A. Więcek
Restauracja płaskorzeźb Jana Jerzego
Urbańskiego w katedrze
wrocławskiej
Ochrona Zabytków 8/1 (28), 66-71
poruszonych na konferencji śląskiej jako fa k t o dużym znaczeniu dla ochrony za bytków należy uznać podjęcie, jak o obo w iązujące w n ajbliższym okresie, akcji generaln y ch rem ontów połączonej z ró w noczesną a k c ją porządkow ą całego te re n u , oraz p rzeprow adzenie dla w szystkich m ia st nie w y łączając n aw e t zupełnie niezniszczo nych — akcji porządkow ej. A k cja ta na odcinku m iast zabytkow ych zn alazła już (kw iecień 1955) w yraz w rozpoczęciu in w entary zacji pom iarow ej i podjęciu spec ja ln y ch skróconych opracow ań h istorycz- n o -urbanistycznych. Obie te akcje przez sw ą pow szechność i pro g ram o w e w łączenie czynników k o n se rw ato rsk ich w łącznie ze specjalnym i placów kam i n aukow ym i z a j m ującym i się dotychczas d o k u m e n tac ją dla planów ogólnych i szczegółowych — po zwoli na dok ład n ą p e n e tra c ję te re n u i p eł n ą ew idencję oraz zabezpieczenie zacho w anych dotychczas zabytkow ych obiektów b udow nictw a m ieszczańskiego, nie fig u ru jących w nie zaw sze kom p letn ej k arto tece u rzędów konserw atorskich.
Z.
Swiechowski
Ryc. 57. W rocław —■ k ated ra, p ła sk o rzeźba am bony. Św. M ateusz e w a n
gelista. S tan po konserw acji.
R E ST A U R A C JA P ŁA SK O R ZE Ź B JA N A JER Z E G O U RB AŃ SK IEG O W K A TED RZE W R O C ŁA W SK IEJ
C a łkow ita odbudow a w sp an iałe j goty c kiej k a te d ry w e W rocław iu dobiega sto p niow o końca. W śród szeregu już o d re sta u ro w a n y ch bądź po d d an y ch k o n se rw ac ji dzieł p lastycznych, zdobiących w n ę trz a k a te d ry , w y su w ają się n a czoło — szczęśli w ym tra fe m ja k o -ta k o o calałe z pożogi w o jen n e j — płaskorzeźby a la b a stro w e w y bitnego polskiego a rty sty -rz e ź b ia rz a J a n a
Jerzeg o U rb ań sk ieg o 1.
N a te re n ie W rocław ia czynny był on — z p rz e rw a m i — m niej w ięcej w la ta c h 1694— 1732. W tym że jeszcze ro k u (1694) opuścił a rty s ta W rocław i u d ał się p raw d o p o d o b n ie do P ra g i czeskiej, gdzie przez pew ien czas m iał baw ić u tam tejszeg o rze źb ia rz a Ja n a B rokoffa. N iedługo je d n a k w idzim y już U rbańskiego w B udziszynie n a Łużycach, sk ąd w 1707 r. w y jeżdża z po w ro tem do W rocław ia. M iejsce pob y tu a rty s ty w la ta c h 1708— 1718 nie je s t dotychczas pew ne. P raw d o p o d o b n ie p rze b y w a ł on w tym cza sie n a te re n ie w chodzącym obecnie w sk ład w ojew ództw a łódzkiego oraz w C zęstocho wie. Z początkiem ro k u 1719 w idzim y U r b ańskiego z pow rotem w e W rocław iu, gdzie pozostaje już n a sta łe aż do sw ej śm ierci, k tó ra n a s tą p iła zapew ne po r. 1732,
U rb a ń sk i p rac o w a ł p rzede w szystkim w rzeźbie p ełn ej jak i płask o rzeźb ie; ja k o m a te ria łu do sw ych p ra c używ ał p ia sk o w ca, a la b a stru , m a rm u ru , stiu k u lub drzew a. Rzeźb sw ych z zasady nie sygnow ał; je dynym w ięc d ostatecznie pew n y m k r y te riu m do p rzy p isa n ia a rty śc ie a u to rstw a pew nej rzeźby są nieliczne pozostałe ty lk o ra c h u n k i a rty s ty za w y k o n an e prace, n a j częściej je d n ak ż e sta re o siem nastow ieczne k ro n ik i i opisy W rocław ia, k tó re często w y m ie n iają autorów zn aczniejszych dzieł sztuki pow stałych na te re n ie m iasta. N
