Wincenty Urban
Ks. Profesor Alfons Schletz - twórca
naukowego organu dla dziejów
Kościoła w Polsce
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 25/3-4, 214-217
'214 M ateriały do historii [4]
g e n e ra ła zakonu Mairii H. Becciairai f e t d a to w a n y dmia 28 m a ja 1599 ro k u, w k tó ry m bromii zdecydow anie in te g ra ln o śc i g ran ic polskiej p ro w in c ji 10. D ostrzegą, iż całość sp o ró w n ie w y p ły w a z czyis/tych in te n c ji k ie ru ją c y c h się dobrem zakonu i Kościoła. In te g ra ln o ść i memairuiszafl- ność ak tu a ln e g o podziału ad m in istra c y jn e g o poisikiej prow incji, w je go opinii, je st jed y n ie słusznym i właściirwym rozw iązan iem toczącydh się sporów . Dlatego- -też proisi g e n e ra ła zaikomu o za ła tw ien ie te j s p r a w y w łaśn ie w taikfcn duidhu.
W spom niany w yżej Antonim z P rz em y śla sk a rż y ł się z kolei tem uż g en erało w i nia niew dzięczność M ik o łaja z M ościsk, k tó re m u k la sz to ry ruiskie o fiaro w ały przeioinsifcwo lw o w sk ie i w ik an iat k ontr.aty ru sk iej, an zaś opow ied ział 'S(ię, za k rzy w d zą cą decyzją paipieżau . S tanow isko re g e n sa krafcowskiiego zawsfze było jednoznaczne, i n ie m iały na n ie w p ły w u n a w e t czyn n ik i n a tu ry osofoilsifcej; e w e n tu a ln e szanse ad m in i stra c y jn e j k a r ie ry zakonnej.
Z ałagodzenie, czy o d stromy p ra w n e j, zakończenie sporu p ro w in cji p o lsk iej z k la sz to ra m i w sch o d n im i przez paipieża K le m e n sa V III b re - w e z dn ia 30 liipca 1'601 było ty lk o od d alen iem fak tó w , k tó r e i ta k m ia ły n astąp ić. W wynifcu ty c h decyzji utw o rzo n o n a m iejsce pro w in cji ru sk ie j św. Ja c e k m a łą k o n g reg a cję złożoną ty lk o z 6 k laszto ró w ze L w ow em n a czele. Ostatecznie jed n ak , jeszcze za życia M iko łaja z M ościsk, w 161'2 pow ołano o so b n ą ru s k ą p ro w in c ję w g ran ic ac h o w iele m niejszych oiż z 1597 irdku. N ato m iast z k la szto ró w sp o rn y ch utw orzono k o n tra k tę ru sk ą w ra m a c h p ro w in c ji pollslkfej12.
Bez w ą tp ie n ia stan o w isk o Milkołaija z M ościsk było dość ogólnym i pow szechnym odniesieniem d o m in ik an ó w poilslkich do w szelk ich te n d e n c ji se p araty sty cz n y ch . R egens kraikiowsiki b y ł o d zw ierciedleniem ogólnego sty lu m y śle n ia właidiz p ro w in c ji polskiej. W całości p ro ce sów z końca X VI wielku o k a z a ł się a n postacią b ard z o w pływ ow ą 1 znaczącą, n acec h o w an ą jednocześnie poizytywnym i cecham i osobo
w ościow ym i.
Ks. A n d rze j F. D ziuba
Ks. Profesor A lfons Schletz — twórca naukowego organu dla dziejów Kościoła w Polsce
D nia 27 m a rc a 1381 rloku pożeg n ał św iat w K ra k o w ie k;si P ro feso r d r A lfons S c h l e t z ,„w 70 ro k u życia, 53 ra k u powotemlia
zatoom-10 Epistolae Sv,mmorum Pontificumt Archiepis coporum et Episcopo-
rum, Illustrissim orum Magistroru m Ordinis, Com missariorum (...)
15)96—-1(610(2, d o k u m e n t ;nir 15t0 — AirDoimiKr irps P p 52-. 11 P p 5!1 d o k u m e n t n r 87.
12 P or. J. K ł o c z o w s k i , W ielk i zakon X V II-w ie czn y R zeczypo spolitej u progu swego rozw oju. Dominikanie polscy w św ietle w i z y t a cji generalnej z lat 1617— 1619, N P SSfflTO?) 151; Tenże, Rozwój do m i
nikanów w państw ie p o lsko-litew skim w XVII—XVIII wieku,
[5] M ateriały do historii 215
nego, 45 ro k u k a p ła ń stw a « ra z w 35 irotou siwej prnicy red a k to rsk iej,, po w y d a n iu d ru k ie m 515 to m ó w Naszej Przeszłości. O dszedł „szczery Lw owianin. z se rc a i za m iło w a n ia” .
