URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU
Wrocław 2003
OBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH
Kreska (-) - zjawisko nie wystąpiło.
Zero: (0) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,5;
(0,0) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05.
Kropka (.) - zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych.
Znak x - wypełnienie pozycji jest niemożliwe lub niecelowe.
Znak # - oznacza, że dane nie mogą być opublikowane ze względu na ko
nieczność zachowania tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej.
„W tym” - oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy.
Przy publikowaniu danych US prosimy o podanie źródła.
URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU
f/\20Ó2\
iStflün
L NARODOWY SPIS ) W^OWSZECHSy/
53-rt'
SYSTEMATYKA I CHARAKTERYSTYKA GOSPODARSTW ROLNYCH
2002
WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE
WROCŁAW 2004
ZESPÓŁ REDAKCYJNY URZĘDU STATYSTYCZNEGO WE WROCŁAWIU
PRZEWODNICZĄCY Elżbieta Małecka REDAKTOR GŁÓWNY Helena Polak
CZŁONKOWIE
Sławomir Banaszak, Maria Czekaj, Krystyna Kalichowicz, Wiesława Mazur, Alina Mieszczakowska, Marek Obrębalski, Halina Woźniak, Małgorzata Wysoczańska, Andrzej Żurakowski
SEKRETARZ Halina Urbanek
REDAKTOR TECHNICZNY Irena Makiej
Opracowanie publikacji
Krystyna Kowal, Małgorzata Pilecka, Halina Urbanek
Przetwarzanie danych
Wydział Informatyki pod kierunkiem Marii Pachołek
Skład komputerowy i grafika
Monika Lichota, Leszek Łukaszewicz
Druk i oprawa: Urząd Statystyczny we Wrocławiu - Wydział Poligrafii 59-220 Legnica, ul. Jaworzyńska 65
Szanowni Państwo
Miło mi przekazać Państwu kolejną publikację zawierającą wyniki Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w dniach 21 maja - 8 czerwca 2002 r. łącznie z Narodowym Spisem Powszechnym Ludności i Mieszkań 2002.
Opracowanie prezentuje gospodarstwa rolne poprzez charakterystykę użytkowników gospodarstw, rodzaju prowadzonej działalności, celu produkcji, wartości rolniczej produkcji sprzedanej według grup obszarowych, form własności, skali upraw, natężenia chowu zwierząt, zasobów pracy w rolnictwie oraz wielkości ekonomicznej gospodarstw.
Niektóre dane z tego zakresu prezentowane są również w układzie powiatowym.
Publikacja składa się z uwag metodycznych i części analitycznej ilustrowanej wykresami oraz części tabelarycznej. W uwagach przedstawiono zakres i tematykę spisu rolnego, zasady spisywania i grupowania danych a także ważniejsze definicje i pojęcia obowiązujące w spisie rolnym.
Oddając do rąk Państwa to opracowanie mam nadzieję, że okaże się ono przydatne dla szerokiego kręgu odbiorców. Jednocześnie dziękuję Wszystkim osobom i instytucjom uczestniczącym w przygotowaniu i przeprowadzeniu Powszechnego Spisu Rolnego oraz w opracowaniu jego wyników.
DYREKTOR
Urzędu Statystycznego we Wrocławiu
Elżbieta Małecka
Wrocław, luty 2004 r.
SPIS TREŚCI
Strona
PRZEDMOWA... 3
UWAGI METODYCZNE... 6
UWAGI ANALITYCZNE... 17
Ogólna charakterystyka gospodarstw rolnych... 17
Użytkowanie gruntów... 22
Powierzchnia zasiewów... 27
Zwierzęta gospodarskie... 35
Wyposażenie gospodarstw w środki produkcji... 43
Nawozy i środki ochrony roślin... 47
Wydatki, zadłużenia i spłata kredytów... 48
Dochody gospodarstw... 50
Pracujący w rolnictwie... 51
TABLICE
Gospodarstwa rolne według form własności i grup obszarowych użytków rolnych...
Gospodarstwa rolne według form własności...
Charakterystyka gospodarstw rolnych...
A. Informacje ogólne...
B. Użytkowanie gruntów i powierzchnia zasiewów...
C. Zwierzęta gospodarskie...
D. Wyposażenie gospodarstw w środki produkcji...
E. Nawozy i środki ochrony roślin...
F. Wydatki, zadłużenia i spłata kredytów...
G. Dochody gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego...
H. Pracujący w gospodarstwach indywidualnych...
Gospodarstwa rolne według grup obszarowych użytków rolnych, podregionów i powiatów...
Gospodarstwa indywidualne prowadzące działalność rolniczą według osoby kierującej, podregionów i powiatów...
Gospodarstwa rolne według poziomu wykształcenia rolniczego osoby kierującej, podregionów i powiatów...
Gospodarstwa rolne według czasu prowadzenia gospodarstwa przez użytkownika / osobę kierującą, podregionów i powiatów... ...
Gospodarstwa rolne prowadzące rachunkowość rolną według grup obszarowych użytków rolnych, podregionów i powiatów...
Gospodarstwa rolne według prowadzonej działalności gospodarczej, podregionów i powiatów ....
Gospodarstwa rolne według przyczyny zaniechania prowadzenia działalności gospodarczej, podregionów i powiatów... ...
Gospodarstwa indywidualne według dochodów gospodarstw domowych, podregionów i powiatów...
Tablica Strona
1 55
2 56
3 57
3 57
3 64
3 80
3 94
3 104
3 106
3 110
3 111
4 112
5 114
6 120
7 124
8 128
9 132
10 136
11 140
-4-
SPIS WYKRESÓW I MAPEK
Numer Struktura gospodarstw rolnych według celu produkcji... I Struktura gospodarstwa według wykształcenia rolniczego osoby kierującej... II Struktura powierzchni gruntów w gospodarstwach rolnych... III Liczba gospodarstw rolnych i powierzchnia użytków rolnych według grup obszarowych
użytków rolnych... IV Gosporadstwa rolne oraz średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych I
według powiatów... (mapka) Struktura gospodarstw i pogłowia bydła według skali chowu bydła... V Struktura gospodarstw i pogłowia krów według skali chowu krów... VI Struktura gospodarstw i pogłowia trzody chlewnej według skali chowu trzody chlewnej... VII Struktura gospodarstw i pogłowia loch według skali chowu loch... VIII Struktura gospodarstw i pogłowia owiec według skali chowu owiec... IX Struktura gospodarstw i pogłowia koni według skali chowu koni... X Struktura stada drobiu kurzego według grup produkcyjno-użytkowych... XI Struktura gospodarstw rolnych według wyposażenia w siłę pociągową... XII Struktura ciągników według mocy silnika... XIII Liczba gospodarstw o powierzchni powyżej 1 ha UR. które poniosły wydatki inwestycyjne na
zakup środków trwałych... XIV Liczba gospodarstw o powierzchni powyżej 1 ha UR, które poniosły wydatki na bieżącą
produkcję rolniczą... XV Struktura gospodarstw domowych związanych z rolnictwem według głównego źródła
dochodów... XVI Struktura pracujących w gospodarstwach rolnych według płci... XVII Struktura pracujących w swoich gospodarstwach rolnych według grup obszarowych użytków
rolnych... XVIII Struktura użytkowników gospodarstw rolnych wnoszących wkład pracy w gospodarstwa
według wieku... XIX
WOJEWÓDZTWO DOLNOŚLĄSKIE NA TLE WOJEWÓDZTW I KRAJU
Struktura gospodarstw rolnych według form i własności i własności użytków rolnych... XX Średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych oraz gospodarstwa rolne II
prowadzące i nieprowadzące działaności rolniczej... (mapka) Gospodarstwa rolne prowadzące i nie prowadzące działalności gospodarczej oraz według
zaniechania prowadzenia działalności rolniczej... XXI Gospodarstwa domowe z użytkownikiem gospodarstwa rolnego według głównego źródła
dochodu... XXII Gospodarstwa rolne według poziomu wykształcenia rolniczego i czasu prowadzenia
gospodarstwa przez osobę kieruj ącą... XXIII III Gospodarstwa indywidualne według osoby kierującej ... (mapka)
Strona 20 22 24 24
26 37 38 39 40 41 41 42 43 44
48
49
50 52
52
53
142
142
143
143
144
144
UWAGI METODYCZNE
Wprowadzenie
Dane zawarte w publikacji opracowano na podstawie wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2002.
Powszechny Spis Rolny oraz Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań zostały przeprowadzone na terenie całego kraju w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 r. (według stanu w dniu 20 maja 2002 r.
