"Památkova Peče", R. XXVII, 1967 : [recenzja]

(1)

Romualda Piotrowska

"Památkova Peče", R. XXVII, 1967 :

[recenzja]

Ochrona Zabytków 26/3 (102), 231-234

(2)

P I Ś M I E N N I C T W O

PRZEG LĄ D ZA G R A N IC ZN Y C H C ZA SO PISM K O N SE R W A T O R SK IC H *

PA M Ä T K O V Ä PEĆE. Wyd. Ceskoslovenské pamât- kové peće, Praha. U kazuje się dziesięć razy w roku.

R ocznik X X V II (1967).

Z eszyt 1, stron 32, ilu stracje.

Artykuł redakcyjny. Rok tu ryzm u a pam âtky. (Rok tu ry sty k i i ochrony zab ytk ów ), s. 1. A rtykuł porusza problem ochrony zabytków i związanych z tym w y  sokich nakładów finansowych.

A. V o ś a h l i k , P roble m atika obnovy domu ć. 352

V Jilské ulici v Praze. (P roblem od n ow ien ia dom u nr

352 przy u licy J ilsk ie j w Pradze), s. 2—7, ilustracje i szkice. Na seminarium Związku Architektów, które odbyło się w Klinci zajmowano się problemem resta uracji obiektów historycznych. Jednym z poważniej szych zagadnień jakie się w yłoniło była sprawa sta w iania budynków nowoczesnych w historycznym oto czeniu. Przykładem ocenianym pod kątem pozyty wów i negatyw ów był w łaśn ie ten dom.

J. M u к junior, Pru zkum domu y, Sladkych na S ta 

rem Mëstë Prazkém a p rv n i etapa jeho rekonstrukce

(B adania zw iązan e z dom em S lad k ych na Starym M ieście w P radze i p ierw szy etap jeg o rek onstrukcji) s. 8— 12, ilustracje i szkice. W trakcie przeprowadza nych badań nad rekonstrukcją i adaptacją dawnej piwiarni poczyniono cały szereg ciekawych odkryć. Znaleziono godne uwagi kawałki ceramiki średnio w iecznej, kilka cennych elem entów romańskich. A u  tor podkreśla, że zarówno badania płytkie jak i g łę  bokie przynoszą nie tylko bogate m ateriały jeśli cho dzi o rekonstrukcję obiektu ale przyczyniają się do pogłębiania wiadomości z w ielu dziedzin nauki. P. P r e i s s, Restaurovâni a v y s ta v a dël M. W illm a-

na i J. K. LiSky, (K onserw acja i w y sta w a d zieł М.

W illm an a 1 J. K . LiSky), s. 12— 23, ilustracje. W ystawa zakonserwowanych prac dwóch w ybitnych malarzy drugiej połowy XVII w ieku była prawdziwym w yda rzeniem artystycznym.

I. S p e r l i n g , Restaurovâni vy sta v en yc h obrazu.

(K on serw acja w y sta w io n y c h obrazów ), s. 24—25, ilu  stracje. Autor zajm uje się problemem wybrania w łaś ciwych uzupełnień przy konserwacji obrazów W illm a na i Liśky.

J. M a y e r , V. К o 1 â r, P rîspëvek к soupisu tech-

nickych pâm atek v Praze (P rzyczynek do spisu za

b ytk ów tech n iczn y ch w Pradze), s. 26—27, ilustracje. W kościele Panny Marii Tyńskiej w Pradze zachowały się trzy stare kołowroty. Artykuł podaje dokładny opis urządzenia łącznie z parametrami technicznymi. Kronika.

S ym p ozju m „Ochrona zab ytk ów tech n iczn y ch w C ze c h o sło w a cji”. ( J. V o n d r a), s. 28—29.

Leningradzka w ystaw a „W spółczesna arch itek tu ra w N R D ”, (S. M a k a j e v ) s. 30— 31.

Streszczenia obcojęzyczne.

