Wartość nawozowa termofosfatu magnezowo-wapniowego w świetle doświadczeń wazonowych

KAZIMIERZ BORATYŃSKI, ZBIGNIEW TURYNA

WARTOŚĆ NAWOZOWA TERMOFOSFATU

MAGNEZOWO-WAPNIOWEGO W ŚWIETLE DOŚWIADCZEŃ

WAZONOWYCH

K ated ra C h em ii R oln ej W SR W rocław

Rosnące z każdym rokiem zapotrzebowanie rolnictwa na nawozy fo­

sforowe stwarza konieczność szukania coraz to nowych dróg um ożliwia­

jących zwiększenie ich produkcji.

Dostarczane przez przemysł chemiczny superfosfat i supertomasyna,

oparte na imporcie wysokoprocentowych fosforytów, wym agają prócz

tego do swej produkcji m ateriałów nadal u nas deficytowych, jak kwas

siarkowy i soda.

Prowadzone próby uzyskania na drodze termicznej nowych nawo­

zów fosforowych szły w następujących kierunkach:

— częściowego wyelim inowania z technologii produkcji nawozów

fosforowych m ateriałów deficytow ych,

— zastąpienia (choćby częściowego) wysokoprocentowego, importo­

wanego surowca fosforytow ego niskoprocentowym surowcem krajo­

wym ,

— wykorzystania w technologii term ofosfatów krajowych surowców

mineralnych zawierających magnez (np. dolomitu, serpentynu lub nisko­

procentowych kłodawskich soli potasowych), składnik tak bardzo po­

trzebny roślinom uprawnym, a którego poważny niedobór wykazują

nasze gleby.

Stąd też prowadzone przed kilkunastu laty próby uzyskania termo­

fosfatu serpentynowego i term ofosfatu m agnezowego [1, 2, 3]; bardzo

liczne badania prowadzone przez Katedrę Technologii Nieorganicznej

Politechniki Wrocławskiej [4, 5,

6

, 7,

8

, 9, 10] nad opracowaniem tech­

nologii term ofosfatów m agnezowo-krzemianowych, magnezowo-siarcza-

nowych, wapniowo-krzem ianowych; oraz ostatnie badania nad techno­

logią term ofosfatu magnezowo-wapniowego, uzyskiwanego na drodze ter­

micznej przeróbki karnalitu kłodawskiego z apatytami i piaskiem przy

równoczesnym otrzym ywaniu chlorków potasowego i sodowego oraz

290 К. Boratyński, Z. Turyna

technicznego kwasu solnego [

11

]. Wyrazem tych prób jest również w ielo­

letnia współpraca naszej Katedry z Katedrą Technologii Nieorganicznej

Politechniki Wrocławskiej i w oparciu o nią prowadzone przez nas liczne

doświadczenia wazonowe z próbkami różnych term ofosfatów dostarcza­

nych przez Katedrę Technologii Nieorganicznej Politechniki W rocław­

skiej.

W ramach tej współpracy przeprowadzono w 1961 r. doświadczenia

wazonowe z próbką term ofosfatu magnezowo-wapniowego [

11

], do pro­

dukcji którego można wykorzystać niskoprocentowe kłodawskie sole

potasowe zawierające duże ilości magnezu, a których przeróbka na sól

potasową nie będzie opłacalna.

Termofosfat magnezowo-wapniowy zawierał ogółem 24,5'% P

2

0

5

(praktycznie w całości rozpuszczalnego tak w

2

% kw asie cytrynowym ,

jak i w kw aśnym cytrynianie amonu), 20,0% MgO, 27,0% CaO, 0,67% F.

Działanie nawozowe termofosfatu magnezowo-wapniowego porów­

nano z działaniem superfosfatu, supertom asyny oraz lubońskiego termo­

fosfatu m agnezowego (tzw. supertomasyna magnezowa z 1955 r.), który

mroźna określić jako termofosfat magnezowo-krzemianowy.

Badane nawozy fosforowe stosowano w dawkach 0,3 g i 0,6 g P

2

O

5

na wazon według zawartości w nich P

2

O

5

ogółem.

Jako podłoża użyto lekkiej gleby piaszczystej z dodatkiem piasku

rzecznego (zawartość P

2

O

5

wg Egnera 4,3 mg-procent, pH KCl-4,7).

Roślinami doświadczalnymi były: gorczyca biała, owies, seradela i pro­

so, z tym że pierwsze dwie doprowadzono do dojrzałości pełnej, seradelę

zaś i proso (poplon po gorczycy) sprzątnięto na zielono. W doświad­

czeniu z owsem (założone w

10

powtórzeniach) sprzątnięto rośliny dwu­

krotnie na zielono, w okresie krzewienia i strzelania w źdźbło.

