Józef Mikołajtis
Oddział Częstochowski (1956)
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce
literatury polskiej 53/3, 343-347
ODDZIAŁ CZĘSTOCHOWSKI (1956)
Rozm owy z prof. J. K rzyżanow skim na tem at założenia w Częstochowie Od działu Tow arzystw a L iterackiego im. Adama M ickiewicza prowadzono w marcu i kw ietniu 1956. W ich w yniku powierzono niżej podpisanem u funkcję organiza tora O ddziału C zęstochowskiego, zaś do współpracy zaproszony został mgr Z. Żm i grodzki. Zebranie organizacyjne zw cłano na 24 X I 1956. W szyscy obecni stali się członkam i-założycielam i: J. M ikołajtis, W. Szym ański, A. Baranowski, I. D ziem bowska, T. G ierym ski, Z. Żmigrodzki, B. Kubicka, K. Kaczorowski, J. Polakowski, J. W ójcicki, M. Sołdrowska, H. Szwarlik, J. Rogowska, I. Pułkow nik, D. Izdebska, J. Chodemicka, T. Biskup. Zebranie odbyło się w B ibliotece M iejskiej im. W. B ie gańskiego dzięki uprzejm ości dyr. A. K łyka i dyr. A. Zakrzewskiej, którzy w y razili zgodę na stałe korzystanie Oddziału z lokalu Biblioteki. Do Zarządu Oddziału w eszli: m gr J. M ikołajtis (przewodniczący), mgr J. W ójcicki (zastępca przew odni czącego), m gr Z. Żm igrodzki (sekretarz), ' m gr J. R ogowska (skarbnik), mgr J. Polakow ski, mgr D. Izdebska, mgr H. Szwarlik, mgr J. Chodemicka, mgr B. Kubicka, mgr M. Sołdrowska.
Do końca r. 1957 odbyło się 8 zebrań Zarządu, zebrań ogólnych 11 oraz tyleż poprzedzających je konferencji organizacyjnych. Na zebraniach ogólnych w y g ło szono następujące referaty: W iesław Szym ański, Podróżny z dyliżansu filozofic z
nego (rzecz o B olesław ie Micińskim; druk: „Twórczość”, 1957, nr 8); Barbara
Kubicka i M aria Sołdrowska, S prawozdanie z prac badawczych nad zw ią zk a m i
pisarzy polskich z Często chow ą i ziemią częstochowską; Józef M ikołajtis i Ziem o
w it M ikołajtis, F rojekt uhumanistycznienia słuchaczów Politechniki Częstochow
skiej; M aria Czaja i Zbigniew Żmigrodzki, Projekt S tudium Humanistycznego w Częstochow ie; Zbigniew Żmigrodzki, Karol Irzy k o w sk i jako k r y t y k i te o re ty k litera tu ry (druk: „Życie i M yśl”, 1957, nr 25); Maria Rolska, Drukarnia jasnogór ska w X V I I wieku; Józef Wójcicki, Staffa „Sny o p o tę d z e ” na tle prądów f ilozo ficznych i a rty sty czn yc h ; Józef M ikołajtis, W trzydziesto lecie sprowadzenia zw ło k S łowackiego na Wawel.
Na publicznej sesji naukowej ku czci dra W. Biegańskiego, zwołanej przez Tow arzystw o Lekarskie w Częstochowie, Józef M ikołajtis w ygłosił odczyt „Myśli 1 a f o r y z m y ” Biegańskiego w św ietle rozw ażań literackich (druk: „Archiwum H istorii M edycyny”, 1958, nr 3).