* S ta ły p rzegląd za g ra n iczn y ch czasop ism k o n serw a to rsk ich o b ejm u je 11 w y d a w n ic tw , k tó r y c h z esta w zam ieszczon o w z. 3(62) roczn ik a XV I 1963 „O chrona Z a b y tk ó w ” , s. 69.

Z eszyt 2, s. 33— 64, ilu stracje.

J. V o n d r a, Problematika nasi péëe o technické

p a m â tk y v terénu, (Z agadnienie ochrony zabytków

tech n iczn y ch zn ajd u jących się w teren ie), s. 33—38, ilustracje. Zagadnienie ochrony zabytków technicz nych stojących na w olnym powietrzu w Czechosłowa cji znajduje się obecnie w centrum zainteresowania. Podczas kiedy w przeszłości kryterium oceny stano w iły wartości estetyczne obecnie przywiązuje się zna czenie do w artości historycznych i dokumentalnych. Zabytki typu technicznego dzielą się na ruchome i nieruchome. Zabytki ruchome znajdują się pod tro skliwą opieką m uzeów technicznych, natom iast zabyt ki nieruchome związane nieodłącznie z terenem w y  m agają nadal troskliwej opieki. W konkluzji autor stwierdza, że bardzo w iele instytucji dobrowolnie zaj m uje się ochroną i konserwacją zabytków.

M. B a t ’ a, Doprava vâznë ohroźuje historické stavby, (K om unikacja p o w a żn ie zagraża zab ytk om h isto ry cz nym ), s. 38—44, ilustracje. Ciężkie i szybkie sam ocho dy powodują znaczne wstrząsy. Obecnie prowadzi się badania nad siłą tych wstrząsów i ich w pływ em na budynki. Wyniki badań są niepokojące. Problem ten jest ogólnoświatowy.

M. S u c h o m e l , Restaurovâni figurâlnich śtuko- vych reliefu, v Nelahozevsi, (K onserw acja i rek o n 

stru k cja sztu k a terii fig u ra ln y ch w N ela h o zev si), s. 44— 49, ilustracje. Prace nad rekonstrukcją fresków i sztu katerii rozpoczęto jeszcze w roku 1964. Sztukaterie te są w ybitnym osiągnięciem w tej dziedzinie twórczości w drugiej połowie XVI wieku. Autor dopatruje się pewnych analogii m iędzy nimi a pracami w yw odzą cymi się z kręgu Rafaela Santi. Dokonuje również porównań ze zdobnictwem letniego pałacu w Pradze, tzw. pałacu Gwiazdy.

К. К ś i r, Dve neznâmé a dosud existujici stfedov ëké

brany v Olomouci, (D w ie n ieznane a dotąd istn iejące

śred n io w ieczn e bram y w O łom uńcu), s. 50—56, ilu  stracje. Autor podaje opis i historię bramy W szyst kich Św iętych i Bramy Żydowskiej.

Kronika.

K on feren cja w T oruniu p o św ięco n a k o n serw a cji k a  m ien ia w y stęp u ją ceg o w arch itek tu rze i p la sty ce, (J. M u к junior), s. 56—57.

P oczątk i w sp ó łp ra cy p a ń stw so cja listy czn y ch w d zie d zinie ochrony zab ytk ów , (kk), s. 57—58.

O d n ow ien ie k a p licy w T ou śen i, (J. J e d 1 i с к a), s. 58. B ra zy lijsk i in sty tu t ochrony zab ytk ów , (P. S t ё p a -n e k), s. 60—62.

Na p a m ë t’ Jaroslava Fragnera, (P am ięci Jarosław a

Fragnera), s. 65—66. W spomnienie pośmiertne.

L. L e t o s n i k o v a , Italské renesancni prace v Esten-

ské zbrojnice (W łoskie d zieła ren esan sow e znajdujące

się w zb rojow n i E sten sk iej), s. 67—77, ilustracje. A u torka om awia zbiory znajdujące się w zamku Kono- pisztie w środkowych Czechach.

(3)

I. S p e r l i n g , К obnovë Reinerovych fresek v kos

tete sv. Tomaśe (O k on serw acji fresk ów R einera w

k o ściele św . T om asza), s. 78—89, ilustracje. Autor po daje w yniki prac konserwatorskich przy freskach w kościele św. Tomasza na Małej Stronie. Freski te są dziełem V. V. Reinera, który pracował nad nimi w latach 1728— 1730.

