Jacek Salij
"Peut-on connaître Dieu en Jésus
Christ? : I. Problématique", G. Lafont,
Paris 1969 : [recenzja]
Collectanea Theologica 42/3, 208-209
208 R E C E N Z J E
a r m i i n ie m ie c k ie j, że w o jn a je s t o b ja w ie n ie m w ie lk o ś c i B oga, a o d d z ia ły k i e ro w a n e p rz e z D u c h a Ś w ię te g o g o to w e są n a w e t n a ś m ie rć n a p o lu b itw y , co m a b y ć n a ś la d o w a n ie m d o b ro w o ln e j o fia ry J e z u s a n a k rzy żu ... U w a g a a u to r a , ze po d ru g ie j s tr o n ie fr o n tó w I w o jn y ś w ia to w e j te o lo g ia ró w n ie ż s łu ż y ła p ro p a g a n d z ie w o je n n e j, p o tę g u je p e sy m iz m w o c e n ie s y tu a c ji. P o d o b n e b a d a n ia n a te m a t z a a n g a ż o w a n ia te o lo g ii w p r o b le m a ty k ę w o je n n ą p o w in n y o b ją ć ró w n ie ż o k re s o s ta tn ie j w o jn y .
K s. H e n r y k B o g a c k i S J , W a r s z a w a O . L A F O N T , P e u t- o n c o n n a ître D ie u e n J é s u s C h rist? I. P r o b lé m a tiq u e , P a r is
1969, C e rf, s. 333 (C o g ita tio fi d e i 44).
K s ią ż k a je s t k r y t y k ą całe j p o n ic e js k ie j try n ito lo g ii, z a ró w n o sc h o la s ty c z - n e j ja k p a tr y s ty c z n e j, z a c h o d n ie j i w s c h o d n ie j. A u to r p ró b u je z a ry s o w a ć n o
w e u ję c ie t r a k t a t u o T ró jc y Ś w ię te j, w k tó r y m o rto d o k s ja k a to lic k a u w o ln i ła b y się — je g o z d a n ie m — od o b c ią ż e ń i je d n o s tro n n o ś c i, m a ją c y c h sw e ź r ó dło jesz c z e w r e a k c j i a n ty a r ia ń s k ie j. J e d n o s tro n n o ś c i te u ja w n iły się ju ż w s ta r o ż y tn y m p o d z ia le n a u k i ś w ię te j n a te o lo g ię ( p r a w d a o T ró jc y Ś w ię te j) i e k o n o m ię (p r a w d a o o d k u p ie n iu ). P o d z ia ł te n b y ł św ia d e c tw e m , że t a j e m n ic ą T ró jc y Ś w ię te j z aczęto się z a jm o w a ć s a m ą w sobie, b a rd z ie j lu b m n ie j a b s t r a h u j ą c od je j p e rs p e k ty w y h is to ry c z n o -z b a w c z e j, w k tó r e j z o s ta ła o b ja w io n a . O d b łę d u te g o n ie u c h ro n ili się ró w n ie ż O jco w ie g re c c y , bo i o n i b y li z d e k la ro w a n y m i h o m o u z ja s ta m i, a k c e n tu ją c y m i w sp ó łis to tn o ś ć S y n a w s p o sób „ te o lo g ic z n y ”, z a m ia s t „ e k o n o m ic z n y ”. P o c z ą w sz y od sp o ró w z a r ia n a m i i s y s te m a ty c z n y c h u ję ć tr y n ito lo g ii p rz e z O jcó w k a p p a d o c k ic h n ik o m u n ie u d a ło się stw o rz y ć u ję c ia - 1- tw ie r d z i L a f o n t — k tó r e b y ło b y w ie r n e o r t o d o k sji n ic e js k ie j, a z a ra z e m z g o d n e z m e n ta ln o ś c ią p rz e d n ic e js k ą . O n to lo - g ic z n e ty lk o u jm o w a n ie ta je m n ic y T ró jc y d o p ro w a d z iło do ta k ra ż ą c y c h n i e p o ro z u m ie ń , ja k a n z e lm ia ń s k a k o n c e p c ja , że ró w n ie ż in n a O soba, a n ie S y n , m o g ła p r z y ją ć n a t u r ę lu d z k ą (por. te ż św . T o m a s z , S. T h . 3, q 3, a 5— 8). W d o p u s z c z e n iu m o żliw o ści w c ie le n ia in n e j O soby w id z i L a f o n t n a jb a r d z ie j u d e r z a ją c e u ja w n ie n ie s k a n d a lu , ja k im j e s t ty lk o o n to lo g ic z n e u p r a w ia n ie try n ito lo g ii, i m im o że w tr a d y c y jn e j te o lo g ii je s t to p ro b le m m a rg in e s o w y , p ro b le m ra c z e j lo g ic z n y n iż re a ln y , bo b ę d ą c y o k a z ją do s p r a w d z e n ia w e w n ę tr z n e j lo g ik i c a łe j m e ta fiz y k i T ró jc y , r a z po r a z je s t p rz e z L a f o n t a p r z y p o m in a n y i w y p o m in a n y .
