Barbara Lenard
"Monumentum", T. I, 1967; T. II, 1968;
T. III, 1969 : [recenzja]
Ochrona Zabytków 23/2 (89), 148-153
1970
P I Ś M I E N N I C T W O
PRZEGLĄD ZAGRANICZNYCH CZASOPISM KONSERWATORSKICH *
MONUMENTUM. Wyd. Icomos. Louvain. U k a z u je się raz w roku
Г о т I (1967), stro n 115, ilustracje.
P ietro G a z z o l a , P r e s e n t a t i o n (Wprowadzenie), s. 3—4, te k st w jęz. f ra n c u s k im i angielskim . P r z e wodniczący Icomosu w p ro w a d z a czytelników w idee powołania do życia pism a specjalizującego się w a n a lizie zagadnień zwią zanych z ochroną dóbr k u ltu ry , zabytków i miejsc zabytkow ych o znaczeniu m ię d z y narodow ym . „ M o n u m e n tu m ” nie zamierza d u b lo w ać licznych, z na kom itych pism w y d a w ą n y c h w wielu k r a ja c h ; będąc rez u lta te m m iędzynarodow ej w s p ó ł p rac y chce prze kazyw a ć idee, k tóre ją in sp iru ją , być in s t ru m e n te m pro p ag o w an ia celów i p r o g ra m u Ico mos, ja k również zrozumienia u n iw e r sa ln y c h w a r tości m o n u m e n ta ln e g o dziedzictwa i k u l t u r y w nim odbitej.
R aym ond M. L e m a i r e, A v a n t - p r o p o s (Przedmowa), s. 6—7, te k s t w jęz. fra n c u s k i m i angiels kim . S e k r e ta rz G e n e ra ln y Icomos r ela cjo n u je przebieg w y d a rzeń p oprze dzając ych uk a z a n ie się pierw szego tom u ,.M o n u m e n tu m ”. Od II M iędzynarodowego K ongre su A r c h ite k tó w i T echników w zakresie K on se rw a c ji Z ab y tk ó w w 1964 r. w Wenecji, na k tó r y m idea w y da w a n ia pism a skupiającego specjalistów w szystkich k r a j ó w zaczęła n ab ie r a ć rea ln y c h kształtów , przez pierwsze zgrom adzenie g e n e ra ln e Icomos w K r a k o wie w 1965 r., aż do propozycji sta łe j dotacji ze strony rzą d u belgijskiego, k t ó r a stw orzyła w a r u n k i szybkiej rea liza cji projektu. P ow ołanie k o m ite tó w naro d o w y ch Icomos pozwoliło na zorganizow anie szerokiej sieci ko resp o n d e n tó w i w sp ó łp rac o w n ik ó w pisma. „ M o n u m e n t u m ” zam ierza stać się m i ę d z y n a rodow ym p rze g ląd e m w zakresie teorii, p r a w a i techniki w dziedzinie k o n se rw ac ji i r e s ta u r a c j i za b y tk ó w i zespołów zabytk ow ych. Zgodnie ze s ta tu te m red a g o w a n e jest w dwóch językach: f ra n c u s k i m i a n gielskim. A rty k u ły za opatrzone są w streszczenia w je d n y m z ty ch języków; w przyszłości, jeśli w a r u n k i na to pozwolą, streszczenia b ędą ró w n ież t ł u m aczone n a język hiszpański i rosyjski. K aż d y tom zaw ierać będzie a r tykuły, bieżącą bib liografię, a w późniejs zym te r m in ie k ro n ik ę i sp ra w o z d a n ia oraz recenzje p odsta w ow yc h dzieł. Pismo r e d a g o w a n e jest przez M ię dzynarodow y K om ite t R e d a k c y jn y
i K om ite t Wykonawczy, przy współp racy korespon d entów w yznaczonych przez k om itety narodowe Icomos.
Adresse te c h n i q u e a M M . les a u te u r s (Wskazówki techniczne dla au torów), s. 8—9, te k st w jęz. f r a n cuskim i angielskim . I n fo r m a c je na te m a t w a r u n k ó w ja k im odpowiadać w in n y o pracow ania n adsyłane do redakcji.
N o rb e rt V i b i r a 1, Le d é g a g e m e n t des p e in tu re s
m u r a l e s d u X I e siècle d a n s l’a n c ie n c h o e u r occid e n ta l de l’église a b b a ti a le de L a m b a c h ( A u t r i c h e ) (Odsło" nięeie i k o n se rw a c ja m a lo w id eł ściennych z X I w ie k u w d a w n y m chórze zachodnim kościoła opactw a w L a m b a c h (Austria), s. 10—23. 11 il., str. w jęz. angielskim. Kościół bene dyktyńskiego opactw a w L a m b a c h w Górnej A ustrii posiada X I-wieczne m a lowidła ścienne ze scenam i z życia Chrystusa. Z n a j d u ją się one na sklepieniu i ścianach pierw otnego chóru zachodniego, prze budow a nego w gotyku i b a roku, obecnie stanow iącego część partii wieżowej kościoła. P owierzchnia m u r u pokrytego m alo wid łam i wynosi ok. 200 m 2. Z ac how ały się 23 sceny i f r a g m e n ty scen, 4 pojedyncze fig ury oraz dekoracja orn am e n taln a. Prócz tego kilka fra g m en tó w ocalało n a re lik ta c h m u r ó w r o m a ń s k ie j k ry p ty , k tó ra uległa zniszczeniu. P ra w i e 3/4 powierzchni m alo w id eł zosta ło o d k ry te w ciągu ostatnich 10 lat. P roble m y te c h niczne towarzyszące te m u przedsięwzięciu można po dzielić na trzy grupy: 1) zagadnienia k o n stru k cy jn e 2) zabezpieczenie i k o n se rw a c ja m alow ideł 3) analiza technologiczna połączona z b ad a n ia m i z p u n k tu w i dzenia historii sztuki. Z zadań k o nstrukcyjnych pierw szoplanow e było zapewnienie stabilizacji wież przez w p ro w a d ze n ie odpowiednich k o n str u k c ji s ta lowych i żelbetonowych, pozwalających na usunięcie b a rokow ych m u r ó w za k ry w a ją c y c h m alo w id ła od XVII w ieku. D rugim p roblem em technicznym było związanie z podłożem odspojo nych i sp ękanych f r e sków. Dokonano tego za pomocą w ielkiej ilości za strzyków z kazeiny w a p ie n n e j lu b pły nnej zapraw y w apiennej. Do b a d a n ia m a teria łó w stosowano m etody fizyko-chemiczne i botaniczne, przy opracowyw aniu d o k u m e n ta c ji metody: fotograficzną, akustyczną, geodezyjną i foto gra m e tryc zną . A utor szeroko o m a w ia sposoby posługiw ania się ty m i m etodam i oraz uzyskane rezultaty. Z w y ją tk ie m pew nej partii m
a-* Do stałego prze glądu zagranicznych czasopism k o n se rw a to rsk ic h zamieszczanego w „Ochronie Z a b y tk ó w ”, poczynając od roku 1963 (R. XVI, z. 3, s. 69), w pro w a d zo n e zostaje „M o n u m e n tu m ”. P rz eglą d o b ejm u je obecnie 13 ty tułów : „ M o n u m e n t u m ” (Ico mos); „Stu dies in C o n servation” (IIC); „ ö s t e r r e i c h i sche Z eitschrift für K u n s t und D e n k m a lp fle g e ” (Austria); „B ulletin de l’In s titu t Royal du P a tr im o in e
A r t is tiq u e ” (Belgia); „ P a m à tk o v â P éce” (CSRS); „B ulletin du L a b o r a t o ir e du Musée du L o u v r e ” (Francja); „Les M onum ents Historiques de la E -a n ce” (Francja); „Z bornik Zästite S pom enika K u l t u r ę ” (Jugosławia); „D eutsche K u n st und D e n k m a l p flege” (NRF); „ M altech n ik ” (NRF); „M üemlek Vé- d e le m ” (Węgry); „Bolletino dell Istituto C e n trale del R e s ta u ro ” (Włochy); „Soobszczenija” (ZSRR).
low id la, które nigdy nie b y ły retu szow an e, za ch o w a ne są d oskonale i sta n o w ią n iew y czerp a n e źródło in form acji dl.a badań tech n o lo g iczn y ch i badań z za kresu h istorii sztuki. P u b lik a cja o m aw iająca całość zagadnienia jest w przygotow an iu .