14 X 1957 otwarto Studium Hum anistyczne, zorganizowane i prowadzone przez Oddział C zęstochowski Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Jest to jedyna w Polsce form a społeczna naukowego uhum anistycznienia m iejsco w ego społeczeństw a. Na w ykłady zapisało się 98 słuchaczy. Studium, trwające 2 lata, daje słuchaczom m ożność poznania pew nych dziedzin hum anistyki, jak: technologia pracy um ysłow ej, historia literatury polskiej i powszechnej, teoria literatury, historia języka literackiego, historia sztuki, teoria i historia muzyki, teatrologia, logika, psychologia, socjologia, filozofia, etyka, nauka języków obcych. Rzecz oczyw ista, że w tak krótkim okresie w ysunięto jedynie najw ażniejsze za gadnienia. Studium H um anistyczne zawdzięcza swe istn ien ie poparciu Sekretariatu KM PZPR, Prezydium MRN, a także m iejscowem u społeczeństwu oraz w ytrw ałej pracy członków Oddziału.
Dla uhum anistycznienia studentów Politechniki Częstochowskiej opracowano projekt w ykładów , przedstaw iony M inisterstw u Szkół W yższych i Politechnice C zęstochow skiej.
Poniew aż prace Oddziału znacznie się rozwinęły, rozszerzono agendy sekre tariatu w ybierając m gr B. Kubicką na drugiego sekretarza Oddziału. Z prac w K o
m isji R ew izyjnej zw olniono M. Sołdrowską ze wzglądu na jej studia w Krakowie, równocześnie zaś sam ustąpił z Towarzystw a mgr K. Kaczorowski, w ybrano w ięc n ow ą Kom isję, w składzie: mgr. A. Baranow ski (przewodniczący), m gr inż. S. P o spieszalski, mgr J. Chodemicka.
W roku 1958 odbyły się 4 zebrania Zarządu i 7 zebrań ogólnych z następu jącym i referatami: Adolf Baranowski, P ro b le m y społeczne w tw órczości Jana
N e r u d y ; Stanisław Pospieszalski, Zagadnienia k om pozy cji m o n u m e n ta ln e j; Jan
Prokop, Jak rozumieć poezję Przybosia?; H alina Szwarlik, K a z im ie rz P rze rw a-
- T e tm a je r jako powieściopisarz.
Podjęto rów nież w spółpracę z Tow arzystw em Popierania K ultury Regionalnej, głów n ie w pracach redakcyjnych nad tomem 4 Z ie m i c z ęsto c h o w sk ie j, tworząc zespół redakcyjny, który zgromadził i ocenił szereg prac, przekazując je następ nie do druku Towarzystwu Popierania Kultury Regionalnej.
W grudniu zorganizowano cykl w ykładów poświęconych S tan isław ow i W yspiań skiem u: Zenon K lem ensiew icz, Osobliwości ję zy k a W yspiań skiego; Iwo Gall,
A k t II „Akropolis” Stanisła wa Wyspiańskiego o d c z y ta n y ak to ro m na próbie;.
Józef Wójcicki, W yspia ński — .poeta tragiczny; Józef M ikołajtis, U wagi o w y s t a
w ieniu „S ędzió w” Wyspiańskiego w Częstochowie.
R ów nocześnie rozpoczęto prace organizacyjne w związku z Rokiem Słow ac k iego w Częstochowie oraz pogłębiono prace dotyczące Studium H um anistycznego i w ydania skryptów dla słuchaczy.
Tow arzystw o złożyło też w Prezydium MRN w niosek o budowę gm achu Biblioteki M iejskiej im. W. Biegańskiego, gdzie m ógłby znaleźć pom ieszczenie i Oddział C zęstochowski. W uwagach uzupełniających, przedstaw ionych w związku z obcho dem Tysiąclecia Państw a Polskiego i 750-leciem Częstochowy, złożono propozycję zorganizowania i przeszkolenia w zakresie potrzeb regionu kadry ludzi, którzy rozpoczęliby system atyczne badania przyrodnicze, geograficzne, historyczne, etn o graficzne i folklorystyczne. W tym celu należy przekazać Studium Humanistyczne W ydziałowi Kultury MRN. A rgum entowano w sposób następujący: przejęcie Studium nie pociąga za sobą dodatkowych kosztów, gdyż Studium już istnieje, ma pom ieszczenie w B ibliotece M iejskiej, unika jakichkolw iek zbędnych w yd at ków, nie ma obciążeń finansow ych i jest pod opieką W ydziału Kultury MRN, ponadto legitym uje się sprawną organizacją, dobrymi słuchaczami i kadrą do św iadczonych w ykładow ców , konsultow anych przez kierow nictw o naukowe Stu dium. Ażeby sprostać specyfice badań ziem i częstochow skiej, na dwuletnim do tychczas Studium należy stw orzyć co najm niej jeszcze jeden, trzeci rok specjali zacji, po której uzyskaniu absolw ent otrzym ałby odpowiednie uprawnienia.
