6JiaCTl1 peweHHH (HeJI11WHe ynOM51HYTh H o TOM, YTO Ka)K,ua51 masa KH11r11 co,uep)K11T 6oraThie 6116n11orpaq>11YecK11e cn11cK11). TTo,u'-!epKHeM, '-!TO pe'-lh 3,uech H,UeT He o Tpa,UHUHOHHblX ,UJISI Hay'-IHhlX pa6oT pa3,uenax, Ha3hIBaeMhIX «HCTOpHeH sonpoca», a HMeHHO 06 on11caHHH pa3Sl1TH51 TeopeTHYeCKHX 3HaHl1H S TOM HJIH HHOH ccf>epe 513hIK03HaHH51. TaK, masy, nocssiw:eHHYIO H3MeHeHHSIM s Cl1HTaKCl1Ce, A. fpb16ocesa Ha'-111HaeT napa rpaq>OM, r,ue KpaTKO H3JiaraeTC51 pa3SHTHe TeopeTl1'-IeCKOH MhICJil1 S nOJihCKOH Cl1HTaKCl1YeCKOH HayKe20
se Ka ( OT Tpy,uos3.
KneMeHces11Ya HE.
Kyp11JIOSHYa ,UO nocJie,UHl1X «CHHTeTl1'-!eCKl1X on11caHl1H)) nOJihCKOro Cl1HTaKCHCa s pa6oTaX P. f)KeropY11KOSOH peYeSa51 npaKTHKa JIIO,UeH Hel13MeHHO OTpa)KaJia 6ypttble COUHaJihHO-nOJIHTHYeCKl1e npouecChl, HO H «513hIK TaK)Ke 6hIJI 0,UHHM 113 q>aKTopos, BJIHSISWHM Ha 3TH npoueCChl)) - C.196), a SO-STOpblX, Ha pa3Sl1THH
Teop1111 q>pa3eonorn11 11 q>pa3eorpacf>1111.
8 TpeTbeH YaCTH MOHOrpaq>HH on11Cb1Ba10TC51 3aKOHOMepHOCTH q>yHKU110-H11posaHHSI cospeMeHHOro nOJihCKOro Sl3bJKa s pa3JIH'-IHhlX ccf>epax o6w:eHHSI. flo o6beMy 3Ta 1.faCTh npeshlwaeT o6e npe,uh1,uym11e, 11 3TO He cnylfaHHO. Cy,u51 no sceMy, HMeHHO cpyHKUHOHaJihHO-CTHJIHCTl11.feCKa51 o6JiaCTh 513hIKa OKa3hIBaeTC51 Ha116onee ,Ul1HaMl1lfHOH. C11cTeMa 513hIKa CTa6HJihHa, KOHCepsaTHSHa (11 ,upyroił 6hITh - no csoeH np11po,ue - He MO)KeT), s TO )Ke speM51 s ccpepe ynoTpe6JieHH51 513hIKa - oco6eHHO o6HXO,UHO-pa3rosopHoro - seChMa cyw:ecTseHHbie H3MeHeHl1SI MOryT npOH30HTl1 «Ha ma3aX» 0,UHOro nOKOJieHml.
0rKpblsaeTC51 :na 1.faCTh MOHorpacp11H pe,uaKTopcKHM TeOpeTHlfeCKHM scTyn JieHHeM, S KOTOpOM KpaTKO xapaKTepH3yeTC51 CHCTeMa sapHaHTOS (odmian) no JihCKOro 513h1Ka - cpyHKU110HaJihHhlX CTl1JieH Jil1TeparypHoro Sl3bJKa, pa3rosopHOH peYH, )KaproHOS (COUHOJieKTos) 11 TeppHTOpHaJihHhIX ,u11aneKTOS.