M iklós H o r 1 e r, La r e c o n s tr u c t io n du c e n tr e h i sto riq u e de B u d a (R ek on stru k cja h istoryczn ego ośrod
ka B udy), s 24—51, 32 il., str. w jęz. an g ielsk im . A u tor o m a w ia zasad y, p rojek ty i rezu lta ty rek o n stru k cji h istoryczn ego cen tru m sto licy W ęgier. R ozdział I za w iera n a jw a ż n ie jsz e d an e d otyczące h istorii m ia sta, w zro stu jego zn aczen ia, jego h istoryczn ej i g e o g raficzn ej ch a ra k tery sty k i. R ozdział II w y ja śn ia p ro blem rek o n stru k cji, przyjm u jąc za p u n k t w y jśc ia zn a czen ie h isto ry czn e m ia sta i dane d otyczące jego g łó w n y ch d zieln ic, k tóre u jęte są w dw óch grupach: z jed n ej stron y d ane h istoryczn e w y n ik a ją c e z roz w oju m ia sta , z d rugiej — d a n e u rb a n isty czn e z w ią zane ze sta n em ak tu aln ym . W śród p rob lem ów h is to ryczn ych p ierw szo p la n o w e są: zn a czen ie B udy jako jądra h istoryczn ego sto licy , zn iszczen ia II w o jn y św ia to w e j oraz zm ian a sy stem u socjaln ego i so c ja l nej stru k tu ry . W śród d an ych p la n isty czn y ch p ie r w sze m ie jsc e za jm u je u sy tu o w a n ie d zieln icy w ze sp o le stru k tu ra ln y m sto licy , sieć u lic, u szereg o w a n ie i p a rcela c ja za ch o w a n e z n ie w ie lk im i zm ian am i od śred n io w iecza , gab aryty, u k szta łto w a n ie i stan z a b udow y, sy tu a cja u słu g i urządzeń p u b liczn ych . R oz d ział III om a w ia p o d sta w o w e zasady i m etod y r e k o n stru k cji. Jed n ą z n a jw a ż n ie jsz y c h p rzy jęty ch zasad było u trzy m a n ie cią g ło ści ży cia historyczn ego ośrod ka B u d y, n iep rzerw a n ej od czasów śred n io w iecza , w raz z n a w a r stw ie n ia m i różn ych epok, i in teg ra ln e z w ią za n ie go z resztą w sp ó łczesn eg o organizm u m ie j sk iego sto licy . Inną fu n d a m en ta ln ą zasadą p rzyjętą tak d la zesp ołu , jak i dla p o szczególn ych zab ytk ów , było p ok azan ie cią g ło ści ich ro zw o ju h istoryczn ego, a n ie ty lk o p ew n ej ok reślon ej epoki. O znacza to r ó w nież in teg ro w a n ie n ow ych e le m e n tó w w h isto ry czn e d zied zictw o. To co m oże być zach ow an e na m iejscu zn iszczo n y ch b u d yn k ów , to ty lk o ch arak ter stru k tu ra ln y i m orfologiczn y m iasta; n ie rek o n stru k cja na p o d sta w ie fra g m en tó w , lecz in teg ra cja ty ch fr a g m en tó w w e w sp ó łc z e sn y b u dynek. R ozdział IV p o św ięco n y jest u rb a n isty czn y m projek tom r ek o n stru k cji i za w iera in fo rm a cje o m etodach sto p n io w eg o ich o p ra co w y w a n ia . N o w y , szczeg ó ło w y p lan u rb a n i sty czn y h isto ry czn eg o ośrodka B udy został op raco w a n y w la ta ch p ięćd ziesią ty ch , w sp ó ln ie przez a r c h i tek tó w , u rb an istów , a rch eo lo g ó w i w ie lu s p e c ja li stó w z różn ych dziedzin. D la u m o żliw ien ia stu d ió w i p ro jek to w a n ia sporządzono in w en ta ry za cję a rch i te k to n ic z n o -u r b a n isty c z n ą ca łej d zieln icy w sk a li 1 : 100, pom iary in w en ta ry za cy jn e p ierzei u lic i p la có w w sk a li 1 : 200, a n a stęp n ie, po w ie lu k o m p lek so w y ch stu d ia c h i an alizach opracow ano o d p o w ia d a jące im p rojek ty, u w zg lęd n ia ją ce w sz y stk ie p o trze by d zieln icy . R ozdział V, k oń cow y, p rzed sta w ia n a j w a ż n ie js z e r ezu lta ty u zysk an e z d o ty ch cza so w ej r e a liza cji p ro jek tó w rek on stru k cji. O drodzenie i o d n o w ie n ie m ia sta zru jn ow an ego w czasie d ziałań w o jen n y ch uznać n a leży za sukces. H istoryczn a d z ie l n ica B u d y jest d zisiaj in teg ra ln ą częścią w sp ó łc z e s nego m ia sta ; jej w ie k o w e dom y stan ow ią po r e k o n stru k cji zesp ół b u d y n k ó w o d p ow iad ający w y m o g o m n ow oczesn ości, m ieszczą cy — poza m ieszk a n ia m i — liczn e in sty tu cje k u ltu ra ln e, restau racje i atrak cje tu ry sty czn e.
D o b ro sla v b i b a l , M é t h o d e s d ’a n a lys e des v a le u r s
a r t i s t i q u e s des a r c h i te c t u r e s h is to riq u es des v il le s et d es v il la g e s (M etody a n a lizy w a lo ró w a rty sty czn y ch
h isto r y c z n e j za b u d o w y m iast i w si), s. 52— 72, 23 il., str. w jęz. a n g ielsk im . W ciągu ostatn ich d z ie s ię c io le c i teoria ochrony z a b y tk ó w u leg ła znaczn ym z m ia n om id eo lo g iczn y m . W za k resie arch itek tu ry ośrodek za in te r e so w a n ia p rzesu n ą ł się z p ojed yń czych o b ie k tó w na ich zesp oły, a szczeg ó ln ie na ośrodki h is to ry czn e m ia st. Ta zm iana p rzyn iosła now e, n ie z n a n e dotąd p ro b lem y ocen y tych zesp o łó w b ęd ącej je d
nym z p o d sta w o w y ch w a ru n k ó w sk u te c z n e j i u w ie ń czonej su k c e se m ich ochrony z a r ty sty czn eg o , te c h n iczn ego i ek on om iczn ego p u n k tu w id z e n ia . R ozpo częte w 1950 r. b ad an ia za b u d o w y sta ro m iejsk iej d z ie ln ic y P ragi p rzy n io sły r e w e la c y jn e w y n ik i in d y w id u a ln e , lecz n ie d ały w ła śc iw e g o rozpoznania dla k o m p le k so w y c h stu d ió w a r c h ite k to n ic z n o -u r b a n i sty czn y ch . S ta tn i U sta v pro R ek o n stru k ci P a m a tk o - w y ch M est a O biektu m u sia ł o p racow ać n ow ą m e to d o lo g ię badań i stw orzyć o d p o w ie d n ie w a ru n k i dla n o w e g o typ u d ziałaln ości. W r e z u lta c ie p ro w a d zon ych prac uzysk an o ogrom ny m a te r ia ł, który m ożn a u jąć w n a stęp u ją ce grupy: A — d o k u m en ta cja p o szczeg ó ln y ch o b iek tó w u w z g lę d n ia ją c a h is to rię o b iek tu , źródła a rch iw a ln e, ik o n o g r a fię , p lany, b ib lio g r a fię , an alizę a rch itek to n iczn ą ob iek tu , h istorię rozw oju arch itek ton iczn ego, w a r to śc io w e d eta le, zasa dy r esta u ra cji i san acji; В — p om iar w sz y stk ic h grup b u d y n k ó w w sk a li 1 : 200 z k o lo ro w y m i ozn aczen iam i r o z w a r stw ie n ia ch ron ologiczn ego u z u p e łn io n y opisem i d o k u m en ta cją fotograficzn ą; С — ocena a r c h ite k to n iczn a grupy b u d y n k ó w na p lan ach w s z y stk ic h k o n d y g n a cji w sk a li 1 : 200, sta n o w ią ca fa zę k oń cow ą c a łe g o op ra co w a n ia . A rch itek to n iczn a i h isto ry czn a a n a liza ośro d k a sta ro m iejsk ieg o zsy n ch ro n izo w a n a jest ze stu d ia m i i p rojek tam i u rb a n isty czn y m i w sk a li 1 : 1000, na k tóre n an osi się ró w n ocześn ie jej w y n ik i. Z astoso w a n ie tej w y p ra co w a n ej na p r z y k ła d z ie P r a g i m e tod y b y ło m o żliw e rów n ież w o d n iesien iu do innych h is to ry czn y ch ośrod k ów m iejsk ich i a g lo m era cji w ie j skich C zech o sło w a cji b ęd ących — n a w e t w sk a li ś w ia to w ej — zn a k o m ity m i rep rezen ta n ta m i u r b a n isty k i i arch itek tu ry naszego ty sią clec ia . W ciągu 10 la t dla ponad 60 h isto ry czn y ch ośrodków m ie jsk ic h , opraco w a n o p la n y sy n o p ty czn e w sk a li 1 : 1000, d ające w y ra zisty ob raz stru k tu ry h isto ry czn ej, u rb a n isty czn ej i a rch itek to n icz n e j m iast.