Dziesięć la t p rz e d te m (il(9 czerw ca 1'971 riofcu) n ap isa ł do ks.. A lfonsa Sdhletza. jalko r e d a k to ra wyimawine słow a kis. Ste/fan k a r d y n a ł W yszyński, k tó ry od p o czątk u śledził jego w ysiłki w ydaw nicze i n a ®wój sposób je wsipieirał, że ks. Scihletz ja k o r e d a k to r k ro c z y ł „ sk a listą dirogą” w r e a liz a c ji p o d ejm o w an y c h za m ia ró w (Por. N asza P rzeszłość 36: 1971 e. 7). Słow.a te w y ra ż a ją w ie lk ą p ra w d ę życia czło- w iek a , k tó r y u m iło w a ł k u ltu r ę sw ego N arodu, chciał jej służyć rz e te ln ie , a niie zaw.size imiał śro d k i k u tem u.
Zainim d/otkniem y te j znojnej d ro g i fes. A lfonsa S ch letzą, w y ją tk o w ej poistiaici w d z ie ja c h teolo g ii k a to lic k ie j w P olsce X X w ieku, m u sim y przypom nieć z kant n asze j o jc zy stej h isto rii garsfteczkę w ia dom ości z te j dziedziny.
O kres poirozbioirowej niew oli naszego N arodu nie stw a rz a ł w a r u n k ów odpoiwiednidh dla tw ó rcz o ści n a u k o w e j i w ydaw n iczej, ale r a czej czynił w szystko, ab y ją uniem ożliw ić. D opiero z ch w ilą o dzyska nia niepodległości w 1018 r o k u n a s ta ły b a rd z ie j sp rz y ja ją c e k u te m u w a ru n k i i m ożliw ości. I ta k n ie zm iern ie zasłużony dla nauki, h isto ry cz n ej w P olsce, fes. J a n F ijałek , p ro fe so r U n iw ersy te tu J a n a K a zim ierza w e Lw ow ie, a później w K rak o w ie, już w Ш117 ro k u za ło ży ł z o k a z ji ogłoisizenia K o d e k su Praw a Kanonicznego sp e cja ln e To w arzy stw o im . P a p ie ż a B e n ed y k ta XV, k tó re zaczęło w y d aw ać czaso pism o Polonia Sacra, pośw ięcone b ad a n io m h isto rii Kościoła, p ra w a kanonicznego i lite r a tu ry tieoloigiczmej w Polsce. W ychodziło ono w la ta c h Ii91'8—'11901, ale z b ra k u środków fin an so w y c h p rzestało w y ch o dzić. Teoże, wisipoiminiainy juiż, w y so k ie j m ia ry p ro fe so r i n ie zm o rd o w a n y b ad a cz kościeln ej .przeszłości w maszym k ra ju , ks. J a n F ijałek,. w 1926 ro k u roizipocizął w y d aw an ie w łasnego p erio d y k u Nova Polonia
Sacra, k tó ry do ro k u 11939 w yszedł trz y ra:zy. W W ilnie za in icjo w ał
w ł'923 ro k u ks. B olesław W ilam owiski w y d a w a n ie K w a rta ln ik a Teolo
gicznego Wileńskiego. U k az y w a ł się on do ro k u Ю27. W arto tu je
szcze dodać, że w 1923 ro k u zorganizow ano Pcilskie T ow arzystw o T e ologiczne, k tó re m iało sw ój o rg an Przegląd Teologiczny. W r a k u 1931 ks. p ro fe so r A leksy K law e k ze L w ow a, dokona! zimialny ty tu łu t e goż oirgamu n a Collectanea Theologica, k tó re m ia ły d ru k o w a ć p ra c e w języikadh oibcyah, ab y prizeiz to u d o stę p n ić obcym o b raz te o lo g ii p o l skiej.
