Gazeta Nowa : zielonogórska-głogowska-gorzowska : magazyn, Nr 23 (1/2/3 lutego 1991)

S E R W I S I N F O R M A C Y J N Y „ K R A J - Ś W I A T ” s t r . 7 - 8

Zielonogórska

V Głogotuska

Gorzowska

K u p P a n

p a ł a c (s. 2)

P a m i ę ć

(s.2)

S t a n i s ł a w S o j k a

W y w i a d (s. 3)

W s p ó ł c z e s n y

D r a k u l a (s. 4)

H i s t o r i a s p o r t u

ż u ż l o w e g o (s. 5)

D z i e w i c a

i d o k t o r (s . 6)

W I L N O

S T Y C Z E Ń

1991 (s. 7 - 8 )

Z a i n t e r e s o w a n i e M o s k w ą , R o ­ s j ą i c a ł y m z w i ą z k i e m j e s t o g r o m ­ n e . T y m w i ę k s z e , i m p o w a ż n i e j ­ s z y s t a j e s i ę k r y z y s p o l i t y c z n y , g o s p o d a r c z y i n a r o d o w o ś c i o w y . O b e c n o ś ć Z a c h o d u s t a j e s i ę c o r a z w y r a ź n i e j s z a . P r z e d M c D o n a l ­ d e m n i e u s t a j ą c e k o l e j k i . N a u l i c y D y m i t r o w a p o j a w i ł a s i ę w i e l k a p l a n s z a r e k l a m o w a M a n h a t t a n B a n k . W n a j w i ę k s z y m d o m u t o ­ w a r o w y m - s ł y n n y m G U M , n o ­ w o r o c z n e p o z d r o w i e n i a o d A m e -

Z a c h ó d c z e k a i z g ł a s z a s w o j ą g o t o w o ś ć d o n a t y c h m i a s t o w e g o o p a n o w a n i a t e g o n ą j w i ę k s z e g o i j e d n o c z e ś n i e n a j b a r d z i e j p o t r z e ­

b u j ą c e g o p o m o c y r y n k u ś w i a t a . C o o f e r u j e m y m y ? P r a k t y c z n i e n i e m a ż a d n y c h p o l s k i c h t o w a ­ r ó w . Z e s k l e p ó w k o s m e t y c z n y c h z n i k n ę ł a n a w e t P o l l e n a c z y M i r a - k u l u m , t a k b a r d z o t u k i e d y ś p o ­ p u l a r n e . Z j e d n e j s t r o n y e k s p o r t d o Z S R R s t a ł s i ę m n i e j o p ł a c a l n y , a z d r u g i e j , n a d n a s z y m i s t o s u n ­

k a m i c i ą g l e w i s i o d i u m n i e g d y ­ s i e j s z e j n i e r ó w n o w a r t o ś c i . D l a ­ c z e g o j e d n a k j e s t e ś m y n i e o b e c n i z n a s z y m h a n d l o w o - r y n k o w y m

„ w y w i a d e m ” ?

P o l s k a o b e c n o ś ć w M o s k w i e z a z n a c z o n a j e s t m o c n o n i e d o b i t ­ k a m i i r o z b i t k a m i p o p r z e d n i e j e - p o k i . W t u t e j s z e j A k a d e m i i N a u k S p o ł e c z n y c h K P Z R z a w s z e p r z e ­ b y w a k i l k u d z i e s i ę c i o o s o b o w a g r u p k a p o w i ą z a n a z S D R P .

O-

s t a t n i o n a k u r s i e j ę z y k o w y m ( r o ­ s y j s k i i n i e m i e c k i ) p r z e b y w a ł a m . i n . m ł o d a „ s o c j a l d e m o k r a t k a ” z Ż a r . D l a s p o r e j l i c z b y P o l a k ó w , M o s k w a s t a ł a s i ę m i e j s c e m p r z e ­ t r w a n i a t r u d n y c h c h w i l p o m i ę ­ d z y s t a r y m a n o w y m c z a s e m . P r z e t r w a n i a t a k ż e e k o n o m i c z n e ­ g o , b o s ł u c h a c z e t u t e j s z y c h k u r ­ s ó w p o s i a d ą j ą u p r a w n i e n i a d o z a - r y k a n ó w o k r a s z o n e r u c h o m y m i

m a k i e t a m i z k l o c k ó w L e g o . W t e l e w i z j i A m e r y k a o b e c n a c o ­ d z i e n n i e .

M o s k i e w s k i e h o t e l e p e ł n e s ą o b c o k r a j o w c ó w , k t ó r z y c i e r p l i ­ w i e c z e k a j ą n a to , c o b ę d z i e . N i e ­ m c y , A m e r y k a n i e , J a p o ń c z y c y i F r a n c u z i o r g a n i z u j ą c i ą g l e j a k i e ś k o n f e r e n c j e i p r z y j ę c i a . M ó w i s i ę o s z a n s a c h n a z a i n w e s t o w a n i e o - g r o m n y c h p i e n i ę d z y , b y j e s z c z e w i ę k s z e b o g a c t w a u z y s k a ć . N a r a z i e s y t u a c j a j e s t n i e j a s n a , n i k t w i ę c n i e a n g a ż u j e j e s z c z e w s z y s t ­ k i c h ś r o d k ó w i s k u p i a s i ę r a c z e j n a „ p o k a z a c h ” m o ż l i w o ś c i . D l a R o s j a n t o c i ą g l e j e s z c z e l i z a n i e c u k r u p r z e z s z y b ę . Z a b i e d z o n e i z a b i e g a n e s p o ł e c z e ń s t w o n i e z a ­ w s z e c h ę t n y m o k i e m s p o g l ą d a n a t o w s z y s t k o .