XapaKTep11CTHKa ,U11HaMHKH pa31Il1'-!Hb1X sapHaHTOS nOJihCKOro 513hIKa OT KpbIBaeTC51 on11caHHeM 113MeHeHl1H, npo11cwe,uw11x S pa3rosopHOH pe'-111. AsTop
rnaBhl (B. Jl106ach) npHXO,!J,HT K Bh!BO.LJ.Y o TOM, '-łTO B TT0JihCKOM .113h!Ke B 20 BeKe HMeJia MeCT0 caoero po,!l,a <OKCnaHCH.11 pa3rOBOpHOCTH)) (nOBhIWeHHe o6-pa30BaTeJihHOrO ypOBH.11, MHrpau.1u1 HaceJieHH.11, pa3BHTHe cpe,!l,CTB MaCCOBOH HH cpopMaU.HH H ,!J,0cryn K HHM WHpOKHX Mace np11sem1 K 3Ha•uneJihHOMY ys eJIHt-leHHIO ,!J,OJIH Tex TTOJUIKOB, KTO Ha HeKoeM cpe,!l,HeM ypOBHe ycaaHBaJI HOpMhl JIHTeparypHoro TTOJlhCKOro .113h!Ka, a B o6HXO,!J,HOH ccpepe TT0Jlh30BaJIC.s! 06-menOJihCKHM pa3roB0pHhlM .113hlKOM).
B rnaae, nocs.simeHHOH .113hIKY xy.LJ.o)KecTBeHHOH JIHTeparyphI (język artystycz ny) co6cTBeHHO JIHHrBHCTHtJeCKOe onHCaHHe ycrynaeT MeCTO TT03TH'-IeCK0MY H JIHTeparypoBe,!J,tJeCKOMY aHaJIH3Y, a nOH.s!THe sap1,faHTa .113hIKa, cpyHKU.HOHaJihHOro CTHllil (odmiany) CMeH.sieTC.11 TT0H.s!THeM CTHJl.11 KaK JIHTepaTypHOro HanpasJieHH.11 (HanpHMep, B pa3Hhle nepHO,!J,hl B TTOJihCKOH JIHTeparype pa3BHBalOTC.s! TaKHe HanpaBJieHH.11 H CTHJIH, KaK cou.peaJIH3M, nceB,!J,OKJiaCCHU.H3M, tteoasaHrapAH3M, C10ppeaJIH3M, «JIHHrBHCTHtJeCKHH», «HHTeJIJieKTyaJihHO-,!J,HCKYPCHBHhIH», «CHH KpeTHtJeCKHH» CTHJIH, «CTHJ!h BOeHHOro TT0JIO)KeHH.11)) H ,!l,p.). 11cTOpHKa .113h1Ka 3,!J,eCh npHBJieKyT B nepBylO Olłepe.LJ.h Ha6JI 10,!J,eHH.s! <<Ha,!J, .113hlKOBhlMH 3KcnepHMeHTaMH» B TTOJihCKOH npo3e H TT033HH. «3KcnepHMeHT B CHHTaKCH ąecKOH opramnau.11H xy.LJ.O)KeCTBeHHoro npoH3Be.LJ.eHH.si ąame scero 3aKJIIOtJaJic.si s npHMeHeHHH TeXHHKH "CHMYJihTaHH3Ma" (s TeKcTax-nOJIHJIOrax HJIH ,[I.Jl.li npe,!l,CTaBJieHHH «O,!J,HOBpeMeHHOCTH npou.ecca rosopeHH.11 H MhlWJieHH.11)) - C. 271-272). «CHHTaKCHtJeCKHH CHMYJihTaHH3M XOTh H He HMeJI WHpOKOro pacnpo CTpaHeHH.11, HO HHTepeceH KaK npHMep MO.LJ.Hq>HKau.m1 CHCTeMHOH MO,!J,eJIH npeAJIO)KeHH.11» ( C. 2 72 ).
B 70-e rr. «xy.LJ.O)KeCTBeHHa.si peBOJIIOU.H.11)) nOJihCKHX npo3aHKOB npHBeJia K «pacwHpeHHIO penepryapa CTHJIHCTHtJeCKHX sapHaHTOB; B np03e TTOSIBJI.s!eTCSI <mrpa HHTeJIJieKTyaJihHhlMH .113hIKaMH» - MHq>OJIOrHH, TTCHXOJIOrHH, HC TOpHOCOq>HH, HCKYCCTBOBe,!J,eHH.11, a TaK)Ke a,!J,MHHHCTpaTHBHhlM .113h!KOM H .113hl KOM CMI-1» (c. 274).
