februari 1980. S-80.027
Centrum voor Onderzoek Waterkeringen Oktober 1980.
1. Inleiding en samenvatting 1.1, Voorgesc hi edeni
s
1.2. Doelstelling onderzoek
1.3. Opzet en uitvoering onderzoek
1.4.
Samenvatting2. Probleemstelling 3. Gegevens
3.1. Waterschap
I
Jssel del ta 3.2. Polderdi strict Hattem 3.3. Waterschap Sal ?and3.4. Polderdistrict Veluwe/Brummen-Voorst 3.5. Waterschap van de Berkel
3.6. Polderdistrict IJsselland 3.7. Polderdistrict Rijn en IJssel 3.8. Polderdistrict Overbetuwe 3.9. Polderdistrict Nederbetuwe 3.10.Dijkschap Grebbedijk
3.11.
Di
jkschap Arnhemse en Vel pse Broek 3.12.Waterschap Kromme Rijn3.13,Hoogheemraadschap Groot
Al
blasserwaard 3.14.Hoogheemraadschap Alm en Biesbosch 3.15.Polderdistrict Bomelerwaard3.16.Polderdistrict Tielerwaard 3.17.Polderdistrict Lek en Linge 3.18.Polderdistrict Maas en Waal 3.19.Waterschap de Maaskant
3.20.Waterschap de Maas- en Diezepolders
3.21. Landsdi j ken Gelderland 3.22.Polderdistrict Oude Rijn
4.
Uitgevoerd onderzoek4.1. Algemeen
4.2. Onderzoek zandmonsters
4.3. Onderzoek kl eimons ters 4.4. Resultaten 8 10 10 12 13 15 17 18 19 21 23 25 26 27 29 30 31 32 34 35 37 38 39 41 42 42 42 I 43 43
5 . 1 . Bui tental u d s 5.2. Bi nnental uds 5 . 3 . Wellen 5.4. Verweking en kwel 5.5. Overslag en overloop 5.6. Vreemde objecten 5.7. Bi o1 o g i sche ac ti vi t e i ten 5.8. Algemeen 44 46 48 50 51 52 53 53
2) Overzicht ongecorrigeerde waterstanden februari 1980.
3) Fotobi jlage
4) Programma voor inventarisatie van markante verschijnselen aan rivier- dijken opgetreden tijdens het hoogwater van februari 1980.
5 ) Informatieve publicatie gemeente Gorinchem 14 februari 1980 no. 8. 6) Lijst van publicaties TAW.
Korte samenvatting
Tijdens het hoogwater i n februari 1980 a l s gevolg van de hoge a f - voer van de Rijn,is door medewerkers van het Centrum voor Onder- zoek Waterkeringen (COW) een inventarisatie uitgevoerd van mar-
kante verschijnselen die toen b i j de rivierdijken optraden. Een samenvatting van de verzamelde gegevens i s in d i t rapport opgenomen.
Uit de beschikbare gegevens z i j n , voorzover d a t op korte termijn mogelijk was, conclusies getrokken.
In een aantal gevallen l e i d t d i t t o t aanbevelingen. Als belangri jkcte kunnen worden genoemd:
-
het opstellen v a n richtlijnen voor t e nemen maatregelen b i j hoge-
het opstel len v a n een hoogwateronderzoekprogramma.
r i vierwaters tanden1. Inleiding en samenvatting 1.
I.
VoorgeschiedenisNederland wordt door vele honderden kilometers r i v i e r d i j k be- schermd tegen het water van o . a . de rivierei) R i j n , Neder-Rijn, Lek, IJssel
,
Waal en Maas.Door sterke toename van de t e beschermen belangen neemt de vraag naar grotere veiligheid tegen overstromingen toe, zodat maatregelen dienen t e worden genomen om de kans o p overstroming t e verkleinen.
Vanouds berust de kennis v a n de deskundigen op het gebied van
dijkenbouw voor een aanzienlijk deel o p ervaring.
Uitgangspunt b i j verbetering van rivierdijken i s t o t enige decennia terug dan ook de o p d a t t i j d s t i p hoogst bekende waterstand geweest.
Bezinning over de veil igheid van de zeedijken na de stormramp i n 1953 heeft de twijfels aan het kerend vermogen van de r i v i e r - dijken versterkt.
Een meer wetenschappel i jke aanpak van het vraagstuk van de hoge waterstanden heeft geleid t o t het i n z i c h t d a t hogere waterstanden dan de hoogst bekende ( v a n 1926) geenszins denkbeeldig moeten worden geacht.
Een en ander leidde i n 1956 t o t het vaststellen v a n een maat- gevende afvoer van de R i j n b i j L o b i t h van 18000
m
/ s , met eenkans v a n overschrijden van 1/3000 per j a a r .
I n 1978 i s conform het advies van de Commissie Rivierdijken deze maatgevende afvoer teruggebracht t o t 16500 m / s met een over- schrijdingsfrequentie 1/1250 per j a a r .
Het zal evenwel duidelijk z i j n d a t ervaring t e kort schiet a l s waterkeringen ontworpen moeten worden voor omstandigheden die buiten het ervaringsgebied liggen.
Vergroting van de wetenschappelijke kennis o p het gebied van aanleg en onderhoud v a n waterkeringen i s dan ook onontbeerlijk om de waterkeringen en met name de door de Commissie Rivierdijken aanbevolen "uitgekiende ontwerpen" zowel economi sch a l s techni sch verantwoord t e kunnen ontwerpen.
Door de overdracht van de adviserende taak van het COW naar de districten van de d i r e c t i e Waterhuishouding en Waterbeweging i s het bundelen en de overdracht van kennis uitermate belangrijk geworden.
3
I n d i t kader i s b e s l o t e n de b i j de hoge a f v o e r van de R i j n i n f e b r u a r i 1980, opgetreden markante v e r s c h i j n s e l e n , be- t r e k k i n g hebbend op h e t f u n c t i o n e r e n van de waterkeringen langs de g r o t e r i v i e r e n , zoveel m o g e l i j k systematisch t e i n v e n t a r i s e r e n en v a s t t e leggen.
1.2. D o e l s t e l l i n g onderzoek
"Hoewel de h u i d i g e ontwerpmethodiek voorshands geacht w o r d t v o l
-
doende v e i l i g h e i d t e bieden, d i e n t evenwel b e z i e n t e worden o f h e t m o g e l i j k i s t e komen t o t een maatstaf voor de b e v e i l i g i n g d i e gebaseerd i s op een r i s i c o - a n a l y s e van a l l e b e t r o k k e n f a c t o r e n i n p l a a t s van a l le e n de f a c t o r " w a t e r s t a n d " " ."Tevens d i e n t de k e n n i s benodigd voor h e t o p s t e l l e n van de " u i t - gekiende ontwerpen" o p e r a t i o n e e l t e worden gemaakt" ( o n t l e e n d aan h e t standpunt van de M i n i s t e r van Verkeer en W a t e r s t a a t
i n z a k e h e t e i n d r a p p o r t van de Commissie R i v i e r d i j k e n ) .
Het i s e v i d e n t d a t voor een r i s i c o - a n a l y s e van a l l e b e t r o k k e n f a c t o r e n deze f a c t o r e n en hun i n v l o e d bekend dienen t e z i j n . Aangezien op d i t moment nog l a n g n i e t a l l e voor de v e i l i g h e i d van
de w a t e r k e r i n g van belang z i jn d e f a c t o r e n "weegbaar" z i j n kan worden g e s t e l d d a t de k e n n i s voor h e t v a s t s t e l l e n van een
m a a t s t a f gebaseerd op r i s i c o - a n a l y s e van a l l e b e t r o k k e n f a c t o r e n , o n t o e r e i k e n d i s .
Zonder a f b r e u k t e doen aan de g r o t e hoeveelheden werk welke i n de a f g e l o p e n j a r e n door de Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen (TAW)en haar werkgroepen z i j n v e r z e t kan tevens worden g e s t e l d d a t evenmin a l l e k e n n i s voor h e t r e a l i s e r e n van een o p t i m a a l " u i t g e k i e n d ontwerp" op d i t moment v o l l e d i g o p e r a t i o - neel i s .
De d o e l s t e l l i n g van h e t onderzoek kan d e r h a l v e a l s v o l g t worden geformuleerd:
1) Het s y s t e m a t i s c h verzamelen van i n f o r m a t i e o v e r t i j d e n s h e t HW opgetreden markante v e r s c h i jn s e l e n b i j nog t e v e r b e t e r e n en b i j reeds v e r b e t e r d e r i v i e r d i j k e n .
2) Het v a s t l e g g e n en voorzover binnen rede1 i j ke t e r m i j n mogel i j k
,
a n a l y s e r e n van de opgetreden v e r s c h i jn s e l e n .3) Het l e v e r e n van a a n v u l l e n d e i n f o r m a t i e voor door de TAW u i t - gevoerde o f nog u i t t e voeren onderzoeken.
4) Het o p s t e l l e n van aanbevelingen m.b.t. de v e r b e t e r i n g van de v e i l i g h e i d van de w a t e r k e r i n g e n b i j hoge waterstanden.
