"Le Karaïsme", Simon Szyszman, Lausanne 1980 : [recenzja]

Z A P I S K I ₃₉₁

n a jed n ozn aczn ie w ie lk i w p ły w na organ izację k o ścieln ą w M o łd a w ii i W ołosz- czyźn ie.

D ru ga czę ść z a ty tu ło w a n a „B izan cju m po B izan cju m , a rozw ój in sty tu c ji ru ­ m u ń sk ich (1453— 1750)” p o św ięco n a z o sta ła o d d zia ły w a n io m k u ltu ra ln y m , p ra w n o - u sta w o d a w czy m i r e lig ijn y m d iasp ory g reck iej w R um unii. A u to r sk o n cen tro w a ł u w a g ę przede w sz y sk im n a a n a lizie p ro b lem a ty k i zw iązan ej z o b ieg iem w k sięstw a ch n a d d u n a jsk ich greck ich rę k o p iśm ien n y ch zb iorów p ra w n y ch św ie c k ic h i k o śc ie l­ n y ch , ich o d d zia ły w a n iu n a m ie jsc o w ą d ziałaln ość p ra w o d a w czą oraz sto su n ek do lo k a ln eg o p raw a zw y cza jo w eg o . P oru szon e z o sta ły ta k że za g a d n ien ia w ią żą ce się ze w za jem n ą rela c ją zach od zącą p om ięd zy p rzep isa m i p r a v i l ru m u ń sk ich u rzęd ów , szczeg ó ln ie sąd ow ych .

N a za k o ń czen ie w a rto p rzy łą cz y ć się do o p in ii au tora s tw ierd za ją cej, że od­ d z ia ły w a n ie b iza n ty ń sk iej tr a d y c ji p raw n ej m iało dla c a ły c h B a łk a n ó w , w ty m i dla k się stw ru m u ń sk ich , r ó w n ie w ie lk ie zn a czen ie ja k o d d zia ły w a ń ie p raw a rzym ­ sk iego dla E uropy Z achodniej i C en traln ej.

A. Zb.

S im on S z y s z m a n , L e K a r a ï s m e , „L’a g e d ’h o m m e”, L au san n e 1980, 247.

K siążk a S. S z y s z m a n a w p ro w a d za n a s w p ro b lem a ty k ę ca łk o w ic ie obcą n a w e t w ie lu h istoryk om . K araim izm , doktryna relig ijn a m o n o teisty czn a i b ib lijn a, je s t w e d łu g o p in ii au tora jed n y m z w a żn y ch o g n iw ła ń cu ch a łą czą ceg o k u ltu rę w sch o d u i zachodu. N a w ią z u ją c y do id eo lo g ii esseń czy k ó w , k w itn ą cej w II w . n.e., k a ra im izm w y k r y sta liz o w a ł s ię w sw o je j ostateczn ej fo rm ie w w ie k u V III i g w a ł­ to w n ie ro zp rzestrzen ił się n a B lisk im W schodzie, w b a sen ie M orza Ś ród ziem n ego i C zarnego w śró d lu d ó w o ró żn y m p och od zen iu etn iczn ym . O a tra k cy jn o ści n o w eg o w y zn a n ia za d ecy d o w a ło p rzed e w sz y stk im p o łą czen ie su g e s ty w n y c h i zrozu m ia­ ły ch d ogm atów w ia r y ż y d o w sk iej z częścio w ą rezy g n a cją z d o k try n y narodu w y ­ b ran ego oraz ła tw o ś ć a d a p ta cy jn a do k u ltu ry region u , n a k tó ry m d zia ła ły g m in y k a ra im sk ie. W edług S zyszm an a za ło że n ia d ogm atyczn e w ia r y k a ra im sk iej m ożna streścić w sześciu punktach. Są to w ia r a w stw o rzen ie św ia ta e x n ihilo przez b y t jed n o stk o w y (unique) i n iem a teria ln y , p rzek azan ie p raw a b o sk ieg o za p o śred n ic­ tw e m M ojżesza i in n y ch p rorok ów , n ak az d la każd ego w iern eg o sa m o d zieln eg o stu d io w a n ia B ib lii w języ k u o ry g in a ln y m tek stu , o c zek iw a n ie n a M esjasza-Z b a- w ic ie la , w ia ra w z m a r tw y c h w sta n ie zm arłych. O ła tw o ś c i a d a p ta cy jn ej św ia d czy jed n o zn a czn ie ję z y k k sią g litu rg iczn y ch . Z nane są k a ra im sk ie te k s ty litu rg iczn e n a p isa n e w języ k u a rab sk im i tu reck im . W ażnym ele m e n te m b y ła ta k że sw oboda o rgan izacyjn a, różn icu jąca p o szczeg ó ln e g m in y i u ła tw ia ją ca ic h a d ap tację. R ozk w it i e k sp a n sja r e lig ii k a ra im sk iej o b jęła o k res od V III do X III stu lecia , a najb ard ziej sp ek ta k u la rn y m jej su k cesem m isjo n a rsk im b yło n a w ró cen ie k o czo w n iczy ch C ha- zarów . N iem n iej, m im o p o d k reśla n ej p rzez au tora od ręb n ości etn iczn ej i k u ltu ra l­ n ej K araim ów , o d n osi się z k art p r a c y w ra żen ie, że g m in y k a r a im sk ie is tn ia ły ja k g d y b y na m a rg in esie d iasp ory ż y d o w sk iej b ęd ą c jed n a k w ciągu w ie k ó w w n ie ­ u sta n n y m z n ią k o n flik cie. Za w y ją te k m oże b y ć u zn an y r eg io n n ad czarn om orsk i w o k resie V III—X V stu lecia.