B
90-e rr. B npo3e yTBep)K,!J,aeTC.11 TTJIIOpaJIH3M ()KaHpOBhIH, TeMaTH'łeCKHH,.MHp0B033peHąecKHH, 3CTeTH"lłeCKHH, CTHJIHCTHtJeCKHH) H csoero po,!l,a KYJihT HHTepTeKCTYaJihHOCTH ( C. 280 ), T.e. C03HaTeJihHOe .s!BHOe H He.s!BHOe U.HTHpo Bam1e, HaChILLl.eHHe TeKCTa aJIJII03H.s!MH (KaK OTp�eHHe TTOHHMamrn Toro, lJTO TBOpHMhlH TeKCT He MO)KeT He 6h1Th BKJIIOtJeHHhlM s «HHTepTeKCT)'aJihHOe npocTpaHCTBO».
Ha WHpOKOM 3KCTpaJIHHrBHCTHtJeCKHM cpoHe ,[\aeTC.11 OTTHCaHHe cpyHKUHO . HHpoBaHH.s! TTOJlhCKOro .s!3h!Ka B HayąHOH ccpepe (C. rai1.LJ.a). XapaKTepH CTHKa H3MeHeHHM, n p o HCIIJe,!J,IIJH e B H a y tJHhIX CTHJI.s!X (HHTeJIJieKTyaJi
h-Book Reviews
HO-KOMMYHHKaTHBHblX, Hay,-rno-nonym1pHOM, .n.11.uaKTH'łeCKOM, HayąHQ npaKTl1'łeCKOM) npe.nsap.steTC.st KpaTKHM oąepKOM pa3B11Tl1.st IlOJlbCKOH HayKH B )J.OBOeHHble 11 nocnesoeHHble .nec.stTHJieTl1.st, on11caH11eM Hay'łHblX npHHUHflOB, napa.n.HrM nocne.n.Hwx .uec.stTHJleTHH, oco6ettHOCTeii 11cTopHKO-KYJ1hrypHoro H cou11anbHOro KOHTeKCTa, B KOTOpOM pa3BHBaJOTC.st )KaHpbi ttayąHQH peą11.
Cou11on11HrBl1CTl1YeCKa.st op11ettTau11.si aBTOpOB MOHOrpa�1111 .stpKO npO.stB Jl.steTC.st B masax, r.ue aHanH3HpylOTC.st oco6eHHOCTH .st3b1Ka OOJ1HTHKl1 (51. <l>pac) H a)J.Ml1Hl1CTpaTl1BHOro .st3b!Ka
(E.
ManHHOBCKa).B
3Tl1X peąeBblX )KaHpax eme B 60JibllleH Mepe, ąeM B HayYHblX, �YHKU110H11pOBaH11e .st3b!Ka o6ycJIOBJieHO CJIQ)l(Heih1mM KOMnJleKCOM 3KCTpaJJl1HrB11CTl1'łeCKl1X �aKTOpOB (B nepsylO oąepe.Ub nOJIHTl1YeCKHMl1, 11.ueonornąecKl1MH, 3KOHOMl1'łeCKl1M11). TToH.stTHO, 'łTO 6ypHble cou11anbHO-nOJil1THYeCKl1e npouecCbl BTOpOH nOJIOBHHbl BeKa He MOrJil1 He OTpa311TbC.st Ha oco6eHHOCT.stX .st3b1Ka CMl1 11 a)J.Ml1HHCTpaTl1BHblX .uoKyMeHTOB.
