Odkrycie bałtyjskiej zapinki tarczowatej nad Jeziorem Gopło

BULLETIN ARCHéOLOGIQUE POLONAIS

WIAdOmOśCI

AR CHE OLO GICz NE

Państwowe MuzeuM archeologiczne

w

warszawie

WARSzAWA 2012 vARSOvIE

TOm (vOL.) LXIII

2012

W

IA

d

O

m

O

śCI

A

RCHEOLOGIC

z

NE

LXIII

Indeks 38205/38108

PL ISSN 0043-5082

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

TOM

LXIII

Tom

ten

_Redakcja

_po?wi?ca

_pami?ci

Prof.

dr.

hab.

_Jerzego

Okulicza-

_Kozaryna

(15.04.1931-15.09.2012)

pracownika

Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

w

latach

1950-1962,

_przez

wszystkie

lata

swojej

aktywno?ci

zawodowej

?yczliwego

wspó?pracownika

naszego

Muzeum,

Redaguje

zespó?

/ Editorial staff:

dr

Jacek

Andrzejowski

(sekretarz

redakcji

/

_managing

_editor),

dr

_Wojciech

Brzezi?ski

_(redaktor

_naczelny

/ editor in

_chief),

prof.

dr hab. Teresa

_D?browska

_(zast?pczyni

redaktora

_naczelnego

/

subeditor),

mgr

Gra?yna

Orli?ska,

mgr Rados?aw

Prochowicz,

mgr Barbara

Sa?aci?ska,

mgr

Andrzej

Jacek

Tomaszewski,

mgr

Katarzyna

Watemborska-Rakowska

Recenzenci tomu / Peer-reviewed

_by:

dr hab.

_prof.

UMCS

_Jerzy

Libera,

_prof.

dr hab. Renata

_{Madyda-Legutko,}

_prof.

dr hab.

_Magdalena

_M?czy?ska,

prof.

dr hab.

_Wojciech

Nowakowski,

dr hab.

_prof.

UR

_Andrzej

Pelisiak,

dr

_Wojciech

Wróblewski

T?umaczenia / Translations: Anna Kinecka

Jacek Andrzejowski, Witold Gru?d?

Korekta /

_{Proof-reading}

Autorzy

Katarzyna

Watembo rska- Rakowska

Sk?ad i ?amanie /

_Layout:

JRJ

Rycina

na ok?adce:

_pó?wytwór

_narz?dzia

_dwu?ciennego

z O?arowa.

_Rys.

Lidia

_Kobyli?ska

Cover

_picture:

bifacial tool

_preform

from O?arów. Drawn

_by

Lidia

_Kobyli?ska

© Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

wWarszawie, 2012 ©

_Autorzy,

2012

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne}

_jest

_instytucj?

finansowan?

ze ?rodków

Samorz?du Wolewództwa

_{Mazowieckiego}

?t.tz.oW?z.e.

serce Polski

Sprzeda?

publikacji

Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

_prowadzona

_jest

wsalach

_wystawowych

muzeum, ul.

_D?uga

52

_(Arsena?),

00-241 Warszawa.

Wydawnictwa

mo?na zamawia? telefonicznie

(+48

22 5044 872, +48 22 5044

₈₇₃₎

lub

_pod

adresem

_mailowym

_{(wydawnictwapma@pma.pl).}

Pe?en

_spis

zawarto?ci

,,wiadomo?ci

Archeologicznych":

http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl

List of contens of "Wiadomo?ci

_{Archeologiczne":}

_{http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl}

Adres

_redakcji

/ Editorial office:

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne,}

ul.