Kronika.

S ym p ozju m „O rganizow anie m u zeów e tn o g ra ficz n y ch na w o ln y m p o w ietrzu ”, (J. V a r e k a), s. 90—93. D źw ięk i św ia tło w w ied eń sk im B elw ed erze, (J. P e -t r Û), s. 93—94.

Z eszy t 4, s. 97— 128, ilu stracje.

J. H e r m a n , Z id ovské h fb ito v y v Cechach, (Ż yd ow  sk ie cm en tarze w C zechach), s. 97— 106, ilustracje. W bardzo wyczerpującym artykule autor zajmuje się klasyfikacją żydowskich kam ieni nagrobkowych w Czechach. Podstaw owym i kryteriam i przy ocenianiu cm entarzy są tablice, które stanowią źródło histo ryczne, dzieło literackie ze w zględu na w yryte na nich napisy, zabytek. Przy ocenianiu cmentarzy ży dowskich te trzy aspekty muszą być brane pod uwagę i rozpatrywane na tle rozwoju społeczeństwa żydow  skiego na terenie Czech. Herman przeprowadza po dział cmentarzy, w zależności od ich wielkości, na cztery grupy, zajmuje się chronologią ich powstania i problem em zdobnictwa nagrobków.

М. К o u t ń y, Chebské ëachovnice, (Szach ow n ice ch eb sk ie), s. 106—113, ilustracje. Autor zajmuje się zdobnictwem skrzynek na szachy wyodrębniając kilka rodzajów ze względu na m otyw y zdobnicze w ystęp u  jące na w ieku skrzynek. Do szczególnie ciekawych należą dwa pudełka znajdujące się obecnie w Muzeum Przem ysłu Artystycznego w Pradze.

E. F r e y, M. J i r i n e c, Souëasny stav m è fické do-

kumenta ce v p âm atkové péëi v Rakousku, (W spółcze

sn y sta n d ok u m en tacji p om iarow ej a ochrona za b y t k ów na W ęgrzech), s. 114— 118, ilustracje. Autorzy om awiają zastosowanie metody fotogrametrycznej przy sporządzaniu dokumentacji obiektów historycz nych. Zastosowanie tej metody obniża koszty konser w acji przynajmniej o 10°/o. Autorzy zajmują się nie tylko opisem metody ale i stosowanego aparatu. M. N o v â k o v â , Vystava „L idovâ architektura v Ce-

skoslovensku”, (W ystaw a „A rchitektura lu d ow a w

C zech o sło w a cji”), s. 119— 121, ilustracje. W ystawa ta na zasadzie umowy kulturalnej ma być eksponowana w e Francji, B elgii i w e Włoszech. Jest to historyczny przegląd rozwoju budynku w iejskiego.

Kronika.

Z ałożen ie ogóln orosyjsk iego to w a rzy stw a ochrony za  b y tk ó w h istoryczn ych i k u ltu ra ln y ch . (S. M a к a j e v),

S. 122— 123.

W y sta w a w ę g ie r sk ie j ochrony zab ytk ów w B regenzu, (M. L e j s k o v â - M à t y a s o v â ) , s. 123— 124. III O g óln op ań stw ow y P rzegląd F ilm ó w p ośw ięcon ych sztu ce w K rom iefiżu , (J. P e t r û), s. 124.

Recenzje.

Trzy książki o urbanistyce. К. К i b i c, s. 125—127. (J. H r û z a , Teoria miasta); E. H r u ś k a : Problemy

współczesnej u rb a n is tyk i; O. A. S v i d k o v s k ÿ : U r banisty ka socjalistycznej Czechosłowacji, przekład.

Streszczenie obcojęzyczne.

Z eszy t 5, s. 129— 160, ilu stracje.