5 ) i l e t bundelen en v e r s p r e i d e n van k e n n i s over h e t gedrag van w a t e r k e r i n g e n b i j hoge waterstanden.
6 ) Het doen van aanbevelingen voor g e r i c h t onderzoek t i j d e n s komende hoge r i v i e r s t a n d e n .
1 . 3 . Opzet en u i tvoering onderzoek
Vanaf 6 februari z i j n door het COW veldverkenningen verricht. B i j deze veldverkenning i s i n eerste instantie i n het kader van
een eveneens tijdens het hoogwater uitgevoerde luchtverkenning met een infraroodscanner veel aandacht besteed aan het i n het terrein opsporen van wel 1 en.
Door een samenspel van factoren, waarvan de bespreking buiten het kader van d i t rapport v a l t , heeft d i t onderzoek niet t o t bruikbare recul taten geleid.
Toen op 8 februari bleek d a t de verwachte rivierstand b i j L o b i t h mogelijk de stand van 1970 zou evenaren of overtreffen i s be-
sloten het verkenningsprogramma t e intensiveren.
Hierbij i s extra aandacht besteed aan het gedrag van een aantal reeds uitgevoerde z.g. "uitgekiende ontwerpen", zoals de f i l t e r - constructies b i j Spijkse d i j k , Pannerden en Duivelswaai. Om de verre van complete inventarisatie van gegevens t e kunnen a a n v u l - len i s na het hoogwater besloten a l l e dijkbeheerders t e benaderen met een aantal meer gerichte vragen. Zie hiervoor b i j l a g e 4.
-
Aandachtspunten hierbij waren:1) Beschadigingen b u i tentalud.
2 ) Beschadigingen b i nnental u d . 3) Wellen.
4 ) Verweking en kwel. 5 ) Oversl ag/overl oop 6 ) Vreemde el ementen. 7 ) Verkeersmaatregel en. 8 ) Overige informatie.
De verkregen informatie i s verwerkt op de i n appendix 1 aanwezige informati e-bl aden.
Aan de hand van de verkregen informatie b i j de eerste oriënterende Cesprekken i s een summier programma opgesteld voor nadere in-situ verkenning
.
I n verband met de geringe capaciteit van de verkenningsgroep van het COW i s het onderzoek i n eerste instantie beperkt gebleven t o t
een visuele verkenning, het maken van f o t o ' s , enkele metingen en het nemen van grondmonsters u i t wellen en beschadigde taluds.
1.4. Samenvatting
Tijdens en na het hoogwater van 8 t / m 11 februari 1980 i s door medewerkers van het COW een inventarisatie v a n markante verschijn- selen optredend b i j hoogwater uitgevoerd.
Veel van de b i j hoogwater optredende mechanismen kunnen met behulp v a n modellen worden beschreven.
Het inzicht d a t dimensionering op de hoogst bekende waterstand onvoldoende i s en d a t ontworpen moet worden voor nog niet op- getreden omstandigheden, maakt extrapolatie van de berekenings- resultaten t o t ver buiten het ervaringsgebied noodzakelijk. Toetsing van de b i j het ontwerp gedane aannamen i s van wezen- l i j k belang om te kunnen komen t o t een zowel economisch a l s technisch optimaal ontwerp.
Aangezien deze inventarisatie een ad-hoc karakter had kon slechts op een aantal plaatsen uitgebreid gemeten worden.
Als belangrijk doel v a n het onderzoek k a n worden vermeld het ver- zamelen, analyseren, bundelen en verspreiden van gegevens over het gedrag van de waterkeringen b i j hoogwater.
Punten die hierbij de aandacht kregen waren beschadigingen v a n taluds, wellen, kwel en het gedrag van vreemde objecten.
c t of De verzamelde gegevens z i j n samengevat per p o l d e r d
waterschap en weergegeven in hoofdstuk 3 .
Voor een uitgebreide samenvatting en de conclusies de gegevens z i j verwezen naar hoofdstuk 5 .
s t r
u i t de verzamel- Alleen d a n k z i j de medewerking van de betreffende dijkbeheerders was deze inventarisatie op zo korte termijn o p t e s t e l l e n . Een woord van dank voor deze medewerking i s op z i j n plaats.
Van de b i j de inventarisatie een aantal op de voorgrond. Genoemd kunnen worden het b wel 1 en en de omvang ervan.
opgemerkte verschijnselen treedt jzonder grote aantal zandmeevoerende Tevens was opvallend het grote aantal doorbraken van zomerkaden en de door de doorbraken aangerichte schade.
Tenslotte kan worden opgemerkt d a t op zeer veel plaatsen bescha- digingen z i j n aangetroffen veroorzaakt door dieren.
De verrichte inventarisatie i s door de beperkte inzet v a n mensen en middelen n i e t volledig.
Tevens k a n worden gesteld d a t de organisatie van het onderzoek niet optimaal t e noemen i s .
Een en ander p l e i t , gezien de bereikte resultaten, voor een systematische aanpak i n de toekomst waarbij a l s uitgangspunt een o p t e s t e l l e n hoogwateronderzoekprogramma kan dienen. Bij een volgend onderzoek k a n d a n aan een a a n t a l belangrijke
chte aandacht worden besteed.
een dergel i j k programma, i n over1 cg z a l worden gewerkt.
aspecten wat meer ger Aan het opstellen van met de d i j kbeheerders
2 . Probleemstelling
Bij de inventarisatie van markante verschijnselen tijdens het hoogwater i n februari 1980 i s uitgegaan van de volgende probleem- s t e l 1 i ng
.
-
I n hoeverre z i j n de tijdens het hoogwater waargenomen verschijn- selen i n s t r i j d of i n overeenstemming met aannamen over mogel i j ke bezwijkmechanismen welke b i j waterkeringen kunnen optreden.-
Welke nog n i e t eerder gesignaleerde o f niet belangrijk geachte mechanismen treden tijdens hoge waterstanden aan het l i c h t . Met name i s aandacht besteed aan de volgende aspecten.2 . 1 . Buitentalud.
a ) I n s t a b i l i t e i t van buitentaluds ten gevolge van een snelle val van de b u i tenwaterstand.
b ) Het e f f e c t van de doorbrakenwan zomerkaden o p de s t a b i l i t e i t van het b u i tentalud.
c ) De gevolgen v a n oppervlakkige beschadigingen van buitentaluds. 2 . 2 . Binnentalud.
a ) I n s t a b i l i t e i t van binnentaluds ten gevolge v a n t e hoge waterspanningen.
2.3. Wellen.
a ) Aard en vorm van optredende wellen.
b ) Omstandigheden waaronder de wellen z i j n o n t s t a a n .
c ) Wijze waarop de ontstane wel 1 en door d i jkbeheerders z i j n bestreden.
2 . 4 . Verweking en kwel.
a ) Aard en vorm v a n de binnendijks optredende kwel
.
b ) S t a b i l i t e i t van binnendijkse lagen (verweking). c) Kwel u i t binnentaluds en bermen.2.5. Overslag en overloop.
a ) Aard en vorm van overslag resp. overloop.
b ) Hoeveelheden overslaand resp. overlopend water. c ) Gevolgen van overslag en overloop o p s t a b i l i t e i t van
b i nnental uds
.
2.6. Vreemde elementen.a ) Gedrag en invloed van vreemde elementen i n , op en n a b i j waterkeringen.
2 . 7 . Verkeersmaatregelen.
a ) Noodzakel i j k genomen verkeercmaatrege hiervan.
en en de e f f e c t i v i t e i t
2.8. Overige informatie.
a ) Hierbij wordt bedoeld a l l e informatie welke i n het kader van
de probleemstelling n u t t i g i s , maar n i e t v a l t onder de punten 2.1. t / m 2 . 7 .
Gedacht k a n o.m. worden aan de ten t i j d e van het HW
optredende waterstanden e t c . Zie hiervoor bijlage 2 .
3. Geaevens Al gemeen.
Betreffende hoogwatertop duurde van 8 t / m 11 februari 1980, met een hoogste stand van NAP t 15,69
m
b i j Lobith en een daarbijbehorende hoogste afvoer van 8560 m3/s*. Deze hoogwaterstand treedt op met een frequentie van éénmaal i n de 7 à 8 j a a r . De windsnelheid tijdens de hoogwaterperiode l a g rond 5 m/s
u i t richtingen tussen zuidwest en zuidoost. (gemeten t e Deelen). 3.1. Waterschap I Js cel del ta
Het Waterschap IJcceldel t a heeft de IJssel benedenstrooms (Zwol1 e ) i n beheer,
Het hoogwater v a n februari 1980 bereikte benedenstrooms v a n Katerveer een i e t s hogere stand d a n i n 1970. Toch werd het ook n u niet a l s erg bijzonder ervaren.
Er z i j n diverse wellen opgetreden, d i e i n het algemeen w e i n i g of geen zand meevoeren. Een a a n t a l ervan, waaronder de grootste,
kwam voor i n de teensloot o p 5 à 10 m u i t de binnenteen v a n de d i j k aan de rechteroever.
Echter ook aan de linkeroever z i j n ze geconstateerd.
Wat o p v a l t i s d a t ze pas omstreeks de hoogwatertop duidelijk beginnen t e lopen en een kleine week l a t e r zeer a b r u p t weer stoppen. Opgemerkt dient t e worden d a t geen duidelijke waar- neembare nieuwe wellen z i j n ontdekt.