l1cTOp11ąecK11e cy.ub6bI nOJibCKOro .st3bIKa o6ycnOBHJll1 11 HeKOTOpb!e oco6eH HOCTH ero pa3B11TH.st B nepHO.U COL{HaJJH3Ma. «HOBO.st3)} B OOJJbCKOM 06- mecTBe, cy.n.si no sceMy,
6hIJI
Mettee pa3B11T.B
nep110.u TTHP, Kor.n.a o6pa3osanc.si cnoii napTHHHOH 610poKpaT1111, C03)1.aBweii (no.n Cl1JlbHbIM BJ111.stHl1eM COBeTCKOro «HOBO.st3a») CBOIO «CaKpanbHYIO» �pa3eonor1110, 113MeHl1JJOCb OTHOllleH11e K 06bI'łHOMY pa3rOBOpHOMY .st3bIKy: peaKQHeH Ha .st3bIK nponaraHAbl CTaJia «H06HJIHTau11.si pa3roBOpHoro CTl1JI.st, KOTOpbIH TpaKTOBanC.st KaK ecTeCTBeHHbIH .st3blK, .st3blK npaB)J.bl. .. » (c. 237)2.B
OOJibCKOH �YHKU110HanbHOH CTl1J111CTl1Ke BbI)J.eJI.stlOT oco6hlH CTHJ!b - penH rH03HblH (uepKOBHo-penHrn03HbIH), T.e. «.st3b!K, HCOOJlb3yeMblH JIIO)J.bMH B paMKaX HX peJJl1rH03HOH .ue.stTeJlbHOCTH» (c.369).
no 113BeCTHbIM np11ą11HaM MHOroo6pa3Hble peąeBbie )KaHpbi, OTHOC.stlUHeC.st K uepKOBHO-pen11rn03HOH c�epe (CB.stTOe TT11caH11e, CO'łl1HeH11.st OTUOB uepKBH, 6orocJ1y)Ke6Hbie KHHrn, MOJ111T BeHHl1Kl1, nponose.n11, 6orocnoscK11e TPYAhI, .uyxosHa.st no3311.st 11 .up.), B CoBeTCKOM Col03e He 113yąan11Cb, 11 .uaneKO He BO scex HayąHbIX 113)1.aHl1.stX no CTl1J111CTHKe Bbl)J.eJI.stJIC.st uep.KOBHO-pen11rno3Hb!H �YHKUHOHaJibHbIH CTl1Jlb. KpoMe Toro, 11MeeTc.st 11 06beKT11BHhIH �aKTop, c.uep)KHBasw11ii .n.o 113secTHOH CTeneHH 11ccne.uosaH11.st pyc11CTOB B 3TOH o6naCTl1, a HMeHHO TO, 'łTO 60Jibllla.st ąacTb 113 nepeą11cneHHblX peąeBblX )KaHpOB 06cJiy)K11Ban11cb uepKOBHOCJiaB.st.H CKHM .st3bIKOM (B OCHOBe csoeii, KaK 113BeCTHO, He pyccK11M). TeM HHTepecHeH Jl.Jl.st2 B CoseTCKOM Cmo3e Ha1-16onee pe3K0 :no (.,"fHRHCTH'!ecKoe npoTHB0CT0.!IHHe o<lrnu1-1an1,Hoił �>pa3eonornH 61,mo s1,1p=eHo B oco6oM pe'leBoM )l(aHpe - nonHTH'leCK0M aHeKJioTe.
pycHCTHKH 0Ka3bJBaeTCll 0ilbIT noJlbCKHX ll3bIK0Be)].0B, ttaKonnettHblH npH H3y'łeHHH penHfH03H0ro ll3b[Ka.
«Oco6ettHOCTblO, K0T0paH K0peHHblM o6pa30M 0TnH'łaeT penHfH03HbIH ll3bIK OT CBeTCK0ro, llBJllleTCll cneu.mpH'łeCKall pecpepeHI.J.Hll», 1-160 Ha ll3bIKe peJTHfHH fOB0pHTCll O CBepxbeCTeCTBeHHblX llBJTeHHllX, He,nocrynHblX 3Mm1pH'łeCK0MY no3HaHHlO (c.
370).