H ans F o r a m i t t i , Otto T a l ô s k y , L e s in t é r ê t s
c o m m u n s de la c o n s e r v a tio n d es m o n u m e n t s h is to r i ques e t d e la d é fe n s e p a s s iv e (M ięd zy n a ro d o w e z n a
czen ie k o n se r w a c ji za b y tk ó w i w y k o r z y sta n ia ich d la obrony b iern ej) s. 73— 78, istr. w jęz. a n g ielsk im . Z w ię k sz o n e d ą żen ie do ochrony za b y tk ó w , ich za b ez p iecze n ia , u trzym an ia, od n ow y, och ron y p r z e c iw p o ża ro w ej itp. d otyczy o b ecn ie n ie ty lk o w a ru n k ó w n o rm a ln ej eg zy sten cji, ale ró w n ież za b ezp ieczen ia na w y p a d e k w o jn y i k a ta stro f. A rty k u ł w y m ie n ia w sz y stk ie rodzaje zagrożeń, przed ja k im i n a leża ło b y za b ezp iec zy ć za b y tk i i w sk a z u je środ k i ja k ie p o d ej m uje się dla o sią g n ięcia tego celu . N a jw a ż n ie jsz e z tych środ k ów w y m ie n io n e są w K o n w e n c ji H ask iej z 1954 r.:’ sporządzanie listy za b y tk ó w o o d leg a ją cy ch och ron ie, organ izacja ochrony, sp o rzą d za n ie plan ów za b y tk ó w i p om iarów in w en ta ry za cy jn y ch śc iśle o k re ślo n y ch d eta li, u trzym an ie dobrego stan u ob iek tu , ochrona p rzeciw p ożarow a, ochrona p rzeciw k rad zieży, o sło n y ch ro n ią ce przed p od m uchem i gru zam i, m a sk o w a n ie, obrona b iern a m ieszk a ń có w i u ż y tk o w n i ków . O sob n ym p rob lem em jest zagrożen ie n u k learn e, w y m a g a ją c e sp ecja ln y ch środ k ów och ron n ych . W tym za k resie och ron a za b y tk ó w a rch itek tu ry łą c z y się śc i śle z za g a d n ien iem ochrony m ieszk a ń có w , p on iew aż z reg u ły ob iek ty arch itek tu ry z a b y tk o w ej z racji sw ej k o n stru k cji b ardziej nadają się do ad ap tacji na sch ro n y , niż b u d y n k i w sp ó łczesn e. N a d a je to now ą w a rto ść zab ytk om arch itek tu ry i rozszerza krąg za in te r e so w a n y c h ich ochroną z resortu k u ltu r y ró w n ie na in n e d zied zin y życia p a ń stw o w eg o .
J o sé-M a ria C a b r e r a G a r r i d o , L e p o r t a il du m o n a s t è r e de S a n ta - M a r i a d e R ip oll. E tu d e s c i e n t i f i q u e p o u r sa c o n s e r v a tio n (Portal k o ścio ła k la szto rn eg o
w R ip oll. S tu d iu m k o n serw a cji), s. 79—98, 20 il., str. w jęz. a n g ie lsk im . W stu d iu m k o n se r w a c ji p o d jętej dla u ra to w a n ia przed ca łk o w itą d estru k cja k a m ie n n e go r o m a ń sk ieg o portalu z X II w . w R ip o ll (H iszoan ia) u w z g lę d n io n o i sk o n fro n to w a n o w s z y s tk ie e lem en ty n a u k o w eg o opracow an ia d zieła sztu k i, zarów n o m a te r ia ło w o -te c h n ic z n e jak i h isto r v c z n o -a r tv sty c z n e . W k o le jn y c h rozd ziałach artyk u łu p rzed sta w io n o w y
n ik i badań i om ów ion o p rzy jęte ro zw ią za n ia k o n se r w a to rsk ie. R ozdział I p rzed sta w ia bogaty program ik o n o g ra ficzn y rzeźbionego p ortalu o k reśla n eg o jako „łuk triu m fa ln y c h ry stia n izm u ”. W rozd ziale II z e s ta w ion o w sz y stk ie fa k ty z h isto rii m a teria ln e j o b iek tu , od m om en tu jego p o w sta n ia do 19154 r. w łą c z n ie , oraz k la szto ru pochodzącego z VI w ., w k tórego g łó w n y m w e jśc iu jest u m ieszczon y p ortal. R ozd ział III om a w ia w y n ik i badań la b o ra to ry jn y ch , k tó ry ch p rzed m io tem b yło k a m ien n e tw o rzy w o oraz rodzaj i m ech a n izm j e go zn iszczeń sp ow od ow an ych g łó w n ie d estru k cy jn y m d zia ła n iem soli za w a rty ch w w o d z ie ab sorb ow an ej przez kam ień , a p ochodzącej z p o b lisk ieg o k a n a łu ir y gacyjn ego; drugą przyczyn ą są w a h a n ia tem p eratu ry sp ow od ow an e bezp ośred n im d zia ła n iem słoń ca na obiekt. R ozdział IV o m a w ia k o n serw a cję p ortalu , k o n so lid a cję k am ien ia, izo la cję portalu od w sz y stk ic h e le m e n tó w zd oln ych p rzew od zić w ilg o ć i so le z z ie m i, m .in. m etod ą w y c ię c ia m uru poza nim , k a n a liz a cję k a n a łu oddalonego o 10 m od p ortalu , o ch ron ę przed sło ń cem przez stw o rzen ie n a tu ra ln ej o słon y z grupy drzew i k rzew ów . A rty k u ł kończy n ota la b o ratoryjn a p o św ięco n a relik to m p o lich ro m ii portalu.
B ib lio g ra p h ie (B ib liografia), s. 99— 113
N o tices b io g r a p h iq u e s (N oty b iograficzn e), s. 114— 115,
6 il. F o to g ra fie i k rótk ie n oty b io g ra ficzn e a u to ró w rozpraw zam ieszczon ych w n in iejszy m tom ie; te k sty w jęz. fran cu sk im i an gielsk im .
Tom II (1968), stron 143, ilu stra cje.
R obert R. G a r v e y , T.B. M o r t o n , The U n i t e d
S t a t e s G o v e r n m e n t in H isto rie P r e s e r v a t i o n (P ra w o
d a w stw o S ta n ó w Z jed n oczon ych w za k resie och ron y Z ab ytk ów ), s. 3— 39, 23 il., str. w jęz. fra n cu sk im . P ierw szą u sta w ą p a ń stw o w ą w zak resie ochrony za b y tk ó w b y ł w Stan ach Z jed n oczon ych A n t i q u i t i e s A c t z r. 1906. D w ie n astęp n e w ię k sz e u sta w y fe d e r a ln e to
H istorie Sites A c t z 1935 r. i N a tio n a l H istorie P r e s e r v a ti o n A c t z r. 1966. Od 1906 r. na k o n serw a cję p rze
znaczan e b y ły znaczne n ak ład y p a ń stw o w e i p r y w a t ne, jednak dopdero u staw a z 1966 r. u m o żliw iła p a ń stw u k on trolę w różnych sek torach oraz rozszerzyła i w zm o cn iła w ła d zę fed era ln ą w jej w sp ó łp ra cy z r z ą d am i sta n o w y m i i region aln ym i, jak ró w n ież z in sty tu c ja m i i osob am i p ry w a tn y m i. Ma to tym w ię k sz e znaczen ie, że od czasu II w o jn y św ia to w ej n astęp u ją p ow ażn e zniszczenia w zasobach d zied zictw a n arod o w e g o U SA . w wvni'ku w z ra sta ją cy ch i ren to w n y ch p rogram ów fed era ln y ch , które p rzew id u ją p rzeb u d o w y u rb an istyczn e, b u d ow y autostrad i źród eł en ergii, jak rów n ież w w y n ik u program ów p r y w a tn y c h w d z ie d zinie przem ysłu , handlu i sied zib rezy d en cjo n a ln y ch . In sta n cją pow ołaną do w y d a w a n ia d e c y z ji i o p ra co w y w a n ia program u ochronv za b y tk ó w do planu n a ro d ow ego jest N atio n a l Parc S e r v i c e — b iu ro fed era ln e D eo a rtm en ts of Interior. P raw o z 1966 r. d aje u p r a w n ienia A d v i s o r y Cou ncil on H istorie P r e s e r v a tio n , która p ow in n a in form ow ać K on gres i p rezyd en ta o środkach n raw n vch i a d m in istra cy jn y ch p o d ejm o w a n y ch dla p opierania p o litv k i n a ń stw o w ej. w za k re sie och ron y i k o n serw a cji zabytków ; R ada sp ełn ia je d n ocześn ie fu n k cje zgrom adzenia i organu k o o rd y n u jącego działaln ość w szy stk ich d ep a rta m en tó w i b iu r fed era ln y ch w tej d ziedzinie. R ada też w p isu je do r e je str ” p a ń stw o w eg o ob iek ty za b y tk o w e, k tóre m ają szczególn e zn aczenie dla h isto rii k u ltu ry a m e r y k a ń sk iej. P raw o 7. 1966 r. u zn aje N a tio n a l T r u s t fo r
H istorie P r e s e r v a tio n za n a jw a żn iejszą z in sty tu cji
w kraju, pow ołan ych do k o n serw a cji zab ytk ów . D la w sp om ożen ia d ziałaln ości sek tora k o n serw a to rsk ieg o p r a w ^ ^ w s t w o am ery k a ń sk ie w y zn a cza też w a żn a rolę w szy stk im placów k om i biurom fed era ln y m , szczeg ó l nie d ziatajacvm w ram ach D ep a rtm en t of T ra n s portation i D ep artm en t of H ou sin g and U rban D ev elo p m en t. A rtyk u ł zaopatrzony jest w graficzn y sch em at organ izacyjn y w szy stk ich kom órek w s p ó ł p racu jących w zak resie ochrony zab ytk ów na te r e n ie U SA .