B i j een aantal dijkvakken i s kwel i n de binnenteen opgetreden w a a r b i j verweking optreedt.
Als duidel i j k waarneembaar werd gemeld de geleide1 i jke ver- hoging v a n het niveau t o t waar verweking o p t r a d , naarmate het hoge buitenwater aanhield.
Er z i j n op grotere afstand van de dijk veel en grote kwelgebieden. Dit h a n g t samen met de hier en daar sterk doorlatende onder-
g r o n d die kennelijk i n verbinding s t a a t met het rivierwater.
-
Op de dag v a n het hoogste water i n Kampen i s even ten westen v a n die stad aan de noordzijde a l s gevolg van een lekkage i n een
waterleiding, een waterspuiter opgetreden midden i n de k r u i n van
de d i j k . De waterleiding 0 200 mm i s i n 1979 a l s onderdeel van
een meervoudige zinker i n gebruik genomen en beproefd.
Ter plaatse van de d i j k is een ontluchtingsventiel i n de water- leiding en tevens een a f s l u i t e r en ontluchting i n de r i o o l - persleiding aanwezig.
De waterleiding i s afgesloten en het gat i s t i j d e l i j k met zandzakken gevuld. Later i n het voorjaar zal het lek voor
definitieve reparatie opgegraven worden.
Opvallend waren de problemen met de muskusratten die door het hoge water naar de d i j k werden verdreven. Er zijn zeer s t e l l i g e meldingen van muskusratten die zich i n korte t i j d t o t hoog i n het buitentalud ingraven, zelfs t o t een eindweegs onder de k r u i n toe.
Tijdens het opkomende hoogwater i s het niet mogelijk de dieren t e vangen. Het enige wat gedaan kon worden i s onder aanwijzing van de rattenvanger de plaatsen waar bekend i s d a t ze voorkomen
zo goed mogelijk controleren op u i t e r l i j k e schade aan de d i j k . Verder v a l t op d a t , behalve de gesprongen waterleiding, a l l e bovenvermelde verschijnselen zich hebben voorgedaan i n en n a b i j het d i j k v a k n a b i j k m r , 992 op de rechteroever, t e n zuidoosten van Kampen. De d i j k l i g t daar achter de brede uiterwaard met daarin een natuurgebied en een oude c t r a n g .
3.2. Polderdistrict Hattem
Het polderdistrict Hattem heeft de IJsselwaterkering in de gemeente Hattem i n beheer.
Tijdens het hoogwater i n februari z i j n enkele zandmeevoerende wellen opgetreden.
Aard en omvang van de geconstateerde wellen hebben geen aan- leiding gegeven t o t het nemen van maatregelen om uitspoeling van zand t e beperken.
Tijdens het hoogwater i s gedurende een week de d i j k voor ver- keer afgesloten geweest.
3.3. Waterschap Sal 1 and
Rechter IJsseloever van Deventer t o t Zwol l e .
Beschadigingen aan het buitentalud (grasbekleding) z i j n voorge- komen meestal op een hoogte van een meter boven het voorliggende maaiveld en n a d a t het water gedurende 3 à 5 dagen op ongeveer
hetzelfde peil had gestaan. De dijken ten noorden van Deventer
(t
-
30 km) z i j n allen i n de periode van 2-8 j a a r terug versterkt,hebben een buitentalud van
-
t 1:4 en z i j n opgebouwd u i t een zand-kern met een kleilaag, waarop een laagje teelaarde. De i n d r u k bestaat d a t de taluds nu veel sneller beschadigen dan vóór de versterking, toen de dijken bestonden u i t meer zanderig materiaal waarin de grasmat zich zeer d i e p had geworteld. Andere oorzaken z i j n , dat door verlaging van de uiterwaarden door ontgrondingen hogere windgolven optreden en dat haalgolven verder door kunnen lopen. Bijkomende oorzaken z i j n beweiding door groot vee (dat soms
t e
l a n g aanwezig b l i j f t )en
wellicht de zware bemesting met overtollige drijfmest die i n d i t gebied w o r d t toegepast. De schades z i j n bestreden door Nymplex buideldoek met krammen o p het t a l u d t e bevestigenen
t e verzwaren met t r o t t o i r t e g e l s i n de buidels.Deze voorziening i s over een totale lengte van 1 , 5 km toegepast en was e f f e c t i e f .
Schade aan de taluds door d r i j f h o u t en andere drijvende obstakels i s grotendeels voorkomen door d i t op de d i j k t e trekken. Daartoe z i j n gedurende twee weken 15 personen ingezet (dat i s
-
t 1 manper 2 km d i j k ) .
I n het bijzonder achter de d i j k langs de Herxer uiterwaarden (tussen Wijhe--en Zwolle) z i j n zandmeevoerende wellen geconsta- teerd. Enkele wellen z i j n
ter
plaatse reeds l a n g bekend. I n een-
+
8 j a a r geleden verbeterde waterloop z i j n , op 10 à 15 m vanaf de teen v a n de d i j k , enige nieuwe wellen ontstaan. Hier- b i j r i j s t de vraag o f deze wellen b i j hogere waterstanden eendirect gevaar voor de d i j k kunnen betekenen, en welke voorzieningen daartegen getroffen kunnen worden. Tijdens het hoogwater i s de waterstand i n de sloten enige decimeters opgezet om het ver- v a l t e reduceren.
Op verscheidene p l a a t s e n i s kwel v a n u i t h e t b i n n e n t a l u d van de d i j k e n geconstateerd. De mate w a a r i n d i t i s opgetreden i s n i e t a l s a l armerend ervaren.
Een d u i d e l i j k v o o r b e e l d h i e r v a n was de d i j k j u i s t t e n noorden van O l s t . Deze d i j k h e e f t e c h t e r , door de erop l i g g e n d e v e r - keersweg, een z e e r b r e e d p r o f i e l .
B i j twee voormalige d e f e n s i e - i n l a a t w e r k e n t e n noorden van Deventer d i e i n h e t d i j k l i c h a a m z i j n weggewerkt,is kwel i n h e t b i n n e n t a l u d geconstateerd.
Het waterschap h e e f t d i t onderzocht (o.a. s t i j g h o o g t e n bepaald) en v a s t g e s t e l d d a t de oorzaak h o o g s t w a a r s c h i j n l i j k regenwater i s , en n i e t de hoge r i v i e r s t a n d .
Ungeveer een week na h e t hoogwater van f e b r u a r i i s even t e n zuiden van Z w o l l e een r e c e n t e muskusrattengang i n de binnenteen o n t d e k t . Het b e t r e f t h i e r een d i j k v a k t e r p l a a t s e van een w i e l
,
w a a r b i j de b i n n e n t e e n onder een f l a u w e h e l l i n g van 1:lO a f l o o p t en na ongeveer 10 m i n h e t w i e l o v e r g a a t . De muskusrat had een gang van - t 6 m v a n u i t h e t w i e l i n de r i c h t i n g van de d i j k gemaakt.3.4. Polderdistri c t Veluwe/Brummen-Voorst
Bij het polderdistrict Veluwe deden de meeste problemen zich
voor b i j de zomerkaden van de v.m. polder "de Nijenbeker en Wilpse Klei".
Deze polder die b i j een stand van NAP
+
6,50 m v o l l o o p t , wordtzo goed mogelijk beschermd om de ingelegen boerderijen de wateroverlast t e besparen. De eigenlijke Veluwse B a n d i j k
ten zuiden van Deventer i s voor het overgrote deel een zeer oude z a n d d i j k , die plaatselijk tamelijk ver landinwaarts gelegen i s . Overloop o f doorbraak van zomerkade en bandijk traden echter niet op.
Op enkele plaatsen ten noorden van Deventer t r a d wat u i t - spoeling van het buitentalud op.
Op verschillende plaatsen was er een sterke kwel.
Ter bescherming van taluds waarop geen goede grasmat t o t ontwikkeling was gekomen, werd op enkele plaatsen zgn. buidel- doek toegepast, vastgezet met pennen en verzwaard met zandzakken. Dit voldeed goed. Bij de zomerkaden werd ook wel eenvoudiger doek gebruikt. Op verschillende plaatsen, speciaal waar de d i j k schaardijk i s , trad enige beschadiging van het buitentalud op. Deze was echter niet v a n grote betekenis.
Zandmeevoerende wellen traden alleen maar op aan de zomerkade van de v.m. polder "de Nijenbeker en Wilpse Klei".
De grootste met een afvoer van een weinig z a n d , o n t s t o n d b i j kmr. 941. Bij kmr. 935,5 werd een visje i n het zand aange- troffen, hetgeen wijst op een rechtstreekse verbinding met de r i v i e r .
Ter beteugeling van deze wellen werd een nylondoek over de plek gespannen, en werden een o f meer kransen van zandzakken er omheen gelegd. Wanneer men de i n d r u k kreeg dat de d r u k onder het doek t e g r o o t werd, werd t e r plaatse van de wel een inkerving i n het doek gemaakt, waardoor het water weer gemakkelijk kon uitstromen.
