Kształcenie konserwatorów na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej

Jan Zachwatowicz

Kształcenie konserwatorów na

Wydziale Architektury Politechniki

Warszawskiej

Ochrona Zabytków 24/2 (93), 123-125

JAN ZACHWATOWICZ

K S Z T A Ł C E N IE K O N S E R W A T O R Ó W N A P O L IT E C H N IK I W A R S Z A W S K IE J

K O NSERW A C JA ZABYTKÓW W PROGRAM IE STUDIÓW

O d chw ili u tw o rz e n ia W ydziału A rc h ite k tu ry w 1915 ro k u w p ro g ra m ie stu d ió w fig u ru je p rz e d m io t „ k o n se rw a c ja z a b y tk ó w ” . P ie rw ­ sz y m i w ielo letn im jego w y k ład o w cą b y ł arch.

J a ro sła w W ojciech o w sk i (zm arł w 1942 r.), n a ­ s tę p n ie p rz ez k ilk a la t po w o jn ie arch. B ru n o Z boro w sk i, a p o n im o b ją ł w y k ła d y J a n Z ach w atow icz.

Z a k re s p rz e d m io tu , w y ra ż o n y liczbą godzin w ty g o d n iu , b y ł i je s t b ard zo sk ro m n y : 2 go­ d zin y tyg o d n io w o p rz ez je d e n sem estr, czy li około 30 godzin w yk ład ó w . W o sta tn ic h la ta c h i te n za k res został z re d u k o w a n y do 1 godziny w y k ła d u w ty g o d n iu i 1 godziny zajęć sem i­ n a r y jn y c h i ćw iczeniow ych. P rz e d m io t p rz y ­ p a d a n a o sta tn ie se m e s try czw arte g o ro k u s tu ­ diów (obecnie n a V III). •

W ogólnym p ro g ra m ie stu d ió w k o n se rw a c ja z a b y tk ó w n ig d y n ie b y ła tra k to w a n a jako p rz e d m io t sp ec ja liz u ją cy . C hodziło p rz ed e w szy stk im o to, że a r c h ite k t w w ie lu okolicz­ nościach sw ej p ra k ty c z n e j działalności u rb a n i­ sty czn e j lu b a rc h ite k to n ic z n e j często sty k a się z p ro b le m e m zabytków , n a le ż y w ięc u św iad o ­ m ić go zaw czasu co do w agi za b y tk ó w , jak o do ro b k u k u ltu ry , p o d staw o w y ch zasad ich o c h ro n y i k o n se rw a c ji o raz ro li z a b y tk ó w i ze­ społów z a b y tk o w y ch w k s z ta łto w a n iu n o w y ch u k ła d ó w p rz e strz e n n y c h , w y n ik a ją c y c h z ro z­ w o ju m iast.

T ak ie u ję c ie p rz e d m io tu z n a jd u je odbicie w sposobie jeg o nau czan ia. O ile w ok resie m ię ­ d zy w o je n n y m często o m aw ian e b y ły d o k ład ­ n ie poszczególne p ra c e k o n se rw a to rsk ie lub re sta u ratO rsk ie , n a w e t z p o d an iem tech n ic z­ n y c h i tech n o lo g iczn y ch re c e p tu r, o ty le w o k re sie p o w o je n n y m g łó w n y nacisk położono na p ro b le m y p od staw o w e, w y n ik a ją c e z now ej ro li d ó b r k u ltu r y w życiu społecznym . W iążą się z ty m za ró w n o s p ra w y o ch ro n y żabytków , pojęć i zasad k o n se rw a to rsk ic h , m eto d p o stę ­ p ow an ia, ja k fo rm i zak resó w w łączen ia za­

W Y D Z IA L E A R C H IT E K T U R Y

b y tk ó w w n u r t sp ołeczn ego życia, w szczegól­ ności zaś re w a lo ry z a c ji i a d a p ta c ji zespołów za b y tk o w y ch i h isto ry c z n y c h o śro d k ó w m iast. T o w arzyszące w y k ła d o m ćw iczenia p o le g a ją n a szkicow ym o p ra co w an iu b ąd ź a d a p ta c ji do n o ­ wej fu n k c ji n iew ielk ieg o o b ie k tu , bądź n a n o ­ w y m zago sp o d aro w an iu d la p o trz e b tu ry s ty c z ­ n y ch otoczenia d an eg o ob iek tu , np. ru in y zam ­ ku. U czy to d ro g i w spó łży cia d aw n eg o i n o w e­ go, w id zen ia p ro b le m ó w zab y tk o w y ch okiem w spółczesnego (k u ltu ra ln e g o ) a rc h ite k ta .