_D?uga

52

_(Arsena?),

00-241 Warszawa tel.: +48

₍₂₂₎

5044841, +48

₍₂₂₎

5044813; fax: +48

₍₂₂₎

831 51 95;

e-mail:

_{j.andrzejowski@wiadomosci-archeologiczne.pl}

http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl

Streszczenia

_dost?pne

_s? w bazie

_danych:

/ The summaries are available at database of: The Central

_European

lournal

_oj

Social Sciences and Humanities - h_tt

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

Tom

_(VoL)

LXIII

SPIS

TRE?CI

Contents

ROZPRAWY

Witold Gr u ?d

?,

_Wybrane

_aspekty

form

_dwu?ciennych

we

_wczesnej

_epoce

_br?zu

na

_przyk?adzie

materia?ów

z

_pola

_górniczego

w O?arowie 3

Selected _Aspects of

_Early

Bronze _Age Bifacial Form Manufacture

_Exemplified

_by

Lithic Material from the

_Exploitation

Field at O?arów

MATERIA?Y

Miros?awa A n d r z e

_j

o w

_ska,

Warszawa-Grochów

"uL

Górników"

-cmentarzysko

z

_wczesnej

_epoki

?elaza

Warszawa-Grochów, Site "ul. Górników"

-aGrave-Field from the

_Early

Iron _Age

33

Katarzyna

C z a r n e c k a,

_Materia?y

z

_{wielokulturowej}

_osady

i

_cmentarzyska

_kultury

_przeworskiej

na stanowisku l i 2 w w Oronnem, pow.

garwoli?ski

115

Materials from aMulticultural Settlement and aPrzeworsk Culture Grave- Field at Oronne, Distr. Garwolin, Site 1 and 2

Kalina Sk ó

r a, Monika Tr o s z c z _Y ? sk a - A

nt o si

k,

_Cmentarzysko

z okresu

_rzymskiego

w

_Waplewie,

_pow.

_olszty?ski

145

A Roman Period Grave- Field at

_Waplewo,

Distr.

_Olsztyn

Witold Be n d er, Teresa _{D ?}br o w sk a,

_Materia?y

ze stan. l w Wólce

_?asieckiej,

_gm.

Bolimów,

_pow. skierniewicki 161

The

_Archaeology

at Wólka ?asiecka 1, Comm. Bolimów, Distr. Skierniewice

ODKRYCIA

Tomasz Rak o w s_{k i, Micha?} Z a s?o n a, Nowe znalezisko

_z?otego

wisiorka

_kulistego

z

_W?growa,

_pow. loco

A Recent Find of aRoman Period Gold Poil Ball Pendant from

_W?grów,

Distr. loco

227

Agnieszka

Jar

e m e

k,

_Magdalena

N o w ako w sk a,

_Zapinka

_typu

_mazurskiego

z _wyspy na

_Jeziorze

_Legi?skim,

pow.

k?trzy?ski

232

A Mazurian Variant Fibula from an Island on Lake

_Legi?skie,

Distr. _K?trzyn Marcin Wo? n ia

_k,

_"Sarmacka"

_zapinka

ze

_S?upna,

_pow. wo?omi?ski

A "Sarmatian" Brooch from

_S?upno,

Distr. Wo?omin

234

Miros?aw Ru d n ick i, S?awomir M i?e

_k,

_Odkrycie

_ba?tyj

_skiej

_zapinki

_tarczowatej

nad

_Jeziorem

_Gop?o

A Balt Plate Brooch Discovered at Lake

_Gop?o

237

2011 Der

_{fruhvolkerwanderungszeitliche}

_Hortfund

aus

?ubia-na, Kreis

_Ko?cierzyna

_(Pommern),

BerRGK 90

_(2009),

s.14-481.

Miros?aw

Rudnicki,

S?awomir Mi?ek

ODKRYCIE

BA?TYJSKlEJ

ZAPINKI

TARCZOWATEJ

NAD

JEZIOREM

GOP?O

Niew?g?owski,

A. _{We wrze?niu 2011}

w okolicach

_Kruszwicy

_odkryto

przypad-kowo

_{interesuj?c?,}

_br?zow?

_zapink?

_tarczowat?.

_Zabytek

mia?

zosta?

_znaleziony

na

_polu

_ornym

_le??cym

na

_gruntach

wsi

Ostrowo, oko?o 100-150 metrów od

_wschodniego

_brzegu

_[ez,

Gop?o

(Ryc.

1).

