Zdzisław Libera
Wiktor Hahn (9 września 1871 - 2
listopada 1959) [nekrolog]
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 51/2, 599-604
z
м
ZD Z ISŁ A W L IBER A
W IK TOR HAHN
(9 W R ZEŚN IA 1871 — 2 L IST O P A D A 1959)
2 listopada 1959 zm arł w W arszaw ie profesor doktor W iktor H ahn, w y b itn y h isto ry k lite ra tu ry polskiej, bibliograf i edytor, znaw ca filologii klasycznej, zasłużony pedagog.
U rodzony 9 w rześnia 1871 w W iedniu, należał do przedstaw i cieli najstarszego pokolenia polonistów, k tó ry ch początki działalności naukow ej i pedagogicznej sięgały jeszcze X IX w ieku. Po ukończe n iu studiów na w ydziale filozoficznym U n iw ersy tetu Lwowskiego, gdzie słuchał w ykładów m. in. R om ana P iłata, Ludw ika Ć w ikliń skiego i Leona S tern b ach a, W iktor H ahn został profesorem gim na zjalnym . W ro ku 1895 uzyskał stopień doktora filozofii, a po do datkow ych stu d iach w B erlinie i W iedniu (w latach 1901— 1902) ha b ilitow ał się w r. 1907, uzyskując stopień docenta historii lite ra tu ry polskiej (w r. 1918 rozszerzył do centurę n a bibliografię i biblioteko znawstw o). W roku 1917 W iktor H ahn został m ianow any profeso rem nadzw yczajnym h istorii lite ra tu ry polskiej w U niw ersytecie Lwowskim , a w 1921 r. profesorem zw yczajnym w K atolickim U ni w ersytecie Lubelskim , gdzie w y k ład ał bez przerw y do w y buchu II w ojny św iatow ej. Po w ojnie zam ieszkał w W arszawie, gdzie po święcił się p racy naukow ej, zostając w r. 1955 profesorem zw yczaj nym U n iw ersy tetu W arszawskiego.
O lbrzym i dorobek naukow y W iktora H ahna, liczący ponad 400 pozycji, o bejm uje trz y dziedziny n au ki o litera tu rz e : prace histo rycznoliterackie z zakresu filologii polskiej i klasycznej, prace b i bliograficzne i prace ed ytorskie *.
Jak o h isto ry k lite ra tu ry polskiej W iktor H ahn interesow ał się całością dziejów lite ra tu ry ojczystej. Spod jego pióra w yszły bo w iem zarów no prace o lite ra tu rz e w. X V I (np. o dram acie XV I w.
* Od R e d a k c j i : b ib lio g ra fię prac prof. W. H a h n a PL zam ieści w je d nym z zeszy tó w roku 1961.
6 0 0 Z D Z I S Ł A W L I B E R A
i o Szymonowicu), jak też rozpraw y na tem at baroku i Oświecenia oraz — najliczniejsze — lite ra tu ry w. X IX , przede w szystkim ro m antyzm u. Na zawsze jedn ak im ię W iktora H ahna zostanie zw iąza ne z badaniem życia i twórczości Ju liu sza Słowackiego, którego dziełu poświęcił uczony najw ięcej serca i w ysiłku.
Pierw sze k rytyczne w ydanie zbiorow e dzieł Słowackiego (1909), którego H ahn był w spółredaktorem , stanow iło niezw ykłe osiągnię cie w dziedzinie ed y torstw a naukow ego. Przyniosło ono całą spuści znę literacką tw órcy Króla-D ucha, opierało się przy ty m na p ier w odrukach ogłoszonych za życia Słowackiego oraz na autografach, uw zględniając inne w ydania w tak im tylko razie, jeżeli autografów nie m ożna było odnaleźć lub w ydostać.