Z u w a g i n a to, że p ro b le m y za b y tk ó w w y s tę ­ p u ją n ie k ie d y w p ra c a c h d y p lo m o w y ch w p ro ­ g ra m ie stu d ió w o statn ich lat, p rz e w id z ia n e są w g ru p ie p rz ed m io tó w sp e c ja listy c z n y c h do w y b o ru p rz e z d y p lo m a n tó w ró w n ie ż d od atk o w e w y k ła d y z zag ad n ień k o n se rw a to rsk ic h w za­ k re s ie 30 godzin.

W o kresie m ię d z y w o je n n y m d y p lo m y o te m a ­ tyce zw iązanej z z a b y tk a m i b y ły b a rd z o n ie ­ liczne, chociaż d ziw n y m tra fe m d ru g im a rc h i­ te k te m , k tó ry o trz y m a ł d y p lo m n a W ydziale A rc h ite k tu ry P o lite c h n ik i W arszaw sk iej w 1921 ro k u b y ł T y m o teu sz S aw ick i (późniejszy k o n se rw a to r) w ła śn ie z:a p ro je k t k o n se rw a c ji m u ró w o b ro n n y c h S ta re g o M iasta w W a rsza­ w ie.

P o w o jn ie liczba d y p lo m ó w w ty m za k resie w zrosła, co n ie znaczy, że d y p lo m an ci p o d e j­ m u ją c y te m a ty „ k o n se rw a to rs k ie ” p ośw ięcili się te m u p ro b le m o w i w sw ej d alszej d ziała l­ ności. M. in. ta k ie d y p lo m y w y k o n a li pod m o­ im k ie ru n k ie m arch . arch . M arian S uliko w ski, K a zim ie rz P ie ch o tk a, A do lf C ibo ro w sk i i inni. W o sta tn ic h la ta c h liczba d y p lo m a n tó w p o d e j­ m u ją c y c h te m a ty zw iązan e z o ch ro n ą i k o n ­ se rw a c ją za b y tk ó w w z ra s ta i część z n ich p r a ­ c u je z pow odzeniem w tej dziedzinie.

W w ielk ich p ro b le m a c h gospo darczo -sp ołecz­ n y c h naszego k ra ju i w y n ik a ją c y c h z n ich za­ d ań u rb a n is ty c z n y c h i a rc h ite k to n ic z n y c h za­ g ad n ien ia o ch ro n y i k o n se rw a c ji z a b y tk ó w m a ­ ją w łaściw ą im ra n g ę. S tą d też w k ształc en iu a rc h ite k tó w n ie m oże z a b ra k n ą ć e le m e n tu

u św ia d o m ie n ia w sp ra w a c h zw ią zan y c h z ty m z a g ad n ien iem i n a w e t w obecny m m a ły m za­ k re s ie p rz e d m io t „ k o n s e rw a c ja z a b y tk ó w ” p o ­ w in ie n być w p ro g ra m ie s tu d ió w u trz y m a n y . T ego w y m a g a n ie z b ę d n y za k res k u lt u r y a r c h i­ te k ta i w k o n se k w e n c ji d o b ro p o lsk iej k u lt u r y n a ro d o w e j. O d m ie n n y m p ro b le m e m je s t k sz ta łc e n ie lu b d o k sz ta łc a n ie s p e c ja lis ty c z n e w z a k re sie o ch ro ­ n y i k o n s e rw a c ji z a b y tk ó w n a s tu d ia c h p o d y ­ plo m o w y ch , d o ty czące w p ra w d z ie ró w n ie ż i a r ­ ch ite k tó w , lecz ta k ż e p rz e d sta w ic ie li in n y c h zaw odó w cz y n n y ch w d zied z in ie k o n s e rw a c ji za b y tk ó w .