Niezdobiona tarczka fibuli

_jest

_p?aska

i ma

kszta?t

_zbli?ony

do kwadratu

_(wym.

47x48

_mm),

z

dwudziel-nymi

wypustkami

na

_ka?dym

_rogu.

_Jedna

z

_wypustek,

wraz

z

_pochewk?,

_jest

lekko

_odgi?ta.

_Zapinka

mia?a

_konstrukcj?

zawiaskowa. z

_(obecnie

_{niezachowan?)}

_ig??

_osadzon?

na

br?-zowej

osi.

_Zapink?

zosta?a odlana w

ca?o?ci,

razem z

pochew-k?

i

_uchwytem

osi

_(Ryc.

_2).

1984 Dwa

_cmentarzyska

z okresu

_rzymskiego

w

Go?dziku,

gm.

Borowie,

_woj.

Siedlce,

Spr.Arch.

XXXV

_(1983),

s.

131--159.

Ziemli?ska-Odojowa,

W.

1999 Niedanowo. Ein

_Griiberfeld

der Przeworsk - und

Wielbark--Kultur in

_{Nordmasowien,}

Monumenta

_{Archaeologica}

Barbarica VII, Kraków.

A ((SARMATIAN" BROOCH FROM S?UPNO,

DISTR. WO?OMIN

W literaturze

_przedmiotu

_analogiczne

_zapinki

okre?la

_si?

jako

"krzy?owe"

lub

"czterolistne"

(R.

A.

?irouhov

2011, s.

_179).

Forma tarczki

_nawi?zuje

do kszta?tu

_g?ówek

_pó?nych

wariantów

tzw.

_szpil

_krzy?owych,

_datowanych

na IX/X-XII wiek a

typo-wych

dla obszarów letto-litewskich

_(A.

_Bliujiene

1999, s.

122--123)

.

Wp?yw

na

wykszta?cenie

si?

omawianej

odmiany

zapi-nek

_wywar?a

_zapewne

_stylistyka

_tych

_szpil,

_jak

i

_{oddzia?ywania}

skandynawskie

(B.

Vaska 2004, s.

_142).

Fibule

_"krzy?owe"

wy-st?puj?

w

_ró?nych

wariantach

_(równie?

_a?urowych)

_g?ównie

na

_terytorium

_Kurlandii,

Skalowii i

_Zemgalii,

_gdzie

_datuje

_si?

SUMMARY

Site no. 3 at

_S?upno,

distr. Wo?omin, was discovered

_during

a surface survey

during

early

1990s

_(Fig.

1).

It

_yielded

four featureless

_fragments

of

_prehistorie

pottery, two of them

_evidently

burnt, and a

_slightly

damaged

bronze fibula

_(Fig.

2a)

with a

_high

_catchplate

and an _upper

cord, a_type defined as "Sarmatian" It is

_commonly

understood that

similar forms

_emerged

in the Danubian

_region

and later

_spread

to the north.

Theyare

dated to the second half of the 2nd and onset of 3rd

century AD; in the northern reaches of Central

European

Barbaricum

they

linger

alittle

_longer,

until the end of the first half of _{3rd century}

(phases

B2/CI-Clb).

At _present afew score fibulae of the described form are recorded in

Poland,

mostly

on the

_territory

_occupied

_by

Przeworsk settlement with

asmaller number recorded in sites attributed to Wielbark Culture. The fibula from

_S?upno

is one of

_only

two

_specimens

of this _type discovered

in the area of Mazowsze on the

right-hand

bank of the Vistula River

and in Podlasie. The second fibula comes from grave 12/61 in the

cemeteryat Go?dzik 1, distr. Garwolin

_(Fig.

2b).

Neither fibula can be dated

_reliably

from its context, so we have to base on the

_chronology

of similar forms recorded outside the

_region

and confine them both to

_phase

_B2/CI-Cla• At this time in

_right-bank

Mazowsze there was a

_major

_change

in the culture outlook, associated with asouthward

_migration

of Gothic tribes. The

_findings

of recent decades eonfirm a

_partial

coexistence of local Przeworsk communi-ties with the bearers of Wielbark Culture

_moving

into the area from the north. In this situation it is

_legitimate

to address the

question

of culture attribution of fibulae from Go?dzik and

S?upno.

