Nowe cele i zadania historji prawa czechosłowackiego

4 . R U D O L F R A U S C H E R

NOWE GELE I ZADANIA HISTORJI PRAWA CZECHOSŁOWACKIEGO

1918

1846

1914

17

19

9 Por. K a p r a s , L i t e r a t u r a ceskych p rd vn îch dejin. Pamàtnik V shrdu 1918.

Z i b r t, B i b l i o g r a f i e ceske' h is t o r i e I — V, (1900 i slj. N o v o t n ÿ Vâcl., C eskê d e ifb ifs e c tv i v t>rvém d e s e tile ti r e b u b lik v (1929).

2 HISTO RJA PRAWA CZECHOSŁOWACKIEGO 3 6 5

i u niemieckich historyków i historyków prawa,, piszących o czeskich dziejach (prawnych.

Literatura historji prawa czeskiego jest obecnie dosyć obszerna i rozstrzygnęła już szereg zagadnień historyczno-praiwnych, ale zna­ czenie jej wzrosło od r.

1918

Zadaniem naszego krótkiego przeglądu będzie zwrócić uw agę na niektóere nmvfc cele, które w e wspomnianych kierunkach w yłoniły się przed czechosłowackim i historykam i prawa.

Jest pewnem, że przedewszystkiem podstawą owocnej pracy bisto- ryczno-prawmej są dobre wydawnictwa źródeł historyczno-p-rawnych. P rzy w ydaw nictw ie naszych źródeł okazała się w pełni współpraca hi­ storyków i historyków prawa. N asze histaryczno-prawne w ydawnictwa rozpoczął prawidłow o Palacky w „ArchAwie ozeskiem“, gdzie wydał szereg iksiąg .prawnych, 2) M ajestas Carolinę w tomie I II ł W ładysła- wowską ziemską ustawę (Vla,dislavské -zemské zrizeni) w tomie V. Z pom iędzy starszych historyków obok H a n k i3), głów nie Brandi w y­ dał s-zereg naszych k siąg p raw n ych .4) Z nowszych zaś historyków zajmował się też wydawaniem źródeł prawnych Gust. F rie d r ic h .5)

Oprócz tych historyków z pomiędzy prawników Roessler wydał źródła prawne do dziejów prawa miejskiego °) a H erm . Jirecek powziął

2) Kniha R ożm berska w tomie I. Rad praw a zem ského i Ondt'ej z D ubé w tom ie II.

3) Hanka w y dat г. 1841 Viktorina K ornela z e V sehrd, Knihy devatery. 4) Knilta T ovacovskâ (1868), Kniha D rnvskâ (1868), Kniha R ożm berska (1872). Oprócz tego w ydał Libri citacionum I—VI (1872— 1895), Codex diplo- matious et epistolaris Moraviae VIII—XIII i inne.

5) R egistra soudu kom orniho 1524— 1526 W y d a ł Jarosław C elakovskÿ, do­ kończył G. Friedrich Arch, czesk ie XXXIII. Prvni kniha provolaci desk dvorskÿch 1381— 1394. Arch. cz. XXXI.

3 6 6 HISTORJA PRAWA CZECHOSŁOWACKIEGO 3

zamiar zebrania wszystkich prawnych pamiątek i wydania ich w edycji nazwanej „Codex iuris bohem ici“ T). Projekt Jirecka był d o n io sły 8); w zbiorze tym m iały być opublikowane : ważne prawne dokumenty, w y­ roki sądowe (należy), przepisy poszczególnych usta,w, ustawy, księgi prawne, podręczniki a w końcu i życiorysy naszych najsîaw tiiejszych prawników 9). Projekt ten uskuteczniony został tylko częściowo, ale i to, co .zostało wydane, będzie jeszcze prze-z długi czas podstawą do dalszych badań historyczno-prawnych.