0 godz. 2400) zgodnie z poniższymi ustawami:
- z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r. (Dz. U. z 2000 r., nr 1 poz. 1) z późniejszą zmianą (Dz. U. z 2000 r., nr 93, poz. 1026),
- z dnia 9 września 2000 r. o powszechnym spisie rolnym w 2002 r. (Dz. U. z 2000 r., nr 99, poz. 1072), - z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r., nr 88, poz. 439) z późniejszymi
zmianami.
W powyższych aktach prawnych określono termin i zakres tematyczny spisów, zasady organizacji 1 realizacji prac spisowych, zobowiązania ludności do udzielania informacji oraz sposobu ich zebrania.
Celem Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. było między innymi:
- zapewnienie podstawowej bazy informacyjnej o gospodarstwach rolnych i związanych z nimi gospodarstwach domowych, koniecznej dla realizacji krajowej, regionalnej i lokalnej polityki rolnej i społecznej na wsi,
- dostarczenie informacji niezbędnych dla finalizowania procesów stowarzyszeniowych z Unią Europejską (UE), jak i zapewnienia podstaw informacyjnych w pierwszych latach członkostwa zgodnie z wymogami UE oraz wykonanie zobowiązań Polski w zakresie dostarczenia informacji dla potrzeb organizacji międzynarodowych (FAO, OECD, EUROSTAT i inne),
- zbudowanie i aktualizacja statystycznych operatów losowania prób do różnotematycznych badań reprezentacyjnych.
Dotychczas przedstawiono wyniki spisu w następujących publikacjach krajowych:
- „Raport z wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r.”;
- „Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich”;
„Zwierzęta gospodarskie”;
- „Użytkowanie gruntów i ich jakość”;
- „Uprawy rolne”;
- „Uprawy ogrodnicze”,
- „Budynki i infrastruktura techniczna w gospodarstwach rolnych", - „Ciągniki, maszyny i inne środki transportu w gospodarstwach rolnych”, - „Pozarolnicza działalność gospodarstw rolnych”,
- „Wybrane elementy sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych”, - „Przemiany agrarne",
oraz w publikacjach szczebla wojewódzkiego:
- „Raport z wyników Spisów Powszechnych”,
-6-
- „Użytkowanie grantów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich”, - „Budynki i wyposażenie techniczne gospodarstw rolnych",
- „Wybrane elementy sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych”, a także publikacje w układzie gminnym.
Wyniki spisu dotyczące dalszych zagadnień zostaną przedstawione w kolejno opracowywanych publikacjach krajowych pod następującymi tytułami:
- „Metodologia Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r.”,
- „Rolnictwo na terenach górskich i terenach o słabszych warunkach glebowych", - „Cele produkcji w gospodarstwach rolnych”,
- „Charakterystyka gospodarstw prowadzących rachunkowość rolną”, - „Nakłady pracy w gospodarstwach rolnych”
oraz publikacji wojewódzkiej:
- „Cele produkcji w gospodarstwach rolnych”.
Zakres i tematyka Powszechnego Spisu Rolnego
Powszechnym Spisem Rolnym objęto:
- gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha,
- gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 do 1 ha włącznie,
- osoby fizyczne będące właścicielami zwierząt gospodarskich, nieposiadające użytków rolnych lub posiadające użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha,
- pozostałe gospodarstwa rolne będące w użytkowaniu osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej.
Wykaz gospodarstw indywidualnych powstał w oparciu o statystyczny rejestr podatkowy (system SPGC), który aktualizowany był przez rachmistrzów w czasie obchodu przedspisowego oraz uzupełniany o wykaz właścicieli zwierząt gospodarskich nieposiadających użytków rolnych lub posiadających użytki rolne 0 powierzchni mniejszej niż 0,1 ha. Kartotekę gospodarstw rolnych będących w użytkowaniu osób prawnych 1 jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej utworzono na podstawie Bazy Jednostek Statystycznych GUS.
Dla gospodarstw rolnych, których użytkownicy odmówili udziału w Powszechnym Spisie Rolnym 2002 r.
oraz w przypadkach, gdy kontakt z użytkownikami gospodarstw był niemożliwy, dokonano imputacji danych o gospodarstwie.
Tematyka Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. została ujęta na formularzach spisowych w następujących działach:
- Powierzchnia gospodarstwa,
Struktura własnościowa użytków rolnych gospodarstwa, - Struktura dochodów,
- Działalność gospodarcza,
- Pracujący w gospodarstwie rolnym,
- Powierzchnia zasiewów, - Powierzchnia inna,
- Pogłowie zwierząt gospodarskich, - Rozdysponowanie produkcji rolniczej, - Infrastruktura gospodarstwa,
- Budynki i budowle,
- Magazynowanie w gospodarstwie, - Nawozy i pestycydy w gospodarstwie, - Maszyny i urządzenia rolnicze, - Wybrane wydatki w gospodarstwie.
W ramach spisu w gospodarstwach indywidualnych o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha zebrano następujące informacje:
1) dane o osobach będących użytkownikami gospodarstw rolnych:
a) nazwisko i imiona użytkownika gospodarstwa rolnego, b) poziom wykształcenia rolniczego osoby kierującej,
c) wkład pracy w gospodarstwo rolne w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie - liczba godzin przepracowanych w gospodarstwie,
2) o liczbie pracowników najemnych stałych i pracowników dorywczych zatrudnionych w gospodarstwie rolnym,
3) o użytkowaniu gruntów, a w szczególności:
a) o powierzchni gruntów ogółem, w tym użytków rolnych (gruntów ornych, sadów, łąk i pastwisk trwałych), lasów i gruntów leśnych oraz pozostałych gruntów,
b) o powierzchni zasiewów głównych upraw,
4) o pogłowiu zwierząt gospodarskich według gatunków i grup produkcyjno-użytkowych oraz liczbie pni pszczelich,
5) o rozdysponowaniu produkcji rolniczej,
6) o budynkach, infrastrukturze i wyposażeniu technicznym gospodarstw, w tym:
a) rodzaje budynków, budowli i ich powierzchnia,
b) liczba ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych, c) źródła zaopatrzenia w wodę, sposoby odprowadzania ścieków i usuwania śmieci, d) wyposażenie w sieć elektryczną i telefon,
e) rodzaje urządzeń melioracyjnych,
7) o stosowaniu nawozów i pestycydów w gospodarstwie w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie, 8) o zadłużeniu gospodarstw rolnych,
9) o działalności gospodarczej (rolniczej i pozarolniczej) prowadzonej przez użytkownika gospodarstwa rolnego lub osobę dorosłą pozostającą z użytkownikiem we wspólnym gospodarstwie domowym,
-8-
10) o ważniejszych wydatkach poniesionych w okresie 12 miesięcy poprzedzających badanie, w tym na:
a) zakup gruntów,
b) budowę lub modernizację budynków, c) powiększenie stada podstawowego,
d) zakup ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych.
Informacje o wieku i płci użytkownika, a także osobach pracujących wyłącznie lub głównie w gospodarstwach rolnych pozyskano z Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań, który, jak wspomniano na wstępie, odbył się jednocześnie z Powszechnym Spisem Rolnym 2002 r.
Dla osób fizycznych użytkujących gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 do 1 ha włącznie oraz dla właścicieli zwierząt gospodarskich zebrano w/w informacje, z wyłączeniem tych, o których mowa w pkt. 7, 6e, 8 i 10, a w ramach punktów 3b i 6b zebrano dane w ograniczonym zakresie tematycznym.
W ramach spisu u osób prawnych i w jednostkach organizacyjnych niemających osobowości prawnej zebrano informacje, o których mowa w punktach 2-10.
Zgodnie z ustawą o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2002 r. i rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 maja 2002 r. w sprawie wylosowanych obwodów objętych spisem kontrolnym (Dz. U. Nr 66, poz. 597) po zakończeniu Powszechnego Spisu Rolnego i Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowadzono w dniach od 17 do 25 czerwca 2002 r. spis kontrolny w wylosowanych 903 obwodach spisowych, co stanowiło 0,5% ogółu obwodów spisowych. Zasady metodyczne oraz wyniki spisu kontrolnego będą zamieszczone w publikacji „Metodologia Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r.”
Ważniejsze definicje, pojęcia spisowe i zasady spisywania
Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Za gospodarstwo indywidualne uważa się gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha, będące własnością lub znajdujące się w użytkowaniu osoby fizycznej lub grupy osób oraz gospodarstwo rolne osoby nieposiadającej użytków rolnych lub posiadającej użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,10 ha, która ma co najmniej: 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochę lub (i) 3 sztuki owiec bądź kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 5 sztuk samic zwierząt futerkowych (w tym królików) lub (i) 1 pień pszczeli.