Jacq u es P o c h o n , F acteu rs b io logiq ues d e l’a lte ra -
tion des p ie r r e s (C zynniki b iologiczn e w p ro cesie n is z
czen ia k am ien i), s. 40—49, 17 il., str. w jęz. a n g ielsk im . W bardzo dużej złożoności ty p ó w m o rfo lo g iczn y ch i e w o lu cy jn y ch zn iszczeń k am ien ia w zab ytk ach i zło żach n atu raln ych i w nie m n iejszej różnorodności m ech a n izm ó w przyczyn tych zniszczeń is tn ie je n ie w ą tp liw ie m ie jsc e dla biologii.
P e w n e typ y zniszczeń zachodzą bez u d ziału czyn n ik a b iologiczn ego, w in n y ch jednak stw ierd za się obecność środ ow isk b io lo g iczn y ch bardzo a k ty w n y ch , p o w o d u jących różnego ty p u uszk od zen ia. S zczególn ą rolę od g ry w a ją tu zarodow e b a k terie z rodziny T h iobacillu s
th io p a ru s — u tlen ia ją ce siarkow odór i in n e p o łą cze
nia siarki oraz z rodziny T h iobacillu s th i o o x y d a n s — u tlen ia ją ce siark ę do k w a su sia rk o w eg o . W o b iek tach e g zy stu ją cy ch w m iejsk iej atm o sferze i tak już b ogatej w k w as siark ow y, proces ten m oże b yć u w ażan y za uboczny, n atom iast praw d op od obn ie jest on w a żn y w g en ezie „ p ły tk o w eg o zn iszczen ia ” o b iek tów w ie jsk ic h z w a p ien ia lub p ia sk o w ca k w a r cow ego o częścio w o sk a lcy ty zo w a n y m sp o iw ie. N a leży liczy ć się z tym , że m ech an izm y zn iszczen ia n ie są jed noznaczne, że rów nież w typ ach zn iszczeń, które w y d a ją się b yć czysto fizy czn e — jak np. w ie tr z e nie k om órk ow e, lub ch em iczn e — jak proszk ow an ie, m ik roorgan izm y m ogą in terw en io w a ć i p ogłęb iać zniszczen ie. Te fa k ty nie m ogą być p om ijan e w m e todach p rop on ow an ych dla k o n serw a cji zabytków . A lo is K i e s l i n g e r , Les p r i n c ip a u x fa c te u rs d ’a lt é r a t io n d es p ie r r e s a bâtir (G łów n e czyn n ik i
n iszczen ia k a m ien i b u d ow lan ych ), s. 51— 73, 44 il. + 1 nlb., str. w jęz. a n gielsk im . A utor o m a w ia g łó w n e rod zaje zn iszczeń k a m ien ia p o w o d o w a n e przez ró ż n e rod zaje za w ilg o ce n ia b u d yn k ów , sch orzen ia „ p ły tk o w e ”, za d y m ia n ie (działanie gazów ), zm iany tem p era tu ry , przem arzan ie, d zia ła ln o ść m ik ro o rg a nizm ów , n a p ięcie szczątk ow e i rozp rężen ie, zn iszcze n ia p o śred n ie lu b tech n iczn e. Szeroki p rzeg lą d g łó w n ych czy n n ik ó w zn iszczeń k a m ien i b u d o w la n y ch n ie w y czerp u je w sz e lk ic h m ożliw ości, k tó ry ch jest b a r dzo dużo p o zw a la jednak na d ok on an ie p ew n eg o pod su m ow an ia. P o d sta w ą jest u sta le n ie sy m p to m ó w chorób k am ien ia, tak ścisłe jak to ty lk o je st m o ż li w e; n a leży p ow strzym ać się od u ogóln ień , o d św ieża ć ob serw acje, m n ożyć d ośw iad czen ia ch em iczn e, m ik r o sk op ow e, fo to g ra ficzn e itp. n aw et w ty ch w y p a d kach, k tóre w y d a ją się banalne na p ierw szy rzut oka. T ylk o w ten sposób m ożna dojść do w y k r y c ia p rzyczyn y zja w isk a , do p ostaw ien ia u gru n tow an ej i a u to ry ta ty w n ej diagnozy. A diagnoza u ja w n ia je ż e li nie środki, to przyn ajm n iej zasady tera p eu ty k i, jaką n ależy zastosow ać. W obec złożoności p rob lem atyk i zniszczeń k a m ien ia p om yśln e jej rozw iązan ie m oż liw e jest jed y n ie na drodze ścisłej w sp ó łp ra cy m ię d zyn arod ow ej i ścisłej k oop eracji p oszczególn ych d y sc y p lin n au k ow ych .
N icolas Z V o r i к i n e, C o n solidation d es m o n u m e n t s
par in je c tio n dan s les m a ço n n er ies (K on solid acja z a
b ytk ó w a rch itek tu ry m etodą sto so w a n ia za strzy k ó w do m uru), s. 74— 81, 8 il., str. w jęz. a n g ielsk im . A rty k u ł p o św ięco n y jest g łó w n ie o m ó w ien iu w ła s n o ści, jak im i p o w in n y odznaczać się roztw ory sto s o w a n e m etod ą in ie k c ji do elem en tó w m u row ych w zab ytk ach . O prócz w y m a g a ń d osk o n a łej p rzy czep n ości do m a teria łu b u d ow lan ego s ta w ia się w a ru n ek w y k lu c z e n ia m o żliw o ści w y stęp o w a n ia so li na p o w ierzch n i m uru, szczeg ó ln ie w p rzypadku m u rów p ok rytych m a lo w id ła m i ścien n ym i, ponadto u w a g a zw rócon a jest na fizy czn ą i m ech an iczn ą c h a r a k te r y sty k ę in ie k c ji roztw oru do muru. S zczeg ó ło w o zre la cjo n o w a n e są bad an ia lab oratoryjn e, k tórych w y niki sta n o w ią p o d sta w ę rozw iązań p rzed sta w io n y ch w artyk u le. Z a lecen ia d otyczące w y k o n y w a n ia z a b ieg ó w w sk a z u ją na bardzo prostą proced u rę i w y posażen ie, p o zw a la ją ce na d ok on yw an ie zastrzyk ów w e w n ą tr z p ęk n ięć m uru bez potrzeby w y k o n y w a n ia
n o w y ch otw orów i bez w id o czn y ch śla d ó w na jego p ow ierzch n i.
