Andrzej F. Dziuba
”Einführung in die Geschichte der
Moraltheologie”, Karl-Heinz Kleber,
Passau 1985 : [recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 27/1, 286-289
N ależy z ogromnym zadawalaniem powitać pojaw ienie się tak cen
nego opracowania, w yd aje się, że znaczącego taikże iw św iatow ym
obrazie bibliografii historii teologii moralnej. Tu nasuw a się pytonie 0 .potrzebę choćby skrótowego streszczenia w języku obcym zaw ar
tych przem yśleń i
wyników
badawczych. W ydaje się także, iż zaprezentow any szkic może stanorwać podstawę dalszych udoskonaleń i ba dań szczegółowych, opartych zwłaszcza o szerszą bazę źródłową oraiz literaturę przedmiotu. Szkic ks. Prysamomlta craz teksty ks. Marcola 1 o. Wichrowicaa stanow ią ceniną pomo.c dydaktyczną dla zajęć z za kresu historii teologii moralnej. Także mogą służyć jako podisibawowe wprowadzenia w szczegółow e studia, które niejednokrotnie podejmo w ane są w ramach prac dyplom owych w ATK czy KUL.
W yrażając wdzięczność autorowi oraz w spółautorom należy żywić nadzieję, że stasuinkowo/ szybko zostanie wydana w ersja bardziej d o skonała, która może zasłużyć na przekład i jej udoistępnienie bada czom innych kręgów językowych.
A n d rzej F. Dziuba
Karl-Heinz K 1 e b e r, Einführung in die Geschichte der Mo
raltheologie, Passavia Universitätsverlag, Passau 1985, ss. 98.
Badania nad (przeszłością teologii moralnej są stosunkowo nowym działem w iedzy teologicznej, choć zdobywającym soibie coraz w yraźniej należne m iejsce. Na obecnym etapie koncentrują się one riaczej na m onograficznych studiach poświęconych w ybitnym postaciom,, intere~ sującym ideom czy Sizczególnie znaczącym centrom badań naukowych lub pracy .dydaktycznej. Są zatem jeszcze niezbyt zdolne do bardziej ogólnych i pełnych syntez obejmujących ..dłuższe w ycinki dziejów, a tym bardziej do nakreślenia całości .historii teologii m oralnej. Można jednak już zaobserwować pierwsze mniej łub bardziej udane próby w tym zakresie. ,W serii tych .poszukiwań należy um ieścić prezentowane studium
kierownika katedry teologii
moralnej na
U niw ersytecie w Passau, ks.prof. dr. hab. Karla-H einza Klebara. Autor znany jest zwłaszcza z dwóch obszernych studiów: De p a rv ita te m ateriae in sexto. Ein B eitrag
zur G eschichte der katholischen M oraltheologie (Verlag Friedrich Pu
stet, Regensburg 1971), G erech tigkeit als Liebe. Die M oraltheologie
H erkulan Oberrauchs OFM (1728—-1808) (Paitmos Verlag, Düsseldorf
1982) oraz licznych artykułów z zakresu historii teologii moralnej. Autor tak w tytu le jak i w e w stępie św iadom ie traktuje sw e opra
[ 1 9 ] R E C E N Z JE 2 8 7
cow anie jako szkic, zw łaszcza o przeznaczeiimi dydaktycznym. Ma ono być pomocą studentom oraz początkującym badaczom. Można już na w stępie porwiedaieć, iż treść także odpow iada tyim w łaśnie założeniom, i to równiież od strony form alnej.
Całość książki memiiieckiego badacza otw iera spis treści pozbawiony jednak num eracji stron (s. 4—5) oraz słow o wstęipne autora (s. 6). W łaściw y korpus treściow y podzielony został na dwiiie grupy zagad nień, które z kolei dzielą się na d alsze bardiziej szczegółowe poddziały. Jako cenny dodatek szkic KLelbera zam yka indeks osobowy (s. 83—89) oraz indeks rzeczowy (s. 89—98). To uzupełnienie jest istotną pomocą w gąszczu nazwisk, a także ułatw ia odszukanie interesujących k w estii na określonym etapie dziejów teologii m oralnej. Jest to tym cenniej sze, że indeksy ow e znajdują się, jak wspom niano w yżej, w dziele o przeznaczeniu akademickim.