Za użytkownika gospodarstwa indywidualnego uważa się osobę fizyczną lub grupę osób, które faktycznie użytkują grunty, niezależnie od tego, czy są właścicielami, dzierżawcami, czy użytkują je z innego tytułu i niezależnie od tego, czy grunty te są zlokalizowane w jednej, czy w kilku gminach.
Za osobę kierującą gospodarstwem rolnym uważa się osobę fizyczną upoważnioną przez właściciela/użytkownika gospodarstwa rolnego do podejmowania decyzji bezpośrednio związanych z procesami produkcyjnymi, nadzorowania ich lub wykonywania. Kierujący jest na ogół, choć nie zawsze, tą samą osobą co użytkownik.
Za działalność gospodarczą (rolniczą i pozarolniczą) uważa się pracę na rachunek własny bezpośrednio związaną z prowadzeniem produkcji rolniczej (roślinnej i zwierzęcej) i prowadzeniem gospodarstwa rolnego oraz pracę poza gospodarstwem rolnym (np. własne zakłady przemysłowe, rzemieślnicze, handlowe i usługowe, zatrudniające lub niezatrudniające pracowników najemnych, a także wolne zawody).
Użytkowanie gruntów
Do ogólnej powierzchni gruntów gospodarstwa zalicza się wszystkie bez wyjątku grunty wchodzące w skład gospodarstwa, a więc wszystkie grunty użytkowane rolniczo (grunty orne, sady, łąki i pastwiska), wszystkie związane z nimi grunty użytkowane nierolniczo, jak lasy, podwórza, grunty pod zabudowaniami lub przeznaczone pod zabudowę, ogrody ozdobne, grunty pod wodami, drogi, torfowiska, kamieniołomy, żwirownie itp. oraz nieużytki, niezależnie od tytułu władania (własne, dzierżawione na zasadzie umowy i bezumownie, użytkowane z innego tytułu).
Do gruntów ornych zalicza się grunty w uprawie, tj. pod zasiewami wraz z ogrodami przydomowymi oraz odłogi i ugory.
Do odłogów zalicza się powierzchnie gruntów ornych nie dające plonów, które nie były uprawiane przez co najmniej 2 lata.
Do ugorów zalicza się powierzchnie gruntów ornych, które w danym roku były przejściowo nieobsiane (nieużytkowane rolniczo).
Do sadów zalicza się grunty o powierzchni nie mniejszej niż 10 arów, zasadzone drzewami i krzewami owocowymi.
Do łąk i pastwisk trwałych zalicza się grunty pokryte trwale trawami, natomiast nie zalicza się gruntów ornych obsianych trawami w ramach płodozmianu. Łąki trwałe są to grunty pokryte trwale trawami, z zasady koszone, a w rejonach górskich również powierzchnię koszonych hal i połonin. Pastwiska trwałe są to grunty pokryte trwale trawami, które z zasady nie są koszone, lecz wypasane, a w rejonach górskich również powierzchnię wypasanych hal i połonin.
Do lasów i gruntów leśnych zalicza się powierzchnię zalesioną oraz powierzchnię przejściowo pozbawioną drzewostanu. Do powierzchni zalesionej zalicza się grunty pokryte uprawami leśnymi, młodnikami i drzewostanami starszymi oraz plantacjami topoli i innymi gatunkami drzew szybkorosnących. Do powierzchni przejściowo pozbawionej drzewostanu zalicza się zręby, halowizny, płazowizny i plantacje choinkowe prowadzone na gruntach leśnych oraz wylesienia powstałe na skutek oddziaływania emisji przemysłowych i górnictwa (zalewiska, zapadliska).
Do powierzchni pozostałych gruntów wchodzących w skład gospodarstwa wlicza się grunty będące pod zabudowaniami, podwórzami, placami, ogrodami ozdobnymi, pod drogami i liniami podziału powierzchniowego w lasach, powierzchnię wód śródlądowych, rowów melioracyjnych, plantacji leśnych prowadzonych na gruntach nieleśnych, powierzchnię porośniętą wikliną w stanie naturalnym, powierzchnię innych gruntów użytkowych (torfowiska, żwirownie) oraz nieużytków.
- 10-
Powierzchnia zasiewów
Dane o powierzchni zasiewów ujęte w spisie dotyczą powierzchni upraw poszczególnych ziemiopłodów uprawianych w plonie głównym. W powierzchni zasiewów uwzględnia się również powierzchnię zasiewów w sadach.
Do grupy „zbóż podstawowych” zalicza się powierzchnię uprawy poszczególnych zbóż (pszenicy, żyta, jęczmienia, owsa, pszenżyta) z podziałem na formy jare i ozime przeznaczone do zbioru ziarna.
Do grupy „zbóż podstawowych z mieszankami” zalicza się powierzchnię uprawy zbóż podstawowych oraz powierzchnię zasiewów mieszanek zbożowych ozimych i jarych.
Do grupy „zbóż ogółem” zaliczono powierzchnię uprawy zbóż podstawowych z mieszankami zbożowymi łącznie z kukurydzą na ziarno i pozostałymi uprawami zbożowymi (gryka, proso itp.).
Do grupy „przemysłowych” zaliczono powierzchnię buraków cukrowych, rzepaku, lnu i konopi oraz tytoniu.
Do grupy „pastewnych” zaliczono uprawy okopowych pastewnych, strączkowych pastewnych łącznie z mieszankami zbożowo-strączkowymi na ziarno, kukurydzy na zielonkę, motylkowych drobnonasiennych, innych pastewnych i traw.
Grupa „pozostałe” obejmuje dane o powierzchni warzyw, truskawek, wysadków roślin okopowych, łubinu gorzkiego, roślin ozdobnych oraz pozostałych przemysłowych, tj. maku, słonecznika, chmielu, ziół leczniczych, wikliny i innych przemysłowych, a także szklarni i tuneli foliowych oraz ogrodów przydomowych.
Zwierzęta gospodarskie
Spisowi podlegały zwierzęta gospodarskie (bydło, trzoda chlewna, owce, drób, konie, kozy, króliki- -samice, zwierzęta futerkowe-samice oraz pnie pszczele) znajdujące się w gospodarstwie oraz zwierzęta wysłane na redyki, wypasy i do bacówek, a w przypadku pni pszczelich - pnie znajdujące się na pożytkach poza gospodarstwem, stanowiące własność użytkownika gospodarstwa lub członków jego gospodarsta domowego, jak również zwierzęta przetrzymywane czasowo lub stale w gospodarstwie, tj. przyjęte na wychów, opas itp., niezależnie od tego, czy przyjęto je z gospodarstw indywidualnych, czy od gospodarstw państwowych, spółdzielczych i innych.
Za krowy dojone (mleczne) uważa się krowy, które ze względu na rasę lub odmianę lub szczególne właściwości utrzymywane są w gospodarstwie wyłącznie lub głównie do produkcji mleka przeznaczonego do konsumpcji lub przetworzenia na produkty mleczne. Zalicza się tu również krowy mleczne wybrakowane już z chowu, które pozostają jeszcze w gospodarstwie na tzw. dopasie, po czym skierowane zostaną do uboju.
Za krowy “mamki” uważa się krowy, które ze względu na rasę lub odmianę (krowy ras mięsnych i urodzone z krzyżówek z rasami mięsnymi) lub szczególne właściwości utrzymywane są w gospodarstwie wyłącznie lub głównie do produkcji cieląt rzeźnych, i których mleko wykorzystywane jest do odchowu cieląt lub przeznaczane na paszę dla innych zwierząt. Zalicza się tu również krowy “mamki" wybrakowane już z chowu, które pozostają jeszcze w gospodarstwie na tzw. dopasie, po czym skierowane zostaną do uboju.
Krowy dojone (mleczne) łącznie z krowami „mamkami” stanowią pogłowie krów ogółem.
Ciągniki, maszyny rolnicze i inne środki transportowe
Spisem zostały objęte ciągniki, samochody, wybrane maszyny i urządzenia rolnicze użytkowane w gospodarstwie, zarówno te, które stanowiły własność użytkownika gospodarstwa, jak i te, których właścicielem były inne osoby (dzierżawa, leasing itp.). Nie spisywano sprzętu, który był niesprawny dłużej niż rok oraz tego, który został przeznaczony do kasacji (rozbiórka, złomowanie).
Dane o ciągnikach i środkach transportu w spisie dotyczą:
- ciągników - kołowych dwuosiowych i gąsienicowych,
- samochodów ciężarowych - tj. samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych,
- przyczep - tj. przyczep, wywrotek ciągnikowych i samochodowych jedno- i wieloosiowych oraz naczep o ładowności powyżej 1 tony.