De indruk bestaat dat het gegraaf van mollen, konijnen en muskusratten een belangrijke oorzaak van de wellen i s . Door
de hoge grondwaterstand waren speciaal de mollen i n de kaden gedreven.
voor een g r o o t deel waren weggevangen.
Verder moet nog worden vermeld dat i s geprobeerd door peil- buismetingen en metingen van het electrische geleidings- vermogen van rivierwater
en
kwelwater, meer t e weten t e komen over respectievelijk het gevaar voor en de aard van de wellen.Bij Terwolde ontstond een wel i n de f i l t e r b u i s van een d r i n k - waterput. Deze gaf zeer veel schoon water o p , maar kon gestopt worden met een schroefdop.
Enkele b i j elk hoogwater drassige gebieden vertoonden een sterke kwel. Daaronder z i j n t e noemen het Sterrebos achter de Dijkhof t e Twello, gem. Voorst en een t r a j e c t b i j Leuven- heim waar 0 , 3 à 0 , 4 m water stond dat weggepompt moest worden. Bij Hoog Helbergen t . p . v . een oude s l u i s kwam 70 m3/h kwel voor. Deze plek z a l verbeterd worden.
Hoewel het erg d r u k was op de d i j k z i j n er geen speciale verkeersmaatregelen genomen, (behalve de afsluiting van de buitendijkse wegen die onder water stonden) I
Maatregelen waren wel voorbereid i n een provinciaal rampen- bestri j d i ngsplan, waarvoor het polderdistrict Veluwe mode7 s t a a t .
3 . 5 . Waterschap van de Berkel
Het waterschap van de Berkel heeft ondermeer i n beheer de rechter IJsseloever van Zutphen t o t Deventer.
Tijdens het hoogwater i n februari i s op een tweetal plaatsen beschadiging van het buitentalud opgetreden.
De grasmat die t . p . v . kmr. 9 2 2 3 aanwezig i s kan tengevolge
van de jaar1 i jkse aantasting tijdens hoogwater niet vol ledig t o t ontwikkel i ng komen.
Als gevolg hiervan i s het buitentalud onvoldoende beschermd. Het waterschap heeft op grond van
deze
ervaring gedurende de afgel open hoogwaterperioden bes1 oten t o t het aanbrengenvan een tal udverdedigi ng van Nederhemertbl okken.
Ook t e r plaatse van de Industriehaven t e Zutphen i s enige erosie opgetreden.
De gemeente Zutphen heeft in nauw overleg met en op aan- w i j z i n g van het Waterschap voorzieningen getroffen i n d e
Industri ehaven om beschadigi ngenten gevol ge van de scheep- vaart en golfslag i n de toekomst t e voorkomen.
Dit geschiedt deels door het aanbrengen van deugdelijke oever- verdedigingen en deels door het gedeel t e l i j k dempen van deze haven, w a a r b i j plaatselijk een damwandconstructie a l s l i g - en losplaats voor schepen wordt aangebracht.
Slechts op één plaats i s enige, z i j het verwaarloosbare, kwel geconstateerd.
3.6. P o l d e r d i s t r i c t I J s s e l l a n d
Het p o l d e r d i s t r i c t I J s s e l l a n d h e e f t de r e c h t e r I J s s e l b a n d i j k i n beheer t u s s e n Doesburg en de u i t m o n d i n g van h e t Groene Kanaal
,
i e t s onder Zutphen.Het t o t a l e d i j k t r a c é i s i n een d r i e t a l g e d e e l t e n t e onderscheiden. Het e e r s t e g e d e e l t e van Doesburg (hmp.0) t o t hmp.64 b e t r e f t een nog n i e t v e r b e t e r d d i j k v a k
,
waarvoor momenteel een v e r b e t e r i n g c - p l a n w o r d t gemaakt. Het tweede g e d e e l t e b e t r e f t h e t reeds v e r - b e t e r d e d i j k v a k van hmp.64 t o t 129 b i j Gemaal Grote Beek. Het derde g e d e e l t e , van hmp.129 t o t de u i t m o n d i n g van h e t Groene Kanaal,
i s op d i t moment i n u i t v o e r i n g .B i j h e t nog n i e t v e r b e t e r d e d i j k v a k van hmp.O t o t hmp.64 i s b i j h e t l a a t s t e hoogwater op een a a n t a l (bekende) p l a a t s e n s t e r k e kwel d i r e c t a c h t e r de d i j k geconstateerd. Zandmeevoerende wel l e n z i j n e c h t e r n i e t g e s i g n a l e e r d , evenmin a l s b e l a n g r i j k e bescha- d i g i n g e n van h e t b u i t e n t a l u d , en a f s c h u i v i n g e n van h e t b i n n e n t a l u d .
B i j h e t v e r b e t e r d e d i j k v a k van hmp .64 t o t 129 hebben deze v e r s c h i j n s e l e n z i c h ook n i e t voorgedaan, met u i t z o n d e r i n g van p l a a t s e 1 i j k een zeer g e r i n g e a a n t a s t i n g van h e t nog b e t r e k k e l i j k nieuwe b u i t e n t a l u d , i n de vorm van een a f s l a g r a n d j e van e n i g e
c e n t i m e t e r s d i e p t e .
B i j een d i j k v a k i n u i t v o e r i n g , van hmp.129 t o t aan h e t Groene Kanaal, i s i n h e t l a a t s t e s t u k van Gemaal Baakse Beek
a f een d u i d e l i j k e a a n t a s t i n g van h e t b u i t e n t a l u d door l a n g s - stromend w a t e r en go1 f s l ag opgetreden,
De aangetaste zone i s door h e t p o l d e r d i s t r i c t met doek en
r i e t m a t t e n a f g e d e k t , waardoor v e r d e r e a a n t a s t i n g voorkomen werd. Een c o n c l u s i e t.a.v. de k w a l i t e i t van k l e i a f d e k k i n g en grasmat op h e t b u i t e n b e l o o p kan en mag h i e r n i e t u i t g e t r o k k e n worden daar h e t h i e r werk b e t r e f t d a t i n de zomer van 1979 ge-
maakt i s .
Vermeldenswaard i s nog d a t ook b i j h e t p o l d e r d i s t r i c t I J c s e l la n d i n de u i t e r w a a r d e n i g e zomerkades z i j n beschadigd door o v e r - stromend w a t e r en g o l f s l a g . I n één geval i s de p r i m a i r e oorzaak h i e r v a n een beschadigde k r u i n van de kade door v e r k e e r , Hoe g r o o t de schade i s aan de zomerkaden was op h e t moment van de i n v e n t a -
3 . 7 . Polderdistrict R i j n en IJssel
Het polderdistrict R i j n en IJssel heeft i n beheer de bandijken op de rechteroever van de Neder-Rijn vanaf Kandia t o t aan het splitsingspunt met de I J s s e l , de bandijken op de rechteroever van de IJssel t o t de u i t m o n d i n g van de Oude I J s s e l , en de
linker waterkering van de Oude IJssel
,
ongeveer vanaf Doetinchemt o t Doesburg. Bij het hoogwater i s een aantal kwel gebi eden
gesignaleerd met op bepaalde plaatsen ook zandmeevoerende wellen. De belangrijkste volgen hieronder.
Achter de Pleydijk langs de Neder-Rijn nabij de IJsselkop i s op een a f s t a n d van ca. 30 m u i t de teen op het maaiveld een v i j f t a l grote (diameter van de zandkegels variërend v a n 2 t o t 3 m en een hoogte van
-
+
0 , 3 m ) en een aantal kleinere zand- meevoerende wellen ontstaan.Achter de IJsseldijk tussen Westervoort en Rijksweg 1 2 was t e r hoogte van kmr. 882,5 een wel aanwezig in een greppel op ca. 5 m u i t de binnenteen van de d i j k . Deze wel i s direct met zandzakken opgekist.
Eveneens i s i n een bekend kwelgebied achter de IJsseldijk tussen Bahr en Giesbeek een zandmeevoerende wel gesignaleerd. De maatregelen die hier werden genomen waren het opzetten
van het waterpeil achter de d i j k door het sluiten van een duiker. Achter de d i j k langs de Neder-Rijn i s t e r plaatse van de afslag
naar het Looveer ( b i j hmp. 156) ook een kwelgebied aanwezig, waarin zich ook enige zeer kleine zandmeevoerende wellen o n t - wikkelden. Deze ontwikkeling z e t t e zich n i e t door daar het kwelwater op het maaiveld t e r plaatse niet afgevoerd werd. Verder i s langs de IJssel een viertal doorbraken in zomer- kaden opgetreden.
Als eerste z i j hier vermeld de doorbraak i n de kade langs de IJssel b i j kmr. 885,8. Als oorzaak wordt aangenomen een vergraving van de kade door konijnen. Opvallend i s echter wel d a t j u i s t t e r plaatse van de doorbraak een uitwaterings- duiker aanwezig i s .