J a k ą try n ito lo g ię p o z y ty w n ą p ro p o n u je k r y t y k ta k n ie p r z e je d n a n y ? N ow y t r a k t a t o T ró jc y w in ie n b y ć o p a r ty n a m is te r iu m p a s c h a ln y m C h ry s tu s a , gdyż j e s t ono o b ra z e m w ie c z n e g o w s p ó łp r z e n ik a n ia T ró jc y . D z ia ła n ie B oga n a z e w n ą tr z n ie m o ż e b o w ie m n ie b y ć r e f le k s e m ż y c ia w e w n ą tr z tr y n ita r n e g o . R ó w n ie ż p a s c h a ln e d z ie ło C h ry s tu s a je s t s k ie ro w a n y m do lu d z i o d z w ie rc ie d le n ie m tej m iło ści, j a k a łą c z y O soby B o sk ie. T a je m n ic a T ró jc y z o s ta ła w ię c o b ja w io n a ja k o s k ie r o w a n a do n a s, ja k o r e a liz u ją c a się w p rz y jś c iu i d z ie le C h r y s t u sa d la n a sz e g o z b a w ie n ia . W ła ś n ie d la te g o s k a n d a le m j e s t z a s ta n a w ia n ie się n a d m o ż liw o śc ią w c ie le n ia in n e j O so b y n iż S y n . P rz e d m io te m r e f le k s ji te o lo g ic z n e j n ie p o w in n a b o w ie m b y ć ta je m n ic a T ró jc y s a m a w sobie, a le t a k a t a je m n ic a T ró jc y , ja k a z o s ta ła n a m o b ja w io n a , ta je m n ic a T ró jc y u k a z a n a n a m w o d k u p ie ń c z y m d z iele C h ry s tu s a .