Wiele jest takich pięknych zaułków w stolicy ZSRR

K u s z ą c e d z i e w c z y n y

w B e r l i n i e

Z Z ie lo n e j G ó r y d o B e r li n a j e s t s to p n ia , ż e z a c z ą łe m j e fo to g ra fo w a ć , ty lk o 150 k i lo m e tr ó w . S p a c e r u j ą c M ój o b i e k t y w u t r w a l a ł k o l e j n e p o B e r li n i e w i e c z o r e m m im o w o li p ię k n o ś c i. N a p r a w d ę t w a r z e s ię n ie w y c h n e o n ó \v T ^ i ę k n j T c h ’ w y s ta w P ? w t a r z a ł y- D z ie w c z y n y ś lic z n e , s k l e p ó w te g o w ie lk ie g o m ia s t a . n i e n a g a n n i e u b r a n e z p i ę k n y m i S a m t e g o d o ś w ia d c z y łe m . O k n a w ło s a m i i b i ż u t e r i ą - to ty lk o z a- k u s z ą . N ie m o ż n a o b o k n i c h p r z e j ś ć t r z y m a n e w r u c h u m a n e k i n y , o b o ję tn ie . P i ę k n e le c z n i e m e d z ie - D la p o r ó w n a n i a d w a p r z y k ła d y z w c z y n y s t o j ą c e z a k r y s z t a ł o w o c z y - Z ie lo n e j G ó r y . P i e r w s z y z o k n a w y - s t ą s z y b ą z a u r o c z y ł y m n ie d o te g o s ta w o w e g o w p a s a ż u D T „ C e n t-

k u p ó w . N a s i „ k u r s a n c i ” z a l i c z a j ą s i ę t u d o z a m o ż n i e j s z y c h , w o d ­ r ó ż n i e n i u o d L a o t a ń c z y k ó w c z y W i e t n a m c z y k ó w . P o ż y w i a j ą s i ę w i ę c w t z w . „ K I W ” , c z y l i d r o ż ­ s z y m b u f e c i e . Z j a d a s i ę t u k a w i o r , w ę d z o n e g o ł o s o s i a i i n n e t a k i e f r y k a s y d l a R o s j a n b a r d z o d r o g i e a d l a n a s ś m i e s z n i e t a n i e . N o w o ­ ś c i ą w A N S j e s t p o j a w i e n i e s i ę n a k u r s a c h g r u p z a c h o d n i c h . J e s t i c h c o r a z w i ę c e j .

R ó ż n e p r z y c z y n y p r z y g n a ł y d o M o s k w y W i e s ł a w a C i e s i e l s k i e g o - o s t a t n i e g o I s e k r e t a r z a K W P Z P R w R z e s z o w i e ( j a k s a m o s o b i e m ó w i : s y n d y k m a s y u p a d ­ ł o ś c io w e j ) o r a z o b e c n e g o l i d e r a S D R P w t y m m i e ś c i e . P i s z e p r a c ę h a b i l i t a c y j n ą , k t ó r a j e s t u k o n o r o - w a n i e m 1 8 - le tn ie j n a u k i w Z S R R . T e m a t e m j e s t „ t r a n s f o r m a c j a s y ­ s t e m ó w e k o n o m i c z n y c h ” . K r ó t ­ k o t o u j m u j ą c , r z e c z d o t y c z y p r z e c h o d z e n i a z g o s p o d a r k i n a ­ k a z o w o - r o z d z i e l c z e j d o r y n k u . R o s j a n i e w i e d z ą , ż e C i e s i e l s k i t o z d o l n y c z ł o w i e k i j e s t k a p i t a l n y m ź r ó d ł e m i n f o r m a c j i o k ł o p o t a c h i s u k c e s a c h p o l s k i e j d r o g i d o k a p i ­ t a l i z m u . C o b ę d z i e r o b i ł p o h a b i l i ­ t a c j i? T e g o n i e w i e , c h o ć m a n a ­ d z i e j ę , ż e p o p o w r o c i e d o P o l s k i k t o ś z e c h c e w y k o r z y s t a ć j e g o w i a d o m o ś c i .

G o s p o d a r k a R o s j i i c a ł e g o z w i ą z k u p r ę d z e j c z y p ó ź n i e j p r z e j d z i e d o s y s t e m u r y n k o w e g o . P i e r w s z e i n a j b a r d z i e j t ł u s t e k ą ­ s k i p r z y p a d n ą b o g a t e m u Z a c h o ­ d o w i , p r z y g o t o w a n e m u j u ż d o w i e l k i e g o s k o k u . C z y n a m p r z y ­ p a d n i e j a k a k o l w i e k r o l a p o z a t r a n z y t e m ? T a k s i ę s t a n i e , j e ś l i n i e b ę d z i e m y z w l e k a l i z d z i a ł a ­ n i a m i , k t ó r e i P o l s c e z a p e w n i ł y ­ b y b a r d z i e j z n a c z ą c e m i e j s c e .

T e k s t i zd jęcia:

M aciej SZ A FR A Ń SK I

CAF - S. K raszew ski

Andrzej W Ł O D A R C Z A K

S ą d y w o j e w ó d z t w a g o r z o w s ­ k i e g o z a w a l o n e s ą w r ę c z a k t a m i o s k a r ż e n i a p r z e c i w k o n i e t r z e ź ­ w y m k i e r o w c o m , s p r a w c o m p o ­ w a ż n y c h w y p a d k ó w d r o g o ­ w y c h . I c h o f i a r y c z ę s t o p o n o s z ą ś m i e r ć a k i e r o w c y s p ę d z a j ą p e ­ w i e n c z a s w a r e s z c i e l u b w i ę z i e ­ n i u , z r z a d k a s ą u n i e w i n n i a n i .

3 8 -le tn i d z iś A n d r z e j J . z P o z n a ­ nia w y b ra ł SR? w ra z z k o le g ą R o m a ­ n e m K. n a b iw a k k o ło O śn a. B yło im d o b rz e . R az - b o p o g o d a n ie z a w io d ­ ła, a d w a - o n i, d w a j ż o n a c i fa c e ci p o d e rw a li o k o lic z n e d z ie w c z ę ta , k tó ­ re o d w ie d z a ły ich w n am io c ie . P rzed m iło sn y m i ig raszk am i z a w s z e lało się p iw o i w ó d k a . C z e g ó ż w ię c e j m o ż n a by ło w y m a g a ć o d życia...

P e w n e j n o c y d z ie w c z ę ta p rz y p o m ­ niały so b ie , ż e ra n o m u sz ą s ta w ić się w p ra c y . P o p ro s iły p o d p ity c h k o le ­ g ó w , by o d w ie źli je d o d o m ó w w o k o lic z n ej w io s c e . N o i A n d rzej J . sia d ł za k ie ro w n ic ę d u ż e g o fiata.