Pierw szy blok tem atyczny dotyczy historyczno-teologiczinyoh podstaw dziejów 'teologii m oralnej (s. 7—>35). Autor po krótkich uwagach w stęp nych w skazuje, iż teologia m oralna jest w sw ych zasadniczych zrębach oparta- na ludziach i dlatego jest zarazem w pew nym sensie uzależnio n a od ich hisitoryeznośei. Jest faktem przemiijalność pokoleń ludzkich, generacji, w sensie lich staniu fizycznego. Stąd też teologia m oralna w y maga w płaszczyźnie naukowej określonej system atyzacji. Ważna jest sama św iadomość raingi jej ujęcia historycznego:, czy raczej jej historii. Oczywiście, jak zauważa autor, w płaszczyźnie naukowej badań nad przeszłością tej dyscypliny w jej historycznym w ym iarze niektóre m o- ralno-teologiczne pozycje m uszą ulec pewnej rew izji i być jakby przedstawione w noiwym św ietle przy pomocy nowszych narzędzi m e- todołogiczno-formiatoiych. Nie można pominąć w tej świadomości te ologii m oralnej w jej historycznej drodze i 'Kościoła jako pielgrzym u jącego ludu Bożego Nowego Przymierza osiaidzonego na podstawach Starego. W takim środowisku dzieje teologii m oralnej nabierają fak tycznych w ym iarów teologicznych o ukierunkowaniu zbawczym.
Po tych uwagach metodołogiczno-hisfcoryezinych Kleber w drugim bloku treściow ym podejm uje próbę ukazania dziejów teologii m oralnej '(;s. 36—77). Po krótkim w stępie całość historii tej dyscypliny dzieli na <pięć okresów: biblijne fundam enty, okres patrystycznego rozwoju, scholastyka, potrydencika poprawność i czas od O św iecenia do ekspan sji Kościoła w czasach współczesnych. Interesujące jest, że autor w każdym z w ym ienionych okresów Eaisadniiczo system atyzuje przedsta w iane kw estie do trzech gnup w skazujących na -nurt system atyczny, kazu,istyczny i ascetyczno-m istyczny. Oczywiście -w poszczególnych eta pach przybierały one zróżnicowane formy, choć zdaniem Klebera, m o żna je ostatecznie sprowadzić w łaśnie do tych trzech ukienuinkowań. Zauważyć można w przedstawionym obrazie, iż preferencja tych nur
tów była także różnorpdna. Na przykład w okresie potryden-ckim kazuistyka stała siię wiręoz katedrą teologii moralnej (poir. s. 66—70).
Zaprezentowany przez K lebera obraz dziejów teologii m oralnej tchnie -ogromnym dynamizmem, trudnym do objęcia w. tak krótkim i schem a
tycznym szkicu. Autor próbuje wskazać na w ielość postaci, a zw ła szcza różnorodność przeplatających się prądów rozwoju m yśli teologi- czino-moralnej. Dynamizm ten wskazuje, iż teologia m-oiralna na p rze
strzen i swych dziejów była blisko życia, blisko człowieka i jego pro
blem ów pozytywnych jak i negatywnych. Teologia m oralna b yła blisko pielgrzym ującego ludu Bożego. Zatem i badania jej dziejów nie są obojętne dla życia, dla realiów św iata i człow ieka współczesnego w y chylonego ku przyszłości także ziem skiej.
Szkic niem ieckiego badacza jest cennym wprowadzeniem w studium historii (teologii moralnej, ciekawym pod względem ujęcia. Próba do szukiw ania się w całych dziejach tej dyscypliny -trzech głów nych nur tó w w niektórych m iejscach powoduje zbyt daleko idące schem aty kw alifikacyjne określonych autorów czy ich m yśli. Z drugiej strony jest to zabieg ciekawy pod względem sysitematy.zacyjnym. W obrazie Klebera w ydaje się niem al oczyw iste, że te trzy nurty można bardzo łatw o wyodrębnić, ale nasuw a się pytanie, czy tylko te trzy, czy nie powoduje to pew nego zubożenia, a czasem naw et zbyt daleko idącej schemaityzacji. Są to rodzące się pytaniia przy lekturze dzieła Klebera. Trzeba jednak powiedzieć, że autor prezentowaine próby przeprowadza w sposób krytyczny a zarazem i pozytywny. N ie ezyini, jak mio-żna by powiedzieć, gwałtu na poszczególnych autorach czy ich m yślach, pr,zez w tłoczenie ich na siłę do określonych, z góry zaplanowanych grup
czy schematów.