Budynki i budowle
Spisowi podlegały wszystkie budynki i pomieszczenia inwentarskie (obory, chlewnie, kurniki) oraz gospodarcze (stodoły), a także budynki i budowle przeznaczone do przechowywania technicznych środków produkcji, budynki wielofunkcyjne i inne pomieszczenia użytkowane w gospodarstwach, niezależnie od formy własności, tj. własne i dzierżawione.
O zakwalifikowaniu budynku do określonej kategorii decydowało pierwotne przeznaczenie oraz zainstalowane stałe wyposażenie, niezależnie od aktualnego wykorzystania budynku. Powierzchnia budynków lub budowli spisywana była w pełnych m2 według dokumentacji technicznej, a w przypadku jej braku według pomiaru po zewnętrznym obrysie. W przypadku budynków piętrowych powierzchnia jest sumą powierzchni każdej kondygnacji.
Dane o powierzchni budynków i budowli zebrano w podziale na:
- powierzchnię wykorzystaną na działalność rolniczą - powierzchnię w budynkach i budowlach wykorzystaną na produkcję roślinną, zwierzęcą przechowywanie produktów rolniczych oraz sprzętu, łącznie z powierzchnią na której w trakcie spisu trwała przerwa technologiczna;
- powierzchnię wykorzystaną na działalność pozarolniczą - powierzchnię w budynkach i budowlach przeznaczoną na prowadzenie działalności gospodarczej nie związanej z produkcją rolniczą łącznie z powierzchnią na której w trakcie spisu nastąpiła czasowo przerwa w prowadzeniu działalności;
- powierzchnię niewykorzystaną - powierzchnię budynków i budowli, która nie była wykorzystywana na działalność rolniczą ani pozarolniczą (użytkownik zrezygnował z prowadzenia jakiejkolwiek działalności lub pomieszczenia nie zostały jeszcze wykończone).
Wybrane wydatki poniesione przez gospodarstwa rolne
Wydatki na cele inwestycyjne dotyczyły głównie:
- zakupu ziemi;
- zakupu innych środków trwałych, tj. ciągników, innych środków transportowych (łącznie z samochodami), maszyn i urządzeń zarówno do prowadzenia działalności rolniczej, jak i pozarolniczej;
- 12-
- wydatków na budowę, remont lub modernizację budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz rozwój infrastruktury technicznej gospodarstwa;
- wydatków na nowe nasadzenia, zwiększenie stada podstawowego oraz zmianę kierunku produkcji rolniczej.
Spośród nakładów inwestycyjnych ogółem wyodrębniono nakłady na produkcję rolniczą oraz na pozarolniczą działalność gospodarczą.
Wydatki poniesione na bieżącą produkcję rolniczą dotyczyły zakupu nawozów, wapna i środków ochrony roślin, zakupu pasz, zakupu paliwa i usług rolniczych oraz dzierżawy ziemi.
Ponadto zebrano informacje o spłatach kredytów oraz stanie zadłużenia gospodarstw rolnych, z wyodrębnieniem zadłużenia z tytułu kredytów zaciągniętych na działalność rolniczą tj.:
- kredytów inwestycyjnych związanych z realizacją przedsięwzięć inwestycyjnych w działalności rolniczej - kredytów bieżących przeznaczonych na zakup rzeczowych środków obrotowych.
Spłaty kredytów bankowych i pożyczek od osób prywatnych (wraz z odsetkami) dotyczą wydatków poniesionych w okresie 21. V 2001 r.— 20. V 2002 r.
Zadłużenie, tj. łączną wielkość zobowiązań z tytułu kredytów, pożyczek, nakazów płatniczych łącznie z odsetkami i rachunków zaległych przez okres dłuższy niż 30 dni, ujmowano według stanu na dzień 20 maja 2002 r.
Dochody gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego
Za gospodarstwo domowe użytkownika gospodarstwa rolnego (właściciela zwierząt gospodarskich) uważa się zespół osób mieszkających i utrzymujących się wspólnie, jeżeli wśród nich jest osoba prowadząca gospodarstwo indywidualne (właściciel zwierząt gospodarskich).
Za dochód całkowity gospodarstwa domowego uważa się łączne dochody wszystkich osób zamieszkałych wspólnie z użytkownikiem gospodarstwa domowego i utrzymujących się razem z nim, tj. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej (rolniczej i pozarolniczej) oraz z tytułu: pracy najemnej, pobierania emerytur i rent, zasiłku z pomocy społecznej, zasiłku wychowawczego, alimentów, stypendiów, posiadania lokat kapitałowych, uzyskiwania pomocy zagranicznej, wygranych w grach liczbowych i loteriach itp.
Pracujący w gospodarstwach rolnych
Dane o aktywności ekonomicznej ludności odnoszą się do osób w wieku 15 lat i więcej będących członkami gospodarstw domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego.
Za pracę w swoim gospodarstwie rolnym uważano wykonywanie prac bezpośrednio związanych z produkcją rolniczą (roślinną i zwierzęcą) oraz prace ogólne, związane z prowadzeniem gospodarstwa np.:
- zakup środków produkcji,
- sprzedaż produktów i przygotowanie ich do sprzedaży, - prace związane z magazynowaniem,
- transport na potrzeby gospodarstwa rolnego,
- bieżące naprawy sprzętu rolniczego, prace konserwacyjne budynków, maszyn, instalacji,
- organizację i zarządzanie pracą w gospodarstwie rolnym, załatwianie spraw urzędowych, prowadzenie rachunków.
Jako pracy w gospodarstwie rolnym nie traktowano takich prac jak: przyrządzanie posiłków, pranie, sprzątanie, doglądanie dzieci oraz innych prac związanych z prowadzeniem gospodarstwa domowego.
Wyłączono również prace związane z leśnictwem, łowiectwem, połowem lub hodowlą ryb (bez względu na to czy prowadzone były w gospodarstwie czy poza nim).
Osoby pracujące wyłącznie lub głównie w gospodarstwach indywidualnych powyżej 1 ha UR wyodrębniono na podstawie informacji o ich aktywności ekonomicznej w badanym tygodniu, zebranych w ramach Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002.
Do pracujących zaliczono:
- osoby, które w badanym tygodniu pracowały w swoim gospodarstwie rolnym lub poza nim, j
- osoby/ które w badanym tygodniu nie pracowały, ale miały pracę, której nie wykonywały z j>owodu np.:
choroby, urlopu wypoczynkowego lub bezpłatnego, urlopu macierzyńskiego, braku zamówień, przerwy w działalności zakładu pracy.
Wśród pracujących będących członkami gospodarstwa domowego z użytkownikiem gospodarstwa rolnego wyodrębniono następujące kategorie:
1. pracujący wyłącznie w swoim gospodarstwie rolnym (na działce rolnej), 2. pracujący wyłącznie poza swoim gospodarstwem rolnym (działką rolnej),
3. pracujący głównie w swoim gospodarstwie rolnym (na działce rolnej), a dodatkowo poza gospodarstwem (działką),
4. pracujący poza swoim gospodarstwem rolnym (działką rolnej), a dodatkowo w swoim gospodarstwie rolnym (na działce rolnej).
Niezależnie od powyższej definicji dla potrzeb analizy nakładów pracy w rolnictwie uwzględniano wkład pracy (nawet w minimalnym wymiarze) wszystkich członków gospodarstwa domowego z użytkownikiem gospodarstwa rolnego z 12 miesięcy poprzedzających spis, bez względu na kategorię gospodarstwa (produkujące wyłącznie na potrzeby własne, głównie na potrzeby własne lub produkujące głównie na rynek).
W tablicy prezentującej dane według godzin pracy uwzględniono średni dzienny czas pracy w gospodarstwie rolnym w ciągu roku.
Informacje o czasie przepracowanym w gospodarstwie zbierano w podziale na 4 sezony w roku.
Umownie sezony obejmują następujące miesiące:
- sezon wiosenny: marzec, kwiecień, maj, - sezon letni: czerwiec, lipiec, sierpień,
- sezon jesienny: wrzesień, październik, listopad, - sezon zimowy: grudzień, styczeń, luty.
Ze względu na duży udział pracy w niepełnym wymiarze godzin oraz sezonowe zatrudnienie pracowników dorywczych, informacje o pracujących w rolnictwie podawano w osobach, a także w przeliczeniu na umowne roczne jednostki pracy (Annual Work Unit - AWU).