- W o k o l i c y w s i C z a r n ó w n a g l e p o c z u ł e m z a k o l e b a n i e s a m o c h o ­ d e m - w s p o m i n a o n d z i ś . - O d ­ n i o s ł e m w r a ż e n i e , j a k b y m m i a ł c o ś p o d s a m o c h o d e m , a n i e p o d k o ł a m i . S a m o c h ó d u n i ó s ł s i ę t r o ­ c h ę d o g ó r y , o p a d ł i p o k o ł y s a ł s i ę . P o w i e d z i a ł e m d o s i e d z ą c y c h w s a m o c h o d z i e : „ k u r c z ę , c z y t o n i e b y ł c z ł o w i e k ? " A le o n i m il c z e li . W S t a ń s k u p o s t a n o w i ł e m z a ­ w r ó c i ć , ż e b y s p r a w d z i ć , c o s i ę s t a ł o . W i d o k b y ł p r z e r a ż a j ą c y - n a k r a w ę d z i u l i c y l e ż a ł c z ł o w i e k . M i a ł m o c n o r o z w a l o n ą g ł o w ę , n a j e z d n i b y ł o p e ł n o j e g o k r w i .. .

W ystraszyli się w s z y s c y m o c n o . R o m an K. d o ś ć m o c n o p ijan y , ze s tr a c h u nie c h c ia ł w y s ią ś ć z s a m o ­ c h o d u . P o je c h a li w ię c d o C z a rn o w a , g d z ie m ieszk a lekarz. D z iew c z y n y z o ­ b o w ią z a ły się z a p ro w a d z ić lekarza n a m ie jsc e w y p a d k u . I u czy n iły to . L e­

karz s tw ie rd z ił z g o n K r z y s z t o f a B „ m ie sz k a ń c a o k o lic z n e j w si, k tóry nie cie sz y ł się z b y t d o b rą o p in ią w ś ró d z n a jo m y c h i ro d zin y . C z ę s to u p ija ł się b o w ie m i a w a n tu ro w a ł.

W y strasze n i p o z n a n ia c y p rz esp a li się, zw in ęli n a m io t i p a rę g o d z in p ó ź ­ niej w ró cili d o d o m u . N azaju trz A n d ­ r z e j J . z g ło sił się n a m ilic ję ., , Ś m i e r ć t e g o c z ł o w i e k a n i e d a w a ł a m i s p o k o j u - w y ja śn ił n a k o m e n d z ie m o ty w y sw e j decy zji. - Z w ł a s n e j w o l i o d d a j ę s i ę w w a s z e r ę c e . . . "

A n d rzej J . o d razu z o s ta ł ty m c z a s o ­ w o a re s z to w a n y . K ilkakrotnie sta ra ł się o z w o ln ie n ie z a re s z tu , a le b e z ­ s k u te c z n ie . P ro k u ra to r o b a w ia ł się b o w ie m , ż e p o w y jśc iu n a w o ln o ś ć b ę d z ie się s ta ra ł z a g m a tw a ć d o c h o ­ d z en ie.

Z w o ln io n y z o s ta ł d o p ie ro p o p ó ł roku, g d y z n a c z n ie p o g o rs z y ł się s ta n je g o z d ro w ia. A n a d o d a te k - s ta n zd ro w ia je g o ż o n y , k tó ra w y m a g a ć za c z ę ła sta łe j o p iek i.

Dla w s z e c h s tr o n n e g o z b a d a n ia s p ra w y p o w o ła n o b ie g łe g o z I n s ty tu ­ tu E kspertyz S ą d o w y c h w K rakow ie.

dokończenie na str. 2

r u m ” , d r u g i z p ie r w s z e g o p i ę t r a

R o ln ic z e g o D o m u T o w a ro w e g o . J a k s ię p a ń s t w u p o d o b a ją ?

T e k s t i f o t . M a r e k W O Ź N IA K

„ K u r c z ę ,

c z y t o n i e b y ł

c z ł o w i e k ? ”

Berlin Zachodni - W ystawa sklepowa nocą

To tylko manekin...

„ K u r c z ę , c z y t o

n ie b y ł c z ło w ie k "

dokończenie ze str. 1

A ndrzej J . o sk a rżo n y z o sta ł o to , że na d ro d z e z C z a rn o w a d o S ta ń s k a n a r u ­ szył w ra żą cy s p o s ó b z a s a d y b e z p ie ­ c z e ń s tw a w ru c h u d ro g o w y m . B ę d ąc w s ta n ie n ietrze ź w o śc i p ro w a d ził m ia n o w ic ie s a m o c h ó d z p rę d k o ś c ią n ie b e z p ie c z n ą w s to s u n k u d o is tn ie ­ ją c y c h w a ru n k ó w d ro g o w y c h , w w y ­ niku c z e g o n a je c h a ł n a K rzysztofa B„

któ ry n a s k u te k d o z n a n y c h o b ra ż e ń p o n ió s ł śm ierć.

B iegły s ą d o w y s tw ie rd z ił w sw e j e k sp e rty z ie , że m o ż l i w o ś c i d o ­ s t r z e g a n i a p r z e s z k ó d l e ż ą c y c h n a j e z d n i s ą t a k m a ł e , ż e u n i k n i ę c i e w y p a d k u p r z y p r a k t y c z n y c h p r ę ­ d k o ś c i a c h r u c h u j e s t n i e m o ż l i ­ w e . W p r z e d m i o t o w y m z d a r z e ­ n iu s y t u a c j a d r o g o w a n i e o d b i e ­ g a ł a o d t e o r e t y c z n y c h u s t a l e ń . S t ą d w n i o s e k o n i e m o ż n o ś c i u n i ­ k n i ę c i a n a j e c h a n i a j e s t s ł u s z n y r ó w n i e ż w t y m p r z y p a d k u " .

S ą d R e jo n o w y w S łu b ic a c h u n ie ­ w in n ił A n d rzeja J . o d zarz u tu p o p e ł­

n ien ia p rz e s tę p s tw a . U s ta lo n o przy tym , że p o s z k o d o w a n y K rzysztof B.

tra g ic z n e g o d la ń w ie c z o ru upił się na z a b a w ie w iejskiej, a w ra c a ją c p ies zo d o d o m u p o ło ży ł się przy d ro d z e i zasn ął. I w tak im p o ło ż e n iu n a je c h a ł n a ń s a m o c h o d e m A n d rzej J .

P r o k u r a t o r R e j o n o w y w S ł u b i ­ c a c h z a s k a r ż y ł w c a ł o ś c i t e n w y ­ r o k , l e c z S ą d W o j e w ó d z k i w G o ­ r z o w i e u t r z y m a ł g o n i e d a w n o w m o c y .

A n d r z e j W Ł O D A R C Z A K

- W la ta c h osiem dziesiątych w y­

dał p an k a ta lo g obiektów , k tó re

n a d a w a ły się do re sta u ra c ji. Wy­

liczyliście w ted y 350 zabytków .