Śladami Jireoka szedł Jarom ir Celakowsky. On to sporządził no­ w y zbiór C odex ju ris m unicipalis, w którym wydał ważne źródła m iej­ skie oddzielając ścisłe prawo m iejskie od ziem sk ieg o .10) Oprócz te­ g o wydał jeszcze Celaikovsky szereg dalszych pamiątek prawnych w Ar- cbiw ie czeskiem. “ )

Bardzo poważna praca badaczy była skupiona n a księgach .sądu ziem skiego (desky zem ské), które są bardzo ważnem źródłem histo- ryczn'

0

1541

r) W w y d a w n ic tw ie t e m w y s z ło : T o m . I A e ta te m P r e m y s li d a r u m c o n ti­ n e n s (1867). T o m II. P a r s 1. D o c u m e n ta ju r is p u b lic i sa e c . X IV (1896), p a r s 2. J u s t e r r a e a tq u e ju s c u r ia e sa e c . X IV . (1870), p a r s 3. S c r ip ta a d r e m p u b li­

c a m a d m in is tr a n d a m sp e c t. saec. X IV . (1889), p a r s 4. M o n u m e n ta ju r is m u -

n icip . s a e c X IV . (1898) T o m . III. p a r s 2. J u s te r r a e saec. X V . (1873), p a r s 3_.

V s e h r d , K n ih y d e v a te r y (1874). T o m u s IV . P a r s 1. se c tio 1. P r â v a a ż r i z e n 1 z e m s k a k r â l . C ë s k é h o (1882). P a r s 3. s e c tio 1. B rik c i z D e s k a , P r â v a m ë s ts k â (1880), se c tio 2. K ris tia n z K o ld in a , P r â v o m ê s ts k é (1876). P a r s 5. S c r i p ta ju r is c o n s u l to r u m sa e c . X V I. (1883). T o m u s V. p a r s 2. O b n o v e n é z f i z e n i c ê s k é

(1888), p a r s 3. O b n o v e n é z r iz e n i m o r a v s k é (1890).

8) O p r o je k c ie te m p o r . C z a s . P r a v n i k V III, s tr. 261. 9) P o r. P r d v n i c h y s i v o i υ C e c h a c h a n a M o r a v é (1903).

10) T o m . I. P r iv ilé g ia m ë s t P r a ż s k y c h (1886), T o m . II. P r iv ilé g ia k r â l. m ë s t v e n k o v s k ÿ c h (1895).

n ) R e g is tr a k o m o r n ih o s o u d u , A rch . C z. ATI, V III, IX , X , X III, X IX , X X X III. 12) R eliq u ia e, t a b u la r u m te r r a e I. II. (1870—2).

13) D ie L a n d i a f e l d e s M a r k g . M ä h r e n I. II. (1856).

4 HISTORJA PRAWA CZECHOSŁOWACKIEGO 367

i Demutba, C elak ovsk iego,15) ale też now sze nozptrawy uwłaszcza Ka- prasa, o ziemskich deskach na Ś lą sk u ,16) a .głównie rozprawa Klecandy, która odsłoniła szereg nowych kwesty,j dotyczących odnow ienia ziem ­ skich desek ,po pożarze w r.

1541

Przy tem w szystkiem pozostaje jeszcze do rozw iązania dużo kw e­ sty j dotyczących głów nie powstania desek, co jeszcze też nie jest do­ statecznie ob jaśn ion em ,18) a (następnie dalszego

1

dokładnego opisu zachowanych kwaternów i ich treści. Friedrich pod­ jął się edycji pamiątek sądu dw orskiego i rozpoczął publikację ksiąg pozwowych sądu dworskiego.. Należałoby jeszcze wydać przynajmniej niektóre z desek pozwiowych i targowych a to celem uprzystępnienia ich szerszemu kołu badaczy, co by pom ogło bliżej poznać dotąd w szcze­ gółach mało nam znane praw o X V I w.

N a inny rodzaj źródeł prawnych, na księgi prawa zw yczajow ego zwrócili uwagę głów ni ich w ydaw cy Jirecek, Brandi a prócz nich i' W e- runsky. W ostatnim czasie poświęca się im Fr. Cada 10). Jest wia- domem, że dotychczasowe edycje naszych k siąg prawnych już nie od­ powiadają w ym ogom w ydawniczym ii dla tego pocieszającym objawem jest to, że now sze badania zw róciły się w łaśnie do tych edycyj źródeł prawnych. Przedew szystkiem będzie trzeba najpierw zbadać, czy na­ sze ksdęgi prajwne nie pow stały pod wpływem obcym i jak dalece należy je oceniać z punktu w idzenia pierw iastków rodzimych.