Innym w ielkim osiągnięciem profesora H ahna było sporządze nie obszernej i niezastąpionej niczym bibliografii Ju liu sza Słowac kiego, w ydanej przy Dziełach w szy stk ic h pod red ak cją Ju liu sza K leinera. Je st to owoc w ieloletniej pracy i w y raz gorącego um iło w ania wielkiego poety, który m W iktor H ahn zajm ow ał się od lat kilkudziesięciu. B ibliografię tę doprow adził H ahn do końca, a jak in fo rm u ją Jego najbliżsi, jeszcze w dzień przed śm iercią intereso w ał się losem swego ogromnego dzieła. Jako a u to r całego m nó s tw a studiów i rozpraw szczegółowych, analitycznych, o Słow ackim i jego utw orach przyczynił się nie ty lko do spopularyzow ania w iedzy o poecie, ale sta ł się jed n y m z pierw szych historyków lite ra tu ry , k tó rzy stw orzyli sy ntetyczny p o rtre t tw órcy B alladyny. Na szcze gólną uw agę zasługuje jego polem ika ze stanow iskiem Stanisław a Tarnow skiego, gdy ów w ysunął znaną tezę o bluszczowatości Sło wackiego. W rozpraw ie O tzw . bluszczow atości Słow ackiego W iktor H ahn pisał:
O k reślenie T arnow skiego jest jed n ą z n a jw ięk szy ch n ie sp r a w ie d li w o ści, jakiej dokonano w ob ec ducha w ie lk ie g o poety. Sąd ten w ym aga gru n tow n ej r e w iz j i1.
W rozpraw ie tej zn ajdujem y głębokie przekonyw ające rozw aża nia n a tem at w pływ ów i zależności w litera tu rz e , przedstaw ione na szerokim tle porów naw czym , a w ykazujące krzyw dzącą jed n o stro n ność sądu Tarnowskiego.
Spośród w ielu prac o charak terze analitycznym w yróżnia się roz praw a o Sam u elu Zborow skim . W g ru n to w n ej analizie dzieła H ahn p rzedstaw ił genezę koncepcji Zborow skiego, omówił ch arak ter d ra
matu, jego poszczególne części, w ykazał związek z Genezis z Ducha, w ypow iadając przy tym wiele trafnych uwag na temat strony ar tystycznej utworu.
W arto uświadom ić sobie jeszcze, że autor rozpraw filologicznych, zadziw iających wszechstronną erudycją, o charakterze naukowym ,
W i k t o r H a h n
był równocześnie twórcą rzeczy zgoła osobliwej i niezw ykłej: ogło sił bowiem w r. 1909, w setną rocznicę urodzin poety, książeczkę popularną o Słowackim przeznaczoną dla dzieci, ożywioną ciepłem serdecznego uczucia i przemawiającą do wyobraźni młodocianego czytelnika.
Osobną niejako dziedziną zainteresowań naukowych profesora Hahna b y ły dzieje kultu Słowackiego. Jako autor antologii Juliusz
Słowacki w poezji polskiej pokazał historię recepcji w ielkiego ro
m antyka, tak jak się ona kształtowała pod piórem poetów w ciągu minionego stulecia.
Poza Słowackim , który do końca życia uczonego stał w centrum jego zainteresowań, drugą postacią naszej literatury, która przyku w ała uwagę Hahna, był Józef Ignacy Kraszewski. W licznych stu diach o powieściach Kraszewskiego w ykazał badacz niespotykaną
602 Z D Z I S Ł A W L I B E R A
znajom ość jego dzieł, w y m agającą w szechstronnej k u ltu ry literac kiej i w iedzy historycznej. N ależy dodać, że W iktor H ahn stw orzył rów nież zarys twórczości K raszew skiego, u k ry ty w przedm ow ie do w ydanej w serii B i b l i o t e k i N a r o d o w e j powieści M orituri, ch arak tery zu jący znakom itego pisarza jako budziciela życia ducho wego, refo rm ato ra powieści polskiej i olbrzym a p r a c y 2.