Roczna jednostka pracy (AWU) jest ekwiwalentem czasu przepracowanego w ciągu roku w gospodarstwie rolnym przez 1 osobę pełnozatrudnioną w rolnictwie. W Polsce przyjęto 2120 godzin przepracowanych w ciągu roku jako równoważnik pełnego etatu (roczną jednostkę pracy).
- 14-
Przeliczenia czasu przepracowanego w gospodarstwie rolnym przez użytkownika i członków jego gospodarstwa domowego, na umowne roczne jednostki pracy (AWU) dokonano dzieląc liczbę przepracowanych godzin przez równoważnik pełnego etatu (2120 godzin). Przy wyliczaniu nakładów pracy wyrażonych w AWU (zgodnie z metodologią Eurostatu) zachowano warunek, że na 1 osobę nie może przypadać więcej niż 1 AWU, nawet jeżeli w rzeczywistości pracuje ona dłużej.
Przy wyliczaniu nakładów pracy wyrażonych w AWU uwzględniono wkład pracy wszystkich osób we wszystkich kategoriach gospodarstw indywidualnych. Nakłady pracy ogółem dla całego rolnictwa uwzględniają również wkład pracy pracowników najemnych w gospodarstwach indywidualnych
i
i w gospodarstwach osób prawnych i jednostek nieposiadających osobowości prawnej.
Do pracowników najemnych zaliczono osoby zatrudnione na podstawie pisemnej lub ustnej umowy o pracę, otrzymujące wynagrodzenie w feotówce lub w naturze. Częścią wynagrodzenia mogły być również koszty utrzymania (np. nocleg, wyżywienie).
Do pracowników najemnych stałych zaliczono osoby, które pracowały w każdym tygodniu w roku poprzedzającym dzień badania, bez względu na liczbę godzin pracy w ciągu tygodnia. Do pracowników najemnych stałych zaliczono również osoby, które przepracowały tylko część tygodni w roku ze względu na:
- specyfikę produkcji rolnej w gospodarstwie (np. uprawa owoców, warzyw gruntowych) wymagającej zatrudniania pracowników tylko w ciągu kilku miesięcy w roku,
- urlop, służbę wojskową, chorobę, wypadek, zgon,
- rozpoczęcie lub zakończenie pracy w gospodarstwie (czyli osoby, które zmieniły miejsce pracy w ciągu roku),
- całkowite wstrzymanie pracy w gospodarstwie spowodowane przyczynami naturalnymi (powódź, pożar).
Ważniejsze grupowania i zakres publikowanych danych
Dane prezentowane w publikacji dotyczą gospodarstw rolnych ogółem, w tym gospodarstw indywidualnych. Dla podstawowych cech grupowanie to zostało rozszerzone o sektor prywatny, w tym spółdzielnie produkcji rolniczej oraz sektor publiczny, w tym gospodarstwa państwowe.
W zależności od tematyki, dane zostały opracowane według niżej wymienionych klasyfikacji:
- grup obszarowych powierzchni użytków rolnych, wyodrębniając następujące grupy obszarowe: do I ha, 1 - 2, 2 - 3, 3 - 4, 4 - 5, 5 - 7, 7 - 10, 10 - 15, 15 - 20, 20 - 30, 30 - 50, 50 - 100, 100 - 200, 200 - 300, 300 -500, 500 - 1000, 1000 ha i więcej;
- wskaźnika jakości gruntów: do 0,4, 0,4 - 0,7, 0,7- 1,0, 1,0 i powyżej;
- celu produkcji i wartości produkcji sprzedanej (gospodarstwa nieprowadzące produkcji, produkujące na własne potrzeby, produkujące głównie na własne potrzeby, produkujące głównie na rynek, w których wartość produkcji sprzedanej wynosiła: 3 — 5 tys. zł, 5 - 15, 15 -25, 25 - 50, 50 -100, 100 tys. zł i więcej);
- skali natężenia chowu poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich;
- cech charakteryzujących użytkowników gospodarstw rolnych i członków ich rodzin pracujących w gospodarstwie według wieku (do 25, 25-34, 35 - 44, 45 - 54, 55 - 64, 65 i więcej) i płci;
- poziomu wykształcenia rolniczego osoby kierującej (wyższe, policealne, średnie zawodowe, zasadnicze zawodowe i kurs rolniczy);
- wielkości ekonomicznej i typu rolniczego gospodarstw rolnych;
- innych grupowań gospodarstw według cech ujętych w spisie, nie wymienionych wyżej.
Dane prezentowane w niniejszej publikacji dotyczą:
- wszystkich gospodarstw rolnych w zakresie użytkowania gruntów, struktury własnościowej użytków rolnych, struktury dochodów, działalności gospodarczej, budynków i budowli, magazynowania w gospodarstwie oraz maszyn i urządzeń rolniczych;
- gospodarstw rolnych prowadzących działalność rolniczą aktualnie (w dniu 20 maja 2002 r.) lub w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających spis w zakresie informacji o osobie kierującej (kto jest osobą kierującą czy posiada wykształcenie rolnicze i praktyczne doświadczenie w prowadzeniu gospodarstwa rolnego), pracujących w gospodarstwie rolnym, stosowaniu nawozów i pestycydów oraz wybranych wydatków w gospodarstwie;
- gospodarstw prowadzących aktualnie (w dniu 20 maja 2002 r.) działalność rolniczą w zakresie powierzchni zasiewów, powierzchni innej (w tym powierzchni nawadnianej) i pogłowia zwierząt gospodarskich.
Dane prezentowane w publikacji opracowano według siedziby użytkownika gospodarstwa.
W tablicach zawierających sumaryczne dane dotyczące użytkowania gruntów i powierzchni zasiewów mogą wystąpić pewne nieścisłości rachunkowe wynikające z zaokrągleń automatycznych (zaokrąglenia od arów do pełnych hektarów). Informacje liczbowe w ujęciu odsetkowym prezentowane są z jednym znakiem po przecinku i z uwagi na elektroniczną technikę zaokrągleń mogą nie sumować się na 100%. Liczby te są poprawne pod względem merytorycznym.
-16-
UWAGI ANALITYCZNE
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GOSPODARSTW ROLNYCH
Według wyników Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 r. w województwie dolnośląskim istniało 141,3 tys. gospodarstw rolnych, w tym 83,3 tys. gospodarstw o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych.
Z tej liczby 141,2 tys., tj. 99,9% stanowiły gospodarstwa rolne sektora prywatnego, a tylko 0,1 tys., (0,1%) gospodarstwa sektora publicznego.
Liczba gospodarstw indywidualnych wynosiła 140,8 tys., w tym powyżej 1 ha użytków rolnych - 82,8 tys.
W porównaniu z wynikami Powszechnego Spisu Rolnego z 1996 r. liczba gospodarstw rolnych zmniejszyła się o 6,1 tys. (o 4,1%), z tym że liczba gospodarstw powyżej 1 ha UR wzrosła o 0,3%, a zmniejszyła się o 9,9% liczba działek rolnych o powierzchni do 1 ha UR. Największą dynamikę spadku liczby gospodarstw odnotowano w grupie obszarowej 10 -15 ha UR (o 23,3%). Wzrosła natomiast liczba gospodarstw największych:
o powierzchni 20 - 50 ha UR - o 11,0% i o powierzchni powyżej 50 ha UR - o 37,9%.
Podobne tendencje wystąpiły w gospodarstwach indywidualnych.
Tabl. 1. Liczba gospodarstw rolnych Ogółem
Gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych w ha
do 1 1-2 2-3 3-5 5-10 10-15 15-20 20-50 >50
Ogółem W tysiącach
1996... 147,4 64,3 20,5 10,5 11,5 20,4 9,9 4,2 4,5
2002... 141,3 58,0 25,6 11,3 11,6
1996=100
16,6 7,6 3,5 5,1
2002... 95,9 90,1 125,1 107,3 100,6 81,4 76,7 83,6 111,0
w tym gospodarstwa indywidualne o powierzchni powyżej 1 ha UR
1996... 82,5 X 20,4
H 10,5
V tysiącach
11,5 20,3 9,9 4,1 4,5
2002... 82,8 X 25,6 11,3 11,6 16,5 7,6 3,5 5,0
2002... 100,4 x 125,1 107,3
1996=100
100,5 81,4 76,6 83,4 HU
1,6 2,1
137,9
1,2 1,8 157,5
w
układzie terytorialnym najwięcej gospodarstw (według siedziby użytkownika) spisano w powiatach:kłodzkim (7,3% ogółu gospodarstw województwa), wrocławskim i m. Wrocław (po 6,1%), trzebnickim (5,2%) i oleśnickim (5,0%), a najmniej w miastach na prawach powiatu: Wałbrzychu - 0,7%, Legnicy - 0,8%
i Jeleniej Górze - 0,9%.