A. L edyard S m i t h , R e c o n str u c tio n at th e M a ya Riiins of S eib al (R ek on stru k cja ruin z epoki M ajów
w S eib a lu ), s. 82— 96, 23 il., str. w jęz. fran cu sk im . A rty k u ł sk ład a się z p ięciu części. P ierw sza p o ś w ię cona jest opisaniu h istoryczn ego p lanu S eib alu , które b yło ok u p ow an e od 800 r. pne aż do 930 roku ne, oraz teren u zajętego pod b u d ow ę m iasta; o m aw ia p ierw szą okupację M ajów , jak ró w n ież rozw ój c e n trum k u ltu ra ln eg o i rolę, jaką od gryw ało d a w n e S eib a l w założeniach M ajów na płask ich teren ach p o łu d n io w y ch . P rzede w sz y stk im zaś w y ja śn ia sto p n io w y rozrost S eib alu jako centrum relig ijn eg o , jego c h y le n ie się ku u p ad k ow i, b ędące w y n ik ie m c z ę ścio w eg o op u szczen ia go przez m ieszk a ń có w i w r e s z cie p o n o w n y rozk w it, jako w ażn ego m iejsca k u ltu , podczas osta tn ich lat jego okupacji. D ruga część o p isu je m iasto, g łó w n ie różne typ y b u d o w li trzech w ię k sz y c h zesp ołów , które tw orzą ośrodek k u lto w y w y ższeg o stopnia, ro zp la n o w a n ie g en era ln e grup a rch itek to n iczn y ch i sy stem w ią żą cy ch je dróg. T rzecia i czw arta część relacjon u ją w y k o p a lisk a i r e sty tu c ję dw óch zab ytk ów S eib alu — „stru k tu ry A 3” i „stru k tu ry 79”. P ierw sza jest m ałą piram id ą w z n ie sioną z trzech tarasów , d źw igającą św ią ty n ię o trzech p o m ieszczen ia ch d ek orow an ych fryzem z r zeźb io n e go stiu k u ; jej w y so k ie ścian y zew n ętrzn e są m a lo w a ne. D ru ga jest k u listą p latform ą trzy k o n d y g n a cjo w ą , która w zn o siła p raw d op od obn ie su p erstru k tu rę (n ad budow ę) z n ietrw a łeg o m ateriału; jest to jed yn a ok rągła p latform a o dużej śred n icy d otych czas z n a na na p ołu d n io w y ch ziem iach p a ń stw a M ajów . P r z e krój u ja w n ił w ew n ą trz k w a d ra to w ą b u d ow lę w z n ie sioną n ie m n iej, niż 550 lat w c z e śn ie j (około 0— 300 r. ne). O statnia część artyk u łu p o św ięco n a jest p ro b lem om oczyszczen ia i a n a sty lo zy dw óch rzeźb io nych ste l (nr 15 i 22), k tóre w s ła w iły Seib al. O m ó w io n e są szeroko tw o rzy w a i m etod y za sto so w a n e do w y k o n a n ia tych d zieł oraz p rob lem atyk a z nim i zw iązan a.
R oberto P a n e , A c tu a l it é et ra iso n d ’ê tr e d es q u a r
tiers ancie ns (A k tu aln e zn aczen ie i racja b ytu s t a
rych d zieln ic), s. 97— 102, str. w jez. a n g ielsk im . S y tu a cja istn ie ją c a w d zisiejszy ch W łoszech jest w y n ik iem sy stem u rządów , w k tórym p ry w a tn e p r z e d się w z ię c ia i zarządzenia stoją ponad in teresa m i p u b liczn y m i. W tych w a ru n k a ch brak jest d ostateczn ej ilo ści p ien ięd zy na ochronę narodow ego d zied zictw a a rty sty czn eg o i ochronę p om n ik ów przyrody. N a w et w przyp ad k u ta k ich kletsk jak ie na przyk ład n a w ie d ziły L an garon e czy F loren cję, w ła d ze ograniczają sie do p rzesu w an ia zw y k ły ch fu n d u sz ó w p rzezn aczo nych na koszty a d m in istra cy jn e, na p ok rycie strat. N a to m ia st in w e sty c je p od ejm ow an e p r y w a tn ie z w y k le n ie dają żadnej k o rzy ści, a n a jczęściej przynoszą szk od y w sp ó ln ej w ła sn o ści. To stw ierd zen ie w y n ik a z liczn y ch p rzyk ład ów stra szliw y ch p rzed sięw zięć b u d o w la n y ch , k tórych rezu lta ty zn aleźć m ożna na te r e n ie ca łej Ita lii. D ziw n a p o lity k a prow adzona w z a k resie ochrony m iast i b u d y n k ó w za b y tk o w y ch od m a w ia im w a rto ści i ogranicza zakres d ziałan ia do och ron y n a jw a żn iejszy ch tylk o zesp ołów , p o zo sta w ia ją c resztę „sw ob od n em u ro zw o jo w i p la n o w a n ia ”. Te sam e w z g lę d y są przyczyn ą elim in o w a n ia h is to ry czn y ch ośrod k ów m iast z p ro jek tó w u rb a n isty cz n ych i p o z o sta w ia n ia ich do odręb n ych rozw ażań. W y su w a się ró w n ież ab su rd aln e osk arżen ie, k tóre n a leży zd em en tow ać, jakoby ochrona za b y tk ó w p a r a liż o w a ła tw órczość w sp ó łczesn ą w im ię p rzeszłości. P r z e c iw n ie , chodzi o ro zw ija n ie n ow ych p ra w d zi w y c h w a rto ści, które w zb ogacą św ia t p am iątek , a n ie będą im się p r z e c iw sta w ia ły , jak ow e n ie k o n tr o lo w a n e a k cje b u d ow lan e. A rty k u ł, opatrzony lic z n y m i cy ta ta m i, sta n o w i p o lem ik ę z p ostaw ą p rzed sta w ic ie li n eo a w a n g a rd y d eterm in o w a n ą przez fo r m a lizm , k on form izm i rezy g n a cję w ob ec n a r a sta ją cych prob lem ów .
B ib lio g ra p h ie (B ib liografia), s. 103— 141
N o tic e s b io g r a p h iq u e s (N oty b iograficzne), s. 142— 143, 7 il. F o to g ra fie i k ró tk ie noty b io g ra ficzn e a u to rów rozpraw zam ieszczon ych w n in iejszy m tom ie; te k s ty w języ k u fra n cu sk im i a n gielsk im .
T om III (1969), stron 149, ilu stra cje. N u m er sp ecjaln y.
A v a n t - p r o p o s (P rzedm ow a), s. 4— 5, tek st w jęz. fra n cu sk im i a n gielsk im . W y ja śn ien ie red ak cji, że na prośb ę U n esco tom p o św ięco n y jest w ca ło ści p u b lik a c ji m a te r ia łó w z k olok w iu m pt. „K ształcenie arch itek tó w i tech n ik ó w w zakresie k o n serw a cji za b y tk ó w i m iejsc za b y tk o w y c h ” k tóre odbyło się w P isto i w dniach 8— 13 w rześn ia 1968 r„ pod pro tek to ra tem ONZ. W fo rm ie aneksu dodano raport O środ k a R zy m sk ieg o p row ad zącego już od k ilk u lat sp e c ja liz a c ję w tym zak resie. P rzed m ow a zaw iera n a z w isk a ek sp ertów , p r z e d sta w ic ie li w ie lu k rajów , k tórzy b rali u d ział w sesja ch roboczych, oraz zapo w ia d a treść n astęp n ego tom u „M onum entum ”. Z a w iera ć on b ędzie g łó w n ie artyk u ły: S n eyersa — 0 zn iszczen ia ch k am ien ia, D o m a sło w sk ieg o — o k o n so lid a c ji k am ien ia, G ero — o resta u ra cji zam ku w B u d zie, C arb on ella — o fo to g ra m etrii, i p an i F e d orow icz — o u trw a la n iu terak oty.
D o c u m e n t de t r a v a i l du C olo que de P isto ia (D oku
m en t roboczy k o lo k w iu m w P istoi), s. 6— 13, tek st w jęz. fra n cu sk im i a n gielsk im . O m ó w ien ie d o ty c h cza so w y ch o sią g n ięć m ięd zy n a ro d o w y ch i d alszego program u d zia ła n ia w za k resie organ izacji, i p o d sta w p ra w n y ch ochrony za b y tk ó w oraz k szta łcen ia sp e c ja listó w ; u sta le n ie tez do d y sk u sji na k o lo k w iu m . Jako p ierw szy o m ów ion y jest program U n esco w za k r e sie pop ieran ia ochrony dóbr k u ltu ry, r e a li z o w a n y w n a stęp u ją cy ch k ieru n k ach : 1) p o d sta w y p ra w n e, 2) w y m ia n a in form acji, 3) m isje ek sp ertó w , dary m a te r ia ln e i p rzy zn a w a n ie sty p en d ió w . Za n a j w ię k sz y m a n k a m en t u w aża U nesco d o tk liw y brak w y k w a lifik o w a n e g o p erson elu , m ogącego sp ro sta ć sk o m p lik o w a n y m p rob lem om tej dziedziny. N a stę p n ym te m a te m jest ochrona zab ytk ów p o jęta jako w sp ó ln y w y siłe k w ie lu d y scy p lin n au k ow ych . W y su w a się n a stęp u ją ce te m a ty do d ysk u sji: 1) jak ie m ie jsc e za jm u je d zied zin a resta u ra cji m iast i k o n se r w a c ji z a b y tk ó w w stu d iach arch itek ton iczn ych ; 2) w jak im stop n iu p row ad zon e w y k ła d y ob ejm u ją k w e stie : tech n ik i d ok u m en tów a rch eologiczn ych , bad ań h isto ry czn y ch i źródeł in form acji, zasad och ro ny i restau racji; 3) czy a rch itek ci-resta u ra to rzy b io rą u d zia ł w o p ra co w y w a n iu p lan ów u rb a n isty czn y ch 1 w ja k im stop n iu a k tu a ln e program y zab ezp ieczają k sz ta łc e n ie tych sp ecja listó w ; 4) w jakim stop n iu słu żb y p a ń stw o w e z a p ew n ia ją k sz ta łc e n ie poprzez p ra k ty k i; 5) ja k ie p ow in n o być m in im u m k w a lifik a cji w y m a g a n y ch od arch itek ta -resta u ra to ra . D a lsze te m a ty d otyczą k sz ta łc e n ia tech n ik ó w , tech n ik ó w l a b ora to ry jn y ch i r z em ieśln ik ó w n iezb ęd n y ch przy p ro w a d zen iu prac k o n serw a to rsk ich oraz w a ru n k ó w , jak im p o w in n y od p ow iad ać lab oratoria. R o zp a try w a ne są ró w n ież n a jp iln ie jsz e n iezb ęd n e środki, jak ie n a leża ło b y p odjąć d la p op raw y sy tu a cji, m .in. r e a li zacja p r o jek to w a n eg o przez rząd w ło sk i i Ośrodek R zym sk i sp ecja listy czn eg o centrum szk o len io w eg o w O spizio San M ich ele w R zy m ie oraz zam ierzon ej p rzez U n esco d alszej w sp ó łp ra cy m ięd zy n a ro d o w ej w d ą żen iu do reform y p rogram ów n au czan ia w d z ie d zin ie arch itek tu ry. W k o n k lu zji stw ierd za się. że za p o trzeb o w a n ie na sp e c ja listó w w za k resie ochrony i k o n se r w a c ji za b y tk ó w jest z ja w isk iem p o w sz e c h nym . W yn ik a ono z szy b k iej ew o lu cji ek on om iczn ej i d em o g ra ficzn ej, która ob ejm u je w sz y stk ie k raje św ia ta p ow od u jąc n ieo d w ra ca ln e straty w zasobach d zied zictw a k u ltu ra ln eg o . Z łożoność p rob lem ów , ja k ie w zw ią zk u z ty m p o w sta ją , w y m a g a z jed n ej stron y w p ro w a d zen ia ich w liczn e d y scy p lin y n auki
i rozszerzen ia bazy k szta łcen ia , z d ru giej zaś z a p e w n ien ia zn acznej lic z b ie osób in te sy w n e g o , k r ó tk o tr w a łego przeszk olen ia.