K odyfikacjom prawnym prócz paru mniejszych rozpraw nie po­ św ięcono dotąd należytej uw agi. B yłcby bardzo pożądanem, aby pra- w-nicze badania sięgnęły do tych ważnych źródeł prawnych ii uskutecz­ niły ich krytyczne wydanie. Bardzo potrzebnem by było objaśnienie ich pow stania i w zajem nego do siebie stosunku. Mamy tu na myśli

ls) R a n d a . P rehled v z n ik u a v y v in u desh ciii hnih verejnych (1870).

B r a n d i . O deskach zem skych v Cechach a na M or ave. C as. M at. M or. II.

D e m u t h. Geschichte der L a n d ta fe l im M arhg. M ähren (1857). C e l a k o v s k y . O deskach kra jskych а зет . Ottûv S lo v n ik (1893).

16) Z em shé knihy Opolsko-Ratiborshé. C as. ć e s . M usea. 1907. Z em sky soud ■a zem ské knihy Tésinské Cas. Ces. M usea 1909. Oberschlesische L andbücher

2 . f. G esch. S c h le s . X L II.

171 K l e c a n d a V l a d i m i r . O bnoveni desk ze m skyc h p o pozciru r. J44T. Z p r ä v y Z e m . A r c h iv C es. V.

l8) P o r . V о j t i s e k. K pocdtkäm m estkych k n ih p r a z k y c h a desk zem skych-

C z . P r â v n i k L X . H r u b ÿ V â c l a v , J in d r Viach z Isernie a p o ca tky m esfskych knich p r a z s k y c h a desk sem skych . C as. A rc h , ś k o ly I.

1Э| Ccskê edice h istoricko - p rd v n i. V èd . r o ê e n k a p r â w . fak . B rn o 1926, Ceskê p r d v n i kn ih y v dobê predhnutské. B rn o 1928. Skladba ceskych p r d v n i ch knih z doby predhnutské. Vèd. r o c e n k a p râ v . fak. B rn o 1928.

368 HISTO RJA PRAWA CZECHOSŁOWACKIEGO 5·

kodyfikacje (zemské arizeni) nie tylkioi w Czechach, ale też i na M ora­ wach i na Śląsku.

Z ziem skiem i ustawam i X V I w. łączą się wyroki (należy) sądów ziemskich, które rów nież są bardzo ważnem źródłem historyezno-pra- wnem. I na tem polu była wykonana duża praca 20), ale jeszcze wiele pozostaje do opracowania. Pozostają do zbadania nie tylko zbiory w y­ roków, które się zachowały, ale należałaby rów nież gruntow nie opra­ cować bogaty materjał w nich zawarty.

D o tego by należało dodać, że ważny materjał dotyczący sądu ko­ m ornego był przez Celakowskiego opublikowany w regestach tego sądu. R ów nież bogaty hisboryczno-prawny zbiór w księgach sądu purhrab- skiegio, sądu i urzędu hejtm ańskiego leży w archiwum n ie znany szer­ szemu kołu b ad aczy.21).

O źródłach czeskiego prawa m iejskiego napisano nie tylko, mniejsze, ale też i poważne prace Jireclca, Em ler a, Hanela, Roesslera, Tomasche- ka, Celakowskiego, K aprasa i V ojtiska22). S zereg tych prac ośw ietla sto­

sunek m iejskiego prawa w ziemach czeskich do m iejskiego prawa w Niem czech i podnosi prawne pierwiastki rodzime. Z najnowszych prac jest ważna też praca Bohâcka, która bada rzymsko-prawne pier­ wiastki w miejskiej prawnej księdze Berneńskiej, co daje rów nież pod­ kład do badań, jaki wpływ w yw ierało praw o rzym skie i w dalszych lasach m iejskiego prawa, które się w zorow ały na berneńskim manipu- lusie 23) .

Chociaż o źródłach prawa m iejskiego istnieje sporo prac specjal­ nych, to przecież byłoby pożądaniem, wypełnienie program u Celakow­ s k ie g o 24). Celakowsky miał zamiar wydawać privileg ia wszystkich m iast królewskich, górniczych, komornych i poddańskich, dalej statuta miejskie i wyroki (ortyle) w yższych praw miejskich, prawa cechowe, prawne k sięgi miejskie i ważniejsze ustawy dotyczące miast. Owszem należałaby przystąpić i do wydania ksiąg miejskich, w których mieści się niezwykle wielka ilość materjału prawnego.