Ale do tej pory chyba nic się nie

zm ieniło. PGR-y nie są z a in te re ­

sow ane zab y tk am i - d e w a stu ją je,

a p an u pozostaje proszenie...

- N i e s t e t y t a k . T r z e b a j e d n a k p o ­ w ie d z ie ć , ż e k i lk a n a ś c i e o b ie k tó w w r ó c iło d o ła s k .

- Między in n y m i dw ór w Miro-

wicach, p ałacy k kom binatu„G o-

r a j ”. Ale w ielu c h ątn y ch ja k

ZMW, k tó re m arzyło o p ałacy k u

w K rzynkach czy „O rbis” o K ra s­

n ym D łusku - wycofało się. D la­

czego?

- W r ó ć m y d o p o z y ty w ó w . Ó w ­ c z e s n y c h o s z c z e ń s k i k o m b i n a t r o l­

n y o d r e m o n t o w a ł z r o z m a c h e m 1 9 -w ie c z n y p a ła c w S t r a d z e w i e . T o s a m o p r z e d s i ę b io r s tw o r o z p o c z ę ło p r a c e p r z y p a ła c u w K o r y to w ie . Z o s ta ły p r z e r w a n e , b o b r a k ś r o d ­ k ó w . R o z p o c z ę to r a to w a n i e c a łe g o z a ło ż e n ia d w o r s k ie g o w S a r b i e w ie i d z iś e f e k t y s ą w id o c z n e . P r z e d z a ­ k o ń c z e n ie m p r a c r e w a l o r y z a c y j ­ n y c h j e s t p a ła c w B o b o w ic k u . K o m ­ b i n a t „ G o r a j ” r a t o w a ł s w o ją s ie d z i­

b ę . K r z y n k i m a j ą z a m k n i ę t ą d o k u ­ m e n t a c j ę , a le p r a c e z o s ta ły p r z e ­ r w a n e , b o r e s o r t r o l n ic t w a s t a n ą ł p r z e d b r a k i e m ś r o d k ó w .

- R esort, k tó ry stw orzył specjal­

n ą pulę n a po k ry w an ie kosztów

ko n serw acji zabytków . O ddał n a

to 25 pro cen t puli...

- T a k . B y ły to d z ia ł a n i a s iln e i c e n t r a l n e . A le ś r o d k i m o g li p o z y s ­ k a ć ci, k t ó r z y m ie li j u ż z a s o b ą p r z y g o to w a n ie d o k u m e n t a c j i. M y d o p ie r o w t e n e t a p w k r a c z a li ś m y . D z iś P P G R w M ie lę c in ie p o s ia d a p e ł n ą d o k u m e n t a c j ę n a r e w a l o r y -

KUP PAN PAŁAC

- R o z m o w a z W ł a d y s ł a w e m C h r o s t o w s k i m , w o j e w ó d z k i m k o n s e r w a t o r e m z a b y t k ó w w G o r z o w i e . z a c ję p a ła c u w P r z y b y s ł a w i u . J e s t

to - w t r u d n y c h c z a s a c h - e l e m e n t o p ty m iz m u .

- Ale w ta m sam ym czasie ru n ą ł

b e z p ie c z e n ie o b i e k t u b y ło b a r d z o d o r a ź n e i p o tę g o w a ło d z ia ł a n i a o d ­ w r o t n e . D z iś n o w y b u r m i s t r z m a c z t e r y o f e r t y n a z a g o s p o d a r o w a n ie

Dolsk - ruiny pałacu.

pałac w D olsku i Dyszewie. Co

p an n a to?

- J e ż e l i c h o d z i o D o ls k - j e d n ą z n a jw ię k s z y c h i n a jp i ę k n ie js z y c h n a s z y c h r e z y d e n c j i - r u i n a p o s t ę p o ­ w a ł a b e z p r z e r w y . K i l k a k r o t n e z a-

Fot. K azim ierz Ligocki

D o ls k a , p o m im o ż e s t a n d e s t r u k c j i p o s u n ą ł s ię . A le d z ię k i w p is o w i d o r e j e s t r u z a b y t k ó w o b i e k t m ó g ł p r z e t r w a ć p r z y n a j m n i e j j a k o r u i n a . O b i e k ty w D y s z n ie i K ło p o to w ie s ą n i e d o u r a to w a n i a .

- Dlaczego m am y ta k nonsza­

la n c k i sto su n ek do k u ltu ry m ate­

ria ln e j?

- Z a p o m n ie liś m y , ż e h i s t o r i a p o ­ w s z e c h n a to w a r t o ś ć n a d r z ę d n a , w k t ó r ą h i s t o r ia P o l s k i w p i s u j e s ię d o s k o n a l e . N i e p o tr z e b n i e r o z d z ie ­ lo n o , ż e to c o p o ls k ie to c e n n e , a o b c e - m n ie j w a r to ś c io w e . P o d s t a ­ w o w y p r z y k ł a d - b u d o w n i c tw o k o n s t r u k c j i s z k ie le to w e j, d r e w n i a ­ n e , o k r e ś l a n e j a k o „ p r u s k i m u r ” . T a n a z w a s u g e r u j e d e g r a d a c j ę t y c h b u d o w li, a p r z e c ie ż to b u d o w n i c t ­ w o , k t ó r e o b o w ią z y w a ło w ó w c z e s ­ n e j E u r o p ie , o d N i d e r la n d ó w p o p o ls k ie I n f la n ty . P o w s t a w a ł o n a t e ­ r e n a c h m a ło s t a b il n y c h , g r z ą s k i c h i ta m , g d z ie b u d u l c e m b y ło d r e w n o . P o d r u g i e - z a b y t k i u n a s n i g d y n ie m ia ły s w o je g o m i e r n i k a m a t e r i a l ­ n e g o . N ig d y n ie b y ły w y c e n i a n e . W re s z c ie ; h i s t o r y c z n y p a r k b y ł t r a ­ k t o w a n y j a k o t e r e n le ś n y a lb o n i e u ­ ż y te k . R o b io n o w y c i n k i d r z e w p o ­ m n ik o w y c h .

- Czy m am y jeszcze praw dziw e

p a rk i dw orskie?