P ietro G a z z o 1 a, The T ra in in g of A r c h i t e c t - R e s t o -
rer s (K ształcen ie a rch itek ta -resta u ra to ra ), s. 15—26,
str. w jęz. fran cu sk im . W rap orcie o k sz ta łc e n iu a r ch itek ta -resta u ra to ra zostało o m ó w io n e przede w sz y stk im zn aczen ie d zied zictw a p rzeszło ści i rola, jaką ono od gryw a w ży ciu czło w ie k a w sp ó łc z e sn e g o i n astęp n y ch pokoleń. D okonano ró w n ież r e tr o s p e k ty w n e j oceny zn a czen ia stu d ió w h isto ry czn y ch w k szta łcen iu a rch itek tó w . P ierw sza część a n a lizy d otyczy k szta łcen ia a rch itek tó w przed stw o r z e n ie m szkół sp ecja listy czn y ch , n a stęp n e o m a w ia ją tw o r z e n ie się i rozw ój sz k ó ł a r ch itek to n icz n y c h oraz n a r o dziny pojęcia k o n serw a cji zab ytk ów i p ro b lem y w y n ik a ją ce z ich resta u ra cji. Około r. 1930 za czy n a się okres d ocen ian ia p ojęcia „tkanki m ie js k ie j” i w ię z i zab ytk u z otoczen iem . D aje to zn a czn ie szersze p e r sp ek ty w y problem om k o n serw a cji, w łą c z a je w d zie dzinę gen eraln ego p rogram ow an ia m iast. T ak ie u k ieru n k o w a n ie narzuca zw rot ku stu d iom h is to ryczn ym , k tóre są n ieo d zo w n e w k sz ta łc e n iu a r c h i te k ta dla o sią g n ięcia n a stęp u ją cy ch celó w : u k sz ta ł to w a n ia jego lin ii tw ó rczej p rzez stu d ia p a n o ra m icz ne p o g łęb io n e św ia d e c tw a m i p rzeszło ści tr a k to w a n ym i jako produkt ok reślon ej cy w iliza cji; p en etra cji sp u ścizn y h istoryczn ej, która sta n o w ić b ęd zie pole d zia ła n ia arch itek ta w ram ach n o w y ch w iz ji o rga n izacji p rzestrzeni; w y ro b ien ia u m ie ję tn o śc i in te r w e n io w a n ia w b u d o w le za b y tk o w e przy ich a d a p ta cji do potrzeb w sp ó łczesn y ch , bez u szczu p len ia ich w a rto ści. A utor p recy zu je ty p i zak res n au czan ia d o sto so w a n y do potrzeb w sp ó łczesn y ch . K o ń co w a część a rtyk u łu p ośw ięcon a jest p o d y p lo m o w em u k s z ta łc e niu a r ch itek tó w (szkoły w B elg ii, Iran ie, T u rcji, W e n ezu eli) oraz p rogram ow i S zk o ły R zym sk iej (Scuola di P erfezio n a m en to per lo Studio e il R estau ro dei M onum enti), b ęd ącej zarazem ośrod k iem m ię d z y n a rod ow ego szk olen ia sp ecja listy czn eg o .
D avid W. I n s a 11, Train in g fo r A r c h i t e c t s and P la n n e rs in C o n s e r v a t io n M e t h o d s and T e c h n iq u e s
(K szta łcen ie a rch itek tó w i p la n istó w w z a k resie m e tod i tech n ik k o n serw a cji), s. 25— 43, 16 il., str. w jęz. fra n cu sk im . M ięd zyn arod ow a U n ia A rch itek tó w k la s y fik u je sw oich czło n k ó w w e d łu g stop n ia w ied zy i ety k i zaw od ow ej: p ierw szy stop ień za jm u je a rch i- te k t-p r a k ty k , k tóry p ierw szy o k reśla stan i p o trze by ob iek tu , w in ie n zatem posiad ać ro zleg łą w ied ze u m o żliw ia ją cą m u w y d a n ie w ła śc iw e j o p in ii i z a sto so w a n ie od p ow ied n ich środków . D rugi stop ień — a r c h ite k t-sp e c ja lista . którego w ied za jest p o g łę b io na w o k reślo n ei d zied zin ie. W reszcie is tn ie je ek sp ert w y so k o w y sp e c ja liz o w a n y , k tóry k o n cen tru je się na o k reślo n y m a sp ek cie różn orod n ych p ro b lem ó w b u d ow lan ych . D la w sz y stk ic h is tn ie je sta ła k on ieczn ość p od n oszen ia k w a lifik a c ji, w czym znaczną rolę p o w in n a odegrać U nesco, u m o żliw ia ją c w y m ia n ę d o św ia d czeń , organ izu jąc in te n sy w n e sz k o le n ie p ra k ty czn e i p op u laryzu jąc o sią g n ięcia różn ych krajów . T akim osią g n ięciem jest w e d łu g autora ek sp ozycja k o n serw a to rsk a zorgan izow an a z ok azji k o lo k w iu m w P is to i,1 która za słu g u je na o p u b lik o w a n ie i roz p o w szech n ien ie.
W acław O s t r o w s k i , F o r m a t io n d e s a r c h i te c t e s spécialisés de la p r o t e c ti o n d es e n s e m b l e s h is to riq u e s u r b a in s (K ształcen ie a r c h ite k tó w -sp e c ja lis tó w w z a
k resie ochrony m iejsk ich zesp o łó w h istoryczn ych ), s. 43—49, str. w jęz. a n g ielsk im . W y ja śn ia ją c p rzed m iot i d ysp ozycję refera tu autor zw raca u w a g ę na szyb k ość zm ian zach od zących w stru k tu rze i w y g lą d zie m iast w ciągu osta tn ich d z ie się c io le c i, na rozw ój p roblem u ochrony h isto ry czn y ch ośrod k ów sta r o m ie jsk ic h pó II w o jn ie św ia to w e j oraz w sk a z u je zasad n icze tru d n ości z w ią za n e z ty m p roblem em .
i S z e r s z e o m ó w i e n i e w y s t a w y z a m i e s z c z a m y n a s. 141.