Staraniem historyków są rów nież wydawane źródła sejmowe. Star­ sze źródła tego rodzaju wydał dla Czech Palacky, dla M oraw K a-20) C e l a k o T s k y . K n ih y nalesii souda sem ského a kom orm ho A rch ,

z. X IX .

21) V. S c h u l z S o u p is register nej. p u rh ra b stv i p ra ssk éh o 11906). R e g i­ s tr u vejpovédni m e sn i brada nejv. p u rh r. prasského. A rch . cz. X X X .

22) P o r. I v a p r a s . P r a v n i dejiny se m i koruny ceské I (1913), 57—59.

28) В о h â

6

p ra c i z d e jin p r â v a ć e sk . I.

24) Codex j u r i s m u n ic ip a lis I. P o r . V o j t i ś e k, J a r o m ir Celakovsky, S b o r ­

6 HISTO RJA PRAW A CZECHOSŁOWACKIEGO 369 menicek.25). D la Czech został w ydany szereg poważnych tomów- w „Czeskich sejmach“ od r.

1526

N o w e zadania powstają z chw ilą zw rotu czesk iego archiw um k o ­ ronnego, nad którego mater jąłem zaczyna się obecnie gorliw ie praco­ wać a, wyniki tej pracy ukazują się w obszernych edycjach i studjach.27) . Źródła prawa górniczego znalazły g łów n ie badaczy w osobach Zy­ cha, Tomaschka i Celakovskiegp 28) . W pracach tychto badaczów było głów nie hrane pod uwagę prawo Igław skie i K utnohorskie z pom inię­ ciem późniejszego rozwoju, z którego to powodu okazało się bardzie cennem wielkie studjum Weiizsackera o prawie Jachm iowskiem 22..

M ożna by bjdo jeszcze podkreślić potrzebę dokładnych badań nad źródłami prawa wiejskiego. I na tem polu duże zasługi położył K alou- sek, Emler i in n i30). Szereg ważnych źródeł był już wydany a na stu­ djum prawa w iejskiego zwracano również uw agę i w specjalnem cza­ so p iśm ie 31), z którego w niosków da się osądzić jak wielkie zadanie

i tutaj czekają na badaczy.

Co się tyczy historji ustroju, to została ona w czeskej literaturze całkowicie opracowana a to: hisitorja ustroju Czech w dziele Celakiow- s k ie g o 32), M oraw y w książce Tvadleca33), a Śląska w przeglądzie K a- p ra sa 34). W doskonaleni dziele K aprasa (w trzech tam ach) zostały opracowane dzieje źródeł i ustroju wszystkich ziem czeskich po rok

1848

N ajstarszy rozwój prawny w ym aga prac opartych o studja poró­ wnawcze zwłaszcza praw słowiańskich a pod tym w zględem już n ie

M W A rc h . C z. L—V., X .—X I.

26) Z em ské snem y a sje sd y m oravskê, I—III (1900 n).

!, j K o s s R u d . A rc h iv koruny ceskê I. 2. (1928). V . H r u b ÿ , A rch ivu m coronae re g n i Bohem iae I I . 1346— 1335 (1928).

a8j Р о г . К a p r a s, P r d v n i dejiny se m i koruny ceské I, 71.

29) W . W e i z s ä к к e r, Sächsisches B erg rech t in Böhm en. ( 1929). 30) K a p r a s , P r d v n i dejiny se m i ko ru n y ces. I. 77.

31) Casopis p ro dejiny venkova. 39 J Povsechné dejiny p rd v n i (1921). 33 ) Prehled üstavnich dejin M oravy (1926). ■"‘J Z dejin ceského S le ssk a (1922).

35) P r d v n i dejiny se m i ko ru n y ceské I. (1913) II. (1913) III. z e s z . 1. (1920). 3|Î) R echtsgeschichte der böhm L ä n d er, I. (1923), II. (1928).

37 J HISTORJA PRAWA CZECHOSŁOWACKIEGO 7

Wystarcza na sw oją dobę bardzo sum iennie ułożona praca

j.iirecka 3T). W ykazują to .niektóre now e studja m onograficzne. Zwła­ szcza p rzy tych studjach porównawczych będzie potrzebnem u wolnienie się od w pływ ów przypadkowych zgodności filologicznych przy p orów ­ naniach .z innemi prawami słowiańskiem i, ponieważ w łaśnie to było często przyczyną pow staw ania szeregu przeszkód i zaciemnienia dal­ szych badań. Podobnie też przedstawienie stosunku praw nego Czech do rzeszy niemieckiej potrzebuje szczegółow ego opracowania i n o w e­

go ujęcia z uwzględnieniem wyników noiwych badań 3S) i n ow eg o poj- moiwannia całości stosunków prawnych. T akiego cakow itego opraco­ wania też dotąd niema.