- W te j c h w ili m a m y o k o ło 200 z a ło ż e ń p a r k o w o - o g r o d o w y c h . P r a c e n a d d o k u m e n t a c j ą ic h b y ły p r o w a d z o n e r ó w n o le g le z p r o c e ­ s e m e w id e n c jo n o w a n i a z ie le n i h i s ­ to r y c z n e j i c m e n t a r z y , t e n p r o c e s m a m y z a k o ń c z o n y . M a m y p o n a d 1100 c m e n t a r z y i w r a c a m y d o r e j e s ­ t r a c j i p a r k ó w . S ą to p r a c e o g r o m n e , a le n a jw a ż n ie j s z e i n a jc e n n i e js z e z a ło ż e n ia p a r k o w e w D ą b r o s z y n ie m a m y o p r a c o w a n e . P a r k w ie lk o ś c i p r a w i e 20 h e k t a r ó w p o s i a d a j e d n a k k i l k u u ż y tk o w n ik ó w . W ła ś c iw e g r a n ic e b ę d z ie m o ż n a u s t a li ć d o p i e ­ r o , g d y b ę d z i e j e d e n w ła ś c ic ie l, k t ó ­ r y u s t a li r ó w n ie ż f u n k c ję p a ła c u .

R o j M i e d w i e d i e w , z n a n y h i s ­ t o r y k r a d z i e c k i , p o d a ł w c z a s o ­ p i ś m i e „ L i t e r a t u r n a j a G a z i e t a " , iż lic z b a o f i a r s t a l i n i z m u s i ę g a 4 0 m i l i o n ó w . ,, S t a l i n i z m - p i s z e M i e d w i e d i e w , u k r y w a ł s w o j e z b r o d n i e . N i k t n i e p r o w a d z i ł d o ­ k ł a d n e j s t a t y s t y k i r o z s t r z e l a ­ n y c h , w y s i e d l o n y c h l u b z m a r ­ ł y c h z g ł o d u " .

W ś r ó d l a s ó w p ó ł n o c y , w p o -

M L

a

b l iż u w i e l k i c h s z l a k ó w k o l e j o ­ w y c h i o b o z ó w p r a c y , p r z e z w i e ­ le l a t r o s ł y n i e d u ż e k o p c z y k i z i e ­ m i. P o r a s t a ł y m c h e m , z a p a d a j ą c s i ę p o w o l i w lu d z k i e j p a m i ę c i , w t a p i a j ą c w k r a j o b r a z . D o d z iś j e s z c z e b u d u j ą c n o w e d r o g i , l in i e k o l e j o w e r o b o t n i c y t r a f i a j ą n a l u d z k i e k o ś c i . C z a s e m , o b o k z n a j d u j ą g u z ik i z o r ł e m lu b m e d a ­ lik z M a t k ą B o s k ą .

K im b y li? M o ż n a w s k a z a ć c z t e ­ r y k a t e g o r i e o b y w a t e l i p o l s k i c h , k t ó r y c h r e p r e s j e d o t k n ę ł y . P i e r ­ w s z a - t o j e ń c y w o j e n n i , z a g a r ­ n i ę c i p r z e z A r m i ę C z e r w o n ą p o j e j w k r o c z e n i u 1 7 w r z e ś n i a 1 9 3 9

r. n a z i e m i e p o l s k i e . D r u g a - t o l u d n o ś ć p o l s k a , m a s o w o w y w o ­ ż o n a w g ł ą b Z S R R z z i e m w s c h o ­ d n i c h . z a j ę t y c h p r z e z A r m i ę C z e ­ r w o n ą w w y n i k u p o r o z u m i e n i a z a w a r t e g o , p r z e z Z w i ą z e k R a ­ d z i e c k i z N i e m c a m i h i t l e r o w s k i ­ m i w 1 9 3 9 r. T r z e c i a - t o l u d n o ś ć p o l s k a w y w o ż o n a z t y c h o b s z a ­ r ó w w o k r e s i e p ó ź n i e j s z y m o r a z , p o c z ą w s z y o d p o ł o w y 1 9 4 4 r ., ż o ł n i e r z e r o z b r o j o n y c h p r z e z N K W D i w o j s k a r a d z i e c k i e o d ­ d z i a ł ó w A r m ii K r a j o w e j i w i e l u i n n y c h , n i e w y g o d n y c h i p o d e ­ j r z a n y c h . C z w a r t a g r u p a - t o w i e l e w y b i t n y c h o s o b i s t o ś c i p o ­ l s k i c h w y w i e z i o n y c h z k r a j u i o - s a d z o n y c h w ł a g r a c h i w i ę z i e ­ n i a c h . Ilu r a z e m ? D w a m il i o n y . Ilu t a m z m a r ł o ? Ilu w r ó c i ł o ? Ilu t a m z o s t a ł o w b r e w s w o j e j w o l i ? N ie m o ż n a z a p o m n i e ć .

L eży p r z e d e m n ą s z k o l n y z e ­ s z y t , w k t ó r y m s w o j e t r a g i c z n e l a t a o p i s a ł M a r i a n P i w k o w s k i , s y n W o j c i e c h a , l e g i o n i s t y , u c z e ­ s t n i k a „ C u d u n a d W i s ł ą " . U r o ­ d z ił s i ę w Ł u c k u n a W o ł y n i u . W 1 9 3 9 r. b y ł u c z n i e m p i e r w s z e j k l a s y g i m n a z j u m w Z d o ł b u n o - w i e , c z ł o n k i e m Z H P . D z iś m a 6 5 l a t . M i e s z k a w Z ie l o n e j G ó r z e . J e s t e m e r y t e m . O t w i e ­

r a m z e s z y t . gssjgggaji

1 7 w r z e ś n i a 1 9 3 9 r . D o m ia sta w k ro czy ła a r ­ m ia s o w ie c k a . P a n u je b e z ­ p ra w ie . U kraiń sk ie b a n d y n a p a d a ją n a o s a d n ik ó w w o js k o w y c h - P o lak ó w . Krzyczeli „ śm ie rć L a­

c h o m " . P o la cy c h o w a li się w k o śc io ła c h . O jc iec m ój w tym c z a sie p ra c o w a ł w P o ­ licji P a ń s tw o w e j. Był s ta r ­ szym p o s te ru n k o w y m .

IWmy prey id. Zielotaej

S.

2 0 w rz eś n ia m ie jsc o w i U kraińcy, k tórzy s fo rm o ­ w ali p o licję, w a s y ś c ie NKWD a r e s z ­ to w a li ojca. W ró cił p o ty g o d n iu , bez b u tó w , m u n d u ru i p racy . A by śm y

z m atk ą mieli c o je ś ć p o d ją ł p ra c ę w piekarni. Rąbał drzewo. Niedługo jednak.