Województwo dolnośląskie charakteryzowało się większą od przeciętnej w kraju powierzchnią gospodarstw rolnych, wyższym współczynnikiem jakości użytków rolnych i mniejszym rozdrobnieniem gruntów gospodarstw.
Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego wyniosła 7,96 ha, a średnia powierzchnia użytków rolnych - 7,35 ha (w kraju przeciętna powierzchnia wynosiła odpowiednio 6,59 ha i 5,76 ha). Pod względem wielkości gospodarstw rolnych województwo dolnośląskie lokowało się na 9 miejscu w kraju.
Dolny Śląsk posiada duże potencjalne możliwości rozwoju produkcji roślinnej wynikające z wysokiego wskaźnika jakości UR. Średnio w kraju wskaźnik ten (iloraz hektarów przeliczeniowych do fizycznych hektarów UR w gospodarstwie) wynosił 0,82, a w województwie dolnośląskim — 1,03. Wyższy wskaźnik posiadało jedynie województwo opolskie (1,05).
Udział gospodarstw posiadających grunty o najwyższym wskaźniku jakości (1,0 i więcej) był w województwie dolnośląskim największy wśród województw i wynosił 55,1% (w kraju - 36,2%). Gospodarstwa posiadające gleby dobre i średnie o wskaźniku 0,7-1,0 stanowiły 20,0% (w kraju - 21,8%), gospodarstw z glebami średnimi i słabymi o wskaźniku 0,4-0,7 było 16,3% (w kraju - 22,1%), tylko 8,5% gospodarstw miało wskaźnik poniżej 0,4 (w kraju - 20,0%).
Udział użytków rolnych ze wskaźnikiem jakości gruntów 1,0 i powyżej wyniósł w naszym województwie 57,3% (w kraju - 32,1%), ze wskaźnikiem jakości gruntów 0,7-1,0 wyniósł 22,0% (w kraju - 24,2%), ze wskaźnikiem jakości 0,4-0,7 wyniósł 14,4% (w kraju - 24,7%) a ze wskaźnikiem poniżej 0,4 wyniósł 6,3% podczas gdy w kraju 19,1%.
Pod względem udziału użytków rolnych ze wskaźnikiem jakości gruntów 1,0 i powyżej województwo dolnośląskie lokowało się na 2 miejscu w kraju po województwie opolskim, w którym odsetek najlepszych użytków rolnych wyniósł 61,9%.
Tabl. 2. Struktura gospodarstw rolnych według wskaźnika jakości gruntów i według grup obszarowych użytków rolnych Grupy obszarowe użytków rolnych
w ha
Wskaźnik jakości gruntów
poniżej 0,4 0,4-0,7 0,7-1,0 1,0 i więcej
Ogóle m... 100,0 100,0 100,0 100,0
do 1... 35,0 26,7 26,3 45,9
1 -2... 20,7 22,6 23,0 15,6
2 -3... 10,3 11,6 10,7 6,9
3- 5... 10,7 1U 10,2 7,1
5-10... 11,8 13,5 13,5 11,3
10-15... 5,4 6,0 6,7 5,5
15-20... 2,3 2,9 3,1 2,5
20-50... 2,7 4,2 4,5 3,7
50 i więcej... 1,0 1,5 2,0 1,6
Rozdrobnienie gospodarstw rolnych na Dolnym Śląsku było mniejsze niż przeciętnie w kraju.
Spośród gospodarstw rolnych o powierzchni UR powyżej 1 ha 53,2% składało się z 1 działki (w kraju - 42,3%), 30,7% gospodarstw z 2 lub 3 działek (w kraju - 32,4%), a tylko 7,1% gospodarstw miało grunty na 6 lub więcej działkach, podczas gdy w kraju odsetek ten wynosił 12,4%. W miarę wzrostu powierzchni gospodarstw zwiększała się liczba działek wchodząca w skład gospodarstwa.
Tabl. 3. Struktura gospodarstw rolnych według liczby działek i grup obszarowych użytków rolnych Grupy obszarowe
użytków rolnych w ha
Liczba działek
ogółem 1 2-3 4-5 6-9 10 i więcej
Ogóle m... 100,0 53,2 30,7 9,0 5,0 2,1
1- 2... 100,0 53,4 43,3 3,0 0,3 0,0
2- 3... 100,0 41,8 49,7 7,5 0,8 0,1
3- 5... 100,0 30,1 52,2 14,8 2,8 0,1
5-10... 100,0 18,1 44,3 27,2 9.8 0,7
10-15... 100,0 12,1 31,1 31,1 22,7 3,0
15-20... 100,0 11,2 21,7 27,6 31,1 8,3
20-50... 100,0 8,1 17,2 18,4 32,2 24,2
50 i więcej... 100,0 7,1 11,8 12,3 21,1 47,8
Odległość pomiędzy najdalej położoną działką a siedzibą gospodarstwa w przypadku 31,7%
gospodarstw nie przekraczała 2 km (w kraju dla 30,5%), a tylko 4,2% gospodarstw posiadało działki oddalone powyżej 5 km od siedziby gospodarstwa, podczas gdy w kraju odsetek ten wynosił 8,6%.
Wśród ogółu gospodarstw województwa 140,1 tys., czyli 99,1% użytkowało grunty, w tym 80,0% użytkowników gospodarstw rolnych posiadało użytki rolne wyłącznie własne, zaś 6,4% wyłącznie dzierżawione. Pozostałe gospodarstwa użytkowały grunty własne i dzierżawione lub z innego tytułu.
W 1,8% gospodarstw dzierżawiono więcej niż 75% gruntów gospodarstwa, w 2,9% gospodarstw dzierżawiono 50 - 75% gruntów gospodarstwa, a w 3,9% gospodarstw dzierżawiono 25-50% gruntów. W 4,2% gospodarstw dzierżawiono grunty w ilości mniejszej niż 25%, a 0,7 % gospodarstw użytkowało grunty wspólne lub innego rodzaju użytkowania.
Wśród gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha UR 75% gospodarowało wyłącznie na gruntach własnych, a 5% wyłącznie na gruntach dzierżawionych. Największa liczba gospodarstw gospodarująca wyłącznie na gruntach dzierżawionych wystąpiła w grupie obszarowej gospodarstw 1-2 ha UR i malała w miarę wzrostu powierzchni gospodarstw. Podobna tendencja wystąpiła w przypadku gospodarowania wyłącznie na gruntach własnych.
W 2002 r. spośród 141,3 tys. gospodarstw rolnych - 106,9 tys., tj. 75,7% prowadziło działalność gospodarczą, w tym wyłącznie działalność rolniczą 85,9 tys. (60,8% ogółu gospodarstw), rolniczą i pozarolniczą - 13,8 tys. (9,8%), wyłącznie pozarolniczą - 7,2 tys. (5,1%), pozostałe gospodarstwa, tj. 34 tys.
(24,3%) nie prowadziły żadnej działalności gospodarczej.
Tabl. 4. Liczba gospodarstw rolnych według użytkowników i rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej
Wyszczególnienie Ogółem
Gospodarstwa prowadzące Gospodarstwa
nie prowadzące działalności gospodarczej wyłącznie
działalność rolniczą
wyłącznie działalność pozarolniczą
działalność rolniczą i pozarolniczą
Ogóle m... 141336 85911 7179 13836 34392
Sektor prywatny... 141223 85885 7169 13791 34378
w tym gospodarstwa
indywidualne... 140804 85716 7142 13599 34347
Sektor publiczny... 113 26 28 45 14
W przekroju terytorialnym zaznacza się dość duże zróżnicowanie w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej. Największy udział gospodarstw rolnych prowadzących działalność gospodarczą wystąpił w powiatach: strzelińskim (92,7%), ząbkowickim (89,6%), jaworskim (88,4%) i wrocławskim (88,3%), natomiast najmniejszy odsetek takich gospodarstw zanotowano w powiatach: m. Jelenia Góra (46,7%), m. Wałbrzych (48,6%), m. Wrocław (55,2%), jeleniogórski (55,6%).
Spośród gospodarstw prowadzących działalność rolniczą 24,8% produkowało wyłącznie na potrzeby własne, a 75,2% na rynek, w tym 37,6% głównie na rynek. W miarę wzrostu powierzchni gospodarstw wzrastał odsetek gospodarstw produkujących głównie na rynek z 4,0% w grupie obszarowej do 1 ha UR do 96,2%
w grupie obszarowej gospodarstw o powierzchni 50 ha i więcej. Wartość produkcji rolniczej sprzedanej dla blisko 38% gospodarstw produkujących głównie na rynek mieściła się w przedziałach 5—15 tys. zł, dla ok. 17%
gospodarstw w przedziałach 3 — 5 tys. zł i tylko dla ok. 6% gospodarstw wynosiła 100 i więcej tys. zł.