P. K o r ê â k , P fé d m é t obsah a odbornâ specifika

p â m atkov é péce, (Przedm iot, treść i fachow a sp ecy 

fik a ochrony zab ytk ów ), s. 129— 132, ilustracje. Autor podkreśla konieczność zwrócenia większej uwagi na problematykę związaną z ochroną zabytków. Zwraca uwagę na konieczność dokładniejszej ew idencji i k la  syfikacji zabytków. Postuluje długofalowy program ochrony zabytków przy współudziale odpowiednich resortów kultury, budownictwa i w ładz terenowych. Autor podkreśla również konieczność w łaściw ej w sp ół pracy pomiędzy fachowcam i, inwestorem a projektan tem.

J. L i b a 1 o v â, M V i l i a m к o v â, Budova Luzic-

kého seminâfe na Malé Stranë, (B udynek Sem in ariu m

Ł u życk iego na M ałej Stron ie), s. 132— 138, ilustracje. Jest to barokowy budynek bardzo mało znany a w y  jątkowo dobrze zachowany nie tylko jeśli chodzi o całość architektoniczną ale także i w szczegółach zdobniczych. Autorki zajmują się również historią powstania tego obiektu i jego przeznaczeniem. K. K i b i c , К problematice vy sk o v y c h staveb v hi- storickÿch jâdrech m ë s t a v jejich zâ jm o v e m uzemi,

(P rob lem atyk a w ie ż o w c ó w w h isto ry czn y ch cen trach m iejsk ich i otaczającego je terytoriu m ), s. 139— 149, ilustracje. W spółczesny proces urbanistyczny przyno si poważne zmiany w strukturze zabudowy m iast. Należy przeprowadzić dokładną historyczno-urbani- styczną analizę powstania i rozwoju miasta, jego cen  trum i przedmieść, nim podejm ie się decyzje odnoś nie zabudowy. Autor zajm uje się różnymi m ożliw oś ciami kom pozycyjnymi w zakresie harmonijnego połączenia budynków zabytkowych z nowoczesnym i. J. B. P e l i k a n , Pûsobeni soli na kämen a m altu

Karlo va mostu, (W pływ soli na k am ień i zap raw ę

m urarską M ostu K arola), s. 150— 156, ilustracje. Prze prowadzono bardzo dokładną analizę nalotów znajdu jących się na m oście i stwierdzono, iż przyczyną ich jest używanie soli w celu usunięcia śniegu. Autor postuluje zwrócenie w iększej uwagi na metody u su wania śniegu i lodu z m ostów zabytkowych.

Kronika.

M uzeum h iszp a ń sk iej sztu k i ab strak cyjn ej. (S t ë p â -n e k), s. 157— 158. Streszcze-nia obcojęzycz-ne.

Z eszyt 6, s. 161— 192, ilu stra cje.

R. P a n e , Moderni architekti a setkâni starého итёпг s n ow ym , (W spółcześni a rch itek ci i spotk an ie

starego z n ow ym ), s. 161—166, przełożył M. W. P e- richa. W ostatnim okresie wzrosła niebyw ale ak tyw  ność w łoskich urbanistów, w dziedzinie ratowania zagrożonych m iast. R. Pane w ygłosił referat p ośw ię cony temu zagadnieniu na konferencji, która odbyła się w e Florencji w dniach 7—9 stycznia 1966 roku. Referent podkreślał, iż opiekę nad dziedzictwem k u l turalnym należy rozum ieć w sposób aktywny, że spot kanie starego z nowym m usi być kontynuacją k u l turalną a nigdy nie m oże być rozumiane jako coś oddzielającego jedną epokę od drugiej.

E. H r u ś k a , Nëkolik otâ zek k ochranë stavebnich

pamâtek, zejm éna kompoziënich souboru a urbani- stickych celku, (K ilka zagadnień dotyczących ochrony

zab ytk ów b u d o w la n y ch szczeg ó ln ie je ś li chodzi o kom pozycje zesp o łó w i ca ło ści urban istyczn ych ), s. 167—168, ilustracja. Autor porusza problem rela- tywności wartości zabytkowej budynków i zagadnie nie symbiozy nowego ze starym.