ato-' P o r.: Z i m m e r m a n n . B e y tr a e g e z u r B e s c h re ib u n g v o n S c h le s ie n . B d. X I. B e s c h r e i b u n g d e r S ta d t B re s la u . B rz e g 1794, s. 440; F u e s s 1 i, A llg e m e in e s K u e n s tle r le x ik o n o d e r k u r z e N a c h r ic h t v o n d e m L e b e n u n d d e n Wer* k e n d e r M a le r, B ild a h a u e r..., Z u ric h 1819, X A b s c h n itt, s. 4049; A. U h l h o r n , M e iste r u n d W e rk e d e r P la s tik d e s S p a e tb a r o c k in B re s la u (ca. 1700—1750), W ro c la w 3927; T h i e m e - B e c - k e r, A llg e m e in e s L e x ik o n d e r b ild e n d e n K uen- s tie r..., Bd. X X X ]II, L e ip z ig 1939, s. 592; W i ę- c e к, O J a n i e J e rz y m U r b a ń s k im s ła w n y m p o l sk im r z e ź b ia rz u . (P rz y c z y n e k do d z ie jó w k u ltu r y p o lsk ie j n a Ś lą sk u ), „ Ś w ia t i Ż y c ie “ (S ta lin o - g ró d ), n r 7 z d n . 21. II. 1954. A u to r a r ty k u łu p r z y g o to w u je o b e c n ie sz c z e g ó ło w ą m o n o g ra fię J. J . U rb a ń s k ie g o — k tó r a — w o p a r c iu o o d n a le z io n e m a te r ia ły a r c h iw a ln e w k r a ju o ra z w B u d z is z y n ie (B a u tz e n ) N R D — w y ś w ie tli sz e re g d a n y c h o d n o śn ie p o c h o d z e n ia o r a z ży cia teg o a r ty s ty .
66
m ia st k ry te ria stylistyczne — ze w zględu n a w y ró w n an y naogół poziom baro k o w ej rzeźby w rocław skiej — m ogą być w tym w y p ad k u , bez rów noczesnego p o p arcia ich m a te ria łe m źródłow ym , zaw odne i ry zy kow ne.
P łaskorzeźby U rbańskiego w e w ro c ła w skiej k a te d rz e są bez w ątp ien ia n a jc e ln ie j szym i z dzieł a rty sty — a zarazem należ ą do n ajw artościow szych pozycji p la sty k i b a rokow ej Ś ląska a może i całej P olski. W y k o n an e są one z a la b a stru i zdobią po dziś dzień jeszcze am bonę oraz dw a pom niki w ystaw io n e ku czci dw óch b iskupów w ro cław skich: legendarnego G o tfry d a oraz N an k iera. P łaskorzeźby z am bony (6 sztuk) były niegdyś całkow icie złocone (tj. tło, postacie oraz obram ow anie). Złocenia do k on an o na pew no zaraz po w y k o n an iu r e liefów . Co do pozostałych dw óch tablic (N an k iera i G otfryda) — to żadne ze źródeł nie m ów i aby były kiedykolw iek zło cone 4 W raz ze zniszczeniem k a te d ry w czasie działań w ojennych w 1945 r. u le gły te płaskorzeźby n a szczęście niezb y t znacznym uszkodzeniom . G ru n to w n a ich re s ta u ra c ja n astą p iła w m iesiącach w rze- sie ń -g ru d z ień 1952 r.
R e sta u ra c ja zniszczonych fra g m en tó w doko n an a została w większości w y padków n a p o d staw ie fotografii pochodzących z cza sów p rzed uszkodzeniem płaskorzeźb. W
k ilk u je d n a k w y p ad k a ch zm uszona była r e s ta u ra to rk a do zastosow ania w łasnych kom pozycji uzupełnionych fragm entów a to z b ra k u odpow iedniej d okładnej do k u m e n ta c ji fotograficznej. B rak u jąc e czę ści a lab a stro w y c h płaskorzeźb uzupełnione zostały n ie w tym sam ym m ateriale, lecz dobrym gatunkow o gipsem , w yjątkow o łą czonym z k le jem stolarskim (np, przy
głów ce an io łk a — ryc. 57 — dla u w y d a t n ie n ia uczesania włosów). O d restau ro w an e p a rtie zostały pom alow ane z kolei tem p erą koloru p łaskorzeźby alab a stro w e j, po czym całość p o k ry to w oskiem rozpuszczonym
w te rp e n ty n ie 2.
