P
R
Z
KANONY
WSCHODNIEGO KOŚCIOŁA STAROŻYTNEGO
DOTYCZĄCE MAŁŻEŃSTWA I RODZINY
A. KANONY APOSTOLSKIE*
Kanon 5:
B isk u p , p r e z b i t e r lu b d ia k o n n ie śm ie w y p ęd zić s w o je j żony pod pozorem p o b o ż n o ś c i. J e ż e l i j ą w y p ę d z i, n ie c h b ę d z ie wy k l ę t y ; j e ż e l i z a ś by s i ę o p i e r a ł , n ie c h b ę d z ie deponowany^
Kanon 17:
J e ż e l i k t o ś po p r z y j ę c i u c h r z t u ś w ię t e g o b y ł d w u k ro tn ie żo n a t y lu b t e ż utrzym yw ał n a ł o ż n i c ę , t o n ie może b y ć b isk u p em ,
p r e z b ite r e m lu b d ia k o n e 2
a n i t e ż n ie może fig u r o w a ć w s p i s i e osób duchownych
Kanon 1
J e ż e l i k t o ś p o j ą ł z a m ałżonkę wdowę, p o r z u c o n ą , j a w n o g r z e s z n i c ę , n ie w o ln ic ę lu b a k to r k ę z e s c e n y , t o n ie może b yć b isk u p em , p r e z b ite r e m lu b d iak on em , a n i t e ż n ie może fig u r o w a ć w s p i s i e
3 osób duchownych .
Kanon 19:
Kto m ia ł za żonę d w ie r o d zo n e s i o s t r y lu b b r a t a n i c ę , t e n n i e 4
o że być duchownym .
1 2 3 4
P r z e k ła d u dokonano z t e k s t u k r y ty c z n e g o opracow anego p r z e z P .P .J o a n n ou , D i s c i p l i n e g e n e r a le a n t l ą u a e , Roma 1962 - 1 9 6 3 , t . I p a rs i :
Les can on s de C o n c ile s O ecum eniąues /I I ^ I X ^ s . / ; p a r s 2: Les c a -nons de Synodes P a r t i c u l l e r s /IV ^ -IX ^ s . / ; t . I I : L es ca n o n s d e s
P e r e s G r e c s . D la u ł a t w i e n i a c y to w a n ia p o s z c z e g ó ln y c h kanonów p o -dajemy o d d z ie ln ą l o k a l i z a c j ę k a żd eg o z n ic h w w ydaniu k ry ty czn y m . W e r y f ik a c j i t łu m a c z e n ia i o p ra co w a n ia l o k a l i z a c j i d o k o n a ł k s . S . L o n g o sz. Joannou I , 2 , 1 0 . Joannou I , 2 , 1 6 . Tamże. Joannou I , 2 , 1 7 .
3 2 2 K anon 2 6 : S p o ś r ó d b e z ż e n n y c h , k t ó r z y w s t ą p i l i d o s t a n u d u c h o w n e g o p o zw a la m y n a m a łż e ń s t w o , j e ś l i z e c h c ą , t y l k o le k t o r o m 1 kan to r o m ^ . K anon 4 8 : J e ż e l i j a k i ś l a i k w y p ę d z i w ła s n ą ż o n ę i p o j m ie i n n ą k o b i e t ę w o ln ą lu b p o r z u c o n ą p r z e z k o g o ś i n n e g o , t o n i e c h b ę d z ie w y k l ę t y S . K anon 5 i : J e ż e l i j a k i ś b i s k u p , p r e z b i t e r , d ia k o n l u b w o g ó l e o s o b a du ch ow n a p o w s tr z y m u je s i ę od m a łż e ń s t w a , m i ę s a i w in a , n i e ze w z g lę d u na u m a r t w i e n i e , a l e z p o g a r d y , z a p o m in a j ą c o tym , w s z y s t k o s t w o r z o n e " j e s t b a r d z o d o b r e " i ż e "Bóg u c z y n i ł c z ł o w i e k a m ę ż c z y z n ą i k o b i e t ą " i w t e n s p o s ó b b l u ź n i ą c r z u c a p o tw a r z n a s t w o r z e n i e , t o a l b o n i e c h s i ę p o p r a w i, a lb o / n i e c h z o s t a n i e d ep on ow an y i w y łą c z o n y z K o ś c i o ł a . To samo do t y c z y t a k ż e l a i k a . B . SOBORY POWSZECHNE i . S o b ó r C h a l c e d o ń s k l / 4 5 i / K anon 1 4 : P o n ie w a ż w n i e k t ó r y c h p r o w i n c j a c h p o z w a la s i ę le k t o r o m i kan to r o m z a w i e r a ć z w i ą z k i m a ł ż e ń s k i e , ś w i ę t y s y n o d p o s t a n o w i ł , ż e żadnem u z n i c h n i e g o d z i s i ę b r a ć ż o n y i n n o w i e r c z e j . Cl n a t o m i a s t , k t ó r z y j u ż z r o d z i l i w t a k i c h z w ią z k a c h p otom stw o i p o s t a r a l i s i ę j u ż o c h r z c i ć s w o j e d z i e c i u h e r e t y k ó w , t o w in n i j e o d d a ć w s p ó l n o c i e K o ś c i o ł a K a t o l i c k i e g o . D z i e c i n a t o m i a s t j e s z c z e n i e o c h r z c z o n e , n i e m ogą j u ż o tr z y m a ć c h r z tu z r ą k h e r e t y k ó w , a n i t e ż ł ą c z y ć s i ę w ę z łe m m a łż e ń s k im z h e -5 J o a n n o u I , 2 , 1 9 . 6 J o a n n o u I , 2 , 3 2 . 7 J o a n n o u I , 2 , 3 5 - 3 6 .