Niastał potem czas groizy i u d rę k i. P rz y n ió sł ją ro k 1Ш9. Po cięż k ic h doświadczemiaich o k u p ac y jn y c h 11939—й©45, ja k im p o d d an a by ła k u ltu r a i n a u k a polska., /nadeszły inoiwe w a ru n k i pom yślności, p o w s ta ły w ów czas bairdzoi pożyteczne p ism a z zakreisiu hisitorl kościelnej. P ra g n ie m y w ym ienić A r c h iw a , Biblioteki i Muzea Kościelne pod r e d a k c ją ks. p ro fe so ra S ta n is ła w a Librowekieigo, k tó ry w la ta c h 1959 —
2,16 M ateriały do historii [6]
li981 w y d ał 40 tom ów , do b rze zasłużonych d la „n a u k i i k u ltu r y ”. Od ro k u li964 u m ie sz cza ją też ciek aw e ro z p ra w y i p rzy c zy n k i Roczniki
teologiczno-kanoniczne, o rg an K ato lick ieg o U n iw e rsy te tu L u b e lsk ie
go.
N ajw ię k sz e je d n a k u z n a n ie bezsp rzeczn ie osiągnęła Nasza Przeszłość.
Studia z d zie jó w Kościoła i k u ltu ry katolickiej w Polsce, w k tó re j
„Słow o od R e d a k c ji” p o d p isa n o w Kralkowie 8 w rz e śn ia 1,946 ro k u i zapew niono w n im , że „w szystko zatem , co, ty lk o m a zw iązek z h i s to rią k u ltu r y k a to lic k ie j w Polsce, sta n ie się p rz e d m io te m z a in te re sow ań naszych i b a d a ń ”.
Nasza Przeszłość — to daieło w ysiłków , zam iło w an ia ii poświęć,eniia
ks. p ro fe so ra A lfo n sa S chletza. S po g ląd ał oin w łasn y m i oiczyma na potwoinne i bezlito sn e n iszczenie p o m ników i poizostałośdi p o lsk iej k u l tu r y w czasie o kupacji. N iszczono diaieła sztuki, zibiory arc h iw a ln e i biblioteczne. P o w z iął oin w ów czas śm iałą m yśl r a to w a n ia i ocalenia Ic h przed d ew a sta cją , .spustoszeniem , g rab ie żą i zagładą. T.aka b y ła zasad n icza geneza tego odw ażnego przedsięw zięcia ks. Alfotnisia S c h le tza. W lataich 1946—‘1,981 zdołał w y d ać 95 to m ó w o b o g atej tre śc i .i t e m a ty c e kościelnego, życia w Polsce. B o ry k ał się niezm iennie z p rz e sz k o d a m i Z n ajd o w a ł je d n a k aaw sae ogrom nie życzliw ych i oddan y ch d o b ry ch luidai, m a jąc y ch p e łn e .zrozum ienie dla ta j iidei i poparcie.
K s. p ro fe so r Alfoinis S c h lrtz b y ł sy n em P o m o rsk ie j Ziemi. U rodził się 29 m a rc a 1911 ro k u w Ostirawitiem koło C hojnic, w diecezji c h e ł m iń sk iej. Z dom u rodzinnego w y n ió sł gruntow nie w y ch o w an ie i m i łość K ościoła. Uo szk o ły p.odsftalwowej uczęszczał w Ostrowiitem i w C hojnicach. G im n a zju m Państw ow e,, ty p u klasycznego, rozpoczął ró w nież w C hojnicach. R ów nocześnie kontynuioiwał niaiuki m uzyczne. W rolku 1i9)2i7 w stą p ił do Z gro m ad zan ia K sięży M isjo n arzy św. W in ce n te go a Paulo,. B ył to k ro k przełom ow y w jago życiu. Z godnie z p r a k ty k ą i m ożliw ość ia m i za k o n n y m i p o b ie ra ł dallsze niauiki w zak resie
g im n a z ja ln y m w W iln ie i K rak o w ie. D nia 27 w rz e śn ia 1930 noku zło żył ślu b y w ieczyste. W Il9i3i2 ro k u złożył e g a am in doijrzałościi i został s tu d e n te m I n s ty tu tu Filozoficzno-T eologicznego K sięży M isjo n arzy w K ra k o w ie n a Stiraidoimiiu. W ykaizał w czasie stu d ió w zam iło w an ia h i sto ry cz n e i misjoiogiiczne.
P o o d b y ciu p rze p isan y c h stu d ió w o trzy m ał w K ra k o w ie — S tra d o - miiu św ięcen ia kapłańslkiie z r ą k ks. b isk u p a S ta n is ła w a Roisponda, su- fraigana krakow skiego,, w daniu 20 g ru d n ia 1936 rolku.
P o św ięceniach w ład ze zakonnie skiariowały m łodego k a p ła n a w c h a ra k te rz e w ik a riu sz a do L w ow a, imiisjonairiskiej p a r a fii p rz y k ościele św. Zofii. W net .został p re fe k te m G im n a zju m S ió str B e n ed y k ty n e k i k a p elan e m S z p ita la Pow szechnego i K lin ik Uiniiwerisytackdcih.