Największy udział gospodarstw prowadzących działalność rolniczą wystąpił w powiatach: strzeliriskim (91,8%), ząbkowickim (87,2%), jaworskim (86,5%) i wrocławskim (85,3%), a najniższy w powiatach miejskich woj. dolnośląskiego.
Działalność pozarolniczą prowadziło w województwie dolnośląskim 21,0 tys. gospodarstw, tj. 19,7%
ogółu gospodarstw rolnych prowadzących działalność gospodarczą, w tym 7,2 tys. gospodarstw (6,7%) prowadziło wyłącznie działalność pozarolniczą. Najczęściej prowadzoną działalnością był handel (3,7 tys.
gospodarstw), przetwórstwo produktów rolnych (2,5 tys.) i budownictwo (0,9 tys.).
W 2002 r. w województwie dolnośląskim nie prowadzono żadnej działalności gospodarczej w 34,4 tys., tj. 24,3% gospodarstw (użytkownicy tych gospodarstw odłogowali całą posiadaną powierzchnię UR, nie utrzymywali zwierząt gospodarskich oraz nie potwierdzili prowadzenia działalności pozarolniczej), z tego ponad połowa były to gospodarstwa bardzo małe o powierzchni użytków rolnych do 1 ha. Najczęściej podawanymi przyczynami zaniechania prowadzenia działalności rolniczej były przyczyny ekonomiczne i zdrowotne. Jako wyłącznie ekonomiczne powody zaniechania prowadzenia gospodarstwa deklarowało aż 31,7% tych gospodarstw, w tym największy odsetek w powiatach: trzebnickim - 46,2%, oleśnickim - 43,5%
i milickim - 42,8%. W 19,9% gospodarstw podano, że wyłączną przyczyną zaniechania prowadzenia gospodarstwa były powody zdrowotne i rodzinne, w tym największy odsetek takich gospodarstw odnotowano w powiatach: górowskim — 37,1% i lwóweckim - 30,1%. Największy odsetek gospodarstw nieprowadzących żadnej działalności gospodarczej wystąpił w powiatach: m Jelenia Góra - 53,3%, m. Wałbrzych - 51,4%, m. Wrocław - 44,8%, jeleniogórski - 44,4%.
Jak wykazały wyniki Powszechnego Spisu Rolnego zaledwie 3,2% gospodarstw rolnych, w tym 2,7%
gospodarstw indywidualnych prowadziło księgi rachunkowe lub zapisy rachunkowe, przy czym odsetek ten znacznie wzrastał w miarę wzrostu powierzchni gospodarstwa (z 0,9% w grupie obszarowej UR do 1 ha do 44,9% w grupie obszarowej powyżej 50 ha).
W zdecydowanej większości gospodarstw prowadzących działalność rolniczą (97,6%) osobą kierującą gospodarstwem indywidualnym był jego użytkownik. Zaledwie 0,2% ogółu użytkowników gospodarstw indywidualnych zatrudniało do kierowania gospodarstwem osoby spoza swojego gospodarstwa domowego.
Wykres I. Struktura gospodarstw rolnych według celu produkcji
gospodarstwa niepr działalności roi 29,4%
gospodarstwa prowadzące działalność rolniczą
70,6%
-20-
W przekroju terytorialnym najwięcej gospodarstw kierowanych przez osoby spoza gospodarstwa domowego użytkownika było w powiatach: m. Wałbrzych - 1,7%, m. Wrocław - 1,3% i m. Legnica - 1,2%.
Większość osób kierujących gospodarstwami rolnymi (56,6%) posiadało ponad 10 letnie doświadczenie w prowadzeniu gospodarstwa, w tym 28,6% to osoby prowadzące gospodarstwa ponad 20 lat.
W miarę wzrostu powierzchni gospodarstw zmniejszała się liczba gospodarstw prowadzonych przez kierujących o najkrótszym stażu pracy, tj. do 1 roku i 2-5 lat. W gospodarstwach powyżej 10 ha około 70% kierujących posiadało ponad 10 letni staż w kierowaniu gospodarstwem.
Tabl. 5. Struktura gospodarstw rolnych według stażu kierowania gospodarstwem i grup obszarowych użytków rolnych Grupy obszarowe
użytków rolnych w ha
Gospodarstwa prowadzone przez kierującego
ogółem do 1 roku 2-5 6-10 11-15 16 -20 21 lat
i więcej
Ogóle m... 100,0 11,1 14,8 17,4 13,7 14,4 28,6
do 1... 100,0 15,6 14,8 16,8 10,2 11,4 31,1
1- 2... 100,0 12,5 19,3 18,4 12,5 11,3 26,0
2- 3... 100,0 11,4 17,9 19,0 15,3 11,8 24,6
3- 5... 100,0 9,5 15,9 19,2 16,4 14,6 24,5
5-10... 100,0 6,9 12,7 17,8 16,8 18,2 27,6
10-15... 100,0 5,1 11,3 15,4 17,2 21,0 30,0
15-20... 100,0 4,5 10,2 15,8 18,0 20,9 30,7
20-50... 100,0 3,9 9,0 15,7 18,1 22,9 30,3
50 i więcej... 100,0 4,8 8,9 19,7 15,2 20,4 31,0
Wyniki spisu wykazały, że tylko 43,4% ogółu osób kierujących gospodarstwem rolnym z prowadzoną działalnością rolniczą posiadało wykształcenie lub kurs rolniczy. Z tej liczby 19,1% osób legitymowało się wykształceniem średnim i wyższym, przy czym wyraźnie rysowała się prawidłowość wzrostu liczby osób kierujących z wykształceniem co najmniej średnim rolniczym w miarę wzrostu powierzchni gospodarstw. Udział tych osób w ogólnej liczbie osób kierujących wzrastał z 3,8% w grupie obszarowej UR do lha do 41,2%
w grupie obszarowej 50 ha i powyżej. W miarę wzrostu powierzchni gospodarstw malał odsetek kierujących bez wykształcenia rolniczego - z 74,7% w grupie obszarowej UR doi ha do 17,6% w grupie obszarowej powyżej 50 ha.
Tabl. 6. Struktura gospodarstw rolnych według poziomu wykształcenia rolniczego osoby kierującej gospodarstwem i grup obszarowych użytków rolnych
Grupy obszarowe użytków rolnych w ha
Gospodarstwa, w których kierujący posiada wykształcenie rolnicze
ogółem wyższe policealne średnie
zawodowe
zasadnicze zawodowe
kurs rolniczy
brak wykształ
cenia rolniczego
Ogóle m... 100,0 1,3 0,3 6,7 7,9 27,2 56,6
do 1... 100,0 0,6 0,1 3,1 3,3 18,2 74,7
1-2... 100,0 1,0 0,3 5,8 5,4 24,7 62,9
2-3... 100,0 1,2 0,2 6,4 6,6 27,2 58,4
3-5... 100,0 U 0,3 6,7 8,1 31,6 52,2
5-10... 100,0 U 0,3 8,1 11,9 37,3 41,2
10-15... 100,0 1,5 0,3 10,7 15,8 40,2 31,4
15-20... 100,0 1,4 0,6 11,5 16,7 41,3 28,5
20-50... 100,0 2,7 0,5 16,4 20,2 37,9 22,4
50 i więcej... 100,0 14,9 1,3 25,0 14,9 26,2 17,6
W przekroju terytorialnym najwyższy odsetek gospodarstw prowadzonych przez osoby kierujące bez wykształcenia rolniczego odnotowano w powiatach: m. Wałbrzych - 74,8%, jeleniogórskim - 69,0%
i m. Wrocław - 67,6%. Ale jednocześnie najwyższym odsetkiem gospodarstw, w których osoba kierująca legitymuje się wyższym wykształceniem rolniczym charakteryzowały się miasta na prawach powiatu:
Wrocław - 4,2%, Legnica - 4,1 %, Wałbrzych - 2,9% i Jelenia Góra - 2,1 %.
Wykres II. Struktura gospodarstw według wykształcenia rolniczego osoby kierującej
bez wykształecenia rolniczego
56,6% kurs rolniczy
27,2%
policealne i wyższe rolnicze
1,6%
średnie zawodowe rolnicze
6,7%
zasadnicze zawodowe rolnicze
7,9%
UŻYTKOWANIE GRUNTÓW
W 2002 r. ogólna powierzchnia gospodarstw rolnych, których użytkownicy mieli siedzibę (mieszkali) na terenie województwa dolnośląskiego wynosiła 1125,1 tys. ha. W posiadaniu gospodarstw rolnych sektora prywatnego było 89,0% ogólnej powierzchni gruntów, a 90,7% ogólnej powierzchni użytków rolnych.