While we can attribute the fibula from Go?dzik

_relatively

_soundly

to Wielbark Culture,

determining

the culture attribution of the surface find from

_S?upno

is more

_problematic.

The site lies within a settle-ment concentration found to the left of the lower reaches of the Narew River.

_{Archaeological}

material discovered in the

_nearby

_grave- fields

(e.g.

?ajski,

distr.

_Legionowo,

Za?ubice Stare, distr.

Wo?omin)

testifies to a continued presence of Przeworsk communities until the onset of the Late Roman Period.

hus, we cannot

_hope

to establish the culture attribution of the fibula from

_S?upno

_{conclusively.}

Nevertheless the fact group VII fibulae with a

_high

_catchplate

are absent from the

_{archaeological}

record in

the Eastern zone of Przeworsk Culture _suggests that the

_specimen

may have aWielbark _provenance.

Ryc.

1. Ost ro w_{o, pow.} Kruszwica.

Miejsce

odkrycia

zapinki

"krzy?owej"

nad _Tez.

_Gop?o

Fig.

1. Ostr o w_o, distr. Kruszwica.

Findspot

of a_"cruciform" brooch discovered at the

Gop?o

Lake t?um. A. Kinecka

Ryc.

2.

_Zapinka

_"krzy?owa"

zOstr o w a

₍₁₎

i

_podobne

_zapinki

zziem

_pruskich:

2 - Kovrovo/

KOBpOBO,

3

-Sossej

noe/

III o c c eMHo e, 4 - G_{u s e v}

/ f Yc e B.

Fig.

2. .Cruciform" brooch from Ost r o w o

(1)

and similar finds from the Prussian lands:

2 -Ko vr o v o zKo n_po n o ,3

-Sossej

noe/ III o c c eMHo e, 4 - G_{u s e v} / f Yc e B.

Rys.

/ Drawn

_by

M. Rudnicki

(1),

wg / after R. A. ?irouhov 2011

(2-4)

o 4cm

je

na lXIX-XII wiek

_(R.

?nore

1937, s. _73, tabl.

XXXVII; R. Volkaite-Kulikauskiene 1970,

s. _167; B. Vaska 2004, s.

_142),

cho?

_metryk?

niektórych

wariantów mo?na

_przesuwa?

na

XIII wiek

_(E.

?turms

1936, s. _82; V.

?ulku?

..

2007, s.

_352).

_Pojawiaj?

_si?

one równie? na

Sambii i w Nadrowii

_(np.

_{Kovrovo/Kospono,}

Geroj

skoe/Iepo?cxoe,

?ossejnoe/Illocce?noe,

2 3 4 Gusev

_/Fycen),

_gdzie

_{najprawdopodobniej}

_s?

przejawem

oddzia?ywa?

letto-litewskich. Na

obszarach

_pruskich

fibule te

_mog?y

_prze?ywa?

_si?

do XIII

wie-ku

_(R.

A.

?irouhov

2011, s.

_179-180).

_Analogiczne

fibule zna-ne _{s? równie?} z terenów

_ja?wieskich

-odkryto

je

na we

wcze-sno?redniowiecznym

kompleksie

osadniczym

w

_Szurpi?ach

na

Suwalszczy?nie',

Najprawdopodobniej

w?a?nie na

skutekkon-taktów z Prusami lub

_J

_a?wie??

omawiana

_zapinka

dotar?a na

Kujawy.

ciwko Prusom. Kruszwica,

po?o?ona

stosunkowo blisko

pru-skich

_terytoriów

_plemiennych,

stanowi?a

_wa?ny

o?rodek _poli

-tyczny

w czasach

_panowania

Boles?awa

_Chrobrego,

Boles?awa

III

_{Krzywoustego,}

Boles?awa IV

_{K?dzierzawego}

i Kazimierza

II

_{Sprawiedliwego}

-

w?adców,

którzy

najbardziej

zaanga?owa-ni

_byli

w

_konflikty

z

_plemionami

_pruskimi.