K. B a u m g a r t e n , C é sty péëe o lidovou architek-

turu v Ném ecké D em okratické Republice, (Drogi ochrony lu d o w ej a rch itek tu ry w N RD ), s. 168—172, ilustracje. 17 czerwca 1966 roku w miasteczku Schön berg otwarty został pierw szy ludow y skansen. Autor podkreśla, iż architektura ludowa należy do k u ltu  ralnego dziedzictwa każdego narodu.

(4)

Kronika.

Problem zesp ołu b u d y n k ó w w W illiam sb u rgu . (D. H n i к o v ś), s. 173— 178. Z ab ytk i k u ltu raln e S ztok  holm u. (Przeł. A. Berkovâ), s. 178— 181.

W elsh F olk M uzeum . (A. A b s o l on ), s. 181—183. Rok 1966 w fa k ta ch i cy fra ch (dotyczy frekwencji zwiedzających obiekty zabytkowe). (K. C z a b a n ) , s. 183—184.

ICOMOS.

Kolokwium w Caceres poświęcone ochronie i reani m acji całości zespołów historycznych, (dh), s. 184— 186.

Icomos i jego praska siedziba, (Icomos), s. 186—190. Streszczenia obcojęzyczne.

W. K r a m e r , Historické jâdro A m sterdam u a jeho

obnova, (H istoryczne cen tru m A m sterdam u i jego od

budow a), s. 193—204, ilustracje, przekład M. Kotro- bovä. Autor przedstawia plany m iasta z różnych okresów. Sporo m iejsca poświęca w sw ym artykule m ateriałom budowlanym takim jak cegła, drewno, kamień. Zajm uje się rów nież usytuow aniem nowych budynków w historycznym otoczeniu.

M. P a v l i k , F. К a ś i б к а, М. О g о u n, Experi-

mentâlni regenerace Havelsko-M ichalského bloku,

(E k sp erym en taln a rek o n stru k cja bloku H a w e lsk o -M i- ch alsk iego), s. 204—221, ilustracje. W ramach przepro wadzonych na szeroką skalę rekonstrukcji w centrum Pragi autorzy zajm ują się szczegółowo wym ienionym blokiem budynków. Eksperymentalna rekonstrukcja tego bloku przyniosła w iele cennych doświadczeń i osiągnięć.

ICOMOS.

Kolokwium poświęcone ochronie i reanimacji całoś ci zespołów historycznych, (dh), s. 222.

Kolokwium poświęcone problem owi zwalczania w il gotności w zabytkach historycznych, (dh), s. 222. Recenzje.

Przegląd budownictw a w Niemczech, s. 223.

G. P i 1 1 z, Bauwerke-Baustile, (Rec. J. Petrû), s. 223. Streszczenia obcojęzyczne.

A. J. R y c h l i k , Nowy zpusob a zafizeni к trvalé-

m u vysousenî vlhych zdi, (N ow y sposób i urządzenia

w c e lu trw a łeg o osu szen ia w ilg o tn o śc i m urów ). s. 225—226. Autor zajm uje się om ówieniem metod, które nie przyniosły pożądanych rezultatów. Zwraca też uwagę na to, aby stosowane przy osuszaniu prepa raty nie uszkodziły osuszanego przedmiotu. Elektroli za jest metodą najbardziej nowoczesną i skuteczną i autor poleca jej stosowanie.

H. A 1 1 h ö f e r, K. otâzce re tuśi pfi konzervaci zâ-

vësnych obrazu, (P roblem u zu p ełn ień przy k o n serw a 

cji m a la rstw a sztalu gow ego), s. 227—230, ilustracje, przełożyła M. Kotrbovâ. H. Althöfer, głów ny konser wator Muzeum Sztuki w Düsseldorfie, zajmuje się teoretycznie i praktycznie zagadnieniem uzupełnień jako twórczą formą konserwacji. Tematowi tem u po św ięcony jest cały artykuł.