Sektor ten systematycznie zwiększa swój udział w użytkowaniu gruntów (w 1996 r. - 86,1% ogólnej powierzchni gruntów gospodarstw rolnych, w 2000 r. - 88,2%).
Tabl. 7. Powierzchnia gruntów gospodarstw rolnych oraz struktura ich użytkowania
Powierz- Użytki rolne Lasy
Pozostałe grunty Wyszczególnienie chnia
ogólna razem grunty
orne sady łąki pastwiska i grunty
leśne W tysiącach hektarów
Ogóle m... 1125,1 1039,5 858,4 6,9 118,5 55,7 25,5 60,2
Sektor prywatny... 1000,9 942,3 795,8 6,4 99,7 40,4 15,5 43,2
w tym gospodarstwa
indywidualne... 866,8 818,6 686,0 5,9 92,0 34,7 13,3 34,9
Sektor publiczny... 124,2 97,2 62,6 0,5 18,8 15,3 10,0 17,0
W odsetkach według rodzaju użytków
Ogóle m... 100,0 92,4 76,3 0,6 10,5 4,9 2,3 5,3
Sektor prywatny... 100,0 94,1 79,5 0,6 10,0 4,0 1,5 4,3
w tym gospodarstwa
indywidualne... 100,0 94,4 79,1 0,7 10,6 4,0 1,5 4,0
Sektor publiczny... 100,0 78,3 50,4 0,4 15,1 12,3 8,1 13,7
W procentach ogółem według użytkowników
Ogóle m... 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Sektor prywatny...
w tym gospodarstwa
89,0 90,7 92,7 92,6 84,2 72,5 60,7 71,8
indywidualne... 77,0 78,7 79,9 86,2 77,6 62,3 52,3 58,1
Sektor publiczny... 11,0 9,3 7,3 7,4 15,8 27,5 39,3 28,2
-22-
Użytki rolne zajmowały 1039,5 tys. ha i stanowiły 92,4% ogólnej powierzchni tych gospodarstw. Lasy i grunty leśne zajmowały 25,5 tys. ha i stanowiły 2,3% ogólnej powierzchni, zaś grunty pozostałe i nieużytki zajmowały powierzchnię 60,2 tys. ha, co w ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych stanowiło 5,3%.
Tabl. 8. Powierzchnia ogólna, w tym użytków rolnych w powiązaniu z liczbą gospodarstw rolnych
Grupy obszarowe użytków rolnych w ha
Liczba gospodarstw ogółem
Powierzchnia w ha
ogółem w tym użytków rolnych
razem średnio
w 1 gospodarstwie razem średnio
w 1 gospodarstwie
Ogóle m... 141336 1125097 7,96 1039461 7,35
do 1... 57993 30620 0,53 23833 0,41
1-2... 25608 40405 1,58 35571 1,39
2-3... 11307 30158 2,67 27290 2,41
3-5... 11604 48850 4,21 44829 3,86
5-10... 16571 128375 7,74 120195 7,25
10-15... 7594 96483 12,71 91892 12,10
15-20... 3470 62315 17,96 59448 17,13
20-50... 5051 155497 30,79 148502 29,40
50 i więcej... 2138 532395 249,02 487900 228,20
W powierzchni użytków rolnych będących w użytkowaniu gospodarstw rolnych grunty orne zajmowały powierzchnię 858,4 tys. ha, tj. 82,6% powierzchni użytków rolnych. Liczba gospodarstw posiadających grunty orne wynosiła 126,5 tys., tj. 90,3% ogółu gospodarstw posiadających użytki rolne. Z ogólnej liczby gospodarstw posiadających grunty orne 89,9 tys. gospodarstw posiadało grunty orne pod zasiewami, w tym w 16,6 tys.
gospodarstw obok zasiewów zanotowano również grunty orne odłogowane i ugorowane, natomiast w 36,6 tys.
wystąpiły tylko grunty orne odłogowane i ugorowane. Średnio na 1 gospodarstwo rolne przypadało 6,79 ha gruntów ornych, w tym 7,87 ha gruntów ornych pod zasiewami.
Tabl. 9. Powierzchnia gruntów ornych, w tym pod zasiewami w powiązaniu z liczbą gospodarstw rolnych
Grupy obszarowe użytków rolnych w ha
Liczba gospodarstw posiadających
grunty orne
Powierzchnia
gruntów ornych w ha Liczba
gospodarstw posiadających
zasiewy
Powierzchnia pod zasiewami w ha
razem
średnio w 1 gospo
darstwie
razem
średnio w 1 gospo
darstwie
Ogóle m... 126483 858388 6,79 89910 707186 7,87
do 1... 48224 18143 0,38 30024 9987 0,33
1-2... 22857 26416 1,16 14481 14387 0,99
2-3... 10433 20520 1,97 7032 11978 1,70
3-5... 10963 34300 3,13 8201 22772 2,78
5-10... 16082 96424 6,00 13719 76636 5,59
10-15... 7444 74355 9.99 6726 63917 9,50
15-20... 3409 48948 14,36 3157 43172 13,67
20-50... 4959 125944 25,40 4601 113655 24,70
50 i więcej... 2112 413337 195,71 1969 350682 178,10
Gospodarstwa rolne posiadały 118,5 tys. ha łąk trwałych i 55,7 tys. ha pastwisk trwałych (łącznie 174,2 tys. ha trwałych użytków zielonych), tj. 16,8% powierzchni użytków rolnych w tych gospodarstwach.
Średnio w 1 gospodarstwie rolnym posiadającym łąki powierzchnia łąk trwałych wynosiła 2,10 ha, a w gospodarstwach posiadających pastwiska — 2,94 ha pastwisk. W związku ze spadkiem pogłowia zwierząt gospodarskich, w tym głównie bydła większość trwałych użytków zielonych nie była eksploatowana.
Wyniki spisu wykazały, że w gospodarstwach było użytkowanych tylko 42,9% ogólnej powierzchni łąk i 41,2%
pastwisk trwałych.
Sady zajmowały 6,9 tys. ha, tj.0,7% ogólnej powierzchni użytków rolnych, a ich uprawą zajmowało się 13,5 tys. gospodarstw. Średnio w 1 gospodarstwie użytkowano 0,51 ha powierzchni sadu.
Wykres III. Struktura powierzchni gruntów w gospodarstwach rolnych Grunty ogółem
pozostałe grunty 5,3%
użytki rolne 92,4%
łąki trwałe 11,4%
sady 0,7%
Użytki rolne pastwiska trwałe
5,4%
odłogi i ugory 14,5%
#mä
. um a im simä1039,5 ha
Anemsssetf wtf= im v im s im = nnj im ^inr-rw^Ttrs im m «n s im = im = im J i im s im = im n im = im = im g im = im = u
llll = llll =E llll H llll 5 llfl g IUI = II» = llll S II/
Eiir
Największy udział powierzchni użytków rolnych, w tym gruntów ornych przypadał na gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych 50 ha i powyżej oraz 20-50 ha. Te grupy obszarowe gospodarstw użytkowały odpowiednio 46,9% i 14,3% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Jednocześnie w grupie obszarowej 50 i powyżej ha było najmniej gospodarstw (1,5% ogólnej liczby gospodarstw rolnych).
Podobnie rozkładała się również struktura obszarowa gospodarstw w gospodarstwach indywidualnych - największy udział powierzchni użytków rolnych przypadał na gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych powyżej 50 ha oraz 20-50 ha. Użytki rolne w tych grupach obszarowych gospodarstw stanowiły odpowiednio 32,9% i 18,0%, przy czym w grupie obszarowej 50 i powyżej ha UR było 1,3%, a w grupie obszarowej 20-50 ha było 3,6% ogólnej liczby gospodarstw indywidualnych.
Średnia powierzchnia użytków rolnych przypadająca na 1 gospodarstwo rolne wynosiła 7,35 ha, natomiast w grupie obszarowej 50 ha i więcej UR - 228,20 ha.
Wykres IV. Liczba gospodarstw rolnych i powierzchnia użytków rolnych według grup obszarowych użytków rolnych
pow. użytków w ha liczba gospodarstw
600000
500000
400000
300000
200000
100000
0
do 1 ha 1-5 5-10 10-15 15-30 30-50 50 i więcej ha
powierzchnia użytków rolnych —♦— liczba gospodarstw
60000
50000
40000
30000
20000
10000 0
-24-