Szczególnie

interesuj?ce

jest

odkrycie

zapinki

ba?tyjskiej

w

_rejonie

_wa?nego

_{wczesnopiastowskiego}

o?rodka

pa?stwo-wego. Fakt ten mo?e nasuwa? ró?norodne

_{interpretacje.}

Warto

w

_tym

_miejscu

_po?wi?ci?

kilka s?ów na temat stosunków

mi?-dzy pa?stwem

Piastów aPrusami, które

_sprowadza?y

_si?

_g?ównie

do konfliktów. Pierwsza wzmianka o starciu

_zbrojnym

odnosi

si?

do

_akcji

_odwetowej

Boles?awa

_Chrobrego

_po

zamordowa-niu _przez Prusów

_biskupa

_Wojciecha,

która

_by?

mo?e

dotar-?a do Sambii

_(H.

?owmia?ski 1989, s.

_49).

_Kolejne

_konflikty

wzmiankowane _s? w XII wieku. Gall Anonim odnotowa? dwie

wyprawy Boles?awa III

Krzywoustego

przeciw

Prusom wlatach

1107 11108 oraz 1110/1111. Z kolei Boles?aw IV

_K?dzierzawy

w

_wojnie

z cesarzem

_Fryderykiem

I Barb aro _ss? w 1157 roku

ko-rzysta?

z _pomocy oddzia?ów

_pruskich,

natomiast w 1166 roku.

poniós?

kl?sk?

podczas

wyprawy do Prus,

podczas

której

zgi-n?? ksi???

Henryk

Sandomierski. Na

_prze?omie

XII iXIII

wie-ku mia?a

_miej

sce ostatnia

_ofensywa

_pruska

skierowana na

Ma-zowsze. W XII wieku notowano równie?

_najazdy

_ja?wieskie,

które

_spowodowa?y

_wyprawy odwetowe Boles?awa IV

K?dzie-rzawego iKazimierza II

Sprawiedliwego

(H.

?owmia?ski 1989,

s.

_49-50).

Nie

_sposób

_jednak?e

stwierdzi?

_{jednoznacznie,}

_czy

ba?tyj

ska fibula

_"krzy?owa"

znad

_J

ez.

_Gop?o

znalaz?a

_si?

na

Ku-jawach

wskutek dzia?a? lub kontaktów

_militarnych

_b?d?

han-dlowych.

Zapewne

nie

_jest

ona ?wiadectwem

_najazdu

Prusów

lub

_Ja?wingów,

_których

_wyprawy

_ogranicza?y

_si?

_g?ównie

do

Mazowsza. Mo?na

_jednak

_zaryzykowa?

_hipotez?,

i?

_zapinka

ta trafi?a na

_omawiany

obszar w

_wyniku

dzia?a? Piastów

prze-Dr Miros?aw Rudnicki

Instytut

Archeologii

Uniwersytetu

?ódzkiego

ul.

_{Uniwersytecka}

3 PL 90-137 ?ód?

mirekrudnicki@wp.pl

S?awomir Mi?ek ul. Prastara 29 PL 62-800 Kalisz slawekmilekcoonet.eu BIBLIOGRAFIA

Bliujiene,

A.

1999

_Vikinglf

_epochos

kursiu

_papuoiaiu

ornamentika,

Vilnius.

?owmia?ski,

H.

1989

_{Prusy-Litwa-Krzy?acy,}

Warszawa.

S

ir o u h ov, R. A.

_(Illnpoyxos,

P.

_A.)

2011

_Kontakty

_prussov i

_kurie]

X-XIII vv. _po

_{arheologi?eskim}

isto?nikam

_[KoHmaKmbl

_npyccoe u

_«ypiuea

X-XIII BB.

no _{apXeOJl02U'lieCKUM}

_{UCmO'liHUKaM],}

"Lietuvos

Archeo-logija"

37, s. 167-206.