S am a praca S. S zyszm an a d zieli się na d w ie w y ra źn e części. C zęść p ierw sza je s t sy ste m a ty c z n y m i p rzejrzy sty m w y k ła d e m d ziejó w i d o k try n y K a ra im ó w od ich p o czą tk ó w do .ch w ili ob ecn ej. C zęść druga p o św ięco n a z o sta ła źró d ło zn a w stw u i h isto rio g ra fii zja w isk a . C zęść ta sto i n a zn aczn ie w y ż sz y m p oziom ie n au k ow ym ,

392 Z A P I S K I

co n ie w ą tp liw ie je s t e fe k te m w ie lo le tn ic h stu d ió w autora. D la c z y te ln ik a p olsk iego w a żn e je s t u w z g lę d n ie n ie d ziejó w p o lsk ich i lite w sk ic h K araim ów . M artw i n a to ­ m ia st fa k t p rezen ta cji n iek tó ry ch w ą tp liw y c h , nie u d o k u m en to w a n y ch źródłow o k o n cep cji, np. istn ie n ia g m in y k a ra im sk iej w c z tern a sto w ieczn y m L w o w ie. Na p lu s za liczy ć n a leży bardzo b ogatą, w ielo języ czn ą bib liografię.

A. Zb.

J erzy P e r t e k , P o l a c y na m o r z a c h i oc eanach t. I: d o r o k u 1795, W yd aw n ictw o P o zn a ń sk ie, P ozn ań 1981, s. 723.