Do najpow ażniejszych osiągnięć Oddziału należy zaliczyć zatw ierdzenie przez w ładze P olitechniki Częstochowskiej projektu uhum anistycznienia studentów tej uczelni. Osiągnięcie to jest niew ątpliw ą zasługą rektora J. K ołakowskiego. W roku akademickim 1958/1959 utworzono na Politechnice lektorat historii nauki (prowa dzony przez mgra J. M ikołajtisa) jako przedm iot kolokw ialny, a pierwszy w ykład, pt. W prow adzen ie do stu diów politechnicznych w zakre sie historii nauki, odbył się podczas inauguracji roku akademickiego.
Liczba członków Oddziału pod koniec roku spraw ozdawczego w ynosiła 23 osoby.
W roku 1959 rozszerzono akcję odczytową w m iejscow ych zakładach pracy, urządzono w ystaw y z okazji Roku Słow ackiego, kontynuow ano prace redakcyjne nad tom em 4 Ziemi częstochowskiej. Na w niosek mgra Z. M ikołajtisa Zarząd Oddziału w ystąpił z inicjatyw ą stw orzenia Społecznego K om itetu Obchodu 750-lecia Częstochowy w ramach M ilenium, a także utworzenia funduszu na akcję
naukow o-badaw czą i w ydaw niczą zw iązaną z przeszłością miasta.
W roku 1959 odbyła się uroczystość pierw szego rozdania św iadectw ukończe nia Studium H um anistycznego. Zebranych absolw entów , członków Towarzystwa i gości: I sekretarza KM PZPR S. Jędrasa, przewodniczącego Prezydium MRN T. K ow alskiego i dyrektora B iblioteki M iejskiej A. K łyka — pow itał kierownik Studium, podkreślając znaczenie Studium i pom yślnego ukończenia dw uletniej pracy w rozwoju tradycji kulturalnych Częstochowy. Ta impreza społeczna — jedyna tego rodzaju w Polsce — będzie kontynuow ana w latach następnych dzięki życzliw em u stosunkow i w ładz partyjnych i adm inistracyjnych miasta, dzięki w ykładow com i słuchaczom, którzy w oln y czas pośw ięcili pracy na S tu dium. Mgr J. Polakow ski w ygłosił w yk ład O znaczeniu nauk humanistycznych, m ów iąc o konieczności rew izji tradycyjnego pojm owania w artości nauk hum ani stycznych w św ietle now ych osiągnięć nauk przyrodniczych i techniki.
N astępnie kierow nik adm inistracyjny, m gr M. Czaja, składa sprawozdanie adm inistracyjne i finansow e. Na pierw szy rok Studium zapisało się 98 słucha czy, na drugi 43, ukończyło 28. Dochody z opłat w yniosły 18 000 zł, na pomoce naukowe, adm inistrację oraz urządzenie w ysta w y i sesji naukowej ku czci S łow ac k iego w ydatkow ano ponad 11 000 zł. Plan w ykładów zrealizowano prawie całko w icie.
Po rozdaniu św iadectw , w im ieniu ab solw en tów zabrał głos senior słuchaczy, K. Kozakiew icz. Przem ów ienie przewodniczącego Prezydium MRN zamknęło u ro czystość. Prof. J. M ikołajtis podziękow ał za poparcie udzielone Studium Humani stycznem u przez KM PZPR i Prezydium MRN.