P rz y w y tę ż a ją c y c h p ra c a c h d u sz p a ste rsk ic h n ie zan ie d b ał dalszych studiów , d la k tó ry c h w e Liwowie, środow isku baindao prężnym , m ia ł sp rz y ja ją c e w a ru n k i. Dziękii zdecydow anej w o li i p ilności w 1038 ro k u u zy sk ał ,sto p ień m a g istra teo lo g ii na p o d sta w ie p ra c y pt. D
ziałał-[V] .Materiały do historii 217 nioiść w izytatorsfca k sięd za Jó z efa Jakubow skiego, w la ta c h 1?7'9|6'—il81,4, p isa n ej pod k ie ru n k ie m ks,. profeisoria Jó z efa U m ińskiego. Mię.dizy z n a k o m ity m p ro fe so re m h isto rii, księdzem U m ińskim , a ch ło n n y m n-a w szelk ie p rz e ja w y oatufci uczniem arodziły siię szcaare w ęzły p rz y ja źni. T a p r a c a b y ła drufcoiwana poid ty tu łe m Działalność naukowo-o-
św ia to w a ks. Józefa Jakubowskiego (Lw ów H9i3i9'). Ks. Alfomis Schietz.
n ie spoiczął w niaiulkoiwym w y siłk u ii w ciężkich w a ru n k a c h , zaczy n a jącej siię o kupacji, w roiku li9;3'9, zdobył n a W ydziale H u m an isty c zn y m U n iw e rsy te tu J a n a K az im ie rz a w e L w ow ie sftoipień d o k to ra filozofii w o p arc iu io p ra c ę Józef Jak u b o w sk i, żołnierz i kapłan (1743— 1814), d r u k o w an ą w K ra k o w ie w 1(945 roiku. P ro m o to re m jego b y ł profesor' S ta n isła w Łempiicki.
Z n a s ta n ie m o k u p a c ji ks. S ch ietz oddał się szczerze p ra c y duiszpaf- s te rs k ie j i wychowaiwczej., rabując m łodzież p rze d w y k o lejen ie m i m o ra ln y m załam an iem . W ra k u >1942 zorganizow ał Żeńslką S od alicję M a ria ń sk ą , w y d aw ał m iesięcznik so-dalieyjny K r ó lo w e j swej, pro w ad ził ta jn y te a tr m łodzieżow y w Sodaliskowiie oiraiz n a u c z a n ie w ta jn y c h ko m pletach.
Z chw ilą n a s ta n ia w o lności n a p olskiej ziem i w 1(945 roiku p rzy b y ł' do K ra k o w a i tu ta j zoistał pro fe so re m h is to rii K ościoła w In sty tu c ie Teologicznym K sięży M isjonarzy. O prócz h isto rii K ościoła w y k ła d a ł jeszcze h is to rię sztulki kościelnej., mis.joiloigię, patroloigię. Doijeżdżał z w y k ła d a m i w la ta c h 1947—119:5,0 dio S em in a riu m D uchow nego w K ie l cach.
W 1947 ro k u ks. A lfons S ch ietz h a b ilito w a ł się ma W ydziale T eologi cznym U n iw e rsy te tu Wairsaaiwslkiego w o p a rc iu o p rac ę Współpraca
M isjonarzy z K om isją Edu kacji N arodowej (1773— 1794). P rzy c zy n e k do historii k u ltu ry o św ia ty w Polsce (K rak ó w 1>946)..
K olokw ium ,h a b ilita c y jn e m iało m iejsce 211 m a ja 1946 roku.
Pirzy o b o w iązk ach p ro fe so rsk ich b y ł rów nocześnie d u sz p aste rzem S ió str Aiuguistiiamak.
T ru d e m ks. Alfonisa S ch letza sitamął w K ra k o w ie, p rzy u lic y S trz e l n ic a 6, okiaizały d a m jaiko Inistyftut B a d ań h isto rii K ościoła w Polsce i W y d a w n ictw a Nasza Przeszłość.
C elem pogłębienia n au k o w e g o odbył podróże do k ra jó w E u ro p y Z a chodniej, A m ery k i Pótooicniaj i Południow ej..
Z ła m an y chorobą —■ ks. Alfanis S ch ie tz ■—• odsaedł,, ale pozostaw ił p o m n ik d la dziejów K ościoła w P olsce — oirgain Nasza Przeszłość i In^ s ty tu t Baidań h isto rii K ościoła, przez to. p rzy słu ż y ł się zn akom icie n a szej ojczystej i kościeln ej kultuirae.