Państwo czeskie zwłaszcza w epoce stanowej było tworem złożo­ nym. M im o to, że było całością, to jednak charakter jeg o z tej strony komplikował się tem, że było cno .podzielone na poszczególne ziemie. NajnO'WSze badania nad średniowiecznem państwem bardzo mało dot­ knęły wyjaśnienia prawnego· charakteru państwa czeskiego. To też bardzo ważnym problemem dla dalszych badań będzie w łaśn ie wytłum a­ czenie tego charakteru czeskiego państwa w porównaniu z rozwojem pra­ wnym państw innych. W yjaśnienie takie będzie m iało też duże zna­ czenie dla dalszych badań nad tem, czemu w

17

18

O wszem w łączności z tem będzie zadaniem czeskich historyków prawnych zbadanie dokładne prawnego stosunku ziem czeskich do

siebie nie bez zwrócenia uw agi też na dzieje .ziem sąsiednich.

W praw dzie w czeskiej literaturze historyczno-prawnej nie brak ró­ żnych m onografij traktujących o szlachcie i jej -rozwoju. Ale trzeba przyznać, że wiele zagadnień .odnoszących się do poszczególnych grup szlachty, jej -praw i w cgólę p raw nego stanowiska nie jest jeszcze całko­ w icie wyjaśnione 30) i dla tego tem bardziej chętnie były przyjęte stu­ dja K lecandy na ten te m a t40). N ależało by jeszcze pośw ięcić uwagę rozw ojow i szlachty w X I V i X V st.

Podobnie rzeaz się ma ,i ze stanem miejskim. Bo chociaż w naszem prawie stanowi miejskiem u była. pośw ięcona specjalna uwaga, egzystuje szereg godnych uw agi studjów, m inio to brak jeszoze sam odzielnego opracowania kwestj.i rozwoju teg o stanu.

37) S lo v a n sk é p ra v o υ Cechach a na M orave I—III (1863— 1872).

38J N. p r z . К о s s, M oczan et M oczan (1927) O s. odb. Z p r â v y C es. A rc h iv u

Z e m . V II.

г9) P o r . К o s s R u d . Z u r F ra g e nach der E n tste h u n g u n d E n tw ick elu n g des böhm. H errenstandes (1920).

“ ) K l e c a n d a V 1 a d., P r ijim a n i do rytirského sta v u v zem ich ceskych.

8 HISTORJA PRAWA CZECHOSŁOWACKIEGO 371,

P ow yższe uwagi dałyby się rozszerzyć i na rozwój stanu w iejskiego. Prawda że w tym w zględzie był już uczyniony krok naprzód przez to, że .został opracowany ogólny przegląd roizwioiju włośoiaństwa 41), ale, jak wykazały studja ostatnie, kwestja ta m usiałaby być jeszcze przero­ biona w szczegółach.

W szystkie studja tego rodzaju pozostają w ścisłej łączności z ba-., daniami rozwoju gospodarczego na naszych ziemiach, którym to bada­ niom poświęca się obecnie więcej u w a g i42). Zadania tych studjów były już w y ty c zo n e43). Jest jednak jasnem, że chociaż jest dosyć prac,

w których om aw iano różne części dziejów rozwoju gospodarczego, to jednak badania nad niem nie były przeprowadzone system atycznie. Trzeba będzie jeszcze dużo pracy pośw ięcić badaniem gospodarczego rozwoju tak miast naszych, ludu w iejskiego, jak też i samej szlachty. Studjum mad tem przyniesie rów nież pom oc w rozw iązaniu niektórych dotąd niewyjaśnionych kwestyj dotyczących rozwoju połitycznego. i prawnego.

O władzy panującego w dziejach państwa traktuje .się w dość zna­ cznej ilości dzieł historycznych, ale ze strony historyczno-prawnej jesz­ cze organizacja tej władzy nie została om ówiona. Daje się w tym względzie odczuw ać nie tylko do,tkliwy brak .rozpraw o prawie następ­ stwa, ale też o władzy panującego i kompetencjach organów tejże. T o znowu dotyczy przedewszystkiem epoki państwa w dobie stanowej, w której nie jest należycie w yjaśniony stosunek m iędzy stanami z jed­ nej a panującym z drugiej strony.