STUDIUM PODYPLOM OW E K O N SER W A C JI ZABYTKÓW

W w ielk im d ziele o c h ro n y d ó b r k u ltu r y , w opiece n a d za b y tk a m i, w k o n se rw a c ji, a d a p ­ ta c ji i re w a lo ry z a c ji za b y tk ó w i zespołów za­ b y tk o w y c h u cz estn iczy liczn a rz esza lu d z i o ró ż n y c h sp ec ja ln o śc iach zaw o dow y ch i k w a li­ fik a c ja c h . T a dość sz e ro k a sk ala sp ec ja ln o śc i w y n ik a ze sp e c y fik i z a d a ń k o n s e rw a to rsk ic h , o b e jm u ją c y c h za ró w n o p ro b le m y n a u k o w o -b a ­ daw cze, w y m a g a ją c e o d p o w ied n ieg o p rz y g o to ­ w a n ia w z a k re sie archeo lo g ii, h is to rii sz tu k i i a r c h ite k tu ry , p ro b le m y a rc h ite k to n ic z n e i u r ­ b a n isty c z n e , ja k i te c b n ic z n o -k o n s tru k c y jn e , t e ­ chnologiczne, fizy k o c h em iczn e i biologiczne, w y m a g a ją c e sp e c ja listó w z o d p o w ied n ich d y s ­ c y p lin n a u k o w y c h . P rz y te j ró żn o ro d n o ści p r o ­ b le m ó w i m e to d k o n ie c z n e je s t ró w n ie ż je d n o ­ czące w sz y stk ic h s p e c ja lis tó w z ro zu m ien ie is­ to tn y c h tre śc i sto ją c y c h p rz e d n im i za d a ń — p o d sta w o w y c h zasad o c h ro n y i k o n s e rw a c ji za­ b y tk ó w . J e d y n ie n a d ro d z e pełn eg o ogólnego i w z a je m n e g o z ro z u m ie n ia m o żna o siąg n ąć w y so k i poziom p o d e jm o w a n y c h i re a liz o w a ­ n y c h za d ań k o n se rw a to rs k ic h . A b y to o siąg n ąć k o n iecz n e było, p o stu lo w a n e od d aw n a, stw o ­ rz e n ie m ożliw o ści u z u p e łn ia n ia w ied z y osób cz y n n y c h w z a k re sie k o n s e rw a c ji za b y tk ó w za ró w n o w d zied z in ie p ro b le m ó w o gólnych, p o d sta w o w y c h zasad o c h ro n y i k o n se rw a c ji, ja k i za g ad n ień s p e c ja ln y c h w sze ro k im Z akre­ sie d y sc y p lin w sp ó łd ziała ją cy ch . C z y n n i o b ec­ n ie w d zied z in ie o ch ro n y i k o n s e rw a c ji z a b y t­ k ó w h is to ry c y s z tu k i i a rc h ite k c i w cz a sie s tu ­ d iów za p o z n a w a n i są z t ą p ro b le m a ty k ą w sposób o g ó ln ik o w y . T ak c e n n i sp ec ja liśc i ja k k o n s tru k to rz y , chem icy, b io lo d zy w ogóle n ie s ty k a ją się w czasie s tu d ió w z za g ad n ien iam i k o n se rw a to rsk im i. A b so lw en c i w y d z ia łó w k o n ­ se rw a to rs k ic h A k a d em ii S z tu k P ię k n y c h o trz y ­ m u ją w y k sz ta łc e n ie sp e c ja lis ty c z n e w z a k re s ie k o n se rw a c ji m a la r s tw a i rzeźby. J e d y n ą u c z e l­ n ią d a ją c ą sz e ro k i za k res w ied z y k o n s e r w a to r­ sk iej je s t W y d z ia ł S z tu k P ię k n y c h U n iw e rs y ­ te tu im . M ik o ła ja K o p e rn ik a w T o ru n iu , k tó ­ re g o a b so lw e n ci są d o b rz e p rz y g o to w a n i do za­ d a ń s łu ż b y k o n s e rw a to rs k ie j. 124 W ty c h w a ru n k a c h konieczność d o szk a la n ia p e rso n e lu fa ch ow ego Zarów no a d m in is tra c y j­ n y c h słu żb k o n se rw a to rsk ic h , ja k i ró ż n y ch działów p rz e d się b io rstw a P ra c o w n i K o n s e rw a ­ c ji Z ab y tk ó w , b y ła od d a w n a p a lą c ą k on iecz­ nością. N ie s te ty p o w o łan ie s p e c ja ln e g o S tu ­ d iu m K o n se rw a to rsk ie g o ja k o S tu d iu m p o d y ­ p lo m ow ego n a p o ty k a ło p rzez la ta n a o p o ry i d o p iero w m a rc u 1970 ro k u S tu d iu m ta k ie zo stało u tw o rz o n e p rz y W yd ziale A rc h ite k tu ry P o lite c h n ik i W a rsz a w sk ie j.