Na uw agę zasługują częstochow skie obchody Roku Słowackiego. Publiczna sesja naukow a otworzyła uroczystości ogólnopolskie, zorganizowano w ystaw ę ku czci poety, cykle w ykładów publicznych itp. Szczegółow y przebieg uroczystości relacjonuje specjalna publikacja W Roku Słowackiego (wydaw nictw o „Śląsk” przyszło Tow arzystw u z życzliw ą pomocą), sfinansow ana dzięki poparciu prze w odniczącego Prezydium MRN T. K ow alskiego, kierow niczki W ydziału K ultury K. Broi, prezesa PSS „Jedność”, K. Luterka, i S. Piaścika oraz członków K om itetu W ydawniczego z dyr. H. Ujmą na czele.
D ziałalność naukowa w r. 1959 w yraża się liczbą 20 w ygłoszonych referatów i odczytów publicznych, a ponadto 17 zebraniam i Zarządu i ogólnymi. Referaty w ygłosili: W iesław Szym ański, W poło w ie dwudziestolecia. (O „K w a d r y d z e ”); Józef W ójcicki, D w ie miłości S łow ac kiego; Jan Polakowski, O znaczeniu nauk
h u m a n isty c z n y c h ; Maria Wojtczak, O Juliuszu S ło w a c k im ; Julian K rzyżanowski, Słowacki jako dramaturg-, S tefania M orzykowska, „Godzina m y ś li” w św ietle psychologii; Józef W ójcicki, Uwagi o w e r s y fik a c ji S łow ackiego; Józef M ikołajtis, Niepopula rny w ó d z ludu. (R zecz o J. Słowackim ); Jan Nepomucen Miller, Rodo w ó d społeczn y „Kordiana"; S tan isław W itold B alicki, Dzieje sceniczne „Mazepy";
Eugeniusz Sawrym ow icz, Nie znane szczegóły z życia i tw órczości Słowackiego; K azim ierz Wyka, Norwid o S ło wackim ; Z iem ow it M ikołajtis, S łowacki a te a tr
św ia to w y ; Marian Jakóbiec, Sło wacki i Słowiańszczyzna; Stefan Treugutt, Z p ro b le m a ty k i „Beniowskiego”; Bogdan Zakrzewski, Sło wacki w obe c W io sny Ludów;
P aw eł Hertz, Z w a r szta tu czyteln ika Słowackiego; Maria W ojtczak, S łowacki dla
współczesnych; Józef M ikołajtis, O wartości d r a m a tó w Słowackiego.
W roku 1960 głów ny nurt pracy obejm ow ał zakończenie obchodów Roku S ło
wackiego. Zorganizowano szereg odczytów publicznych: K azim ierz Wyka, Juliusz
S łowacki a współczesność; M ieczysław K otlarczyk, Nowoczesna in terpreta cja S ło wackie go w teatrze; Stan isław K olbuszew ski, O niektórych zjaw iskach sztuki literac kiej J. S ło w a c k ie g o ^ Józef M ikołajtis, Euzebiusz i Juliusz Słowaccy.
(Rozważania). Zamknięcie Roku Słow ackiego w Częstochowie u św ietn ił przyjazd
krakow skiego Teatru R apsodycznego z Beniowskim . Mgr J. W ójcicki w ykonał album pam iątkow y obchodów Roku Słow ackiego (zdjęcia — J. G aw roński i J. Świątek).
Oddział system atycznie inform ow ał m iejscow ą prasę o przebiegu obchodów Roku Słow ackiego.
Prócz odczytów rocznicowych w ygłoszono prelekcje: H enryk Czarniawski, Z rozw ażań nad tw órczością E. A b r a m o w śk ie g o ; Józef W ójcicki, K orespon den cja
K onopnickiej i O rzeszkow ej z w y b itn ie js z y m i pisarząmi polskim i i obcymi.