?n

o r e , R.

1937 9.-12.

_gadsim

ten i

_pecKr.,

_[w:]

F.

Balo?i,

R.

?nore

_(red.),

Latviesu kultura senatne,

_Riga,

s. 69-104.

l

Uprzejma

informacja

Pani _mgr Ludwiki

_Sawickiej

z

_Instytutu

Ar-cheologii

Uniwersytetu

Warszawskiego.

?t

u r m s , E. A BALT PLATE BROOCH DISCOVERED

ON LAKE GOP?O

1936 vilkurnui?as ezera

_atradumi,

.Scnatnc un Maksla' II

(Riga),

s. 72-86.

SUMMARY

The bronze

plate

brooch of a_type defined as cruciform or

_quatrefoil

(Fig.

2)

discovered in 2011 on Lake

_Gop?o

_(Fig.

₁₎

has been dated to

the 9th/10th - 13th _c. and finds close

analogie

sin Lithuania as well as on the Prussian and

_Yotvingian

_territory.

The brooch testifies to contacts between the

region

of Kruszwica,

important

centre of the

Early

Piast state, and the Bah

_territory.

Vaska,

B.

2004 Procesi

_?emgalu

ornamenta

_videja

un

_velaja

dzelzs

laik-meta,

_.Latvijas

vestures

_muzeja

raksti" 10, s. 127-152.

Vo l k ait e vKu Iik

a u sk ie n e, R.

1970 Lietuviai IX-XII am?iais, Vilnius.

t?um. A. Kinecka

?u

l ku s , V.

2007

_Palanga

in the Middle

_Ages.

Ancient

settlements,

Vilnius.

WYKAZ

SKRÓTÓW

TYTU?ÓW

CZASOPISM

I

WYDAWNICTW

WIELOTOMOWYCH

ABBREVIATIONS OF PERIODICALS' AND SERIAL PUBLICATIONS' TITLES

- "Acta

Archaeologica

Carpathica",

Kraków

AAC

AAHung.

AFB

Amtl. Ber.

- "Acta

Archaeologica

Academiae Scientiarum

_Hungaricae",

_Budapest

- "Arbeits- und

Forschungsberichte

zur sachsichen

_{Bodendenkmalpflege",}

Berlin

_(Stuttgart)

-"Amtlicher Bericht uber die

Verwaltung

der

naturgeschichtlichen,

vorgeschichtlichen

und volkskundlichen

Samm-lun gen des

Westpreuf?ischen

Provinzial-Museums fur das

[ahr

..:',

Danzig

-"Archeologia

Polski", Warszawa

APolski

APS AR

-"Archeologia

Polski

_{?rodkowowschodniej",}

Lublin

_(wcze?niej:

Lublin-Che?m-Zamo??)

-"Archeologicke

rozhledy",

Praha

- British

Archaeological

Reports,

International Series, Oxford

B.A.R. Int. Series

BerRGK - .Bericht der Rómisch-Germanischen

Kommission", Frankfurt a.M.-Berlin

BJahr.

-"Bonner

[ahbucher",

Koln/Bonn

-"Bodendenkmalpflege

in

_Mecklenburg-

_Vorpommern",

Liibstorf

_(wcze?niej:

_{"Bodendenkmalpflege}

in

_Mecklenburg.

BMJ

Jahrbuch

..:',

Schwerin/Rostock/Berlin)

-Corpus

der rómischen Funde im

_europaischcn

Barbaricum

CRFB FAP Inf.Arch. InvArch. JmV JRGZM KHKM KSIA

-"Fontes

Archaeologici

Posnanienses"

_(wcze?niej:

"Fontes

Praehistorici"),

Pozna?

-"Informator

Archeologiczny.

Badania rok ..:', Warszawa

-.Juvcntaria

_{Archaeologica,}

_Pologne",

Warszawa -?ód?