D ru g im p u n k te m z w o rn ik o w y m n o w e j tr y n ito lo g ii w in n a b y ć b a rd z ie j p ra w id ło w a k o n c e p c ja osoby. K o n c e p c ja tr a d y c y jn a , k tó r a s k r y s ta liz o w a ła się w k la s y c z n e j d e fin ic ji B o e c j u s z a , p o d k re ś la b o w ie m — z d a n ie m L a f o n - t a — in d y w id u a ln o ś ć osoby, je j z d e te rm in o w a n ie i o d d z ie le n ie o d in n y c h . T y m c z a s e m o oso b ie tr z e b a m y ś le ć w k a te g o r ia c h d y n a m ic z n y c h , ja k o o b y c ie d z ia ła ją c y m i p rz e k a z u ją c y m sieb ie. W e d łu g L a f o n t a, ta k o m u n ijn o ś ć , z d o l no ść u d z ie la n ia się in n y m i p o s z e r z a n ia s ię o in n y c h , je s t g łę b s z y m f u n d a m e n te m o so b o w o ści n iż sa m o istn o ść . N ie m a o soby ta m , g d zie n ie m a teg o
R E C E N Z J E 209
n ie u tra c a ln e g o z m y s łu w z a je m n o śc i. S a m o istn o ść je s t je d y n ie f u n d a m e n te m tego, co s ta ty c z n e w b y to w a n iu osoby. P r z y n a jm n ie j w B ogu d y n a m ic z n o ść je s t p ie r w o tn a w s to s u n k u do s u b s ta n c ja ln o ś c i. J e ś li m o ż n a się p o słu ż y ć t e r m in e m o n to lo g ii T o m a sz o w e j d la w y ra ż e n ia m y ś li L a f o n t a : B óg d la te g o je s t w n a jw y ż s z y m s to p n iu s u b s ta n c ją , że je s t C z y stą A k tu a ln o ś c ią , a n ie o d w ro tn ie . U ję c ie oso b y ja k o b y tu z s a m e j sw o je j is to ty s k ie ro w a n e g o k u in n y m p o z w o liło b y n ie p o m ie r n ie p o g łę b ić ta je m n ic ę T ró jc y , p r a w d ę o w z a je m n y m u d z ie la n iu się osób i u d z ie la n iu się T ró jje d y n e g o stw o rz e n io m .
K s ią ż k a n a le ż y w ięc do dzieł, k tó r e p ro g ra m o w o c h c ą b y ć n o w a to rs k ie i ju ż z te j r a c ji m o że b u d z ić p e w n e z a ż e n o w a n ie i n ie u fn o ść . T ra d y c y jn y m p o d e j ściem te o lo g a k a to lic k ie g o je s t b o w ie m p o s ta w a p rz e c iw n a : z w y k le teo lo g czu ł się z o b o w ią z a n y w y k a z y w a ć , iż jeg o u ję c ie m ie śc i się c a łk o w ic ie w w ie rz e p o p rz e d n ic h p o k o le ń . P o d e jś c ie ta k ie m o g ło b y ć p rz y c z y n ą p e w n e g o k o n s e r w a ty z m u , a le p rz e d e w s z y s tk im z a p e w n ia ło id e n ty c z n o ś ć w ia r y i k a to lic k o ś ć t e o lo g ii p o p rz e z p o k o le n ia , b y ło g w a ra n c ją , że u ję c ia n o w e p ó jd ą w k ie r u n k u p o g łę b ie n ia lu b d o s to so w a n ia do c z a su teg o co p o n a d c z a so w e , n ie zaś w k ie r u n k u z m ia n y i o d e jśc ia . D o p iero p o d w p ły w e m n o w o ż y tn e j k o n c e p c ji n a u k i p o ja w ił się w te o lo g ii k u lt o ry g in a ln o ś c i i n o w a to rs tw a . D zieło L a f o n t a je s t je d n y m z o w oców teg o k u ltu , co z re s z tą n ie p o w in n o b y ć p o w o d e m do o d rz u c a n ia go z g ó ry , bo dość często w d z ie ła c h te g o ro d z a ju p o d z e w n ę trz n ą s z a tą n o w a to r s tw a k r y j e się so lid n a tr a d y c y jn a d o k tr y n a k a to lic k a .