9 k w i e t n i a 1 9 4 0 Ukraiński p o lic jan t P ożykiew icz w n o cy przyszedł i aresz to w a ł ojca p o n o ­ w nie. pow iedział, że ojciec z o sta n ie w y w iezio n y d o m iasta R ó w n e, to je s t 12 km od Z d o łb u n o w a. M a w ziąć je ­ d z en ie i ciepłą odzież, m atka w kładała d o kieszeni ojca b o c h e n k i su c h e g o c h leb a. B ardzo płakała. T ato p o d sz e d ł d o m nie, p o p atrzy ł i cic h o p o p ro sił o o p iek ę nad m atką. P o g łask ał m nie po gło w ie. Przytulił. ...To były o sta tn ie n a sz e chw ile. N igdy już o jca nie w i­

działem . M iałem w te d y trzy n a śc ie lat.

1 3 k w i e t n i a 1 9 4 0 r . N ad ra n em , m o że była c zw a rta, lub p ią ta g o d z in a , w p a d ł d o m ie sz k an ia P o ży tk iew ic z, w s p ó łp ra c o w n ik NKWD. D ał n am d w ie g o d z in y na s p a k o w a n ie n a jp o trz e b n ie jsz y c h rze­

czy. N a z e w n ą trz s ta ło d w ó c h u z b ro ­ jo n y c h w k a rab in y ludzi (m ie jsc o w i U k ra iń cy ). - B u d iem isk at ( b ę d ziem y s z u k a ć ). S zukali b roni. N ic nie z n a le ­ źli. W rz u c o n o n a s n a sa n ie. J a g ło ś n o p łak ałem . B yłem p ó łp rz y to m n y z ro z ­ paczy . Z aw ieźli n a s na sta c ję . Było już d u ż o ludzi. - B ystra, b y stra, krzyczeli żo łn ierze ła d u ją c n a s k o lb am i k a ra b i­

n ó w d o w a g o n ó w , je c h a liśm y trzy-

w k ła d a n o d o beczki z w o d ą , c o p o ­ w o d o w a ło d u ż ą p arę. A p o te m je d e n d ru g ie g o o b ija ł m io tłą z brzozy. G d y ­ bym ta k c z ę s to n ie był g ło d n y , to m o że tak a łaźnia p o d o b a ła b y mi się.

p o d śm ietn ik . R a n o z a u w a ż y łe m tam w y rz u c o n e , o b g o to w a n e k ości. Z a u ­ w ażyli m n ie stra żn icy . Kości o d e b r a ­ n o , a m n ie s z tu rc h a ją c i b iją c n a trzy d n i w rzu cili d o ła g ie rn e g o k arceru .

JłuJkouó,

JĆ-uTczu/Oj u/odzim y C J /<?.3 9 , -Uczeń '/'sza

c/ot&i/apw c. G d o -n el

Jo/c/Kc/id v ą /fa in ' ~

czerw ca ^ 9 2 6 ^ u tjjijc & c , us^

cJ

Z '

'im/ioz/a/n

rze/ i

OfJcirtO <^L/ou

Cfatćą, Offat/r^ci i ofjnCisfcoity- Woołt. 2 S / 9 0 Z r .

zym.w>u.

iS ^ ic c A ęffiućotjji&t,

J y /Z /u j^ O -rtO , r ffr c t/iti ■

SzJu, 2 3 . iruk-fntCL

s m . j f *

s b t , cJ-

la s m o e f

ur

c/jzpionotcfi

y .

'asJZa-

W 1 CucL n a d ,

icó rit-in iC L / 9 3 9 < fzicm aj /tifb o -u s iie . na.^>C.clLf

C dr^ odancck ran ru jch n a io tij ttm o io tc k S n ic m tc iic /ij

a co

n a ś c ie dni. S tarzy, m łodzi, dzieci, n ie ­ m o w lę ta w stra sz n y m śc isk u , s m r o ­ d z ie i g ło d zie. C o jak iś c z a s o tw ie ra n o drzw i, d a w a n o g o r ą c ą w o d ę i w o re k z s u c h y m c h le b e m .

P o c z te re c h d n ia c h u m arło d w o je n ie m o w lą t. W y rz u c o n o je w p ro s t z w a g o n u , w te d y kied y p o z w o lo n o n a m z a ła tw ia ć s w o je n a tu ra ln e p o ­ trzeb y . Dla m nie, m ojej m atki to był k o szm ar. W id o k s e te k ludzi w z d łu ż w a g o n ó w , p rz y k u cn ięty c h z a s ła n ia ­ ją c y c h , czym p o p a d ło , s w o je g o łe sie d z e n ia był w s trz ą s a ją c y . L ed w ie żyw i d o je c h a liśm y d o sta cji M a rn iu t­

ka w p ó łn o c n y m K a za c h sta n ie . Z a ła ­ d o w a n o n a s n a s a m o c h ó d c ię ża ro w y i s te p e m je c h a liśm y o k o ło trze ch g o ­ d zin. W yrzucili n a s w c h u to rz e S m ir- n o w k a , k o łc h o z „ S ta lin ie c " .

2 2 c z e r w c a 1 9 4 1 Przez cały rok nie p rz y jm o w a n o P o la k ó w d o p racy , b o t r a k to w a n o n a s jak w r o g ó w n a ro d u ra d ziec k ieg o . B y­

liśm y p a ro b k am i k o łc h o ź n ik ó w , żyjąc ze sp rz e d a ż y p rzy w iezio n e j o d z ie ży i b u tó w . D o p iero , g d y N iem cy ruszali n a S o w ie tó w ( m am a mi p o w ie d z ia ­ ła ), przyjęli n a s d o b ry g a d y tr a k to r o ­ w ej. P ra c o w a liśm y cały d zień za z u p ę z o g ó ln e g o ko tła. P ła c o n o n am z b o ­ żem .

1 w r z e ś n i a - 5 m a j a 1 9 4 2 S tra sz n ie było zim n o . D uże o p a d y ś n ie g u . M rozy d o 4 0 s to p n i. P e łn o g ra s u ją c y c h , g ło d n y c h w ilk ó w . W o ­ kół s te p y i nic w ię ce j. O d m ro ziłem s o b ie s to p y i k o lan a . M ieszk aliśm y w z ie m ia n ce , ta k jak i in n e ro d zin y . Z b ie ­ raliśm y n a w ó z kro w i n a o p a ł i je d liś ­ m y „ ła p s z ę " . T o był s u c h a r w w o d z ie z a le w a n y o lejem sło n e c z n ik o w y m . O trzy m y w aliśm y 5 0 0 g c h le b a d z ie n ­ nie. O d c z a s u d o c z a su p o z w a la n o n am k o rz y stać z łaźni. D o ziem ianki w ch o d zili k o b iety , m ężczyźni i dzieci.