Vermeldenswaard i s ook de t o t a l e vernieling van de Marsweg in de uiterwaard b i j Lathum. De kade waarop deze weg gelegen i s , bestond u i t een zandkern met i n de wegbermen een zeer dunne kleiafdekking over een p u i n r a n d . Mede door de boven- genoemde kadedoorbraak b i j k m r. 885,8 ontwikkelde zich een
as van de weg. Op één plaats i s d e kade volledig geërodeerd. De derde doorbraak i s opgetreden in de kade langs de IJssel i n de Vaalwaard b i j kmr. 890 I n deze kade z i j n b i j het hoogwater van 1970 meerdere doorbraken opgetreden. Aangenomen wordt d a t de oorzaak gezocht moet worden i n het overstromende water d a t v a t kreeg op het ter plaatse van een oprit door beschadiging slecht beschermde kadelichaam.
De vierde doorbraak i s opgetreden b i j kmr. 882,60 waar de kade om de steenfabriek Emptepol i s doorgebroken,
Het verbeterde d i j k v a k vanaf Giesbeek t o t Doesburg heeft geen prob 1 emen opgel everd
.
T o t slot z i j hier vermeld d a t hoewel de afvoer en dus ook de waterstand b i j L o b i t h nu lager waren dan i n 1970, tussen Lathum
en Doesburg een hogere waterstand aan de d i j k geconstateerd i s dan i n 1970, met een grootste afwijking b i j de Bahrse P o l . De oorzaak hiervan is ( n o g ) niet geheel duidelijk.
3.8. Pol d e r d i s t r i c t Overbetuwe
Het p o l d e r d i s t r i c t Overbetuwe h e e f t de b a n d i j k e n i n beheer op de l i n k e r o e v e r van h e t Pannerdensch Kanaal en de Neder: R i j n t o t aan h e t Lingegemaal en op de r e c h t e r o e v e r l a n g s de Waal t o t aan Dodewaard, voor b e i d e r i v i e r e n gerekend vanaf h e t s p l i t s i n g s p u n t Pannerdensche Kop.
B i j h e t hoogwater z i j n b i j d i t p o l d e r d i s t r i c t de volgende v e r s c h i j n s e l e n i n en n a b i j de b a n d i j k opgetreden.
I n een door een kwelkade omsloten gebied a c h t e r de Waalbandijk b i j Hulhuizen (hmp.25) i s s t e r k e kwel opgetreden. Door de aan- w e z i g h e i d van de kwelkade h e e f t d i t v e r d e r geen problemen op- g e l e v e r d .
I n de k o l k e n a c h t e r de Waalbandijk b i j Haalderen (hmp.80-84) 1s evenals i n de binnenteen een a a n t a l k l e i n e zandmeevoerende w e l l e n geconstateerd; door h e t m e e s t i j g e n van h e t w a t e r p e i l i n de k o l k e n met de w a t e r s t a n d op de r i v i e r hebben deze w e l l e n voorzover bekend en t e c o n s t a t e r e n geen v e r o n t r u s t e n d e a f - me t i ngen aan kunnen nemen *
A c h t e r de Waalbandijk van ca. hmp.86 t o t htiip.92 i s kwel opge- t r e d e n en z i j n e n i g e k l e i n e zandmeevoerende w e l l e n geconsta- t e e r d i n de binnenteen van de d i j k en op h e t maaiveld. Het- z e l f d e i s g e c o n s t a t e e r d b i j hmp.209, tussen Oosterhout en S l i j k - E w i j k .
B i j A n d e l s t z i j n a c h t e r de Waalbandijk b i j hmp.283 i n de binnen- t e e n en op h e t aangrenzende m a a i v e l d ( b i j z.g. onland) twee zandmeevoerende w e l l e n geconstateerd.
B i j hmp.295 tussen A n d e l s t en Dodewaard i s aan een r e c e n t v e r - b e t e r d g e d e e l t e van de Waalbandijk b e s c h a d i g i n g van h e t b u i t e n - t a l u d opgetreden door g o l f s l a g en langsstromend w a t e r .
I n h e t z e l f d e d i j k v a k i s b i j hmp.300 d i r e c t a c h t e r de onder een t a l u d van 1 :15 aangebrachte maaiveldaanvul l i n g van h e t v e r - b e t e r d e d i j k p r o f i e l een zandmeevoerende wel opge t r e d e n i n een s l o o t . Het v e r b e t e r d e p r o f i e l z e l f g a f geen enkel probleem. Voor de v e r b e t e r i n g was b i j d i t d i j k v a k sprake van zeer s t e r k e kwel en meerdere zandmeevoerende wel 1 en i n de d i r e c t e n a b i j h e i d van de d i j k .
T o t s l o t i s nog een t w e e t a l zomerkadedoorbraken van a a n z i e n l i j k e omvang t e melden.
hoogte van hmp 80 b i j Het Zand. A l s oorzaak w o r d t aangegeven h e t o v e r l o p e n van de kade, waartegen h e t zandige kadelichaam n i e t b e s t a n d b l e e k . Na h e t d r o o g v a l l e n van de u i t e r w a a r d i s een g a t g e c o n s t a t e e r d van ca. 40 b i j 60 m met een d i e p t e t o t ca. 10 m beneden maaiveld.
De andere doorbraak i s opgetreden l a n g s de N e d e r - R i j n t e r hoogte van hmp 267 i n een kade naar een s t e e n f a b r i e k b i j Heteren. I n deze kade van l i c h t k l e i i g m a t e r i a a l gelegen op een zandonder- grond met een a f d e k k i n g van ca. 30 cm t e e l a a r d e i s een g a t o n t s t a a n van ca. 60 m l a n g met een d i e p t e van ca. 7 in.
A l s oorzaak w o r d t genoemd de g e r i n g e e r o s i e b e s t e n d i g h e i d tegen overstromend w a t e r en m o g e l i j k ook p i p i n g ( = zandmeevoerende w e l ) .
Hoewel n i e t s p e c i f i e k b i j h e t hoogwater opgetreden l i j k t h e t goed h i e r ook nog m e l d i n g t e maken van h e t f e i t d a t i n h e t p o l d e r d i s t r i c t Overbetuwe en met name b i j Dodewaard en Bemmel schade, v e r o o r z a a k t door muskusratten, i n en n a b i j de b a n d i j k i s g e s i g n a l e e r d .
3.9. Pol d e r d i s t r i c t Nederbetuwe
Het pol derdi s t r i c t Nederbetuwe beheert de bandijken op de linkeroever van de Neder-Rijn vanaf het Lingegemaal t o t even voorbij Ravenswaaij en de bandijken op de rechteroever
van de Waal vanaf Dodewaard t o t aan Tiel.
Ook i n het polderdistrict Nederbetuwe z i j n zand-
meevoerende wel len van verschil lende omvang geconstateerd. Achter de Marsdijk langs de Neder-Rijn i s b i j hrnp.103 een tweetal zandmeevoerende wellen geconstateerd. Deze wel 1 en
kwamen voor i n een slootbodem. Door het opzetten van het sloot- peil z i j n deze wellen gestopt.
Achter de Waalbandijk z i j n tussen Dodewaard en Eldik b i j hrnp.76 twee forse zandmeevoerende wellen ontstaan.
Eén wel op ca. 1
m
u i t de dijkteen i s veroorzaakt door een n i e tof onvoldoende afgedicht boorgat. De andere i s ontstaan doordat een peilbuis o p ca. 10 m u i t de dijkteen door de waterdruk om- hoog gedrukt werd u i t de k l e i . Beide wellen z i j n tijdens het hoogwater provisorisch gedicht met behulp van waterdoorlatend doek en zandzakken.
Bij hmp.87 van de Waalbandijk l i g t direct achter de d i j k een diepe k o l k met daaromheen een kwelkade. De kerende hoogte van deze
kwelkade bedraagt c a . 1 , 7 0 m . Door aantasting van de kade door
mollen t r a d erosie o p toen de kade begon over t e lopen. Door het aanbrengen van een kunstmatige over1 a a t met behulp van p l a s t i c f o l i e en zandzakken kon een verdere aantasting van
de kade en mogelijk een doorbraak worden voorkomen.
Ook b i j hmp.90 achter de Waalbandijk i s een zandmeevoerende wel ontstaan door een niet goed afgedicht boorgat. Deze wel i s met behulp van zandzakken en g r i n d t o t s t i l s t a n d gebracht. B i j Ochten i s b i j hmp.130 een zandmeevoerende wel geconstateerd die ook met behulp van g r i n d en zandzakken gestopt i s .
T o t s l o t z i j hier vermeld d a t aan de oostzijde van het Amsterdam- R i jnkanaal t e r hoogte v a n hrnp.65-66 t o t op een afstand van 300 rn
achter de d i j k zandmeevoerende wellen geconstateerd z i j n i n sloten o . a . langs de Tiendweg en de Koopsestraat.
In het polderdistrict heeft z i c h één geval van duidelijke erosie van een buitentalud voorgedaan. Dit betreft echter n i e t de
b a n d i j k maar een zomerkade langs de Neder-Rijn aan de Rijswijksche Buitenpolder t e r hoogte v a n hmp -257.
Ook i n h e t p o l d e r d i s t r i c t Nederbetuwe i s een a a n t a l doorbraken van zomerkaden opgetreden met u i t e e n l o p e n d e oorzaken.