S tu d iu m je s t d w u le tn ie , o p a rte n a sy ste m ie p rz y ję ty m d la in n y c h stu d ió w p o d y p lo m o w y ch d la p ra c u ją c y c h . Z ajęcia p ro w a d zo n e są p rzez ty d z ie ń w k aż d y m m iesiącu ro k u a k a d e m ic k ie ­ go. O gólna liczb a p ro g ra m o w y c h zajęć w y n o si 900 godzin, łączn ie z to w a rz y sz ą c y m i ćw icze­ n iam i i p ra c a m i p ro je k to w o -k o n se rw a to rsk im i. P ro g ra m o b e jm u je dość zn aczn ą liczbę te m a ­ tó w szczegółow ych u ję ty c h w g ru p y zagad ­ nień .

I. T eo ria k o n s e rw a c ji zab y tk ó w , o b e jm u ją c ą ew o lu c je m y śli k o n se rw a to rsk ie j o ra z obecnie p rz y ję te te z y i p ojęcia.

II. H is to ria b u d o w n ic tw a w P olsce, o b e jm u ją ­ ca zaró w n o re p e ty to riu m h is to rii a r c h ite k tu ry p o lsk iej, ja k i h is to rię te c h n ik i b u d o w lan e j. W d ziale ty m m ieszczą się w szy stk ie dzieła n ie ru c h o m e u z n a w a n e Za z a b y tk i (w ty m ró w ­ n ie ż ogrody). S p e c ja ln ą u w a g ę p o św ięco no p rz y ty m elem e n to m i detalo m ZarównO a rc h ite k to ­ n iczn y m , ja k i te c h n ic zn y m . U w zg lęd n io n o tu ró w n ie ż h is to rię m e b la rstw a .

III. M eto d y k a b ad a ń , o b e jm u ją c a m e to d y b a ­ d ań h is to ry c z n y c h , arch eo lo g iczn y ch i a rc h i­ te k to n ic z n y c h . U w zg lęd n io n o ró w n ie ż in fo rm a ­ cję o m e to d a c h b a d a ń la b o ra to ry jn y c h d la Za­ g a d n ie ń tech no lo giczn ych .

IV. D o k u m e n ta c ja p o m iaro w a i foto g raficzn a, o b e jm u ją c a m e to d y in w e n ta ry z a c ji i p o m iaró w g eo d e zy jn y ch , fo to g ra m e trii, d o k u m e n ta c ji fo­ to g ra fic z n e j (w ty m ró w n ie ż fo to g ra fii lo tn i­ czej).

V. P ro b le m y tech n ic zn e k o n se rw a c ji zab y tk ó w . T en o b sz e rn y d ział za zn ajam ia z p rz y c z y n a m i uszk o d zeń i zniszczeń o b iek tó w z a b y tk o w y c h za ró w n o w z a k re sie s tr u k tu r y , ja k i s u b s ta n ­ cji, a n a s tę p n ie z m e to d a m i zabezp ieczeń i k o n ­ serw acji. O b e jm u je w szy stk ie ro d z a je zj'awisk, ró żn e m a te r ia ły oraz e le m e n ty b u d o w lan e . O b e jm u je ró w n ie ż s p ra w y zabezpieczeń p rz e d szk o d liw y m i d rg a n ia m i (w ib racją) o ra z b ezp ie­ czeństw o po żaro w e.

