Społeczne nierówności edukacyjne

Marta Zahorska Marta Zahorska

Społeczne nierówności Społeczne nierówności

edukacyjne (SNE) yj ( )

Społeczne nierówności edukacyjne

• Przez SNE rozumiem występujące zależności pomiędzy pochodzeniem społecznym, czyli pomiędzy pochodzeniem społecznym, czyli statusem społeczno-ekonomicznym rodziców (SES), a osiągnięciami w karierze szkolnej (SES), a osiągnięciami w karierze szkolnej ucznia.

• Wskaźnikami tych osiągnięć są :

• Wskaźnikami tych osiągnięć są :

1

Czynniki wpływające na SNE Czynniki wpływające na SNE

• kształt systemu edukacyjnego - selekcyjny

otwarty - otwarty

• rozpiętości społeczno-ekonomiczne

• inne

Sytuacja Polski Sytuacja Polski

• Wysokie i rosnące zróżnicowanie materialne:

>enklaw biedy i bogactwa y g

>szczególnie zła sytuacja materialna rodzin wielodzietnych

rodzin wielodzietnych

Otwarty i przyjazny” system szkolny który nie

• Otwarty i „przyjazny” system szkolny, który nie stwarza wysokich barier selekcyjnych przy

przechodzeniu na wyższe etapy edukacji przechodzeniu na wyższe etapy edukacji

SES a kariera szkolna SES a kariera szkolna

• Status społeczno–ekonomiczny jest

najsilniejszym predyktorem kariery szkolnej ucznia

• Powszechność oddziaływania SES. Nie ma y kraju, w którym by te zależności się nie

pojawiały. Choć są takie, w których są one

znacząco mniejsze i takie, w których są większe

• Istotnym czynnikiem jest stopień rozpiętości wIstotnym czynnikiem jest stopień rozpiętości w podziałach społecznych

Społeczne czynniki różnicujące kariery szkolne

• Analizy zróżnicowania wyników na podstawie egzaminów zewnętrznych w szkołach

podstawowych i gimnazjach

• Badania R. Dolaty wskazują, że edukacja y ją j szkolna przynosi nasilenie nierówności (!) miasto-wieś. Gimnazjum jedynie utrwala

nierówności ze szkoły podstawowej. Ponadto w miastach, zwłaszcza dużych, następuje proces różnicowania gimnazjów i zjawisko to ma silną, wzrostową dynamikę

Słabi uczniowie Słabi uczniowie

J t t k 20% ió i j t t

• Jest to grupa ok. 20% uczniów i jest to grupa znacząca

• Cechy społeczne i miejsca zamieszkania:

niski SES rodziców

• Przedstawiciele tej grupy społecznej są

rozrzuceni po całej Polsce ale są też w

rozrzuceni po całej Polsce, ale są też w

Polsce „zagłębia” biedy, które pokrywają

się z zagłębiami” złych stopni i to zarówno

się z „zagłębiami złych stopni i to zarówno

na wsi, jak i w miastach

Realizacja obowiązku szkolnego Realizacja obowiązku szkolnego

Z d i fi j l t t t k b i k

• Zgodnie z oficjalną statystyką obowiązek szkolny jest realizowany w pełni

Z t ż i NIK HFP C ł i k t ó

• Zastrzeżenia NIK, HFPraw Człowieka, autorów badań socjologicznych (prof. B. Fatyga)

dotyczące niewiarygodnej statystyki (badania z dotyczące niewiarygodnej statystyki (badania z 2000)

• Różnice pomiędzy danymi podawanymi

• Różnice pomiędzy danymi podawanymi

oficjalnie przez szkoły, a ustaleniami badaczy bywały dziesięciokrotne (!)

bywały dziesięciokrotne (!)