Een beginnende doorbraak door e r o s i e a l s gevolg van overlopend w a t e r i n de kade l a n g s de u i t w a t e r i n g s t o c h t van h e t Lingegemaal b i j hmp. O l a n g s de N e d e r - R i j n kon g e s t o p t worden met behulp van zandzakken.
Ter hoogte van hmp. 15 b i j Opheusden i s l a n g s de N e d e r - R i j n een kadedoorbraak opgetreden d i e t o t een o n t g r o n d i n g s k u i l van ca. 5 m
d i e p t e g e l e i d h e e f t . A l s m o g e l i j k e oorzaak w o r d t v e r g r a v i n g van de kade door k o n i j n e n genoemd en de aanwezigheid van een doornhaag, waardoor h e t water t u s s e n de kade en de haag g e p e r s t werd, hetgeen m o g e l i j k u i t s c h u r i n g en breuk van de kade t o t gevolg h e e f t gehad. De oorzaak van de kadebreuk l a n g s de N e d e r - R i j n i n de Mauriksche en Eckse Waarden t e r hoogte van hmp. 134 zou eveneens v e r g r a v i n g door k o n i j n e n kunnen z i j n , alsmede de aanwezigheid van e n i g e
d o o r n s t r u i k e n l a n g s de kade waardoor u i t s c h u r i n g kan z i j n o n t s t a a n . B i j deze doorbraak o v e r een l e n g t e van ca. 60 m met een d i e p t e van ca. 5 m i s ongeveer 8000 m weggespoeld en o v e r de u i t e r - waard v e r s p r e i d .
I n d e z e l f d e Mauriksche en Eckse Waarden i s t e r hoogte van hmp. 193
een kade met een daarop gelegen weg naar een camping door e r o s i e doorgebroken. De kade bestond u i t een zandkern, a f g e d e k t met een dunne l a a g k l e i van s l e c h t e k w a l i t e i t . Goede k l e i t e r p l a a t s e i s v e r b r u i k t door de b a k s t e e n i n d u s t r i e .
3
1’
T o t s l o t i s e r nog een a a n t a l p l a a t s e n t e vermelden waar muskus- r a t t e n voorkomen i n o f n a b i j de b a n d i j k l a n g s de Neder-Rijn. I n de oude R i j n b a n d i j k l a n g s Kesteren en Lienden, nu e c h t e r s l a p e r - d i j k , komen muskusratten voor i n h e t b u i t e n t a l u d b i j hmp. 5. B i j Opheusden z i j n b i j h e t opkomende w a t e r ca. 30 muskusratten gedood.
B i j hmp. 6 4 van de b a n d i j k l a n g s de N e d e r - R i j n z i j n t e r p l a a t s e van een b i n n e n d i j k s e k o l k i n b i n n e n t a l u d en berm muskusratten ges i gnaleerd.
Ook b i j hmp. 125 z i j n muskusratten aanwezig i n h e t b u i t e n t a l u d . V o r i g j a a r z i j n op deze p l a a t s de r a t t e n u i t g e g r a v e n . H i e r b i j i s g e c o n s t a t e e r d d a t de r a t t e n b i j opgaand water omhoog graven i n de d i j k .
3.10.
Di
jkcchap GrebbedijkB i j h e t d i j k s c h a p Grebbedijk hebben zich t i j d e n s h e t hoogwater geen markante v e r s c h i j n s e l e n voorgedaan.
Wel i s t i j d e n s h e t hoogwater de d i j k a f g e s l o t e n geweest voor
3.11. Dijkschap Arnhemse en Velpse Broek
Het dijkschap heeft i n beheer de Schaapdijk langs de linker IJsseloever v a n de Zevenaarse weg t o t het verkeersplein Velper- broek, en de Velpse broekdijk van het verkeersplein t o t gemaal "Vol harding"
.
Tijdens het hoogwater i s sprake geweest van enige.welvorming maar niet i n die mate d a t maatregelen noodzakelijk waren.
3.12. Waterschap Kromme R i j n
Bij het waterschap Kromme R i j n traden op ca. 25 plaatsen, meest zandmeevoerende, wellen o p . Op twee plaatsen t r a d een ernstige verweking v a n het achterland o p , en op één plaats
ontstond een scheur aan de binnenteen van de dijk t e r plaatse van een verse kabelsleuf. Verder v a l t t e vermelden dat een zomerkade b i j Amerongen over ca. 40 m totaal werd weggespoeld. B i j hrnp 40 t e Borreveld, ten westen v a n Amerongen
ontstonden totaal ca. 10 zandmeevoerende wellen i n de u i t - einden van 3 kopsloten, die vanaf een verderweg gelegen sloot
t o t ca. 10 m u i t de teen van de d i j k liepen. De grootste wellen, die van de meest westelijke sloot,hebben enkele
m
zand opgebracht.De reden voor het ontstaan van deze wellen i s waarschijnlijk d a t de kopsloten onlangs verder z i j n uitgediept om het drassige bouwland beter t e ontwateren.
3
Nabij de Scheidingsweg de Heul/Schalkwijk, b i j hrnp.
200 traden ca. 12 zandmeevoerende wellen op i n de parallel-
sloot achter de d i j k . Het terrein i s t e r plaatse erg l a a g gelegen, en was tijdens het hoogwater ook zéér drassig t . g . v . kwel over het gehele oppervlak. De hier gelegen kwelkom (nabij de Bothol)
voerde veel water a f , Achter één der huizen werd een grond- verweking en geringe oppersing van c a . 3 x 3 m 2 geconstateerd. Sterke kwel trad o p b i j hrnp 20 t o t 25 i n een s t r o o k van 5 t o t 50 m breed n a b i j de binnenteen. Dit gebied vlak boven de stuw Amerongen heeft een maaiveld van NAP
+
5 , O O m .Daar het stuwpeil NAP
+
6,OO m i s , i s het gebied i n de zomer al niet beweidbaar.Bij hrnp. 20 ten westen van Amerongen werd i n de binnenteen een enkele meters lange spleet zichtbaar van 0,65 m diepte en 0,15 m breedte. De spleet was gevuld met water. Ter plaatse was kort tevoren een el ectr ici t e i tskabel 1 angs de d i j k ingegraven. Tenslotte werd b i j kmr. 918, ten oosten van de Amerongse Veerweg een parallel aan de r i v i e r gelegen ( b i j het waterschap Kromme Rijn in beheer zijnde) zomerkade van ca. 1,60 m hoog over ca. ,
40 m totaal weggespoeld. De kade verdween ondanks het f e i t d a t de s l u i s j e s i n de kade geheel geopend waren. De kade was aan de r i v i e r z i j d e beschermd met stortsteen en verder
bedekt met een grasmat. I n aangrenzende delen van de kade was t e zien dat de grasmat n i e t overal i n goede s t a a t verkeerde. Vooral onder bomen en struiken kwamen grote kale plekken voor. De kade was opgebouwd u i t zand met een laagje teelaarde. Aan de overeindgebleven koppen was t e zien d a t de kade zeer sterk geperforeerd
was
door holen van waarschijnlijk konijnenen
mollen. Dit kan dan ook wel de voornaamste oorzaak van de schade z i j n .
Bij geen van de opgetreden verschijnselen en schades werden tijdens het hoogwater speciale maatregelen genomen.
Ook aan het verkeer o p de dijken werden geen beperkingen opgelegd omdat op dat moment geen sprake was van een gevaarlijke s i t u a t i e . Wel i s een regeling voor verkeersafzetting aanwezig, die op elk moment i n werking kan worden gesteld.
3-13. Hoogheemraadschap Groot A l blasserwaard
Gedurende h e t hoogwater b l e k e n b i j h e t hoogheemraadschap op één u i t z o n d e r i n g na w e i n i g problemen t e z i j n o n t s t a a n . De vermeldenswaardige gebeurtenissen hebben z i c h voorgedaan b i j de Merwededijk gelegen t e n westen van de s t a d Gorinchem. T i j d e n s h e t hoogwater i n december 1979 z i j n b i j de d i j k v e r - 2akkinge.n opgetreden w a a r b i j een t w e e t a l scheuren i n de op de k r u i n gelegen weg z i c h t b a a r werd,
De i n verband met andere werkzaamheden i n k r u i n , binnen- en b u i t e n t a l u d s g e p l a a t s t e waterspanningsmeters en p e i l b u i z e n gaven t i j d e n s de hoogwatertoppen i n december en j a n u a r i hoge p o t e n t i a l e n aan.
B i j metingen voorafgaand aan h e t hoogwater was a l een onver- k l a a r b a a r hoge f r e a t i s c h e l i j n i n de d i j k geconstateerd. I n o p d r a c h t van h e t hoogheemraadschap gemaakte berekeningen geven a a n w i j z i n g e n d a t b i j h e t hoogwater onder de bodem van h e t b i n n e n d i j k s gelegen kanaal de g r e n s p o t e n t i a a l w o r d t b e r e i k t , De vervormingen van h e t d i j k l i c h a a m z i j n h i e r v a n m o g e l i j k h e t gevolg.
Het hoogheetwaadschap h e e f t , genoodzaakt door de optredende i n s t a b i l i t e i t , moeten b e s l u i t e n t o t h e t a f s l u i t e n van de d i j k voor h e t v e r k e e r .