W ten sposób doszliśm y do dalszego działu historji ustroju pań­ stwa czeskiego, a miano,wicie do prawa adm inistracyjnego. A niestety ten dział w naszej literaturze h isfcoryczno-prawmej jest najbardziej za­ niedba,ny. N ie brak wprawdzie m onografij, których tematem jest ro­ zwój urzędów grodzkich i krajowych (krajskych),44) ale brak za to opracowania dziejów urzędów centralnych, rozwoju ich kompetencyj, a tu znowu najw iększe .znaczenie należy przypisywać epoce stanowej.

W łączności z organizacją władzy panującego m usiałoby się omó-41) К r o f t a, Prehled dejin selského sta v u v Cechach t na M or avi. (1919).

42) N a p r z . s tu d ja M e n d l a . Z hospoddrskych dejin strédovekê P ra h y (1925).

M e n d l S o cid ln i krise m est ve stoi. X I V . (1926). M e n d 1. Z novejsich dejin a g rd rn ich i j ç8—18 4 8. A g r. A rcli. V I. V II. V a c e k F r . , К a g r ó r n im dejindm- ceskym stare doby. A g r. A rch . V. V I. P г о с h ä z к a. P arcelovdni velkostatkû (realisace) 11925). Ć e 1' 11 y V. P o se m k o v d re fo rm a v X V I I I . st. Ćas. p r o d e jin y

v e n k o v a X IV . X V .

43) P r o c h â z k a . V ysledky a likoly historickych p r a e i о hospoddrském vy v o ji se m i ceské koruny. S b o rn ik p r a c i z d e jin p r â v a ë e sk . I.

4‘) Nil p r z . n a jn o w s z e S e d I â ö e k. O starem rosdeleni Cech na kraje ( 1921). К o s s. F orschungen s u r m ittelaltr. G erich tsv erfa ssu n g B öhm . n. M ährens (1919).

■372 HISTORJA PRAW A CZECHOSŁOWACKIEGO 9

wić też stanow isko stanów na sejmach ziemskich. I tutaj chociaż nam nie brak źródeł z historji sejmów, występuje zupełny brak m onograficz­

nego Opracowania nie tylko najstarszego rozwoju, ale i sam ego powsta­ n ia sejm ów, jak rów nież i późniejszej organizacji sejm owej. O wszem

w krótkich rysach uskuteczniono to w podręcznikach i niektórych sa­ m odzielnych pracach przeglądowych 4δ) .

H istorji sądów w naszej literaturze była poświęcona znaczna uwa­ g a 48). D otyczy to zw łaszcza kw estji powstania sądu ziem skiego i kom ­ petencji poszczególnych sądów stanowych. Podobnież zajm owano się i rozwojem kompetencji sądów grodzkich. Co do zagadnienia o pow­ staniu i rozwoj.u sądu ziem skiego nie doszło się jeszcze do jego nale­ żytego .rozwązania 47), choć to -rozwiązanie przyczyniłoby się w smacz­ nej mierze do lepszego zrozum ienia tak rozwoju .naszego sądownictwa, jako też i m ocy stanów.

W końcu w zw iązku z historją ustroju ziem czeskich należałoby wspom nieć i o -tem, iż prawnym dziejom czechosłowackim brakuje też opracowania przez kanonistę rozwoju kościoła na ziemiach naszych. Opracowania szeregu kwestyj tego .rodzaju .są w większej części dzie­ łem historyków. I na tem polu czeka czechosłowackich historyków prawa wdzięczne zadanie.

D zieje czeskiego prawa prywatnego! n ie były dotychczas system a­ tycznie opracowane. W szeregu m onografij jest om aw iane rodzinne i m ałżeńskie prawo m ajątk ow e48), prawo sp ad k ow e49), opiekuńcze 50), prawo .zastawu 51), rękojemstwo δ2) i inne kw est je drobniejsze. W ię­ kszość tych m onografij zajmuje się rozwojem prawnym tylko w Cześ­ kiem prawie ziemskiem, nie zwracając uw agi na prawo m iejskie. Z tego

poznać już, że wielka ozęść dziejów prawa pryw atnego pozostaje jesz­ cze do .opracowania.