B. S 1 â n s к y, Rekonstrukcni retuś na snimatelnć

podlozce, (R ekonstrukcja m a lo w id eł na nieruchom ym

p odłożu), s. 230—236, ilustracje. Autor zajmuje się problem em rekonstrukcji i punktowania m alow ideł sakralnych na desce. W ostatnim okresie w Europie przeważa tendencja, iż bardzo uszkodzony obraz n a leży konserwować a nie restaurować. Autor sprzeci w ia się tem u poglądowi i om awia przykłady prze

prowadzonych przez siebie rekonstrukcji bardzo zniszczonych m alowideł, które zachowały zarówno swój charakter jak i wartość artystyczną.

P. P r e i s , V y sta v a restaurowanych baroknich obra

zu z Osęka, (W ystaw a zak on serw ow an ych obrazów b arok ow ych zn ajd u jących się w Oseku), s. 236—243, ilustracje. Autor omawia poszczególne obrazy oraz zabiegi konserwatorskie, które zostały dokonane. J. L i n a r e s , Historické jâdro Havany a jeho ob 

nova, (H istoryczne centrum H aw any i jeg o odbudo

w a), s. 244—250, ilustracje. Autor wprowadza nas w historię powstania m iasta a następnie zajmuje się stanem rekonstrukcji z dokładnym podaniem w a r tości zabytkowej poszczególnych obiektów i od naw ia nych sektorów. Oprócz Hawany opieką objęte są rów  nież inne zabytki w terenie.

ICOMOS.

Informacja, s. 250. Kronika.

930 la t istn ie n ia k ijo w sk ieg o kościoła S ofia, (A. R a d  i e n к o), s. 251—254.

M. P a v l i k , J. W a g n e r , К nâvrhûm na ù pravu

Karlo va mostu a jeho pfedmosti), (W sp ra w ie napraw

m ostu K arola i jego przyczółków ), s. 257—260, ilu  stracje. Prace przy naprawie mostu Karola prow a dzone są nie tylko pod kątem dokonania napraw, ale również konserwacji jego zabytkowych figur. Dokonu je się naprawy nawierzchni mostu, powierzchni płasz czyzn obu przyczółków. Jednym z poważniejszych za gadnień stał się problem ośw ietlenia mostu. P rojek  tanci przedstaw ili sześć projektów rozwiązania ośw ietlenia po rozpatrzeniu których zdecydowano, że nadal będą używane neogotyckie żelazne latarnie po doprowadzeniu ich do w łaściw ego stanu.

J. F u s e к, К re tusim pfi opravâch h isto ryckÿch go

belinu,, (Z agadnienie uzu p ełn ień przy k o n serw a cji g o 

b elin ów za b ytk ow ych ), s. 260—267, ilustracje. Pod określeniem konserwacji autor rozumie przywrócenie poszczególnym uszkodzonym elem entom ich p ierw ot nego wyglądu. Zajmuje się również historycznym i metodam i uzupełniania i przerabiania gobelinów lub ornatów. Autor podaje kilka sposobów uzupełnień: 1. uzupełnienie w neutralnym odcieniu, 2. lokalne uzu pełnienie w neutralnym odcieniu, 3. uzupełnienia za rysowe, 4. uzupełnienie identyczne z otoczeniem , 5. rodzaj uzupełnień kombinowanych w zależności od rozmiarów i rodzaju uszkodzonego obiektu.

M. H e r o u t o v â , Kostel sv. Jana a kostel sv. M a

teję na Malé Strané v Praze, (K ościół św . Jan a i k o ś

ciół św . M acieja w P radze na M ałej Stronie), s. 268— 270, ilustracje. Obszar rekonstruowanych budynków znajdował się na terenie dawnej osady Obora p ow  stałej jeszcze w okresie romańskim. K ościół św. M a cieja w roku 1784 został przebudowany na dom m iesz kalny, z kościoła św. Jana zachowały się mury z okresu w czesnego gotyku, nie odkryto jednak w nich pozostałości romańskich.