O c e n ia ją c o g ó ln ie tę k s ią ż k ę : je s t to p r ó b a c ie k a w a , a je j w a rto ś ć n a le ż y m ie rz y ć n ie ty lk o o g ó ln ą p o p ra w n o ś c ią te o lo g ic z n ą . D zieło n a le ż y do ty c h , k tó r e r e a liz u ją p r a k ty c z n ie p o s tu la t k e ry g m a ty c z n o ś c i te o lo g ii i m o że m ie ć w p ły w n a p o g łę b ie n ie d u ch o w o śc i tr y n it a r n e j w K o śc ie le w sp ó łc z e s n y m . M o żn a n a to m ia s t m ie ć w ą tp liw o ś c i, czy b y ło k o n ie c z n e s ta w ia ć d a w n y m i p ó ź n ie jsz y m o jco m w e w ie rz e ta k p o w a ż n e , a p rz e c ie ż w d u ż y m s to p n iu n ie s łu s z n e z a rz u ty . C zy n ie b y ło b y ra c z e j słu sz n ie js z e o p rz e ć się n a e k le z jo lo g ic z n e j z a sad zie, s p r a w d z a ln e j p rz e c ie ż h is to ry c z n ie , że K o śció ł w k a ż d y m sw o im p o k o le n iu z a c h o w u je in t e g r a l n ą w ie rn o ś ć p ra w d z ie o b ja w io n e j, i n a w e t je ś li ja k ie ś a s p e k ty p r a w d y są w d a n y m o k re s ie c zasu m n ie j d o s trz e g a n e i p rz e ż y w a n e , to p rz e c ie ż n ig d y n ie są n ie o b e c n e ca łk o w ic ie . I w ą tp liw o ś ć d ru g a : czy rz e c z y w iś c ie tr z e b a b y ło ta k in te r e s u ją c e k o n c e p c je n a te m a t oso b y u b ie r a ć w p r e te n s jo n a ln e s z a ty k ie p s k ie j m e ta fiz y k i?
O. J a c e k S a lij OP, W a r s z a w a
K o n fe s ja A u g s b u r s k a z 1530 r., W a rs z a w a 1970, W y d a w n ic tw o Z w ia s tu n , s. 63.
G d y b y k to ś p ró b o w a ł z e s ta w ić s y m b o lic z n e p ię ć r a n , n a k tó r e c ie r p i t e o lo g ia p o ls k a , m u s ia łb y w y m ie n ić — z a p e w n e n ie n a o s ta tn im m ie js c u — n a sz e n ie p r z y z w y c z a je n ie do k o r z y s ta n ia ze źró d eł. I s tn ie j ą z re s z tą p o tę ż n e , a b a rd z o r e a ln e b a r ie r y , k tó r e u tr u d n ia j ą n a m sz e rsz e s ię g a n ie do te k s tó w ź ró d ło w y c h , ch o ćb y n p . s ła b e w y p o s a ż e n ie w ty m w z g lę d z ie n a s z y c h b ib lio te k . D o św ia d c z y ł teg o k a ż d y , k to p ró b o w a ł d o trz e ć n p . do ja k ic h ś d ru g o rz ę d n y c h m is trz ó w ś r e d n io w iecz a, do s ta r y c h s a k r a m e n ta r z y czy do k la s y c z n y c h teo lo g ó w e p o k i p o tr y - d e n c k ie j. W m n ie js z y c h o ś ro d k a c h te o lo g ic z n y c h n a w e t M i g n ę czy n ie k tó r e d z ie ła św . T o m a s z a są n ie k ie d y p r a k ty c z n ie n ie d o s tę p n e .
O d d a le n ie od ź ró d e ł je s t je d n ą z g łó w n y c h p rz y c z y n , z k tó r y c h p ły n ie w tó rn o ś ć n a s z e j teo lo g ii. N a sz a łącz n o ść z tr a d y c ją te o lo g ic z n ą d o k o n u je się p rz e d e w s z y s tk im p o p rz e z w sp ó łc z e s n y c h te o lo g ó w z a c h o d n ic h . T ru d n o się n a w e t z a s ta n a w ia ć , czy b y ło b y n a s s ta ć n a s w o je w ła s n e p o d e jś c ie do tr a d y c ji teo lo g ic z n e j i w y d o b y w a n ie z n ie j w ła s n y m i o cz y m a teg o co w n ie j o ż y w ia ją c e , sk o ro m y z g ó ry u s ta w ia m y się w p o z y c ji s a te litó w i n a w e t n ie p r ó b u je m y — n a lic z ą c ą się s k a lę — p ro w a d z ić sa m o d z ie ln y c h b a d a ń o p a rty c h b e z p o ś re d n io n a ź ró d ła c h .