R o z p a lo n e d o c z e rw o n o ś c i ż elaz o

1 5 k w i e t n i a 1 9 4 3 D o k o łc h o z u p rz y je ch a ło NKWD i

w e z w a n o w s z y s tk ic h P o la -

| k ó w d o biura. D aw ali n am d o p o d p is u a n k ie ty na p rzy jęcie o b y w a te ls tw a ra ­ d z ie ck ie g o . O d m ó w iłem . M am a też. I setk i p o lsk ich ro d zin . N ie c h cieliśm y z o ­ s ta ć ta m n a sta łe . M nie się 1 S y b e ria nie p o d o b a ła . Po kilku d n ia c h a re s z to w a n o n a s i p o d k o n w o je m o d ­ w ie z io n o n a sta c ję . R o d z i­

c o m o d b ie ra n o m ałe dzieci JŚSSŚiSf i o d w o ż o n o d o s ie ro ciń ca .

S ą d z o n o n a s w M a m lu tc e.

Na p o d sta w ie paragrafu 1 6 -2 9 a -1 7 c zę ść d ru g a K odeksu K arnego sk a z an o n as na d w a lata w ięzienia. J a m iałem 17 lat. m atka 41. Rozłączyli nas. M am ę w yw ieźli na Ural d o łag ró w C z elab iń s­

ka. P raco w ała tam przy b u d o w ie linii kolejow ej. J a n a to m iast p o c zą tk o w o przeb y w ałem w areszcie w P ietro p aw - ło w sk u w celi ze złodziejam i i b a n ­ dytam i. S p ałem na b e to n o w e j p o s a d z ­ ce, o trzym ując raz d zie n n ie 2 5 0 g c h le ­ ba i 7 5 0 g zu p y z brukw i. Po m iesiącu przen iesio n o m nie d o K aragandy. P ra­

co w ałe m przy rozład u n k u w a g o n ó w przez d ziesięć g o d zin d ziennie. A p o ­ tem kilka g o d zin w alczyłem z w szam i.

W n o cy broniłem się przed pluskw am i.

Byłem w y c ień czo n y , słaby, ciąg le g ło ­ dny. C zęsto po p łak iw ałem . Tęskniłem za rodzicam i.

W i g i l i a 1 9 4 3 - w i e c z ó r . B yłem g ło d n y , p o d c z o łg a łe m się

Z abrali mi b u ty . I p e w n ie bym ta m n a g o łej p o s a d z c e zam arzł, g d y b y m nie krzyczał. W ró ciłe m d o p ra cy , a le nie m iałem już sił. Na c ały m c ie le p o ja w iły się ro p n e w rz o d y . N ie m o g łe m c h o ­ d zić. P o w y jśc iu ze sz p ita la , w którym s tw ie rd z o n o w a d ę s e rc a i k urzą ś le ­ p o tę , s k ie ro w a n o m n ie d o p ra c y p o lo - w ej. Było n ie c o lżej i b ez k o n w o ju .

J e s i e ń 1 9 4 4

Z aczy n a d z ia ła ln o ś ć Z w iąz ek P a ­ trio tó w P o lsk ic h . P o w s ta je I D yw izja im. T a d e u s z a K ościuszki. 2 3 k w ie tn ia 1 9 4 5 z w o ln io n o m n ie z ła g ró w i p o ­ w ró c iłe m d o w si S m irn o w k a . N a s t a ­ cji M arn iu tk a z o b ac zy łe m m atk ę.

Przeżyła. 6 lipca 1 9 4 5 r. o trzy m aliśm y z e z w o le n ie n a w y ja z d d o P olski. O B oże, c o to była za ra d o ść! 2 0 m aja 1 9 4 6 r. p rz y je ch a liśm y d o P o z n a n ia , a s ta m tą d już b y ło ta k n ie d a le k o d o Torzym ia. W iedzieliśm y, ż e tam m ie ­ szk a s io stra m atki e w a k u o w a n a z Ł u ­ cka. N a ty c h m ia st z ac zę liśm y sz u k a ć o jca. O d ro d z in y o jc a d o w ie d z ie liśm y się, że z o s ta ł ro z strze la n y p rzez NKWD w K atyniu w 1 9 4 0 r. N ig d y w to n ie w ierzy łem . D o p iero p o u k a z a ­ niu się listy o fiar o b o z ó w w K ozielsku, O s ta s z k o w ie i S ta ro b ie ls k u o d n a la z ­ łem n a z w is k o o jc a n a s tro n ie 3 3 6 . Z o sta ł ro z strze la n y w K atyniu n a p o ­ c z ą tk u k w ie tn ia 1 9 4 0 r.

M oja m atk a M aria P iw k o w sk a , c ó ­ rka M acieja i A n asta zji, z m arła w 1 9 8 0 r. N igdy nie w y sz ła p o n o w n ie za m ąż. C zek ała n a o jca. N ie w ierzy ła w je g o śm ierć.

G r a ż y n a W a l k o w i a k .1

cjiwaiwiCL m isia olój&0^ aia'

Repr. K ru - K re (x4)

- K ilku to znaczy żadnego...

- T a k . I to d z iś p o d s t a w o w a t r u d ­ n o ś ć . J e s t j e s z c z e j e d e n a s p e k t s p r a w y : z a p o m n i e l iś m y o d a w n y c h e t a t o w y c h o g r o d n i k a c h . T e n w y ­ m i a r u p r a s z c z a n a m r a c h u n e k e k o ­ n o m ic z n y d o j e d n e j d w u d z ie s te j p la n o w a n y c h k osztów . O g ro d n ik z p r a ­ w dziw ego z d a rz e n ia d o k o n u je p ra c w p a r k u n a p rz e s trz e n i całego ro k u .

- Ale to b rzm i w ielkopańsko i

pew nie pozostaje w sferze p ra g ­

nień.