• Brak badań aktualnych

Czynniki wpływające na gorsze wyniki dzieci z biednych rodzin

• Opóźnienia rozwojowe wynikające z niedożywienia lub nieodpowiedniego y p g żywienia

• Zaburzenia pamięci wywołane stresem

• Zaburzenia pamięci wywołane stresem

• Niedostateczna opieka lekarska

• Poczucie gorszej wartości Brak mot acji do na ki

• Brak motywacji do nauki

Odtwarzanie kręgów biedy Odtwarzanie kręgów biedy

Bi d P l t d i k ”

• „Bieda w Polsce ma twarz dziecka”

• Dzieci do lat 14 stanowią ok. 30% zbiorowości

ż j j k j bó t i

żyjącej w skrajnym ubóstwie

• Największy zasięg ubóstwa występuje w d i h i l d i t h

rodzinach wielodzietnych

• Dzieci te nie uczęszczają do przedszkoli

• Dzieci te mają problemy z nauką

• Polska należy do grupy krajów OECD, w których najtrudniej wyrwać się z kręgu biedy

(badania Profit – Warzywoda-Kruszyńska)

Scholaryzacja przedszkolna w Polsce i w Europie

• Odsetek dzieci w wieku 4 lat uczęszczających do przedszkola w większości krajów

europejskich wynosi ok. 80%

• Polska należy do krajów o najniższych y j j y

wskaźnikach „uprzedszkolnienia” (ok. 40%

czterolatków)

• Ogromne różnice miasto-wieś. Miasta – 60%, wieś – 20%

wieś 20%

• Pozytywne zmiany ostatnich 2 lat

SZKOLNICTWO

PONADGIMNAZJALNE

k ł ól k t ł k 40 %

• szkoły ogólnokształcące - ok. 40 % absolwentów gimnazjów,

• technika 30% technika 30%,

f 8%

• licea profilowane 8%,

• zawodowe szkoły zasadnicze 14%.

Społeczne selekcje uczniów Społeczne selekcje uczniów

W b kół ió i

• Wybory szkół przez uczniów są związane z ich pochodzeniem społecznym.

Większość szkół jest więc dość jednolita pod względem społecznym

• Specyfika liceów ogólnokształcących – ten

• Specyfika liceów ogólnokształcących – ten typ szkół jest zróżnicowany społecznie, są też bardzo zróżnicowane pod względem

też bardzo zróżnicowane pod względem

poziomu nauczania

Konsekwencje „otwartości”

szkół średnich i wyższych

• Nieporównywalność świadectw i Nieporównywalność świadectw i

dyplomów. Ważny nie typ szkoły, ale konkretna szkoła

konkretna szkoła

• Brak powiązania z rynkiem pracy

Wnioski (1) Wnioski (1)

S k l i t P l ż ł k

Szkolnictwo w Polsce przeżyło ogromny szok transformacyjny i jest nadal w trakcie

modernizacji.

modernizacji.

Sukcesy ostatnich lat to wydłużenie okresu nauki obowiązkowej, upowszechnienie szkół ą j

maturalnych, działania na rzecz upowszechnienia przedszkoli.

Te zmiany o charakterze organizacyjnym są jedynie warunkiem wstępnym dla realnych jedynie warunkiem wstępnym dla realnych działań na rzecz wyrównania szans

edukacyjnych.

Wnioski (2) Wnioski (2)

b k ó t H d St t E l H d

• brak programów typu Head Start, Early Head Start, Starting Strong, nakierowanych na

ułatwienie startu małym dzieciom żyjącym w ułatwienie startu małym dzieciom żyjącym w trudnych warunkach

• szkoły nie są oceniane za sukcesy w pracy z y ą y y

„trudnym” uczniem, a przede wszystkim za wyniki w testach

pomoc kierowana na rzecz słabych uczniów jest

• pomoc kierowana na rzecz słabych uczniów jest mało skuteczna

• brak programów oferujących pomoc szkołom

• brak programów oferujących pomoc szkołom pracującym w szczególnie trudnych

środowiskach

Wnioski (3) Wnioski (3)

• Polska weszła w okres spowolnienia gospodarczego. Grozi ono ponownym

g p g p y

poszerzeniem środowisk biedy

• Istnieje konieczność ustanowienia

• Istnieje konieczność ustanowienia

programów ochronnych dla najmłodszych, ó

poszerzenia pomocy socjalnej szkół i

wzmocnienia jej skuteczności. j j