J ed n ą z n ich jest n ied o sta teczn e p r zy g o to w a n ie a r c h itek tó w , a szczeg ó ln ie a r c h ite k tó w -u r b a n istó w . A rty k u ł om aw ia k o lejn o tezy d otyczące k sz ta łc e n ia a rch itek tó w , a r c h ite k tó w -u r b a n istó w , s p e c ja lis tó w w za k resie ochrony zesp o łó w h isto ry czn y ch i ich in teg ra cji w organizm w sp ó łczesn eg o m iasta, oraz k szta łcen ia w ram ach stu d ió w p od yp lom ow ych . P o za p rzygotow an iem za w o d o w y m stu d ia w in n y dać o g ó l ną o rien ta cję w p rob lem ach p rzyszłej pracy. J e d n ym z nich jest d zia ła ln o ść b u d ow lan a na te r e n ie lub w pobliżu sta ro m iejsk ich ośrodków . N a le ż y w p oić stu d en tom szacu n ek dla d zied zictw a k u lt u r a l nego i ob ow iązek jego ochrony tak, by r e a liz u ją c sw e tw órcze zad an ia u m ieli ad ap tow ać je do p o trzeb w sp ó łczesn eg o życia. Z agadnień tych nie n a le ż y tra k to w a ć od ręb n ie od in n y ch d y scy p lin n a u cza n ia . D użą rolę m ogą tu sp ełn ia ć w y c ie c z k i i w ła ś c iw ie zorgan izow an e n aukow o obozy m ięd zy n a ro d o w e. K szta łce n ie a rch ite k tó w -u r b a n istó w jest p ro b lem em b ardziej sk o m p lik o w a n y m , p o n iew a ż ta sp e c ja liz a c ja jest w różn ych sy ste m a c h nau czan ia różn ie tr a k t o w ana. N a jsłu szn iejsza w y d a je się form a stu d ió w p o d yp lom ow ych . Po stu d ia ch arch itek to n iczn y ch o g ó l n ych i p od yp lom ow ym stu d iu m u rb a n isty czn y m a r ch itek ci sp ecja lizu ją cy się w za k resie ochrony o śr o d k ów h istoryczn ych w in n i pogłęb ić sw ą w ied zę na stu d ia ch p o d y p lo m o w y ch p o św ięco n y ch w y łą c z n ie o chronie zab ytk ów i ich zesp ołów . S tu d ia te o r g a n i zow an e w sk a li k rajow ej i m ięd zyn arod ow ej w in n y b yć d ostępne ró w n ież dla h isto ry k ó w a rch itek tu ry i sztuki, k on stru k torów , ek o n o m istó w , p ra w n ik ó w itp. B u n ji K o b a y a s h i . T h e Train in g of B u ild in g T e c h
nicians fo r H istoric P r e s e r v a t i o n in J a p a n (K sz ta łc e
n ie kadr b u d o w la n y ch w za k resie ochrony z a b y tk ó w w Japonii), s. 51—55, 2 il., 4 tabl., str. w jęz. fr a n cu sk im . W Jap on ii is tn ie je zn aczn a liczb a zarządzeń reg io n a ln y ch i lo k a ln y ch d otyczących ochrony z a b ytk ów , jednak koord yn acja ca ło k szta łtu d z ia ła ln o ści w tym za k resie n a leży do K o m isji K o n serw a to r skiej p o d leg a ją cej M in isterstw u O św iaty, p o w o ła n ej u staw ą z r 1950. K om isja za jm u je się przede w s z y s t k im ponad dw om a ty sią ca m i sk la sy fik o w a n y c h o b iek tó w (z k tórych ty lk o 9°/o stan ow ią b u d yn k i k a m ien n e), p o d ejm u je in ic ja ty w y , k o n tro lu je i sp r a w u je nadzór ogóln y nad k ra jo w y m i p ra co w n ia m i k o n serw a to rsk im i. N ad aje u p ra w n ien ia s p e c j a li stom i rek o m en d u je ich za in tereso w a n y m in s ty tu cjom . Od 1955 r. K om isja organ izu je coroczny, je d n o m iesięczn y staż teo rety czn y i p rak tyczn y; od paru lat prow ad zi sem in ariu m w y ższeg o sto p n ia sp ecja liza cji. R ó w n o cześn ie organ izow an e są sp o tk a nia n a czeln y ch a rch itek tó w , k tórzy d ysk u tu ją o g łó w nych problem ach sw o ich p racow n i i u zysk u ją in fo r m acje o ad ap tacji n ow ych teorii, m etod i tech n ik . M im o tego stan u istn ie ją p otrzeb y regu larn ego k u r su k o n serw a cji prow ad zon ego na w y ższy ch u c z e l n iach i częstszych k o n ta k tó w z p rzed sta w iciela m i in n y ch d y scy p lin n a u k ow ych , jak ró w n ież potrzeba u sta len ia statu tu zaw od ow ego a r c h ite k ta -r e s ta u ratora.
A lb ert С h a u V e 1, La f o r m a tio n , le r e c r u t e m e n t
et l’a d m i n is tr a t io n du p ers o n n el spécialisé d a n s la re s tu r a t io n et la p r é s e r v a t i o n des m o n u m e n t s e t site s his to riq u e s en France (K ształcen ie, rek ru tacja i a d
m in istro w a n ie p erso n elem w y sp e c ja liz o w a n y m w za k resie ochrony i k o n serw a cji za b y tk ó w i m ie jsc z a b y tk o w y ch w e F ran cji), s. 57—72, 7 il., str. w jęz. a n g ielsk im . A rty k u ł sk ła d a się z d ziew ięc iu rozd ziałów w których szeroko o m ó w io n e zo sta ły p o d sta w y p raw n e, orga n iza cy jn e i k sz ta łc e n io w e d otyczące kad ry sp e c ja listó w p racu jących w d zied zin ie ochrony za b y t k ó w w e F ran cji. S zczeg ó ln y n acisk położon y został na za g a d n ien ie ich k w a lifik a c ji zaw od ow ych i o k re ślen ie roli, jaką m ają do sp ełn ien ia . T y tu ły ro zd zia łów : w p ro w a d zen ie; d efin icja „arch itek ta z a b y tk ó w ” ; u sta w a z 4 sierp n ia 1962 r. zw an a U staw ą M alraux; rola arch itek ta zab ytk ów ; k szta łcen ie a rch itek tó w słu żb y k o n serw a to rsk iej; stu d ia u n iw ersy teck ie; r e kru tacja; h iera rch ia słu żb y k on serw a to rsk iej; w n io
-ski. W e w n io sk a c h stw ierd za się, że: a rch itek t w słu żb ie k o n serw a to rsk iej w in ie n być p la sty k iem , tech n ik iem , dobrym ry so w n ik ie m i fo to g ra fem , m ieć za sobą stu d ia z za k resu a rch eo lo g ii, u rb an istyk i, praw a itp.; w in ie n w y słu c h a ć w y k ła d ó w z historii b u d ow y i k o n serw a cji z a b y tk ó w F ra n cji (które p o w in n y m ieć ch arak ter sta łeg o k ursu) oraz w y k ła d ó w z zakresu o góln ej och ron y i k o n serw a cji zab ytk ów , zapoznać się b ezp ośred n io z pracą w a r sz ta tó w k o n serw a to rsk ich i odbyć p odróże sz k o le n io w e k rajow e i zagraniczne. W k o ń co w y ch p u n k tach podana z o sta ła stru k tu ra o rg a n iza cy jn a i h iera rch ia sta n o w isk w słu żb ie k o n serw a to rsk iej.
C harles F. P e t e r s o n , C o m m e n t s on th e P isto ja W o r k in g P a p e r (U w agi do D o k u m en tu Roboczego* K o lo k w iu m w P isto i), s. 73— 81, 3 il., str. w jęz. fr a n cu sk im brak. U w a g i zg ło szo n e w sierp n iu 1968 r. po rozesłan iu D o k u m en tu R oboczego K o lo k w iu m w P istoi. P od staw ą u w a g są d o św ia d czen ia autora z terenu U S A i sp e c y fik a ty ch zagad n ień tam że. U w a g i u zu p ełn ion e są a n ek sem p rzed sta w ia ją cy m i om a w ia ją cy m sch em at sy stem u k a rto tek o w eg o d o k u m en to w a n ia tech n o lo g ii b u d o w n ictw a w c z e sn o -a m e - ry k a ń sk ieg o (do r. 1860).