W pływ badanego termofosfatu magnezowo-wapniowego na rozwój

roślin, wysokość uzyskanych plonów oraz pobranie fosforu przez rośliny

w przeprowadzonych doświadczeniach można określić następująco:

1. Działanie nawozowe term ofosfatu m agnezowo-wapniowego na

rozwój roślin i plony gorczycy białej i owsa w porównaniu do działania

supertom asyny było równorzędne lub nieco lepsze.

2

. Działanie tego term ofosfatu na rozwój roślin i uzyskane plony se­

radeli było bardzo wyraźnie korzystniejsze od działania supertomasyny.

3. Termofosfat m agnezowo-wapniowy w sw ym działaniu następczym

na proso (poplon po gorczycy białej) był wyraźnie lepszym nawozem od

superfosfatu, supertom asyny i lubońskiego termofosfatu magnezowego.

4. Pobranie fosforu z termofosfatu magnezowo-wapniowego szło w pa­

rze z rozwojem roślin i wysokością uzyskanych plonów i było albo nieco

w yższe od pobrania z supertom asyny (gorczyca biała, proso), albo w y ­

raźnie wyższe (seradela).

W azonowe doświadczenia z term ofosfatam i m agnezow o-w apniow ym i 291

5. Działanie nawozowe lubońskiego term ofosfatu m agnezowego w po­

równaniu do działania badanego term ofosfatu m agnezowo-wapniowego

było w przypadku gorczycy białej zbliżone, w przypadku pozostałych

roślin słabsze lub nawet bardzo wyraźnie słabsze (seradela).

6

. W warunkach przeprowadzonych doświadczeń nie stwierdzono

wyraźnego działania m agnezu zawartego w badanym term ofosfacie

m agnezowo-wapniowym .

L IT E R A T U R A

[1] A k e r m a n K. i inni: O trzy m y w a n ie term o fo sfa tu m a g n ezo w eg o z ap atytu i serp en tyn u . P r z ę m y sł C hem iczn y, 9, 1953.

[2] A k e r m a n K. i inni: C zęścio w e z a stą p ien ie ap atytu przez fo sfo r y ty k rajow e przy p rod u k cji su p erto m a sy n y . P rzem y sł C h em iczn y, 10, 1953.

[3] A k e r m a n K. i inni: D o św ia d cza ln a p rodukcja 1000 ton term o fo sfa tu m a g ­ n ezo w eg o top ion ego. P r z e m y sł C h em iczny, 7, 1955.

[4] B o b r o w n i c k i WT., P i e n i ą ż e k T., S c h r o e d e r J., S t o p a S.: T er- m o fo sfa ty m a g n ezo w o -k rzem ia n o w e. Cz. 1. W arunki p o w sta w a n ia te r m o fo sfa - tó w m a g n ezo w o -k rzem ia n o w y ch . P r z e m y sł C hem iczn y, 12, 1956.

[5] B o b r o w n i c k i W. i inni: T erm o fo sfa ty m a g n ezo w o -k rzem ia n o w e. Cz. _ II. B ad an ia nad m ech a n izm em p o w sta w a n ia te r m o fo sfa tó w m a g n e z o w o -k r z e ­ m ian ow ych . P rzem y sł C hem iczn y, 12, 1956.

[6] B o b r o w n i c k i W. i inni: T erm o fo sfa ty m a g n ezo w o -k rzem ia n o w e. Cz. III. T erm o fo sfa ty szk liste. P r z e m y sł C h em iczn y. 12, 1956.

[7] B o b r o w n i c k i W. , P i e n i ą ż e k T.: O trzy m y w a n ie term o fo sfa tu na drodze sta p ia n ia ap atytu z k rzem ion k ą i siarczan em w a p n ia przy ró w n o ­ czesn ym w y z y sk a n iu w y d z ie la ją c e g o się d w u tlen k u siarki. C hem ia S to s o w a ­ na, 4, 1960.

[8] B o b r o w n i c k i W. ; P i e n i ą ż e k T.: O trzy m y w a n ie te r m o fo sfa tó w na drodze sta p ia n ia ap atytu z a n h y d ry tem i k rzem ion k ą z dod atk am i szk ło - tw ó rczy m i. P a te n t nr P 92486 z dnia 24.XI.1959.

[9] B o b r o w n i c k i W. i inni: T e rm o fo sfa t m a g n ezo w o -sia rcza n o w y . C hem ia S to so w a n a , 1, 1957.