45) N a p r z . K a p r a s. S n e m y v starém ceském state. C z. P a r l a m e n t III, IV . 46) P o r . K a p r a s P r a v n i dejiny ssemi koruny ceskê II, s tr . 63, 221, 264,

466, 493; III. 195.

i7) N a p r z . T e i g e J o s . 0 z r is e n i sonetu ~r-uské/io v Cechach. P r â v n ik L V III. ‘48) C z y h l a r z . Z u r Geschichte des e 'üterreehts im höhnt m ähr. Lan·, drecht (1883). K a d l e c . R o d in n y nedil (1. K ä m e i l i c e k. Glossy\ k ven-ném u a vdovskêm u p rd v u m oravském u na h svobodnych, G o llo v a P o e ta

1906. K a p r a s . M anzelske p rd v o majétkox 8)· K a p r a s. Eheliches G m terrecht im altböhm . L andrechte, Z e its c h r re rg l. R e c h ts w . X X II I i in n e .

49) V о с e I. О staroceském dedickém p r d - и (Ί861). K a l o u s e k . 0 sta- roceshém p rd v u dedickém (1894). С e 1 a к о v s k ÿ. P rdvo odüm rtné, P r â v n ik X X I.

R a u s c h e r D edické p rd v o (1922).

50) R u b e r. B eiträ g e s u r Gesch. der V orm undschaftsrechtes in Mähren

(1885). K a p r a s . P orucensivi na d siro tky v p r d v u ceském (1904).

51) K a p r a s . K dejinam ceského zä sta v n ih o p rd v a (1903). 62) R a u s c h e r . R u ko jem ski v ces. p rd v u sem ském (1923).

10 HISTORJA PRAWA CZECHOSŁOWACKIEGO 373

Główną przeszkodą szczegółow ego opracow ania prawa prywatnego był brak doskonałego wydania źródeł. Z tego powodu cała uw aga zwracała się na dobę starszą z pom inięciem wieku szesnastego. Zdaje się też, że i pomijanie prawa m iejskiego przy opracowaniu czeskiego praw a prywatnego nie jest korzystne, gd yż właśnie to prawo trzeba będzie uwzględnić cbocby dla tego, że prawo m iast czeskich b yło nie­

zwykle rozwinięte i daleko odbiegało w sw oim rozw oju od rozwoju prawa ziem skiego. W końcu należy przyznać i to, że n ie zwracano całkun! uwagi na rozwój prawa pryw atnego ,po odnowieniu ziemskiej ustawy po r.

1627

Bardzio mało pracow ało się rów nież nad historją praw a karnego. M am y zaledwie przegląd powszechnej części prawa k a r n e g o 53) a na­ stępnie parę rozpraw m on o graficzn ych 54). N atom iast w iększa część i wiele ważnych kwestyj dotyczących szczególnej części prawa kar­

nego pozostaje jeszcze d)ot opracowania. Bezprzecznie, że w niektórych kwestjach prawo karne pozostaje w związku z prawem prywatnem i jeśli się n ie opracuje prawa karnego, to będzie to przeszkodą przy badaniu i opracowaniu praw a prywatnego!.

T o sam o by m ożna było pow iedzieć i o prawie procesowem . A cz­ kolw iek prawne przepisy procesow e były u nas bardzo rozwinięte a źróda prawne z

13

14

Zadania historyków prawa czechosłow ackiego są dosyć wielkie, je­ żeli uwzględnić tylko historję prawa w ziemiach czeskich. Oprócz tych czekają na nich jeszcze inne zadania z uwzględnieniem nowych ziem a m ianow icie Słow aczyzny. D zisiejsza ziem ia słow acka tylko w naj­ starszej djofoie była częścią składową państwa Waelkomoirawskiego, ale i to tylko jej m niejsza część. Później Słowaczyz,na należała d o W ęgier i tworzyła z niemi całość terytorjalną i prawną. M im o to jiednak z jed­ nej strony w łościaństw o słowiańskie, z drugiej zaś prawny partykula­ ryzm wpłynął na specjalny rozwój praw ny i w ciągu jej przynależności do W ęgier.

5S) S o I n a f . Z dejin ceského zentskeho g r a v a łrestniho (1921).

p R a u s c h e r. U sm erceni cloveka v ceském g r a v i ze m ském (1927). U rdzka na cti v ces. p r é v u zem ském (1928). О krà d ezi a loupesi v ceském p r é v u ze m - ském (1929).