VI. Z a k re sy p ra c k o n se rw a to rsk ic h . W ychodząc z p o d staw o w y c h te z ko nśerw ato irśkich w d zia­ le ty m p rz e d s ta w io n e są z a k re sy i m e to d y p ra c k o n se rw a to rsk ic h , re s ta u ra to rs k ic h , re w a lo ry ­ za cy jn y ch i a d a p ta c y jn y c h . O m aw ia n e są ró w ­ n ież za g a d n ie n ia in s ta la c y jn e (ogrzew anie, oś­ w ietlen ie, s a n ita ria ). U ję te są też p ro b le m y tu ry s ty c z n e j ro li Zabytków , ich p rezenjtacji i u rz ą d z e ń z ty m zw iązany ch (in fo rm a cja, eks­ po zy cja; la p id a ria , m u zea n a o tw a r ty m p o w ie­

trzu ). W reszcie sp ra w y d o k u m e n ta c ji i w y k o ­ n a w stw a k o n serw ato rsk ieg o .

V II. R e w a lo ry z a c ja h isto ry c z n y c h m iast. Is to t­ n y dział o b e jm u ją c y p ro b le m a ty k ę u rb a n is ty ­ czną w sk a li p la n u o gólnego i szczegółow ego, p ro g ram o w an ie, za g a d n ie n ia k o m u n ik a c y jn e i tech n ic zn e o ra z e ta p y i m e to d y re alizac y jn e . V III. O c h ro n a k ra jo b ra z u , o b ejm u jąca zagad ­ n ie n ie o ch ro n y k ra jo b ra z u n a tu ra ln e g o oraz k o n se rw a to rsk ie i re s ty tu c y jn e zag ad n ien ia p a rk ó w i ogrodów .

IX. Z a g a d n ie n ia p ra w n e i o rg an izacy jn e, o b e j­ m u ją c e p ra w o bud o w lan e, u sta w ę o o ch ro n ie d ó b r k u ltu r y o ra z in n e a k ty p ra w n e k ra jo w e i m ię d zy n a ro d o w e z w ią zan e z och ro n ą z a b y t­ ków i zespołów za b y tk o w y ch . O rg a n izac ja słu ż ­ b y k o n se rw a to rsk ie j o ra z w y k o n a w stw a (PK Z). X. P ro je k to w a n ie k o n serw ato rsk ie. Tern dział sta n o w i dom en ę w łasn ej p ra c y u czestn ik ó w s tu d iu m n a te m a ta c h o sto p n io w y m w zroście tru d n o śc i (trw a ła ru in a , a d a p ta c ja o b iek tu , re ­ w a lo ry z a c ja m ałeg o zespołu u rban isty czn eg o ). Z u w a g i n a u d ział w s tu d iu m osób o ró żn y m p rz y g o to w a n iu , p ra c e w y k o n y w a n e są w ze­ sp o łach i n a stę p n ie w sp ó ln ie o m aw ian e i d y s­ k u to w a n e . D otychczasow e d ośw iadczenia s tu ­ d iu m w y k a zały , że m e to d a je st sk u te c z n a i ró w n ie ż osoby, k tó re n ig d y n ie m ia ły do cz y ­ n ie n ia z p ro je k to w a n ie m w łąc zają się s k u te c z ­ n ie do n o w y c h d la n ich m e to d m y ślen ia i w i­ d zen ia p rz estrze n n eg o .