W ygłoszono 7 odczytów literackich w e w siach częstochow skich (O S łow ackim ,
Ludow ość w twórczości Mickiewicza, Postać Lenina w literaturze polskiej i ś w i a t o w e j, Konopnicka w ś ró d ludu): w Cykarzewie, W rzosowej, H ucie Starej, M ału-
sach W ielkich, Janowie, M stow ie, Piasku, Lgocie Górnej. Prelegentam i b yli człon k ow ie Oddziału, nauczyciele liceów częstochowskich: Elżbieta C ichla-Czarniawska, Edmund Łągiew ka i Czesław Gocyła.
W Radomsku w ygłoszono 4 referaty: Elżbieta Cichla-Czarniaw ska i Z bigniew Żmigrodzki, O poezji współczesnej; W łodzimierz Błaszczyk, Archeologia a nauki
humanistyczne; Józef M ikołajtis, O wartościach d ra m atów Słowackiego; Leon J e
lonek, Życie i tw órczość F r y d e r y k a Chopina i Ignacego Padere wskiego.
W Kłobucku otwarto 10 X II Ośrodek Odczytowy w ykładem Józefa M ikołaj- tisa O warto ści d ra m atów Słowackiego. Poza tym w dniach 13—20 X II prelekcje w ygłosili: Czesław Erber, Życie i tw órczość Chopina; Gotfryd Pyka, O literaturze
konspiracyjn ej; Ziem owit M ikołajtis, O te atrze dalekowschodnim . We w si Lgota
Górna odczyt Konopnicka w ś ró d ludu w y głosił Czesław Gocyła.
W 50-lecie śm ierci M arii Konopnickiej, w porozum ieniu z W ydziałem Kultury MRN, zorganizowano uroczysty w ieczór z referatem A dolfa Baranow skiego o życiu i tw órczości poetki.
D zięki staraniom Oddziału rozpoczęło czwarty rok pracy Studium H um ani styczne, liczące 70 słuchaczy.
Funkcję sekretarza Zarządu objął Cz. Gocyła. Ilość członków Oddziału w zro sła z 28 do 32 osób.
Rok 1961 —- to dalsze prace nad w ydaniem publikacji W Roku Słowackiego (objętość 14,5 arkusza), prowadzenie Studium Humanistycznego, organizacja Ośrod ka O dczytowego w Kłobucku i praca naukowa członków Oddziału. R eferaty w y głosili: Edmund Łągiew ka, Praca piśmienna w szkole średniej; Gotfryd Pyka,
Uwagi na marginesie bibliografii pow stania warszawskiego; Ziem owit M ikołajtis, Uwagi nad dramaturgią J. Słowackiego; W incenty Danek, Uwagi o „Zygm un tow - skich czasach” Kraszewskiego; Elżbieta C ichla-Czarniaw ska, Współczesna poezja polska; Czesław Gocyła, Echa pow stania styczn iow ego w tw órczości Marii D ą brow skiej; S tan isław Pospieszalski, Sztuka, rzemiosło, formalizm. Aktualność idei Norwida.
W Ośrodku O dczytowym w Kłobucku (obejm ującym Krzepice, Łobodno, Przy stajń, Złochowice, W alenczów, Zagórze) w ygłoszono 20 prelekcji, powtarzając niektóre odczyty, ale też dając w iele z u p e ł n i e nowych i różnorodnych tem atów z dziedziny architektury nowoczesnej, m alarstw a francuskiego, m uzyki rom an tycznej, prehistorii: Ziem owit M ikołajtis, T ea tr Wschodu (c. d.) i O teatrze r o
m a n tyc zn ym ; W łodzimierz Błaszczyk, Pradzieje zie m i często chow skie j i zie m i kłobuckiej; A dolf Baranowski, O Marii Konopnickiej; Gotfryd Pyka, Polska literatura okupacyjna; Czesław Erber, O F r yd er yk u Chopinie; Stan isław P osp ie
szalski, O architektu rze organicznej Wrighta; Czesław Erber, Chopin: tw órczość
S ło w a c k im; Czesław Erber, O n ow oczesn ym m alarstw ie francuskim i O polskiej m u zyce rom an tyczn ej.