I. P ł a s к o r z e ź b y a m b o n y 3
1. Św. M ateusz — ew angelista i apostoł, piszący ew angelię (ryc. 57). O dtw orzono
1 W śró d w ro c ła w s k ic h h is to r y k ó w s z tu k i p r z e w a ż a ła je d n a k d łu g o m y śl, że z ło c e n ia n a 6 r e lie fa c h a m b o n y są d o d a tk ie m p ó ź n ie jsz y m . T a k te ż p is a ł m. in . i F . W. E r d m a n n w sw e j p r a c y B e s c h re ib u n g d e r K a th e d r a l- k ir c h e ..., W ro c ła w 1850, s. 24. S p ra w ę w y ja ś n ia j e d n a k ja s n o K u n d m a n n , op. c it. o ra z G o m o l c k e, op. c it., k tó r z y w id z ie li p ła s k o rz e ź b y z ło c o n e z a r a z p o ic h p o w s ta n iu . * P o n ie w a ż sp o só b p rz e p r o w a d z e n ia r e s ta u r a c ji b u d z i w ą tp liw o ś c i, R e d a k c ja p ro si C z y te ln ik ó w o w y p o w ie d z i w te j s p ra w ie (p rz y p . R ed.). 3 S a m a a m b o n a w y k o n a n a z o s ta ła z m a r m u ru p rz e z rz e ź b ia r z a w ro c ła w s k ie g o , z p o c h o d z e n ia T y ro lc z y k a , J a n a A d a m a K a rin g e ra (1723); n a
Ryc. 60 i 61. P łask o rzeźb a am bony, K azanie św. J a n a C hrzciciela n a puszczy. F oto g ra fia i sc h em a t uzupełnień (czarne plam y oznaczają m iejsca reko n stru o w an e).
całą głów kę an io łk a w raz z górną czę ścią jego lew ego skrzydła, p raw y róg płaskorzeźby, p ra w ą część w azonika i stołu, oraz brzeg stopy świętego. Z b ra k u odpow iedniej dokum entacji,
to m ia s t z d o b ią c e j ą sześć p ła s k o rz e ź b są d ziełem J a n a J e rz e g o U r b a ń s k ie g o i p o w s ta ły w ty m ż e sa m y m r o k u t j. 1723. N a js ta rs z a l i t e r a tu r a p r z y p is u ją c a U r b a ń s k ie m u a u to r s tw o ty c h sz eściu p ła s k o rz e ź b : Ch. K u n d m a n n , P r o m tu a r iu m r e r u m n a t u r a l i u m e t a r tif ic ia liu m V ra tis la v ie n s e
W ro c ła w 1726, s. 6 (c y t.: „ S u p r a e x t a t e ffig ie s E c c le sia e m ilita n tis c u m V I sig illis, u ti A p o ca- ly p s. V I. p r a e f ig u r a t u r , a J o h . G e o rg io U r b a n s k y h ic lo c i f a b r i c a ta , q u i e t ib id e m c a e la tu r a e m i- n e n tio r i S t. J o h a n n e m B a p tis ta m in d e s e rto , e ju s q u e o b tr u n c a tio n e m in c a r c e r e , p o r ro in a s c e n s u IV . E v a n g e lis ta s , o m n e s illo s q u id e m e x a la b a s tr o in a u r a t o s q u e e x p re ssit...* 4; D. G o m o l c k e , K u r z -G e fa s s te r I n n b e g rie f f d e r v o r n e h m s te n M e rc k w u e rd ig k e ite n v o n d e r K a e y s e r u n d K o e n ig l. S ta d t B re s la u in S c h le sie n ..., B rz e g 1731, w y d . II, s. 12 (c y t.: „ O b e n (n ad a m b o n ą w k a te d r z e A. W.) s te h e t d a s B ild d e r S t r e it e n d e n K irc h e n ... v o n J o h a n n G e o rg e U r b a n s k y a llh ie r v e r f e r tig e t, w e lc h e r a u c h d a r a u f e n r e lie f J o h a n n e m B a p tis ta m in d e r W u e s te n , u n d d e s se n E n th a u p tu n g im G e fa e n - g n iss, d a n n im H in a u fg a n g e d ie v ie r E v a n g e li s te n , a lle s v o n A la b a s te r u n d v e rg o ld e t e x p r i- m ir e t" ) ; D e r B r e s la u is c h e E rz a e h le r. „ E in e W o c h e n s c h rift* 4, n r 28, z d n . 