-Podział dziejów teologii moralnej zaprezentowany pnzez Klebera od powiada jednej ze szkół w tej m aterii. Idzie tu o zaliczanie lufo -po m ijanie problem atyki biblijnej w całokształcie w izji historii tej dy scypliny. O czyw iście zawsze istnieje świadomość rangi tzw. etyki bi blijnej, istn ieje natom iast różnica zdań co do ścisłego zaliczania jej do historii. Kleber opowiada się w tym względzie za mp. G. Ange- lini—A. Val'secchi, Disegno storico della teologia m orale (Edizfcinii De- honiane Bologna 1972).
Z racji objętości oraz charakteru niem iecki badacz stosuje wybiórczy dobór autorów, na których wskazuje, czy których bliżej prezentuje. Zasadniczo można powiedzieć, że wspom ina w szystkich bardziej zna czących moralisltów poszczególnych okresów. -Można jednak odnieść' wrażenie, że w pew nym sensie preferuje autorów kręgu języka n ie m ieckiego. Trzeba jednak dodać, że sięga w kreśleniu obrazu dzie jów teologii moralnej obficie do -równoległych dziejów m yśli filozo ficznej czy ogólnych historii, zwłaszcza historii kultury. Pozwala to
[ 2 1 ] R E C E N Z JE 2 8 9
na pełniejsze osadzenie i zrozumienie wlielu szczegółow ych kw estii, a także i całokształtu drogi teologii moralnej.
Trudno nie wspom nieć jeszcze o w artości pierwszego bloku tego opracowania. Ważnym bowiem elem entem jest sam a św iadom ość wa<gi badań nad d ziejam i teologii moralnej. Autor w interesujący sposób dzieli isdę z czytelnikam i tyimi odczuciami. W skazanie ma sens w idzenia historycznego dynam izm u każdej dyscypliny teologicznej jest istotnym zabiegiierń meitadołogiicanym. Pielgrzym ujący lud Boży jest nosicielem dziejów teologii m oralnej, jest w spólnotą ztoalwczą, ale w ziem skich realiach czasu, m iejsca i przestrzeni. Teologia m oralna w kontekście sw ej historyczności m usi m ieć swoją historię, którą warto studtawać, którą warto uprawiać i która uczy teraźniejsizości w całokształcie ogól noludzkich w artości.
Mając ma w zględzie całość dzieła w arto jeszcze w skazać na inne elem enty. Bibliografia zaprezentowana w przypisach sprowadza się do
podstaw owych dzieł traktujących o prezentowanych zagadnieniach.
Autor w m inim alnym stopniu sięga do tek stów źródłowych. Sama zaś form a przypisów isitosumkowo dokładna budzi jednak pewne w ątpli w ości. Brak na przykład konsekw encji w form ie wskazyw ania, przy pierwszym powołaniu się na dane dzieło, iż nsfleży ano do znanej serii S tu dien zu r G eschichte d er katholischen M oraltheologie (por. s.
11, ■ 18, 21). Zbędne jest .powtarzanie obszernych tytu łów przy kolej
nym odw oływaniu się do tego sam ego dzieła (por. s. 66, 69, 74). Są
to jednak zdecydow anie minimalnie uchybienia czy niedokładności, k tó re nie w pływ ają na czytelność i operatywność przypisów.
Opracowanie KadLa-Heinza KHebera stanow i cenne wprowadzenie do studiów historii tedlogiS moralnej i wiinnjo zająć należne m iejsce w całokształcie prób opracowania syntezy daiejów tej dyscypliny. Autor ukazał dynamikę historii w interesującej formie, ukierunkowując ca łość jako pomoc dydaktyczną w studiaoh uniwersyteckich. Kletoer uka zał się jednocześnie jako znany specjalista pogłębiający system atycz nie sw e kom petencje w zakresie baidań nad historią teologia moralnej. Obecne opracowanie może stanow ić w prow adzenie do bardziej po- głęhionych prób szerszego studium, którego diągle brak. Wyrażając wdzięczność autorowi oraz w ydaw nictw u należy żyw ić nadzieję, iż n ie bawem ukażą isię dalsze prace profesora teologii m oralnej z Passau.
A n d rzej F. Dziuba