W Bibliotece w Radomsku wygłoszono 8 odczytów z zakresu historii literatury i teatru (prelegenci: Ziemowit Mikołajtis, Elżbieta Cichla-Czarniawska, Leon Jelonek, Henryk Czarniawski, Józef Mikołajtis).
Ponadto urządzono w Kłobucku i w Radomsku, wespół z Muzeum Regional nym, skromną wystawę archeologiczno-przyrodniczą oraz, we własnym zakresie, wystawę autografów Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego.
Oddział prowadzi rozmowy w sprawie zorganizowania punktu konsultacyjnego dla doktorantów przy Studium Humanistycznym, pod opieką krakowskiej Wyż szej Szkoły Pedagogicznej.
W roku sprawozdawczym 1961 odbyło się 12 zebrań Zarządu i tyleż ogólnych. Liczba członków nadal wynosi 32 osoby.
W zakresie spraw wydawniczych przystąpiono do prac nad tomem 2 „Prac Literackich Członków Oddziału Częstochowskiego Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”. Uzyskano przydział papieru; został on zakupiony z do tacji przewodniczącego Prezydium MRN, T. Kowalskiego. Do Komitetu Redakcyj nego weszli: J. Mikołajtis, A. Baranowski, J. Wójcicki, Z. Mikołajtis.
Nawiązano porozumienie z Czechosłowackim Ośrodkiem Kulturalnym w War szawie, który zorganizuje kilka wykładów dla Studium Humanistycznego.
Na 5-lecie Oddziału przygotowuje się sesję naukową w 250 rocznicę urodzin J. J. Rousseau, cykl wykładów publicznych, wystawę oraz wydanie pracy zbioro wej Rousseau a kultura polska.
Józef Mikołajtis
ODDZIAŁ CIESZYŃSKI (1959)
Jednym z najmłodszych w 75-leciu Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza jest Oddział w Cieszynie. Za datę powstania Oddziału trzeba uznać 5 XI 1959, kiedy na zebraniu organizacyjnym spośród nauczycieli-polonistów, bibliotekarzy i miłośników literatury wybrano Zarząd, ukonstytuowany tego samego dnia i pełniący funkcje do chwili obecnej: mgr F. Zahradnik (przewodni czący), mgr M. Jaworski (zastępca przewodniczącego), mgr J. Gielata (sekretarz), mgr J. Sutkowska (skarbnik); L. Brożek, mgr K. Gołębiowski, mgr B. Orszulik, E. Rosner (członkowie Zarządu).
Za potrzebą powołania w Cieszynie Oddziału Towarzystwa Literackiego przemawiało wiele istotnych względów: stosunkowo liczne grono nauczycieli-polo nistów i miłośników literatury nie miało szerszych możliwości wymiany doświad czeń, przedyskutowania aktualnych zagadnień z zakresu literatury; wiele rocz nic o charakterze historycznoliterackim, obchodzonych nie tylko w Polsce, ale i za granicą, mijało w środowisku cieszyńskim bez echa, gdyż nie było instytucji, która by organizowała okolicznościowe wykłady. Polskie Towarzystwo Histo ryczne w Cieszynie poruszało na swoich zebraniach jedynie regionalną tematykę.
O potrzebie powołania tu Oddziału Towarzystwa Literackiego świadczy i fakt, że na inaugurujący działalność Oddziału wykład Czesława Zgorzelskiego O liryce S ło wackiego (4 XII 1959) przyszło około 200 osób. Średnia frekwencja na następnych wykładach wynosi około 80 słuchaczy.
Oddział w Cieszynie skupia 30 członków, ale rozwinięcie ponownej akcji propagandowej, popartej konkretniejszą niż w stadium organizacyjnym dzia