12. V II. 1800, s. 452; F r . N о e s s e 1 t, B re s la u u n d d e s se n U m g e b u n gen . B e s c h r e ib u n g a lle s W is se n s w u e rd ig s te n f u e r E in h e im is c h e ..., W ro c la w 1825, s. 147; F r. W. E r d m a n n , B e sc h re ib u n g d e r K a th e d r a lk ir c h e a d St. J o h a n n e m ..., W ro cław 1850, s. 24. W o p is a c h o m ó w io n e z o s ta ły je d y n ie n a jw a ż n ie js z e p a r t i e o d tw o rz o n e . P o m in ię to z a p u n k to - w a n e d r o b n e u s z k o d z e n ia tła b ą d ź d r a p e r ii o ra z r e tu s z e p ę k n ię ć .
p a rtie zniszczone ńzupełnione zostały w g p ro je k tu re s ta u ra to rk i.
2. Św. M a re k — ew an g elista, piszący d ru g ą księgę ew angelii. U stóp — jego sym bol — lew (ryc. 58).
O dtw orzono p ra w ą część b ro d y św ię tego, piszącą p ra w ą dłoń, oraz f ra g m e n t d ra p e rii n a d lew ym ram ien iem — wg p ro je k tu re sta u ra to rk i.
3. Św. Ł ukasz — ew an g elista, piszący trz e c ią księgę ew angelii. U stóp — jego sym bol — byk, w tle zaś sztaluga z ustaw io n y m na n iej obrazem p rz e d sta w ia ją c y m M adonnę z dzieciątkiem (ryc. 59).
O dtw orzono całą głow ę św iętego, róg, ucho i nogę byka, d o ln ą część w iszą cej n a ścianie p alety oraz obraz spo czyw ający na sztaludze. Z ap u n k to w a - n o i w y retu szo w an o lekko uszkodzone tło, po lew ej i p raw ej stro n ie św iętego o raz pon ad jego głową.
R e sta u ra c ji dokonano w g fotografii, pochodzącej z o kresu przed uszkodze niem płaskorzeźby.
4. Św. Ja n — ew enagelista, piszący cz w artą księgę ew angelii. U stóp — jego sym bol — orzeł, w tle fig u rk a M adonny z dzieciątkiem w obłokach (ryc. 62, 63).
O dtw orzono czoło i do ln ą szczękę św iętego, p ra w ą rękę, dolną p a rtię o rła i w p ra w y m górnym rogu gałąź
Ryc. 62 i 63. Pła*skorzeźba am bony. Św. J a n E w angelista.
drzew a. W k ilk u m iejscach z a p u n k to - w an o i w yretuszow ano p ęk n ięcia płyty. P rz y re s ta u ra c ji posługiw ano się fo to g ra fią p łaskorzeźby z ok resu przed uszkodzeniem .
5. K azanie św. J a n a C hrzciciela n a p u sty n i (ryc. 60 i 61).
O dtw orzono krzy ż ow inięty ban d ero lą trzy m an y w lew ej ręce przez św iętego
Ja n a , gałęzie drzew po lew ej g ó rnej stronie płaskorzeźby, fra g m e n ty d ra - perii u dołu po lew ej, p ra w ą rę k ę do łokcia postaci po p ra w e j stronie, głów kę m ęsk ą pow yżej niej. D okona no rów nież d robnych u zu p e łn ie ń d r a - perii, za p u n k to w an o liczne pęk n ięcia płaskorzeźby.
R e sta u ra c ji dokonano n a p o d sta w ie
Ryc. 66. Płaskorzeźba na pomniku Nankiera.
fo to g ra fii pochodzącej z ok resu przedzniszczeniem .