Jako bibliograf pozostaw ił po sobie H ahn, oprócz w ym ienionej już bibliografii Ju liusza Słowackiego, szereg in n y ch prac, wysoko cenionych przez znawców. P rzypom nijm y n iek tó re z nich: B iblio grafia filologii klasycznej i litera tu ry h u m a n istyczn ej w Polsce (Lwów 1896— 1914), Bibliografia o Stanisław ie Staszicu (Lublin 1928), Bibliographia Vergiliana Polonorum (Lwów 1931), Bibliogra fia Horacego w Polsce (Lublin 1936), Shakespeare w Polsce (W rocław 1958), a wreszcie najw ażniejsze dzieło z tej dziedziny: Bibliografia bibliografij polskich, którego pierw sze w ydanie ukazało się w r. 1921, a drugie, rozszerzone i uzupełnione, w roku 1956. P isał o nim przed kilku laty P io tr G rzegorczyk:
gdyby istn ia ła nagroda A k a d em ii N auk za d zieło n a jp ożyteczn iejsze, w szy stk im n iezb ęd n e — to nagrodę taką p o w in ien b y uzyskać autor tej książki, czcigodny nestor naszej bib liografii i h istorii literatury, W iktor H ahn 3.
Osobną k a rtę w biografii naukow ej profesora W iktora H ahna zajm uje jego działalność organizacyjna w życiu nauki polskiej. W roku 1910 był inicjato rem Zjazdu H istoryczno-L iterackiego im. Ju liu sz a Słowackiego we Lwowie, a następnie red ak to rem księgi p a m iątkow ej poświęconej poecie. Był w spółpracow nikiem szeregu w y daw n ictw naukow ych w rod zaju E ncyklopedii w ychow aw czej, E n cyklop ed ii polskiej AU, Polskiego słow nika biograficznego i innych. B ył członkiem w ielu to w arzystw naukow ych. W ciągu 20 lat zaj m ow ał stanow isko w iceprezesa Tow arzystw a Literackiego im. A da m a M ickiewicza, a przez 10 lat (1912— 1921) redagow ał P a m i ę t n i k L i t e r a c k i . Położył na tym polu niem ałe zasługi, o k tó ry ch w spom inał przed laty B ronisław N a d o lsk i4, a k tó re zwięźle, lecz w yraziście scharakteryzow ał Ju lia n K rzyżanow ski:
2 Z w rócił na to u w agę J. S t a r n a w s k i . Por. P r z e g l ą d H u m a n i s t y c z n y , 1959, nr 3, s. 206 i 207.
3 R o c z n i k L i t e r a c k i 1956, s. 517.
4 B. N a d o l s k i , T o w a r z y s t w o L ite ra c k ie im. A. M i c k ie w ic z a w e L w o w i e . P a m i ę t n i k L i t e r a c k i , 1936, s. 720— 721.
P rzy p o m n ieć w arto, iż do upadku p ism a czasu p ierw szej w o jn y eu ro p ejsk iej n ie dopuścił W iktor H ahn zw a lcza ją c pod jej k on iec i w la tach, k tóre bezpośrednio po niej n a stą p iły , opory tak dobrze znane d zi siaj, tj. brak od p ow ied n ich drukarń i p ap ieru [ ...] 5.
Z n am ienny jest pod ty m w zględem list prezydium T ow arzystw a L iterackiego im. A dam a M ickiewicza podpisany przez W ilhelm a B ruchnalskiego i Stanisław a Łem pickiego, skierow any do W iktora H ahna w zw iązku z jego rezygnacją ze stanow iska red ak to ra P a- m i ę t n i к a. Z aw iera on próbę oceny i c h a ra k te ry sty k i H ahna jako redakto ra. Z acy tujem y fragm en t tego listu :
Z anim redakcja n ow a, w ybrana na o sta tn im posiedzeniu, o b ejm ie z rąk W ielce S zan ow n ego P ana P rofesora te k ę redakcyjną, przez ty le lat z tak znak om itym pożytk iem i św ietn ą sp raw n ością prow adzoną, W y dział T ow arzystw a zw raca się n in iejszy m do W ielce S zan ow n ego P ana P rofesora z w yrazam i najgłęb szej p od zięk i i n ajgorętszego u znania za Jego dłu goletn ią, n iezm ord ow an ą i tak d osk on ałą pracę. W latach dla T ow a rzy stw a i jego w y d a w n ictw a n a jcięższy ch , gdy straż czujna nad n iep rzerw a ln o ścią bytu P a m i ę t n i k a n a leża ła do czyn ów n iem al h eroicznych, trw ałeś, W ielce S zan ow n y P a n ie Profesorze, n ieu stan n ie, a w p ełn i b ezin teresow n ej m iłości dla p ism a naszego, tudzież idei, która je do życia p ow ołała — na trudnym n ie z m ie n n ie stan ow isk u redaktora, b y łeś k iero w n ik iem rozum nym , d ośw iad czon ym i czułym . Że P a m i ę t - n i к n ie upadł w ów czas, gdy pod ob u ch em ogóln ego p ogn ęb ien ia k u l tury p ad ały nieraz p laców k i ruchu u m y sło w eg o n a jsiln iejsze, to w zn acz nej m ierze T w oja, W ielce S zanow ny P a n ie P rofesorze, zasługa. T oteż im ię W ielce S zan ow n ego P ana P rofesora za p isa n e b ęd zie głosk ąm i n ie zatartym i w dziejach T o w arzystw a i jego organu n a u k o w e g o e.