Naar verwachting z a l de d i j k binnen k o r t e t e r m i j n worden v e r b e t e r d . B i j z o n d e r e aandacht v e r d i e n t de i n f o r m a t i e v e p u b l i c a t i e van de gemeente Gorinchem ( 1 4 f e b r u a r i 1980 n r . 8 ) w a a r i n ook voor n i e t deskundigen op d u i d e l i j k e w i j z e de t o e s t a n d van b e t r e f - fende w a t e r k e r i n g i s u i t e e n g e z e t ( b i j l a g e 5 ) .
3.14. Hoogheemraadschap A l m en Biesbosch
Bij het Hoogheemraadschap Alm en Biesbosch z i j n tijdens het l a a t s t e hoogwater de reeds b i j het hoogheemraadschap bekende verschijnselen opgetreden. Plaatselijk was ten gevolge van
kwelwater,al
wellen, het achterland verweekt.
Op één p l a a t s stroomde achter bebouwing water over de "Onder- weg". Dit verschijnsel werd veroorzaakt door een watervoerende tussenlaag, welke zich tussen de grondlagen i n het achterland bevindt.
Het hoogheemraadschap heeft aan deze verschijnselen wel de nodige aandacht besteed. Bijzondere maatregelen z i j n er echter n i e t genomen. I n de toekomst zullen naar verwacht wordt deze verschijnselen n i e t meer optreden, daar d i j k - verbeteringen i n uitvoering z i j n of binnenkort i n uitvoering genomen zullen worden.
dan n i e t gecombineerd met de aanwezigheid v a n
Tijdens het hoogwaterperiode i s door het COW een visuele verkenning uitgevoerd. B i j deze verkenning i s b i j de be- graafplaats i n Kerkeinde en tussen Buurtje en Robi jnskil naast een over1 opende pei 1 buis een a a n t a l zandmeevoerende wel 1 en waargenomen .I
I n de polder ' t Zand werd een aantal grote wellen aange- troffen.
Van één met grond afgedekte wel werd geconstateerd d a t de grondafdekking verweekt was. I n de n a b i j gelegen sloten werd een aantal zandmeevoerende wellen waargenomen.
3.15. Polderdistrict Bommelerwaard
Volgens informatie van het polderdistrict i s tijdens de hoge ri vierafvoer geen noemenswaardige beschadiging van de buiten- t a l u d s opgetreden.
Op die plaatsen waar b i j vorige hoogwaterstanden beschadigingen optraden z i j n i n het algemeen de buitentaluds versterkt met een bek1 edi ng.
Met name worden genoemd de goede ervaringen met Nederhemert- blokken welke z i j n toegepast op een aantal sterk aangevallen b u i tentaluds.
I n s t a b i l i t e i t van de waterkeringen i s tijdens het hoogwater n i e t geconstateerd.
Ter plaatse van een ondeugdelijk afgedicht boorgat ten behoeve van grondonderzoek i s een zandmeevoerende wel ontstaan. Door het toepassen van filterdoek verzwaard met een ring van zand- zakken en stenen i s de uitspoeling van zand beperkt gebleven. Op een aantal b i j het polderdistrict bekende plaatsen i s kwel opgetreden. Door de beperkte omvang heeft d i t geen aanleiding gegeven t o t noodmaatregelen.
Op een tweetal plaatsen z i j n zomerkaden doorgebroken. Deze doorbraken z i j n waarschi j n l i j k het gevolg van hoge stroomsnel
-
heden van het over de kade stromende water.Ter plaatse van een zeer dicht b i j de buitenteen van de d i j k staande meidoornhaag t r a d ten gevol ge van d e geconcentreerde stroming sterke erosie van het buitentalud op. Door de toe- passing van kunststofdoek,op het buitentalud,verzwaard met zandzakken i s verdere uitspoeling en ondermijning voorkomen. I n het polderdistrict werden veel muskusratten gesignaleerd. Beschadiging van de bandijken ten gevolge van graverij door muskusratten i s nog niet geconstateerd.
Tijdens het hoogwater i s op de dijken éénrichtingsverkeer inge- s t e l d .
Door geringe controle van de p o l i t i e i s door de hoogwater- toeristen nog al eens afgeweken van deze bepaling. Tot moei- l i jkheden heeft d i t echter niet geleid.
3.16. Pol d e r d i s t r i c t T i e l e r w a a r d
B i j h e t p o l d e r d i s t r i c t T i e l e r w a a r d ontstonden t i j d e n s h e t hoogwater ca. 10 zandmeevoerende w e l l e n , waaronder e n k e l e d i e zeer veel zand opvoerden.
Op twee p l a a t s e n werd een verweking van h e t t e r r e i n gemeld. Op meerdere p l a a t s e n werden t e n s l o t t e gaten i n zomerkaden gespoeld.
De b e l a n g r i j k s t e w e l l e n deden z i c h voor t e O p i j n e n n a b i j hmp. 168 en 171 op r e s p e c t i e v e l i j k 15 m u i t de binnenberm en op 25 m u i t de binnenteen.
De e e r s t e ontsprong op v r i j d a g 8 f e b r u a r i n een moestuin en l e v e r d e e r g veel ( c a . werd geprobeerd de zandstroom t e stoppen
dekken met r i j s h o u t en r i e t m a t t e n , gebal
i n een d w a r s s l o o t 3
5 m ) zand op. E r door de wel a f t e a s t met zandzakken. Op k o r t e a f s t a n d van deze wel i n d e z e l f d e t u i n o n t s t o n d op maandag 11 f e b r u a r i nog een andere n i e t zandmeevoerende w e l . Ook was i n de t u i n p l a a t s e l i j k een v e r z a k k i n g van h e t t e r r e i n t e z i e n . Het afdekken van de wel kon de zandafvoer n i e t geheel voorkomen. Daarom werd met behulp van een r e g e n p i j p d i e zo d i e p m o g e l i j k werd ingestoken, g r i n d i n de wel g e s t o r t . E r kon op d i e manier zeer veel g r i n d i n g e l a t e n worden. I n de schone wel bv. a l l e e n a l 16 kruiwagens. Door h e t v o l - s t o r t e n met g r i n d nam de a f v o e r van de wel waarneembaar a f . Van de werkzaamheden b i j deze wel i s door h e t L a b o r a t o r i u m voor Grondmechanica een f i l m p j e gemaakt.
De andere g r o t e wel t e Opijnen, b i j hmp.171 i n een boomgaard, voerde v i a een v e r t a k t e k r a t e r e n k e l e m zand a f . H i e r werd op dezelfde manier gehandeld a l s b i j de hiervoorgenoemde. De omgeving was e r zeer d r a s s i g en e r waren nog enkele k l e i n e , meest schone wel l e n .
3
Een e i g e n a a r d i g h e i d t e O p i j n e n was d a t met h e t w a t e r en zand k l e i n e v i s j e s werden meegevoerd,
d i r e c t e v e r b i n d i n g met de r i v i e r .
hetgeen w i j s t op een
Verder werden i n Opi j n e n nog zandmeevoerende w e l l e n a a n g e t r o f f e n i n de s l o o t langs de S t o e p s t r a a t . De zandafvoer was h i e r 1 à
2 m
.
De weg t e r p l a a t s e was (mede h i e r d o o r ? ) l i c h t v e r z a k t . De oorzaak voor a l deze welvorming i n O p i j n e n zou m i s s c h i e n kunnen z i j n d a t de bebouwing i n deze omgeving de l a a t s t e j a r e nsterk geconcentreerd i s, waardoor de kwel belemmerd zou worden. Ook kan meespelen d a t het haventje i s uitgebaggerd.
Bij een inspectie enige t i j d na het hoogwater werden in een sloot i n een weiland nabij de Achterstraat t e Neerijnen nog enkele grote zandmeevoerende wellen aangetroffen. Eén voerde af via een drainbuis op het erf van een huisje. Dit
nog vrij nieuwe huisje was door verzakkingen ernstig gescheurd. Een verweking van betekenis t r a d op aan de Achterstraat t e Neeri jnen waar het geasfalteerde wegdek werd opgedrukt door het kwel water.
Het onverharde p l e i n t j e achter de kerk t e Haaften werd zo goed a l s onbegaanbaar, waardoor een parkerende a u t o t o t aan de assen wegzakte.
I n beide gevallen werd de plek voor verkeer afgesloten.
Bij Hellouw, waar een zomerkade loodrecht op de d i j k staat,ont- stond een g a t van ca. 5 m breed en 1 , 5
rn
d i e p i n de kade. Toch was deze beschermd met een basaltzetting i n het t a l u d en een asfaltweggetje op de kruin. Ook b i j Passewaaij werd een gat i n de zomerkade geslagen./ *
De drukte op de dijken was er aanleiding voor,een éénrichtings- verkeer i n t e s t e l l e n van het Brakelse veer t o t de bebouwde kom van Herwi jnen. Dit werd speciaal gedaan omdat e r nog verse scherpe kantjes aan het a s f a l t zaten. Voor de inspectie leverde het verkeer geen overmatige problemen op.
Er werd gebruik gemaakt van portofoons voor de verbindingen met een centrale post i n T u i l . Dit systeem voldeed zeer goed.