6. Ścięcie św. J a n a C hrzciciela (ryc. 64 i 65). O dtw orzono całkow icie głow ę k a ta , p ra w ą rę k ę z m ieczem oraz trzy m an ą przezeń w lew ej ręce, u ciętą głow ę św. J a n a , głow ę i p ra w ą rę k ę pła cz ą cej n ie w iasty po lew ej stronie, postać św. J a n a od bioder, w górnym p r a w ym rogu m a łą głów kę aniołka oraz rąc zk ę z palm ą. S zaty H erodiady, ręce i m isę uzupełniono częściowo zn a le zionym i ory g in aln y m i fra g m en tam i — re sz tę zre k o n stru o w a n o w g fotografii. II. 1. P łask o rze źb a n a p o m n ik u G o tf ry d a 1,
w zniesionym z in ic ja ty w y dziekana k a te d ry w rocław skiej Leopolda F ra n k e n b e rg a w 1723 ro k u ; w yobraża ona scenę obalen ia bóstw a pogańskiego przez le gendarnego b isk u p a w ro cław skiego G o tfry d a i sk iero w an ia uw agi m ieszkańców Ś ląska n a w ia rę ch rześ cijań sk ą (ołtarz ze sto jąc ą n a nim m o n stra n cją ).
O dtw orzono jed v n ie cały p raw ie w ie niec o taczający płaskorzeźbę, na p o d staw ie dochow anego oryginalego fra g m e n tu (u dołu po lewej).
2. P łask o rze źb a na p om niku N an k ie ra, w zniesionym ja k i pop rzed n i z in ic ja
tyw y Leopolda F ra n k e n b e rg a w 1723 ro k u ; w yobraża o n a ro zg ry w a ją cą się w 1339 ro k u n a tle kościoła św. J a k u b a (dziś W incentego) scenę rzu c an ia przez b isk u p a w rocław skiego N an k ie ra h, O ksza (pozostającego w otoczeniu bliskich m u kanoników , m. in. sch o la sty k a A peczko z Z ąbkow ic śląskich) ek skom uniki n a k ró la czeskiego Ja n a L uksem burczyka, stojącego z o d d an y m i m u ry ce rz am i po lew ej stro n ie płaskorzeźby (ryc. 66).
O dtw orzono całkow icie w ieniec o k ala jący płaskorzeźbę, k o ronę oraz górną
1 O b ie p ła s k o rz e ź b y — G o tf ry d a i N a n k ie r a — p r z y p is u je d e f in ity w n ie U r b a ń s k ie m u ju ż w 1726 r o k u K u n d m a n n , op. c it., s. 10—11, c y t.: „ P r a e f e r la p s o a n n o , h o n o ris, c a u s a p rim o E p i sc o p o G o d o fre d o , e t e r e g io n e E p isc o p o N a n k e ro p u lc h e r r im a M o n im e n ta e m a r m o re n ig ro C raco- v ie n s i e t c a e ru le o P r ib o m e n s i, la p id e is q u u e s t a tu i s i n a u r a t i s e r e c ta f u n t ; in f r a a u te m c a e la tu r a e m in e n tio r i a p r a e d ic to U r b a n s k y in a la b a s tr o S to lb e rg e n s i, su b p r im o (m o n im e n to ) ef- f o r m a tu s c a r n i t u r E p is c o p u s G o d o fre d u s , s in is tra D a g o n e m e v e r te n s , d e x t r a v e r o A ra m C h r is tia n a m d e m o n s tr a n s : s u b a lte r o m o n u m e n to N a n - k e r u s r e p r a e s e n t a t u r , J o h a n n e m B o h e m ia e R e g e m e x c o m m u n ic a n s ...“ . Z a K u n d m a n n e m p o w ta r z a L. B u r g e m e i s t e r , D ie K u n s td e n k - m a e le r d e r S ta d t B re s la u . B d. I, E r s te r T h e il, W ro c la w 1930, s. 102—3; H. H o f f m a n n , D e r D om zu B re s la u . W ro c la w 1934, s. 156; T h i e m e- B e c k e r , op. cit., s. 592, o r a z in n i. 70
część głowy k rólew skiej i całą postać rycerza, na pierw szym p la n ie po lew ej ; szereg pęknięć zap u n k to w an o i w y re - tuszow ano. R e sta u ra c ji dokonano n a p odstaw ie fotografii.