- 523
retykie Żydem lub poganina chyba że osoba wiążąca się
z prawowiernym zobowiązuje się przyjąć prawowierną wiarę.
Jeżeli zaś ktoś odważy się przekroczyć niniejsze postanowie nie świętego synodu, to niech będzie poddany karze kanonicz
nej^
Kanon i5:
Nie należy wyświęcać kobiety na diakonisę przed ukończeniem czterdziestego roku życia i przed jej dokładnym sprawdzeniem Jeżeli zaś po święceniach i sprawowaniu przez pewien czas
swoich funkcji wyjdzie za mąż, wzgardziwszy łaską Bożą, to *
należy ją ekskomunikować razem z ty z którym się związała9
Kanon 16:
Dziewicy, która poświęciła się Panu Bogu, jak również zakon nikowi, nie wolno wstępować w związki małżeńskie. Jeżeli zaś znaleźli by się tacy, którzy by to czynili, to niech będą wy klęci. Postanawiamy jednak, aby biskup miejscowy miał pełnię
10 władzy okazywać im miłosierdzie
Kanon 27:
święty synod postanowił, żeby tych, którzy porywają kobiety w celu ich poślubienia oraz tych, którzy pomagają lub sprze
dają porywaczom, jeśli są duchownymi, pozbawić właściwej im godności, a jeśli są zakonnikami lub laikami - ekskomuniko-w a ć H .
2. Synod /sobór/ Trullański /691-692/12
Kanon 3:
Ponieważ nasz pobożny i umiłowany przez Chrystusa cesarz
w swym przemówieniu do świętego soboru /synodu/ powszechnego
8 Joannou I, 1,80-81. 9 Joannou I, 1,81-82. 10 Joannou 1,1,82.
11 Joannou 1,1,90.
324
wymagał, aby osoby należące do stanu duchownego i udzielają ce lm bożych darów pozostawały czystymi i nienagannymi mini
strami godnymi duchowej ofiary wielkiego Boga, który sam jest Ofiarą i Arcykapłanem oraz oczyściły się ze zmazy, która
przylgnęła do nich na skutek niedozwolonych związków małżeń
skich, ponadto, ponieważ przedstawiciele wielce świętego
Kościoła rzymskiego proponują sumiennie przestrzegać kanonu, a poddani tronu tego strzeżonego przez Boga cesarskiego mia
sta /Konstantynopola/ przestrzegać zasady humanitaryzmu i wy rozumiałości, to my połączywszy po ojcowsku i w sposób miły Bogu w jedno te obydwie tendencje, tak jednak, aby z dobroci nie uczynić słabości, a z surowości okrucieństwa, zwłaszcza, kiedy mamy do czynienia z nieświadomym popełnieniem grzechu
przez niemałą liczbę osób, zgodnie postanawiamy, aby ci, któ rzy zawarli powtórny związek małżeński 1 do 15 dnia ubiegłe go miesiąca stycznia, minionego 4 indyktu 6199 roku pozosta wali w jarzmie grzechu i nie chciell się od niego odżegnać,
zostali poddani kanonicznej depozycji.