- P G R w T u c z n ie p r z y ją ł o g r o d ­ n i k a . I d z ię k i t e m u u c h y li ł y p r z e d n a m i t e t e r e n y t a j e m n i c e . W s p a n ia ­ łe z a ło ż e n ie p o w i ą z a n e z d w o m a j e g o r e z y d e n c j a m i , z z e s p o łe m fo l­

w a r c z n y m , z d a w n y m k o ś c io łe m i c m e n t a r z e m , k t ó r y w ła ś c ic ie l w z b o g a c ił; o u p a m i ę t n i e n i e k o n i a n a m u r z e p a r k o w y m .

- Czy to co m am y - w zdecydow a­

nej części ru in y - m a jeszcze szan­

sę. Coraz częściej w gorzow skie

przy jeżd żają cudzoziemcy, ch ętn i

re sta u ro w a ć zab y tk i. Co p a n n a

to?

- J e s t e ś m y t y m z a i n t e r e s o w a n i . A le s p r z e d a ż to ty lk o j e d n o z d z ia ­ ł a ń . M o ż e b y ć d ł u g o le t n ia d z ie r ż a ­ w a , a lb o s p ó ł k a z o b c y m k a p it a łe m . J e s t t e ż t a k a k a t e g o r i a o b ie k tó w , k t ó r y c h f a k ty c z n i e n ie j e s t e ś m y w s t a n i e u r a t o w a ć j e ż e l i n i e w y k o r z y ­ s t a m y p e w n y c h s e n t y m e n t ó w . M ie js c e u r o d z in i m ie js c e ś m i e r c i - s ą to m ie js c a ś w ię te . L u d z ie , k t ó ­ r y c h n a to s t a ć b ę d ą i n w e s t o w a ć w o b i e k t y , k t ó r e s ą z n i m i z w ią z a n e c z a s e m i d z ie d z ic tw e m r o d o w y m .

- W E uropie w spólnej te sen­

ty m en ty p rz y b io rą zapew ne kon­

k re tn ą form ę.

- D z iś r z e c z y w iś c ie p r ó b u j e w c h o d z ić k a p i t a ł n ie m ie c k i, d o b r z e z o r g a n iz o w a n y , k t ó r y w s p o s ó b p l a n o w a n y m ó g łb y p r z y w r ó c i ć te o b i e k t y d o w ła ś c iw e g o s t a n u . A le j e s t i k o n k u r e n c y j n y n a p ły w z p ó ł ­ n o c y : z D a n ii, S z w e c ji i H o la n d ii.

C o r a z c z ę ś c ie j p r ó b u j e w e jś ć n a n a s z t e r e n k a p i t a ł f r a n c u s k i . B a r i e ­ r ą d l a n ic h j e s t f a k t, ż e n i e c h c e m y s p r z e d a w a ć . S t a w i a m y w a r u n k i . A le o b i e k t y t r u d n e p o w i n n o s ię p r z e k a z y w a ć , b o in a c z e j z n i k n ą z n a s z y c h o c z u .

- Nie m am y szacunku do przy ro ­

dy. Do tego św iad ectw a h isto rii.

- T a k , m im o ż e w o j. g o r z o w s k ie p o s ia d a k i l k a w y r ó ż n i e ń w s k a li k r a j u : z a o g r ó d s e c e s y j n y p r z y m u ­ z e u m o k r ę g o w y m , z a ło ż e n ie p a r k o ­ w e p r z y m u z e u m w M ię d z y rz e c z u ,

dokończenie na str. 4

„ R u s z e n i e

g ł o w ą ”

G r a ż y n a W a l k o w i a k J a k się uczyć, by czynność ta b y ła w m ia rę p rzy jem n a i p rzy n o siła efekty?

J a k p o m ó c ro zu m o w i w szybszym p rzy ­ sw ajan iu inform acji? W P olsce p o w s ta ­ ły ju ż firm y p o p u lary z u ją c e sp ra w d z o ­ ne m eto d y uczenia się. N p . S p ó łk a

„ P o lid ” , k tó rej p ro g ra m o p iera się n a m etodzie T o n y B azan a (o pisanej w książce „ U s e y o u r h e a d ” i je s t k aseto w ą o d m ia n ą jeg o rew elacyjnych w yk ład ó w d la uczniów i stu d en tó w ).

W ejście w system „ ru sz g ło w ą ” uczy now ej techniki n o to w a n ia zw an ą m in d - m ap p in g iem . P o m a g a w o p a n o w a n iu

um iejętności szybkiego czy tan ia, p r o ­ p o n u je now e, b a rd z o skuteczne sp o so ­ by tre n o w an ia pam ięci. N a p rzy k ład przy w y k o rzy sty w an iu „ m a p m yśli”

przy p o w tó rk a c h m ate riału .

N a ja k ic h zasad ach się to w szystko opiera?

D o ty ch czaso w e b a d a n ia n ad m ó z ­ giem dow iodły, że lew a p ó łk u la o d ­ p o w ia d a za m yślenie logiczne i zaw iera o śro d e k m ow y, p ra w a za m yślenie a b s ­ trak cy jn e , a więc i o śro d k i reagujące n a k o lo ry , ry tm , m uzykę.

T rad y cy jn y sp o só b uczenia z a tru d ­ n ia p rzed e w szystkim p ó łk u lę lew ą p o ­ z o staw iając p ra w ą najczęściej w sp o ­ czynku. R ów nież trad y c y jn a tec h n ik a n o ta tk o w a sp ra w ia, że n asz m ó zg w y­

k o rzy sty w an y je s t ty lk o w połow ie, m in d - m ap p in g zas m obilizuje cały m ózg. „ M a p ę m yśli” tw o rzą bow iem nie ty lk o słow a, ale i k o lo ro w e ry su n k i - sym bole o ra z linie w skazujące różne zależności m iędzy poszczególnym i ele­

m en tam i takiej n o ta tk i.

T ech n ik ę tą m o żn a utrw a lić nie tylko lekcją lub w ykładem . M o ż n a je w y k o ­ rzystyw ać n a ró ż n eg o ro d z aju z e b ra ­ niach, n a ra d a c h . „ M in d - m a p p in g ” ja k o m e to d a n o ta tk o w a uczy o d w z o ro ­ w an ia za p o m o c ą o b ra z k ó w - sym boli w łasnych d ró g m yślow ych sk o jarzeń . O b ra z bow iem nosi więcej niż 1000 słów i daje n aty ch m iasto w e pojęcia całości. A więc system „ ru sz g ło w ą ” to p am ięć n a sk ró ty .

K u rsy uczące takiej techniki o d b y ­ w ają się ju ż w W arszaw ie, W ro cław iu i P o zn an iu .