J a k w ięc widzim y, doznane przez p ła skorzeźby uszkodzenia n ie były n a szczę ście — z w y jątk iem głów ki aniołka (ryc. 57) i Ł ukasza (ryc. 59) oraz ścięcia św. J a n a (ryc. 65) — ta k groźne; dzięki tem u zdołano w stosunkow o szybkim czasie doprow adzić je do m ożliw ie p ierw otnego w yglądu, r a tu ją c przed dalszym niszczeniem bezcenne dzieła śląskiej sztuki barokow ej.
N a zakończenie należą się słow a u zn a n ia dla a rt.-m a l. p. B ronisław y Łukaszew icz, k tó ra d o ceniając tru d n ą i odpow iedzialną w ta k ic h w y p ad k a ch rolę re sta u ra to ra , p o tra fiła p rzy zachow aniu m aksym alnej ostrożności p rzeprow adzić re sta u ra c ję , a o d tw orzone przez n ią fra g m e n ty płaskorzeźb h arm o n izu ją stylistycznie z całością.
A . W i ę c e k Z PIŚM IEN N IC TW A
W A ŻN IEJSZE A RTY K UŁY I NO TATKI Z ZA KRESU O P IE K I I KO NSERW AC JI ZA BY TKÓW W OJEW ÓDZTW A LU BEL SKIEG O Z LA T 1944— 1954 W W YDAW N ICTW A CH LU B ELSK IC H (ciąg dalszy) 1
LU B LIN : H. G a w a r e c k i , M ury o bron n e L u blin a. ,.Z. L “ . 24—25. I. 1948; H. G a w a r e c k i , M u r y obronne Lublina, „Sz. L .“, 19—20. IV. 1952; Z . K n o - t h e, B r a m y m i a s t a L ublina, „G. L.“ , 27. X II. 1946 (o p ie rw o tn y w ygląd B ram y K rak o w sk iej — odbicie ty nków , zrzucenie balkonów ); B r a m ę K r a k o w s k ą n a le ż y z a m knąć dla c i ę ż a r ó w e k , „Z. L .“ , 2. II. 1949; H. G a w a r e c k i , B r a m a K r a k o w s k a , „Sz. L.“ 3—4. 1954 (w zw iązku z r e m ontem B ram y n a 10-lecie PK W N ); O d b u d o w a B r a m y G r o d z k i e j. R o b o t y b u d o w lane na S t a r y m Mieście, „Z. L.“ , 15. III. 1949; O sta t n i o b i e k t na S t a r y m Mieście. G m a c h p r z y ul. T r y b u n a l s k i e j c z e k a na o d b u d o w ę , „Z. L .“, 25. IX . 1953; S. O., R o zp o c zę to p r a c e r e m o n t o w e na Z a m k u L u b e ls k i m , „Sz. L .“, 16. II. 1954; H. G a w a r e c k i , Z historii Z a m k u Lubelskiego, „Sz. L.“, 27—28. II. 1954; (hg), Cenne o d k r y c i e na w z g ó r z u z a m k o w y m w Lublinie, „Sz. L .“, 16. III. 1954; (hg), D alsze o d k r y cia na w z g ó r z u z a m k o w y m , „Sz. L.“ , 20— 21. III. 1954; K r o n i k a p r z e b u d o w y Lublina, „Z. L.“ , 4—5. IV. 1954 (o zam ierzonej kon serw acji fre sk ó w w k ap licy zam kow ej); R a tu s z l u b e l s k i p o w r ó c i do s w e g o da w n eg o w y g lą d u , „Sz. L .“ , 1. V. 1947; R a tu s z lu b el sk i b ę d z i e o d b u d o w a n y k o s z t e m p o n a d 60 mil. zł., „Sz. L.“ , 6. III. 1948; H. G a w a-r e c k i , H istoa-ria b u d o w y n ow ego R a tu sz a w L u b lin ie w latach 1827—28, „Z. L.“ , 11. X I. 1952 (w zw iązku z p ro w a d zo n ą obecnie odbudow ą R atusza); N a n o w y ro k M P R B z a k o ń c z y o d b u d o w ę R a tu sz a , „Z. L .“, 17. X II. 1952; Z. K n o t h e , Pała c C z a r t o r y s k i c h w Lublinie, „G. L.