[10] B o b r o w n i c k i W. i inni: W p ływ fo sfo ra n u tró jm a g n ezo w eg o na rozp u sz­ czaln ość P2O5 w term o fo sfa ta ch m a gn ezow ych . R oczn ik i C hem ii, 29, 1955. [11] S c h r o e d e r J., B o b r o w n i c k i W. , S ł a w s k i K. , M a l i k J.:

sób p rzerób k i soli p o ta so w y ch z a w iera ją cy ch m agn ez. P a ten t nr P 95243 z d n ia 3.XII.1960. К . Б О Р А Т Ы Н Ь С К И , 3 . Т У Р Ы Н А У Д О Б РИ Т ЕЛ ЬН А Я ЦЕН НО СТЬ М А ГН И ЕВ О -К А Л ЬЦ И ЕВО ГО Т ЕРМ О Ф О СФ А ТА ПО Д А НН Ы М ВЕГЕТА Ц И О Н Н Ы Х ОПЫ ТОВ К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и В р о ц л а в

Р е з ю м е

292 К. Eoratyński, Z. Turyna 1. У добри тельн ое дей стви е M g—Ca тер м оф осф ат а на разв и ти е растений и у р о ­ ж а й белой горчицы и овса по сравн ении с действием супертом асш лака бы ло р а в ­ ноценно или немного лучш е. 2. Д ействие этого т ер м оф осф ата на разв ити е и у р о ж а й сер адел л ы было оп р едел ен о л уч ш е от действия супертом асш лака. 3. В последстви и на просо (послеуборочная кул ьтура белой горчицы) Mg— Ca тер м о ф о сф а т ок азал ся оп редел ен н о лучш е др у ги х ср авн иваем ы х удобрений . 4. У св оен и е ф о с ф о р а из M g— Ca тер м оф осф ат а ш ло параллельно с развитием р астений и велич иной полученн ого ур о ж а я и бы ло или немного вы ш е (б. гор­ чица, просо) или отчетливо вы ш е (сераделла) от усвоен и я и з супертом асш лака. 5. У добри тельн ое дей стви е лю бонского M g—Ca т ер м оф осф ат а для белой гор­ чицы бы ло почти одинаково, но для остальны х растений ок азал ось сл абее или д а ж е оп р едел ен н о слабее (сераделла). в. В у сл о в и я х п ров еден н ы х опытов не устан овлен о отчетливого действия магния содер ж и м ого в M g— Ca тер м оф осф ат е. К . B O R A T Y Ń S K I . Z . T U R Y N A F E R T IL IZ IN G EFFECT OF M A G N E SIU M -C A L C IU M T H E R M O PH O SPH A T E IN THE LIG H T OF POT E X P E R IM E N T S

C h a i r o f A g r o c h e m i s t r y . C o l l e g e o f A g r i c u l t u r e , W r o c ł a w

S u m m a r y

F ertilizin g ex p e r im e n ts w ere p erform ed in 1961 w ith m a g n e siu m -c a lc iu m th e r ­ m op h osp hate o b ta in ed from lo w -p e r c e n ta g e p otassiu m sa lts from K łod aw a, p ro­ cessed w ith th e m ethod of J. Schroed er. W. B o b ro w n ick i, K. S ła w sk i, J. M alik [11]. The fo llo w in g resu lts w ere obtained:

1. In com p arison w ith a lk a lin e sin tered rock ph osp h ate (“su p erto m a sy n a ”), th e e ff e c t of the m a g n e siu m -c a lc iu m th erm op h osp h ate on grow th and crops of w h ite m ustard and oat w as eq u al or so m ew h a t b etter.

2. T he e ff e c t of th e th erm op h osp h ate on d ev elo p m en t and crops of Serradella w a s d istin c tly su p erior to that of the alk alin e rock phosp ate.

3. T he fe r tiliz in g e ffe c t o f the th erm op h osp h ate on a su ccesso r crop (m illet after w h item u sta rd ) w a s d i s t i n c t l y better than th at of the oth er fer tiliz e r s.

4. P h o sp h o ru s-u p ta k e from the m agnesium -'calcium therm opho'sphate co rre­ sponded to p lan t g row th and crop yield s, b ein g eith er slig h tly (w h ite m ustard, m illet) or d istin c tly h ig h er (serradella) than from a lk a lin e rock p hosphate.

5. T he fe r tiliz in g e ffe c t of the m a g n e siu m -c a lc iu m th erm op h osp h ate from Luboń w a s in w h ite m ustard a p p ro x im a tely sim ilar, in th e other plants w e a k e r or e v e n m a rk ed ly w e a k e r (serradella).

6. In the g iv e n ex p e r im e n ta l con d ition s no d istin ct in flu e n c e of th e m agn esiu m con tain ed in th e tested m a g n esiu m -ca lciu m th erm op h osp h ate w a s to be observed.