F. К a ś i ć к a, Zâstavba p f i Letenské ulici je ji sta-

vebni v ÿ v o j a soućasny vy zn a m (Z abudow a przy u li

cy L eten sk iej, je j rozw ój b u dow lany i zn aczen ie w sp ó łczesn e), s. 271—278, ilustracje. Problem k om uni kacji przez most Manesa związany jest dodatkowo z rozwiązaniem w ielu spraw dotyczących budowy metra. Autor tego artykułu przedstawia rezultaty p o szukiwań historycznych i architektonicznych w zak re sie najdogodniejszych rozwiązań kom unikacyjnych bez naruszenia historycznego otoczenia.

(5)

Kronika. , Z now u konkurs dotyczący p rask ich zab ytk ów . (Z. Z e n g e r), s. 279—282.

W ystaw a „Italia da sa lv a re”, (J. Kresâlkovà), s. 282— 286.

ICOMOS

Problem przystosowania kościołów w związku z n o w ą liturgią katolicką, s. 286.

A. V o s a h l i k , Ranë barokni etapa zaméckého areału u Doudlebach nad Orlici, (Etap w czesn ego b a 

roku założenia zam k ow ego w D ou d leb ach nad Orlicą), s. 281—296, ilustracje. Autor zajm uje się przebudową zamku w okresie w czesnego baroku, om awiając dok ładnie poszczególne detale. Do renesansowego zamku w latach 1670—1690 dobudowano cały szereg budyn ków gospodarczych. Okres wczesnego baroku nadał dominujące piętno om awianemu obiektowi.

K. S t a d n i k , P ozn âm ky k retusi d fevën ych plastik, (U w agi w sp ra w ie d ok on yw an ia u zu p ełn ień rzeźb d rew n ian ych ), s. 297—305, ilustracje. Om ówienie ro dzaju uszkodzeń, jakim podlegają tego typu rzeźby oraz ukazanie niew łaściw ego sposobu ich usuwania. Autor zajmuje się om ówieniem uzupełnień, ze szcze gólnym uwzględnieniem rzeźb polichromowanych.

M. S u c h o m e l , Restâurovani soch Josefa a M arti

na Jelinka, (K on serw acja rzeźb Józefa i M arcina Je-

lin k ów ), s. 305—313. W ramach przygotowywanej na rok 1969 w ystaw y rzeźby późnobarokowej przystąpio

no również do konserwacji rzeźb Jelinków. Autor omawia poszczególne rzeźby i zabiegi jakich dokona no.

Kronika.

N o w e dane o p racach b u d ow lan ych w zam ku K rzy - w ok ład . (F. К u b e c), s. 313—314.

O brazy i p race k on serw a to rsk ie M. Stau d a, (P. F o -d o r), s. 314—315.

K on gres MU A (M iędzynarodow a U nia A rch itek tów ) o d zied zictw ie a rch itek ton iczn ym , (kk), s. 315— 316. Pom oc czech o sło w a ck a p rzy ratow an iu za b y tk ó w F lo  ren cji, (dh), s. 316—317.

Recenzje.

W Rumunii wydano cały szereg m onotem atycznych zeszytów propagujących zabytki rumuńskie.

ICOMOS

Kolokwium o niszczeniu kamienia, Bruksela 1966, s. 319.

Międzynarodowa registracja pamiątek, Malta 1967, s. 319.

Romualda Pio trow ska

B U L L ET IN . Wyd. Institut Royal du Patrim oine A rti stique, Bruxelles.

Rocznik. Tom X (1967/68), stron 262, ilu stracje. A. i P. P h i 1 i p p o t. La Dernière Cène de Tongerlo

et sa restauration (O statnia W ieczerza z T ongerlo i je j

k on serw acja), s. 5—15, 14 il., str. w jęz. flam., lit. 5 poz.