374 HISTO RJA PRAWA CZECHOSŁOWACKIEGO U

Praw ne dzieje w ęgierskie twiorzą, jak na to zw rócił uw agę M acie­ jowski, a później Kadlec, osobny przedm iot badań słowiańskich histo­ ryków prawa a to z tego powodu, że w nich krzyżowały się wpływ y różnych praw słowiańskch z prawami innemi. Ponieważ w dotychcza­ sowej hiistoryczniohpiratwnej literaturze węgierskiej był ten ważny rys w ęgierskiego rozwoju praw nego zupełnie zaniedbany, na czechosłowac­ kich historyków prawa przypada zadanie wykazania tych słowiańskich wpływ ów przynajmniej w ziem i słowackiej. Jak jest prawdapodobnem,. prawo w ęgierskie rozw ijało się pcd bardzo silnym wpływem prawnym, który szedł za pośrednictwem ziem słowiańskich z rzeszy rzym sko-rie- mieckiej. Praw o w ęgierskie przyjm owało różne instytucje prawne n ie wprost z prawa niem ieckiego, ale d rogą pośrednią. A niespornie zie­ m ie czeskie grały tu .ważną rolę.

D la czechosłowackich historyków prawa jest bardzo ważnym i par­ tykularny rozwój prawa w ziemi słowackiej. T u się spotykamy nie tylko z tem, że na prz. rozwój m iejskiego prawa ulega, wpływom m iast w ziemiach czeskich, ale rów nież i z tem,, że prawo górnicze i wiejskie jest w zupełności czeskiego pochodzenia. Dalszem zadaniem jest w y ­ danie wszystkich źródeł prawnych na Słow aczyźnie, gdzie w archiwach znajduje się m nóstwo pom ników pisanych po c z e sk u 56).

Oprócz historji prawa czechosłow ackiego uprawia się na wydzia­ łach prawnych w Czechosłowacji i dzieje prawa Europy środkow ej. W dziejach tych ma być podkreślony rozwój tych instytucyj prawa pu­ blicznego i prywatnego, które b yły dla wszystkich środkowo-europej- skich państw bądź wspólne, bądź rozw ojow o analogiczne. W prawie publicznem pow inien być uw ydatniony przedewszystkiem w spólny rys rozw ojow y w epoce państwa patrym onialńega. W tej dziedzinie znów w yłania się zadanie wskazane n a pew ne instytucje zapożyczone z pań­ stwa frankońskiego a przetworzone wzajemnemi stosunkami państw środkowoeuropejskich. N ajw iększy nacisk należałoby położyć na dzieje prawa publicznego w E uropie środkowej i to przy wykładzie dziejów prawa w epoce państw a stanow ego. . B o przedew szystkiem państw o stanowe było w łaśnie tą form ą państwa, która w największej m ierze okazała wspólne rysy rozwojowe. A le też i w nowszej dobie okazują się badania rozwoju prawa, publicznego w środkowej Europie korzy- staem i, poniew aż śledzą tw orzenie s ię nowoczesnych zasad 'konstytu­ cyjnych

5

SB) R a u s c h e r Slovenské p rd im i dejiny v rm nci dejin p ra v a ve śred n i B vrope (1927).

5Г) D zieje praw a publicznego w środ. Europie opracow ał. К a d l e с D e jin y verejneho p ra v a ve średni E vrope (1928).

12 HISTO RJA PRA W A CZECHOSŁOWACKIEGO 375 W prawie prywatnem pow inno się rów nież podkreślić analogiczne rysy nazwo)owe w poszczególnych instytutach prawnych jako też i w za­ jemne w pływ y system ów prawnych środkowej E u r o p y ss).

I ten to przedm iot, dzieje publicznego i p ryw atn ego (prawa w środ­ kowej Europie, był wprow adzony do w ykładów n a czechosł. wydziałach prawnych dopiero od r.

1918

S8) P o r. S t i e b e r . D e jin y soukrom ého p rà v a ve sired Europe (1913). 5i>) С â d a. P r ä v n i dejiny c tsk i, céskoslovenske, slovanské, sredoeuropské. S b o r-n ik p ra c i dëjir-ni p r â v a c e sk o slo v e r-n sk e h o I. (1930).