J e st to n o w a książk a w sto su n k u do tom u, który au tor o g ło sił pt.: „P olacy na szla k a ch m orsk ich św ia ta ” w 1957 r. w w y d a w n ic tw ie O ssolin eu m . O w p ie r ­ w o w zó r dop row ad zon y do p oczątk u X X w iek u , a n ie obecną w e r sję , chyba m ało sz c z ę ś liw ie , op u b lik ow an o w ję z y k u a n g ie lsk im na zlec en ie F u n d a cji K o śc iu sz k o w ­ sk iej w 1978 r. D o ty czy ona P o la k ó w o d b y w a ją cy ch m o rsk ie w o ja że dob row oln ie i p rzym u sow o, dla zysk u , z ch ęci p ozn aw czych , w celà c h p o lity czn y ch , tu r y s ty c z ­ n y c h itp. K on stru k cja pracy: w y k ła d w u k ład zie ch ron ologiczn ym i ch ron ologiczn o- -g eo g ra ficżn y m , p o d zia ł m a teria łu , n ie u le g ły zm ia n ie w sto su n k u do pierw ow zoru . W prow adzono w ie le n o w eg o m a teria łu , u zu p ełn io n o lic z n e rozd ziały, nap isan o k ilk a n a śc ie n o w y c h p od rozd ziałów . O b jętość zw ię k sz y ła się p ra w ie dw u k rotn ie. M a teria ł w y ło ż o n y w k sią żce z 1957 r. n a 331 stron ach m ie śc i s ię w obecnej na 633. U zu p ełn ion o ta k że p o d sta w ę d ow od zen ia i ilu stra cje. K sią żk a n ie m a a m b icji sy n tety zu ją cy ch , autor n ie p ra cu je w zaw od zie h istoryk a: jed n a k k o ­ rzy sta n ie z pom ocy b adaczy, do czego n ie z b y t często u c iek a ją się n ie p r o fe sjo ­ n a liści, dobrze się k sią żce p rzy słu ży ło . K sią żk a J. P e r t к a to bardzo u żyteczn y zb iór m a teria łu i k a żd y kto ch ce śled zić m o rsk ie p rzygod y P o la k ó w otrzym u je dobry p rzew od n ik . P e w n ie ze w z g lę d u n a szerszeg o o d biorcę za sy g n a lizo w a n o k ilk a w ą tk ó w n a leżą cy c h do leg en d a n ie r z e c z y w isto śc i h isto ry czn ej (np. o rzek om ych w o ja c h z otoczen ia S w ię to s ła w y -S y g r y d y sio stry M ieszka I, k tó rzy m ie li dotrzeć do G ren lan d ii, J a n ie z K olna, czy d o m n iem a n y m P olak u w o to czen iu K olum ba). N iep o trzeb n ie jed n a k m ięd zy P o la k ó w p oliczon o B o g u sła w a X k sięcia pom orsk iego.

J. P e r te k p rzy g o to w u je tom II, k tó ry ob ejm u je czasy p orozb iorow e, lic z y się z p rzy g o to w a n iem k olejn ego, k tó ry d o ty czy łb y o k resu po od zysk an iu n iep o d leg ło ści.

K sią żk ę w y d a n o staran n ie, te c h n ik ą o fseto w ą , na dobrym p ap ierze, zadbano też o jej o p ra w ę graficzną.

R.K .

S tu d i a k o ś c i e ln o - h i s t o r y c z n e t. III. T o w a rzy stw o N a u k o w e K U L

„R ozpraw y W ydziału T eo lo g iczn o -K a n o n iczn eg o ” 47, W y d a w n ictw o T o­ w a r z y stw a N a u k o w eg o K a to lick ieg o U n iw e r sy te tu L u b elsk ieg o , L u b lin 1979, s. 272.

N a to m sk ła d a ją się d w ie rozp raw y. P ierw szą : „ S acram en tu m d ed ication is. O brzęd p o św ię c e n ia k o ścio ła i jeg o zn a czen ie w d zied zin ie r e lig ijn e j, ob yczajow ej i k u ltu ra ln ej na p o d sta w ie źródeł p o lsk ich z X II w ie k u ” (s. 9— 137) n a p is a ł o. P a ­ w e ł S c z a n i e c k i , OSB. A u to r k w a lifik u je ją do d ziejó w litu rg ii, a szerzej do re lig ijn o śc i śred n io w ieczn ej P o lsk i. Z a w iera ona z n a czn ie w ię c e j n iż su g eru je ty tu ł. S am ym ob rzęd em p ośw ięcen ia* fi o ścioła za jęto się w ro zd zia le II: „L iturgia d e d y k a cji” (s. 37— 72), gd zie litu r g ię r o zu m ie się n ie ty lk o od stron y z e w n ętrzn ej,