R a p p o r t final de la re u n ion (R aport k o ń co w y zjazdu),
s. 83—97, tek st w jęz. fra n cu sk im i a n g ielsk im . R a port sk ła d a się z czterech części: w p ro w a d zen ia , d w óch rozd ziałów z a ty tu ło w a n y ch : „ A k tu aln y stan om a w ia n eg o p ro b lem u ” i „ S p recy zo w a n ie program u k sz ta łc e n ia ”, oraz w n io sk ó w k oń cow ych . W e w p r o w a d zen iu om aw ia się gen ezę zw o ła n ia k o lo k w iu m w P isto i pod egidą U n esco, w y m ie n ia b ezp ośred n ich organ izatorów i skład p rezyd iu m zjazdu oraz ch a ra k te r y z u je w y sta w ę k o n serw a to rsk ą zo rg a n izo w a n ą z ok azji k o lo k w iu m . R ozdział I obrazuje ak tu aln ą sy tu a cję k szta łcen ia kadr a rch itek tó w , om aw iając: a n k ietę przep row ad zon ą przez Icom os, d ziałaln ość i punkt w id zen ia na ten p roblem b ra n żo w y ch o rg a n izacji m ięd zy n a ro d o w y ch i M ięd zyn arod ow ego O środka R zym sk iego oraz p rzed sta w ia w zw ięzłej fo rm ie stan tego za g a d n ien ia w A u strii, B e lg ii, B ra z y lii, F ran cji, G hanie, J a p o n ii, S z w e c ji, T u rcji, U SA , W łoszech, ZRA, ZSRR. W zak oń czen iu tego ro z działu stw ierd za się, że n a leży p rzeciw d zia ła ć te n d en cjom u su w a n ia h isto rii arch itek tu ry i u r b a n isty ki oraz przedm iotu ochrony za b y tk ó w i ich zesp ołów z p rogram ów szk o ln ictw a , p o n iew a ż zn ajom ość tych zagad n ień jest n iezb ęd n a dla k ażd ego a rch itek ta . R ozdział II rela c jo n u je punkt w id z e n ia u czestn ik ó w k o lo k w iu m na program k sz ta łc e n ia a r c h ite k tó w - resta u ra to ró w , u rb an istów , sp e c ja listó w la b o r a to r y j n y ch oraz tech n ik ó w (rzem ieśln ik ó w ) k o n serw a cji za b y tk ó w . W nioski op racow an e p rzez K o m itet z a w ie rają jedno ży czen ie i szereg zaleceń . Ż y czen ie d o ty c z y jak n a jszy b szeg o p rzek azan ia i ad ap tacji O spizio San M ich ele, w sp a n ia ło m y śln ie p o sta w io n eg o do d ysp ozycji O środka R zym sk iego przez rząd w ło ski, na p otrzeby cen tra ln eg o ośrodka szk o len io w eg o . Z alecen ia: K om itet E k sp ertów , stw ierd za ją c n ie b e z p ie c z e ń stw o n iszczen ia za b y tk ó w i nied ob ór kadr fa c h o w y c h , zaleca p rzy jęcie n a stęp u ją cy ch zasad k sz ta łc e n ia a r ch itek tó w i tech n ik ó w , zajm u ją cy ch się resta u ra cją , ochroną i rew a lo ry za cją za b y tk ó w i m iejsc zab ytk ow ych : 1) O góln e k sz ta łc e n ie a r c h i te k tó w . P o n iew a ż za b y tk i są w w ię k sz o ś c i in te g r a l n ie z w ią za n e z otoczen iem i o d p o w ied zia ln o ść za och ron ę i rozw ój tego otoczen ia sp o czy w a na a r c h i tek ta ch i u rb an istach , n a leży w zm ocn ić stu d ia a rch i te k to n ic z n e i u rb a n isty czn e k szta łcen iem h u m a n i sty czn y m i h isto ry czn y m , które p ozw olą zrozum ieć zn a czen ie och ron y d zied zictw a k u ltu ra ln eg o i k r a j
obrazu. 2) K sz ta łc e n ie a r c h ite k tó w -sp e c ja lis tó w . S tw ie r d z a ją c , że k o n serw a cja , resta u ra cja i r e w a lo ryza cja za b y tk ó w i ich zesp o łó w sta n o w i d y sc y p li
nę sp ecja ln ą , k o m itet zaleca: a) p o w ierza n ie k o n ser w a cji w y łą c z n ie sp ecja listo m p rzygotow an ym do ty ch zadań; b) r o z w ija n ie w sp ó łp ra cy m ięd zy a r c h ite k ta m i i sp ecja lista m i z in n ych d y scy p lin n au k ow ych ; c) ro zw ija n ie i p o d ejm o w a n ie k u rsów s p e c ja lis ty c z n ych p o d y p lo m o w y ch w p lan ach k rajow ych i m ię d zyn arod ow ych . 3) K szta łce n ie r zem ieśln ik ó w i p er son elu p om ocniczego. S tw ierd za ją c, że sk u teczn ość k szta łcen ia a r c h ite k tó w -sp e c ja lis tó w b y ła b y o b n iżo na przez brak kadry o d p o w ied n io p rzygotow an ych rz e m ie śln ik ó w oraz. że a k tu a ln y k ieru n ek tech n ik b u d o w la n y ch p ro g resy w n ie u n icestw ia tra d y cy jn e w a r sz ta ty rzem ieśln icze, za lec a z a p ew n ien ie te o r e ty czn eg o i p rak tyczn ego k szta łcen ia m a jstró w i rze m ie śln ik ó w zatru d n ion ych w k o n serw a cji zab ytk ów . 4) Ś rodki fin a n so w a n ia i w y m ia n y kadr. K om itet w y ra ża ży czen ie, aby p a ń stw a czło n k o w sk ie z a p e w n iły w a ru n k i dla rea liza cji p oczyn ion ych propozycji i p o sta w iły do d ysp ozycji in sty tu c ji i osób z a in te reso w a n y ch środki fin a n so w e w y sta r c z a ją c e dla u fu n d o w a n ia sty p en d ió w n a u k o w y ch i w y ja zd ó w szk o len io w y ch . W za k oń czen iu — stw ierd za ją c, że ochrona d zied zictw a k u ltu ra ln eg o narodu za leż y p rzede w szy stk im od za in tereso w a n ia ja k ie mu n a ród o k a zu je —- K om itet zaleca, żeby p a ń stw a cz ło n k o w sk ie u ru ch om iły środki k o n ieczn ej propagandy dla u czu len ia op in ii p u b liczn ej na p rob lem y k o n se r w a cji i r e w a lo ry za cji zabytków .
A n n e x e . Cours de sp écia lisa tio n dans la c o n s e r v a tio n e t la r e s ta u r a t io n des m o n u m e n t s h is to r i q u e s (C entre I n te rn a tio n a l d ’E tu d e s pou r la C o n s e r v a t io n et la R e s ta u r a ti o n des Biens C u lt u r e ls — Rom e) (A neks.
K urs sp e c ja listy c z n y w za k resie k o n serw a cji i r e sta u ra cji z a b y tk ó w (M ięd zyn arod ow y O środek S tu d ió w w za k resie k o n serw a cji i resta u ra cji dóbr .k u l tury — R zym ),s. 99— 112, tek st w jęz. fran cu sk im i an g ielsk im . A n ek s p o św ięco n y jest szczegółow em u o m ó w ien iu d z ia ła ln o ści O środka R zym sk iego w z a k r e sie szk o len ia sp ec ja listy c z n e g o i d otych czas o sią g n ięty m w yn ik om . 1) H istoria — z in ic ja ty w y A u strii w 1962 r. O środek rozpoczął org a n izo w a n ie m ię d z y n arod ow ych k u rsów sp ecja listy czn y ch dla a rch itek tó w w e w sp ó łp ra cy z istn ie ją c ą od 1957 r. na W y d ziale A rch itek tu ry U n iw e r sy te tu R zym sk iego „S cu - ola di P erfezio n a m en to per lo Studio e il R estauro d ei M on u m en t!”. II M ięd zyn arod ow y K ongres A r c h i te k tó w i T ech n ik ó w Z ab ytk ów w W en ecji w 1964 r. i u tw o rzen ie Icom os p rzyczyn iły się do sp recy zo w a n ia program u tych ku rsów . 2) O rganizacja: a) K o m itet O piekuńczy, b) program stu d ió w , c) w a ru n k i p rzy jęcia i u zysk an ia d yplom u. 3) K urs 1965— 1966: a) w yb ór p rofesorów , b) propaganda, c) stu d en ci; d) rea liza cja program u, e) zw ied za n ie k iero w a n e i p rak tyk i. 4) K urs 1966— 1967: p u n k ty jw ., z ro zsze rzen iem stażu na W iedeń d zięk i w sp ó łp ra cy z a u striack im B u n d e s d e n k m a l a m t , oraz prak tyk in d y w id u a ln y ch dla sty p e n d y stó w U nesco w in n y ch k r a jach E uropy, m .in. w P olsce. 5) U w a g i i su g e stie — na p o d sta w ie d o ty ch cza so w y ch d o św ia d czeń w y s u w a ją się na czoło problem y: a) k on ieczn ości z w ię k szen ia liczb y sty p en d ió w , b) rozw iązan ia tru d n ości języ k o w y ch , c) m o d y fik a cji program u w k ieru n k u w ię k sz e g o p o w ią za n ia z prak tyk ą, d) ściślejszeg o sp recy zo w a n ia stru k tu ry kursu. P on ad to an ek s z a w ie r a b ilan s k osztów obu k u rsó w ze w sk a za n iem źród eł fin a n so w a n ia , z e sta w ie n ia sta ty sty c z n e oraz w n io sk i na tem a t program ow an ia d alszych k ursów .
B ib lio g r a p h ie (B ib liografia), s. 113—>146.
N o tic e s b io g r a p h iq u e s (N oty b iograficzn e), s. 148—
149, 6 il., F o to g ra fie i k rótk ie noty b io g ra ficzn e a u to ró w rozpraw zam ieszczon ych w n in iejszy m tom ie, te k s ty w jęz. fra n cu sk im i a n g ielsk im .