N a zako ń czen ie S tu d iu m p rz e w id z ia n y je s t p ro je k t d yplom ow y , k tó re g o Zakres i c h a ra k te r b ęd z ie d o sto so w an y do c h a ra k te ru zaw odu u c z e stn ik a S tu d iu m , e w e n tu a ln ie m oże być ró w n ie ż w y k o n a n y ja k o p ra c a zespołow a. S zereg zajęć n a S tu d iu m p ro w a d zo n y ch je st

b ezp o śred n io n a o b iek tac h (np. b a d a n ia a rc h e ­ ologiczne i a rc h ite k to n ic z n e ) w la b o ra to ria c h lu b n a te re n ie ro b ó t k o n se rw a to rsk ic h . O czy­ w iście om ów iony w yżej p ro g ra m S tu d iu m w k o n fro n ta c ji z d ośw iad czen iem n a ra s ta ją c y m w czasie jeg o re a liz a c ji i w n io sk am i u c z e stn i­ ków S tu d iu m będzie u le g a ł m o d y fik acjo m , a m e to d y p re z e n to w a n ia za g ad n ień — u d o sk o n a ­

leniom .

Z u w a g i n a w ie lk ą ró żno ro dn ość o b ję te j p ro ­ g ra m e m p ro b le m a ty k i, p e rso n e l pedago giczny S tu d iu m sta n o w ią sp ec ja liśc i z ró ż n y c h dzie­ dzin, r e k ru tu ją c y się z ró ż n y ch , w ty m ró w ­ nież p o za w arsz aw sk ich środ o w isk n au k o w y ch . U czestnicy obecnie b ieg nąceg o k u rs u S tu d iu m podyplom ow ego, w liczbie o k o ło trz y d z ie stu , są to p rz e d e w szy stk im p ra co w n icy ró ż n y ch o d ­ działów P K Z . P ra c o w n ik o m słu żb y k o n s e rw a ­ to rsk ie j, za ró w n o n a szczeblu c e n tra ln y m ja k i w o jew ód zkim , u częszczan ie n a S tu d iu m je st n iesłu szn ie u tru d n ia n e .

N a W y d ziale A rc h ite k tu ry opiekę n a d stu d iu m s p ra w u je I n s ty tu t P o d s ta w R ozw oju A rc h ite k ­ tu ry , a k ie ro w n ik ie m S tu d iu m je st doc. d r A n ­ drzej G ru szecki.

N ależy p o d k re ślić d użą pom oc o rg a n iz a c y jn ą o k az y w an ą S tu d iu m p rz e z p rz ed sięb io rstw o P rac o w n ie K o n se rw a c ji Z ab y tk ó w , k tó re do­ ceniło jeg o znaczen ie dla o siąg nięcia co raz w y ż ­ szego poziom u p ra c k o n s e rw a to rs k ic h i p rz y ­ czyniło się do jeg o p o w stan ia.

prof, d r hab. J a n Zachw atow icz

THE TRAINING OF RESTORERS AT THE FACULTY OF ARCHITECTURE, TECHNICAL UNIVERSITY, WARSAW

In cu rricu la of studies a t th e F acu lty of A rchitecture, T echnical U niversity, W a rsaw from its beginings datin back to 1915 up to th e p re se n t day has been included as su b je ct th e conservation of m onum ents w ith a to ta l of ab,out 30 h ours of le ctu res in the course of th e fo u rth year. These lectu res have as th e ir g en eral pu rp o se to m ake th e fu tu re architect fam 'iliar w ith problem s of conservation of m onum ents and also w ith those connected w ith th e ir ad a p ta tio n to re q u ire m e n ts of m odern life. A specialized train in g in this field is being conducted w ith in the F acu lty in form of p o st-graduaU on courses of conservation w hich have been m ade accessible not ,only for a rc h i­ tects b u t also for those rep re se n tin g oth er disciplines

and th ro u g h th eir every d ay professional w ork linked w ith problem s of m on u m en t protection.

,The cu rricu lu m of this tw o -y e a r course covers th e follow ing lines: th e o ry of conservation of m onum ents, h'istory of b u ild in g a r t in P oland, m ethodology of investigations, su rv e y and p hotographic records, technical problem s involved in conservation of m o n u ­ m ents, the scope of re sto re rs w ork, re v a lu a tio n of historical cen tres of tow ns, landscape protection, legal and organ izatio n al problem s.

The above courses have been sta rte d in 1970 and it is likely th a t th e ir c u rricu lu m w ill be subjected to so­ me m odifications as a re s u lt of experiences gathered.