Ostatnia Wieczerza w opactwie Tongerlo jest kopią dzieła Leonarda da Vinci o dokumentalnej wierności i wysokim poziomie artystycznym . W artykule om ó w iono okoliczności powstania kopii, jej historię oraz przeprowadzono porównanie z kopią Ostatniej W ie czerzy znajdującą się w Royal Academy w Londynie, serią rysunków kartonowych z muzeum w Strasburgu oraz dziełem oryginalnym . Ostatnia konserwacja i związane z nią badania pozwoliły na konfrontację kopii z dziełem Leonarda, rysunkam i z muzeum w Strasburgu, kopią w Royal Academ y w Londynie oraz innymi dziełami Andrea Solario. Stworzyło to podstawy do ustalenia jego autorstwa również w od niesieniu do kopii Ostatniej W ieczerzy w Tongerlo. Badanie tachnologiczne wykazało, że zastosowany spo sób m alowania farbam i wodnym i na płótnie n ajw ier niej oddaje charakter oryginału, który jest m alow i dłem ściennym. Obiekt m iał liczne ubytki, spowodo w ane nie tylko przez pospieszne ratow anie go podczas pożaru opactwa w 1929 r., ale przede w szystkim przez niepotrzebne retusze, które zm ieniły charakter obrazu nadając mu piętno romantyczne. Konserwacja prze prowadzona w 1932 r. polegała na usunięciu przema- lowań i zabezpieczeniu m alatury gorącą m ieszaniną w osku i żywicy. Przesycenie woskiem zniweczyło po dobieństwo powierzchni obrazu do fresku.

R. L e f è v e, Het Laasste A vondm aal van Tongerlo.

Materiële gegevens (O statnia W ieczerza z T ongerlo.

Dane m aterialne), s. 16—31, 16 il., str. w jęz. franc. Autor porównuje w ym iary kopii z innym i kopiami Ostatniej Wieczerzy, rodzaj i sposób zszycia płótna, skład zaprawy, grubość w arstw y malarskiej i sposób

m alowania, paletę, głów ne pigm enty biel ołowianą, żółcień cynow o-ołow iow ą lazuryt, m alachit, żywiczan miedzi, ochrę jasną i paloną, cynober, kraplak, umbrę i kość paloną. Technika w ykonania jest szybka, od  m ienna od ówczesnej techniki m alarstwa olejnego w północnej Europie. Stan zachowania uległ zasadni czemu pogorszeniu podczas pożaru w 1929 r. (por. a r tykuł poprzedni). Położony podczas konserw acji po pożarze gruby werniks spowodował powstanie siatki pęknięć. W erniks ten nie powinien być zastosowany do malarstwa wodnego m iędzy innym i dlatego, że ma złą przezroczystość.

R. L e f e v e , T. V i j v e r m a n , Het da Vinci Mu

seum te Tongerlo (M uzeum da V inci w T ongerlo),

s. 32—35, 2 il., str. w jęz. franc.

Ponieważ warunki atm osferyczne w kościele opactwa w Tongerlo powodowały, że każdej w iosny powierzch nia obrazu Ostatnia Wieczerza, będącego kopią dzieła Leonarda da Vinci, pokrywała się kondensatem w od  nym i że obraz nie był w łaściw ie ośw ietlony, w la  tach 1965—1966 w zniesiono dla niego specjalny budy nek. Sala, w której umieszczono obraz, ma wymiary 8X22 m, w ysokość przy w ejściu 2,40 m, w ysokość ścia ny, na której umieszczono obraz, 5,65 m. Nad obra zem zbudowano św ietlik długości 8 m, szerokości 4 m, oszklony w partii dachowej i sufitow ej szkłem „Ther- m olux” o w łaściw ościach izolacyjnych. M iędzy oszkle niem dachu i sufitu umieszczono wentylator. Mury zew nętrzne zostały izolowane termicznie. Wnętrze po m alowane na kolor jasnoszary.

A. B a l l e s t r e m , Un témoin de la conception p o ly 

chrome des retables bruxellois au débu t du X V I e siecle

(Ś w ia d ek k on cep cji k o lo ry sty czn ej b ru k selsk ich o łta  rzy z początku X V I w .), s. 36—45, 8 il., 1 tabl., str. w jęz. flam.

Korzystając z badań i odsłonięcia oryginalnej poli chromii ołtarza brukselskiego z 1500 r., będącego w ła s nością Muzeum Meyer van den Bergh w Antwerpii, poddanego konserwacji w Instytucie, autorka prze prowadziła analizę stylistyczną i kolorystyczną po