Jak że piękne św iadectw o w ystaw ione zasługom i niezłom nem u charakterow i red ak to ra P a m i ę t n i k a L i t e r a c k i e g o w cięż kim okresie jego dziejów.
Każdy, kto zetknął się kiedykolw iek z profesorem H ahnem , mógł ocenić jego życzliwość i uczynność. P om agał m łodym poloni stom , chętnie służył inform acją, zdum iew ając przy ty m niezaw odną pamięcią.
5 J. K r z y ż a n o w s k i , D zie je d w u P a m i ę t n i k ó w . W: Z. S w i d w i ri s k a, B ibliografia P a m i ę tn i k a L ite ra c k ie g o i P a m i ę t n i k a Tow. L ite ra c k ie g o
im. A d a m a M i c k ie w ic z a . 1887— 1939. W arszaw a 1948, s. 9.
6 L ist ten, jak też m ateriały do życiorysu n a u k ow ego u życzył m i ła sk a w ie syn p rofesora W. H ahna, p. m gr K. H a h n - T a r c h a l s k i , którem u składam w y ra zy serdecznego p odziękow ania.
604 Z D Z I S Ł A W L I B E R A
B ył kop aln ią w szelk ieh w iadom ości, szczeg ó ln ie b ib liograficzn ych , grzeczny i uprzejm y dla m łodych. [...] Z a d ziw ia ł z a w sze sw o ją praco w itością, p rod u k tyw n ością, sk ru p u latn ością 7.
— pisał o Nim w e w spom nieniach S tanisław Łem picki.
Profesor W iktor H ahn był nestorem histo ryk ów lite ra tu ry pol skiej. W lu ty m 1959 Tow arzystw o L iterackie im. A dam a M ickiew i cza obchodziło uroczyście 65-lecie Jego działalności naukow ej, rzadk ą w dziejach n au k i uroczystość — w yrażając hołd czcigodne m u uczonemu.
Spoglądając na bogaty dorobek naukow y profesora H ahna, m ożna by dla określenia jego znaczenia w h istorii n au k i i w litera tu rz e użyć jego w łasnych słów, odniesionych niegdyś do Kraszew skiego:
S ch ylam y czoło przed jego olbrzym ią pracą, którą ś w ie c ił sp o łeczeń stw u przez szereg lat, dając przykład w y trw a ło ści, niezrażania się żad n ym i przeciw n ościam i. Jako olbrzym pracy [...] za słu g u je na tym w ięk sze u zn an ie w sp o łeczeń stw ie ła tw o zapalnym , ale n iew y trw a ły m , do pracy sy stem atyczn ej w przew ażn ej części n ie p r z y w y k ły m 8.
7 S. Ł e m p i c k i , W s p o m n ie n i a oss olińskie. W rocław 1948, s. 88— 90. 8 J. I. K r a s z e w s k i , M orituri. K raków 1925, s. C X X IV . B i b l i o t e k a N a r o d o w a . Seria I, nr 86.