- .Jahrcsschrtft fur mitteldeutsche

Vorgeschichte",

Halle/Saale

-"Jahrbuch

des Rómisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz", Mainz

-"Kwartalnik Historii

_Kultury

_{Materialnej",}

Warszawa

- Kratkie soob?enia Instituta

arheologii

Akademii nauk SSSR

_(KpaTKJ1e

cooóntenna

_J1HCTJ1TyTa

apxeOJIorJ1J1 AKap;eMJ1J1

HayK

CCCP),

Moskva

-Materialy

i issledovania _po

_arheologii

SSSR

_{(MaTepJ1aJIbI}

J1 _{J1CCep;OBaHJ15I} no _apxconorna

_CCCP),

Moskva

MIA MatArch. MS MSiW MSROA

-"Materia?y

Archeologiczne",

Kraków

-"Materia?y

Staro?ytne",

Warszawa

-"Materia?y

Staro?ytne

i_{Wczesno?redniowieczne",} Warszawa

-"Materia?y

i

_Sprawozdania

_{Rzeszowskiego}

O?rodka

_{Archeologicznego',}

Rzeszów- Krosno-Sandomierz- Tarnów

_(-

Prze-my?l/Tarnobrzeg)

-"Materia?y

Zachodniopomorskie",

Szczecin MZP

-.Pamatky

archeologtck?"

(wcze?niej:

"Pamatky

archeologick?

a

_{mistopisn?"),}

Praha

PA

PArch.

PMMAE PomAnt

-"Przegl?d

Archeologiczny",

Pozna?

- "Prace i

Materia?y

Muzeum

_{Archeologicznego}

i

_{Etnograficznego}

w ?odzi. Seria

_{Archeologiczna",}

?ód?

-.Pomorania

Antiqua",

Gda?sk Prahistoria ziem

_polskich

- Prahistoria ziem

polskich,

tom I: Paleolit i mezolit

_(red.

WChmielewski, W

_Hensel),

Wroc?aw-Warszawa-Kraków--Gda?sk 1975; tom II: Neolit

(red.

W Hensel, T.

_Wi?la?ski),

Wroc?aw-Warszawa-Kraków-Gda?sk 1979; tom III: Wczesna

_epoka

_brqzu

(red.

A. Gardawski, J.

Kowalczyk),

Wroc?aw-Warszawa-Kraków-Gda?sk 1978; tom IV: Od

?rod-kowej

epoki

brqzu

do

_?rodkowego

okresu

_late?skiego

_(red.

_J.

_D?browski,

Z.

_Rajewski),

Wroc?aw-Warszawa-Kraków--Gda?sk 1979; tom V:

_Pó?ny

okres late?ski iokres

_rzymski

_(red.

_J.

_{Wielowiejski)}

,Wroc?aw-Warszawa-Kraków-Gda?sk 1981

-"Sitzungsberichte

der

_{Altertumsgesellschaft}

Prussia"

_(pó?niej:

.Prussta. Zeitschrift fur

_{Heimatkunde"),}

Kónigs-berg

i.Pr. Prussia

- .Praehlstortsche

Zeitschrift", Berlin-New York

PZ

RArch.

RE

-.Recherches

Archeologiques',

Kraków

-"Rocznik Bia?ostocki",

Bia?ystok

-"Rocznik

Olszty?ski",

Olsztyn

RO

SJahr.

SIA SovArch

SprArch.

SprPMA

WA ZNUJ ZOW

-"Saalburg

Jahrbuch",

Berlin-New York

-"Slovenska

archeológia",

Bratislava

-"Sovetskaa

Arheologia"

(CoBeTCKaR

apxeonorna),

Moskva

-"Sprawozdania

Archeologiczne",

Kraków

-"Sprawozdania

P.M.A:', Warszawa

- .Wiadomo?ci

Archeologiczne",

Warszawa

-"Zeszyty

Naukowe

_Uniwersytetu

_{Jagiello?skiego',}

Kraków

- "Z otch?ani

wieków", Warszawa

Pa?stwowe Muzeum

_{Archeologiczne.}

Warszawa 2012.

_Wydanie

I. Nak?ad 500 _egz.