3.17. Polderdistrict Lek en Linge
In het polderdistrict Lek en Linge hebben zich geen bijzondere problemen voorgedaan.
Op twee plaatsen o n t s t o n d enige u i tspoeli ng van het bui tental ud
,
op één plaats een niet zandmeevoerende wel en op een andereplaats versterkte kwel.
De uitspoelingen deden z i c h voor t e n westen van Culemborg b i j kmr. 940,2 en 940,8.
Ter plaatse was een t a l u d dat door vee beschadigd was ver- flauwd t o t 1:2,5 à 3 en pas i n september ingezaaid. De gras- mat was dan ook nog niet goed ontwikkeld. Ter bescherming werden deze stukken tijdens het hoge water afgedekt met een
3 m breed gewapend plastic z e i l , vastgezet met stalen pennen en geballast met zandzakken. Na de v a l van de r i v i e r werd i n de teen, j u i s t beneden de bescherming een l i c h t e u i t - spoeling geconstateerd (diepte minder d a n 0,50 m ) van vers ingezaaid gras. Bij de verwerking van het plastic werd nog geconstateerd d a t d i t b i j lage temperatuur snel scheurde. De oude grasmat i n de teen bleef onbeschadigd.
De enige wel van betekenis ontstond b i j hmp 95 o p het erf
van een boerderij die omgeven i s door een kwelkade. Er werd echter geen zand meegevoerd. Opvallend was d a t de grootste productie van de wel pas 2 etmalen na het begin van de val o p t r a d .
Versterkte kwel i n het achterland t r a d op t e r plaatse van kmr. 9 4 2 , 6 ,
Er werden geen speciale verkeersmaatregelen op de d i j k genomen. Het werd echter z o d r u k d a t de p o l i t i e met luidsprekers moest vragen door t e rijden en n i e t i n de bermen t e gaan staan. Voor een volgende keer w o r d t éénrichtingsverkeer overwogen.
Gezien de nog v r i j normale toestand kon op het gehele d i j k - t r a j e c t met de gewone controle volstaan worden.
3.18. Polderdistrict Maas en Waal
Bij het polderdistrict Maas en Waal hebben langs de Waal i n de afgel open jaren op u i tgebrei de schaal d i j kverbeteri ngen plaatsgevonden.
De i n het nieuwe werk op de buitentaluds aanwezige grasmatten blijken i n het algemeen nog onvoldoende bestand t e
z i j n tegen erosie.
Op zeer veel plaatsen z i j n beschadigingen van het buitentalud opgetreden, veelal op efficiënte wijze beperkt door t i j d i g aangebrachte kunststofdoeken.
Ter plaatse van een buitendijkse verzwaring z i j n een scheur i n het nieuwe werk en een kleine afschuiving van het buitentalud geconstateerd. Deze beschadigingen hebben echter n i e t geleid
t o t cal ami t e i ten,
Het d i j k t r a j e c t langs de Waal wordt gekenmerkt door vele binnen- dijkse wielen ontstaan b i j doorbraken i n het verleden. Veelal zijn deze wielen met het om1 iggende binnendijkse gebied bestemd
t o t Dit van Bij v a n met natuurgebied.
geeft b i j de dijkverbetering meestal aanleiding t o t het maken z . g . n . uitgekiende ontwerpen.
een van deze u i tgeki ende ontwerpen i s een onderwa t e r - aanbermi ng zand met daarin een f i l t e r c o n s t r u c t i e a a n g e l e g d . Het b i n n e n t a l u d aanliggend wieq, d a t u i t milieuoogpunt zeer waardevol i s , wordt - o p deze wijze gespaard.
Na het hoogwater i s door de buitenploeg van het COW geconstateerd d a t een gedeelte van d e binnendijks aangebrachte zandaanberming onbegaanbaar was. Een en ander zou het gevolg kunnen z i j n van t e hoge waterspanni ngen ,
Helaas zijn door het ontbreken van peilbuizen geen metingen van
de grondwaterpotentiaal beschikbaar voor het toetsen van de goede werking van de f i l t e r c o n s t r u c t i e .
De uitvoering v a n de betreffende constructie was ten t i j d e van het HW echter nog n i e t geheel gereed.
Op een a a n t a l plaatsen z i j n zandmeevoerende wellen geconstateerd. Gedurende en na het hoogwater z i j n zeer veel kwelgebieden waar- genomen"
Deze kwelgebieden z i j n tijdens een hoogwaterperiode i n het alge- '
meen onbegaanbaar en derhalve voor inspectie slecht toegankelijk. I n de kwelkade rond een van de binnendijkse wielen z i j n h o l e n
van muskusratten geconstateerd. Door afdekken van de kwel kade met k u n s t s t o f f o l i e i s doorbreken van de kwelkade voorkomen.
3.19. Waterschap de Maaskant
B i j h e t waterschap de Maaskant hebben z i c h t i j d e n s de l a a t s t e hoogwaterperiode geen markante v e r s c h i j n s e l e n voorgedaan. T i j d e n s de v i suel e verkenning van h e t d i j k v a k Empel -Gewande, een p r o f i e l d a t i s u i t g e z o c h t om t e dienen a l s onderzoeks- p r o f i e l om c r i t e r i a t e o n t w i k k e l e n t.b.v. h e t toekomstig systematisch r i v i e r d i j k o n d e r z o e k , i s t e r hoogte van hmp. 818-819 geconstateerd d a t h e t a c h t e r l a n d was verweekt t e n gevolge van h e t b e r e i k e n van de o p b a r s t p o t e n t i a a l .
Deze waarneming was i n overeenstemming met de r e c u l t a t e n van h e t v e r r i c h t e g e o - e l e c t r i s c h e onderzoek.
3.20. Waterschap de Maas- en Diezepolders
B i j het waterschap de Maas- en Diezepolders hebben z i c h tijdens het l a a t s t e hoogwater geen markante verschijnselen voorgedaan.
3,21, Landsdi j ken Gel der1 and
De l a n d s d i jk e n i n G e l d e r l a n d z i j n d i e w a t e r k e r i n g e n d i e i n beheer en onderhoud z i j n b i j de d i r e c t i e G e l d e r l a n d van de R i j k s w a t e r s t a a t . B i j de l a n d s d i j k e n t r a d op ëén p l a a t s een a f s c h u i v i n g van h e t
b i n n e n t a l u d op en ontstonden e r op 20 à 30 p l a a t s e n a l dan n i e t zandmeevoerende w e l l e n . Onder Pannerden werd een vóór de d i j k gelegen zomerkade zwaar beschadigd.
De a f s c h u i v i n g o n t s t o n d b i j de d i j k langs de Pannerdense Waard aan de r e c h t e r o e v e r van h e t Pannerdensch Kanaal tussen '
hmp. 95 en 96. Een s t u k binnenteen van ca. 6 m schoof h i e r b i j i n de p a r a l l e l s l o o t , nadat de p l a a t s s t e r k had gekweld. B i j c o n s t a t e r i n g op 10 f e b r u a r i 1980 werd de p l e k a f g e d e k t met n y l ondoek en verzwaard met e n i g e honderden zandzakken. De a f s c h u i v i n g en u i t s p o e l i n g z e t t e n daarna n i e t d o o r . Aan d e z e l f d e d i j k van de Pannerdense Waard t r a d e n tussen
hmp. 94 en 101 v e r s c h i l l e n d e zandmeevoerende w e l l e n op, i n de binnenteen e n i n de t e e n s l o o t . Eén e r v a n werd met doek en zandzakken a f g e d e k t .
p l a a t s e van de d r a i n a g e p i j p e n d i e u i t h e t b i n n e n t a l u d steken. Ter p l a a t s e komen ook zeer veel k o n i j n e h o l e n voor.
Een k l e i n e zandmeevoerende wel o n t s t o n d i n de oever van de L i n g e ca. 10 m vanaf h e t i n l a a t w e r k aan de l i n k e r o e v e r van h e t
Pannerdensch Kanaal.
Enkele van deze w e l l e n ontstonden t e r
N i e t zandmeevoerende w e l l e n kwamen voor b i j hmp. 45
van de Herwense b a n d i j k , h p . 58, 59 en 72 van de Pannerdense ban- d i j k en hmp86 van de d i j k van de Pannerdense Waard.
B i j de, aan de l i n k e r o e v e r van de Waal gelegen l a n d s d i j k e n t r a d b i j de M i 11 i n g s e b a n d i j k b i j hectometer 15 een wel op. H i e r d o o r spoelde een g a t u i t en stroomde zand i n een r i o o l . B i j d i jk h e c t o - m e t e r 10 t e Kekerdom begon een zonder vergunning geslagen pomp-
b u i s f l i n k t e lopen. S p e c i a l e maatregelen waren h i e r e c h t e r n i e t n o d i g , Aan de D u f f e l t d i j k ontstonden t u s s e n hmp. 27
en 30 v e r s c h i l l e n d e w e l l e n , waarvan e r enkele ( v o o r z o v e r binnen de 25 m u i t de teen van de d i j k gelegen) werden afgedekt met nylondoek en zandzakken.
Kwel t r a d i n meerdere o f mindere mate op langs de gehele 's-Graven- waardse dam, de Herwense en Pannerdense b a n d i j k en de d i j k van