“, 6. X II. 1946 (odbudow a n a now e cele, p o w ró t do w y g lą d u pierw otnego); H o te l t u r y s t y c z n y w z a b y t k o w y m pała cu, „Z. L.“, 16. III. 1949; W m u r a c h z a b y t k o w e g o pałacu o tw a r c i e s c h r o n isk a t u r y s ty c z n e g o , „Z. L.“ , 20. IX . 1950; O d b u d o w a k a te d r y lu belskiej, „G. L .‘‘, 14. IX. 1945; O d b u d o w a k a t e d r y lu b elsk iej, „G. L.“ , 10. X. 1946 (prace n a d pokryciem d ac h u blachą m iedzianą, re m o n t w ież ukończony); P i e r w s z y eta p b u d o w y k a t e d r y lu b e l s k i e j z o s ta ł z a k o ń c z o n y , „Sz. L .“, 21. X I. 1946 (odbudow ano dach); O d b u d o w a z a b y t k o w e j ś w ią t y n i. K a t e d r a o d z y s k a b a r o k o w y fr onto n. S ły n n ą z a k r y s t i ę a k u s t y c z n ą ud a się zr e k o n s tr u o w a ć , „Z. L .“ , 1. VI. 1947; R e m o n t kościoła OO. K a p u c y n ó w , „G. L.“ , 23. VI. 1946 (o dnaw ianie w n ętrza); (re), R u in y fa r y św . M ichała n is z c z e j ą b e z o pie ki, „Z. L.“, 9. IX. 1948; (sł), Z a b y t k o w e d z w o n y n is zczeją w g r u zach , „Z. L.“, 11. III. 1948 (dzwon z B ram y K rak o w sk iej z r. 1585); W. Z i ó ł k o w s k i , K i e d y i w j a k i m stanie o d k o p a n o o b r a z y M a t e jk i , „Z. L.“, 22. X II. 1947; H. G a w a r e c k i , O n a j s t a r s z y m p la n ie L u blin a, „Sz. L.“, 6—7. VI. 1953 (o o d d a nym do k o n se rw ac ji p la n ie L ublina). ŁĘCZN A: (jw), Ś m i e tn i k z z a b y t k o w e g o b u d y n k u u r z ą d z il i m i e s z k a ń c y Ł ę c z n e j, „Z. L.“ , 16. X I. 1948 (bóżnica). M IĘDZYRZEC PODL.: W o d b u d o w a n y m p a ła c u D o m M ł o d z ie ż y , „Z. L.“ , 2. IX . 48.
MODRYNIEC: (aw), O to c z y ć o pieką, „Z. L .“ , 21. III. 1948 (ruiny zam ku).
NAŁĘCZÓW : J u ż w p r z y s z ł y m r o k u p o - j e d z i e m y p o z d r o w i e do N a łęczo w a , „Z. L .“ , 27. X. 1947 (rozpoczęto rem o n t pałacu).
O PO LE LU B ELSK IE: D z ię k i w s p ó l n e m u w y s i ł k o w i o d b u d o w a g i m n a z j u m w O p o lu p o s t ę p u j e s z y b k o n aprz ód, „Z. L.“ , 2. II. 1949 (d. p ałac L ubom irskich).
PU ŁA W Y : Z. K n o t h e , P a n teo n w P u ła w a c h , „G. L.“, 15. X II. 1946 (odbudow a kościoła); (es), R e m o n t ś w i ą t y n i S y b illi, „Sz. L.“ , 24. V III. 1948 (Sybiïla i D om ek Gotycki).
RADZYŃ: R a d z y ń o d b u d o w u je się, „Sz. L.“, 24. IX . 1946 (oranżeria ju ż o d b u d o w a na, p a ła c w odbudow ie); Miasto, k tó r e m a b y ć o d b u d o w a n e z b i o r o w y m w ysiłkiem ., „Z. L .“, 15. VI. 1947; Z a m e k w R a d z y n iu c z ę ś c io w o j u ż o d r e m o n to w a n y , „Sz. L .“, 4. III. 1948 (skrzydło zach.).
' P o c z ą te k te g o z e s ta w ie n ia b ib lio g ra fic z n e g o w n r 4, 1954 „ O c h ro n y Z a b y tk ó w “ .