3aMeTHM, Bnp0'łeM, 'łT0 H ttepeJTHfH03Hbie TeKCTbl (cpattTac THKa, CKa30'łHblH <pOJTbKJlOp) o6JTa)].alOT TeMH )Ke pecpepeHTHbJM(,f oco6eH H0CTHMH. Ha Halli B3fJlll)]., 6onee cymeCTBeHHOH ceMHOTH'łeCKOH oco6eH- H0CTblOpenHfH03HbIX TeKCT0B 0Ka3blBaeTCll TO, 'łT0 Ha3bJBalOT caKpanbH0CTblO H 6orOB)].OXHOBeHHOCTblO. C pau,HOHaJTbHO-JlHHfBHCTH'łeCKOH T0'łKH 3peHHll 6oroB)].OXHOBeHHOCTb eCTb He 'łT0 HH0e, KaK oco6oe 0TH0Wem1e K caKpaJlbHbIM TeKCTaM nOJlb30BaTenei1 (Bepy10mHx); 0)].HH BH)].l!T B 3THX TeKCTaX HCT0'łHHKH HCTHHHoro 3HaHHll, My,npocTH, no3TH'łH0CTH, )].JTH JJ.pyrHx ceMaHTHKa CBl!TOro llHCaHHll npHHU,HnHaJlbH0 HeHC'łepnaeMa, H 0HH CTpeMllTCll 3a 6yKBaJlbHblMH 3Ha'łeHHRMH yra)].aTb HeKHe TaHHble CMbICJlbl.
l1oJJ.o6tto TOMY, KaK B pyccK0M «JTHHrB0KynbrypHoM npocTpaHCTBe» u.epK0B ttocnaBHHCKM DH6J1Hll CTana 0)].HHM 113 0CH0BHblX HCT0'łHHK0B BblC0K0ro CTHJlll, co3)].aHHbIH 51. Byi1KOM nonbCKHH TeKcT Csnoro l1HcaHHll (s K0HU.e 16 BeKa) npeBpaTHJl MH0rne ero Bblpa)KeHHll H cpopMbl B ll3blK0Bble cpeJJ.CTBa C llpKOH
CTHJlHCTH'łeCKOH OKpaCKOH.
H
H0Bble nepeB0)].b( 6116J1HH B HeMaJlOH CTenettH0U,eHHBalOTCll C T0'łKH 3pettHll Toro, HaCK0JlbK0 0HH coxpaHlllOT Ka'łeCTBa 6oroB)].OXHOBeHHOro TeKCTa. 3TH CTHJTHCTH'łeCKHe oco6eHHOCTH TeKCT0B fl.11-cattHll o6ttapy)KI-IBalOTCll H B HHbIX )Kattpax u.epKOBHO-pemlfH03HOH JlHTepa TYPhI, HeCM0TpR Ha TO 'łT0 B nocne)].HHe ,necl!THJleTHll BeCbMa aKTHBHbl 6hlJ1H npou.ecCbl HX «o6MHpll.leHmI», c6JlH)KeHHll C C0BpeMeHHbIM TI0JlbCKHM ll3bIK0M, H6o, KaK TI0)].'łepKHBaeT aBT0p (M. MaeyxoBCKa), ,nyx speMeHH He M0)KeT He 0TpIDI<aTbCll Ha pe'łeB0M TI0Be)].eHHH «TIOJlb30BaTenei1 ll3bIKa penHfHH», a «ll3bIK, OTpa)KalOll.lHH cospeMeHttylO MeHTaJlbH0CTb, - 3T0 nonpocry HX co6cTBeHHbIH
ll3bIK» ( C.
3 78).
H3MettettHll B penHrH03H0M crnne B paccMaTpHBaeMbIH nepH0JJ. 6bIJ1H, Bepo l!Ttto, CT0Jlb )Ke cymecTBeHHbIMH, KaK H B ll3bIKe ny6nHU,HCTH'łeCKOM H nonH TH'łeCK0M, oco6eHHO B Tex peąeBbIX )Kattpax, )].J1ll K0T0pbIX oco6o 3Ha'łHMOH 0Ka3bIBaeTCll <l>YHKU,Hll 803)].eHCTBHll Ha a,npecarn (cp. u.epK0BttylO fOMHJleTHKY H nonHTH'łecey10 arHrnu,1110 H nponarattJJ.y).
,[(o6aBHM, 'łT0 06cy)K)].aeMb1e B )].attH0M pa3,nene npo6neMbI a,nanTaU.HH 6H6nei1CKHX 11 6orocny)Ke6ttblX TeKCT0B K peąeBblM HaBbIKaM cospeMeHHbIX