Cl natomiast, którzy ściągnęli na siebie taką hańb§
powtórnego małżeństwa, ale przed naszym zebraniem się pozna
l i
to co jest pożyteczne, odsunęli od siebie zło i całkowiciezerwali z tym niewłaściwym i bezprawnym współżyciem, a także ci, których żony z drugiego małżeństwa już zmarły, jak rów
nież ci, którzy pragnąc nawrócenia znów uczą się wstrzemięźli wości zapomniawszy szybko o swych poprzednich nieprawościach -
czy są to kapłani, czy diakoni, czy subdiakoni - to względem nich postanowiono, aby się powstrzymali od wszelkiej kapłań skiej i liturgicznej działalności, poddawszy się pokucie na
pewien określony czas, korzystając jednak
z
zaszczytu siedzenia i stania /wśród duchownych/, zadawalając się tym pierwszeń stwem i błagając z płaczem Pana, aby darował im grzech nie
wiedzy. Byłoby rzeczą niewłaściwą, gdyby błogosławieństwa in nemu udzielał ktoś, kto sam winien leczyć własne rany.
jest przez Kościół Wschodni za VI Sobór Ekumeniczny lub II Sobór "In Trullo", w Kościele Zachodnim zaś nazywany jest on przeważnie synodem.
- 325
Tych zaś, którzy posiadali jedną żonę, ale poślubio na przez nich niewiasta była wdową, jak również tych, któ
rzy po święceniach zawarli jeden związek małżeński czy są
to prezbiterzy, czy diakoni, czy subdiakoni - należy po od sunięciu na pewien krótki czas od świętych czynności litur gicznych i po pokucie znowu przywracaó na dawne stopnie,
nigdy jednak na inny wyższy stopień, oczywiście wyłącznie po uprzednim rozwiązaniu ich nieprawego związku.
Postanowienie to dotyczy tych, których wina została wykazana, jak to wypowiedziano już wyżej, do dnia 15 stycz
nia 4 indyktu 1 odnosi się tylko do osób duchownych. Odtąd zaś ustanawiamy i odnawiamy kanon następujący: "Kto po przy jęciu chrztu był dwukrotnie żonaty lub utrzymywał nałożnicę,
ten nie może być ani biskupem, ani prezbiterem,t, ani
diako-ani też nie może figurować w spisie osób duchownych" ne
/Ap.17/. Podobnie: "Kto pojął za małżonkę wdowę, rozwiedzio ną, jawnogrzesznicę, niewolnicę, lub aktorkę ze sceny, ten nie może być ani biskupem, ani prezbiterem, ani diakonem,
ani też nie może figurować w spisif osób duchownych" /Ap.18/ 13
Kanon 4:
Jeżeli jakiś biskup, prezbiter, diakon, subdiakon, lektor, kantor lub ostiariusz obcował z niewiastą poświęconą Bogu,
to niech będzie deponowany, ponieważ zhańbił oblubienicę Chrystusową. Jeżeli to był laik niech będzie wyłączony ze
społeczności kościelnej^.
Kanon 6:
Ponieważ w Kanonach Apostolskich powiedziano, że "spośród
wstępujących do stanu duchownego w stanie bezżennym związek małżeński mogą zawierać jedynie lektorzy i kantorzy" /Ap.26/,
tanawiamy uii
subdiakon, ani diakon, ani prezbiter nie ma prawa zawierać
13 Joannou 1,1,125-130 14 Joannou 1,1,130.
326
-15
zw iązk u m a łż e ń s k ie g o po p r z y j ę c i u . ś w i ę c e ń . J e ż e l i z a ś odwa
ży s i ę t o u c z y n ić , t o n ie c h b ę d z ie deponow any. J e ż e l i z a ś
k t o ś z osób w s tę p u ją c y c h do s t a n u duchow nego z e c h c e p o ś lu
b i ć k o b i e t ę z g o d n ie z praw e
a łż e ń s k im , n ie c h t o u c z y n i
p r z e d ś w ię c e n ia m i s u b d ia k o n a tu , d ia k o n a t u lu b p r e z b i t e r i a t u
Kanon 12:
D o w ie d z ie liśm y s i ę i t e g o , że w A f r y c e , w L i b i i 1 w innych
m ie js c a c h n i e k t ó r z y s p o ś r ó d t a m t e js z y c h m iły c h Bogu p r z e ł o
żonych /b is k u p ó w / n ie z a p r z e s t a l i m ie s z k a ć razem ze swymi
żonam i naw et po o trz y m a n iu ś w ię c e ń i d a j ą p r z e z t o innym lu
dziom powód do upadku i z g o r s z e n i a , t o m ając na uwadze dobro
p o w ie rz o n e j nam o w c z a r n i, u z n a liś m y z a r z e c z w ła ś c iw ą , aby
o d tą d n i c podobnego n i e m ia ło m i e j s c a . Mówimy z a ś o tym nie
d l a t e g o , żeby o d r z u c ić lu b t e ż z m ie n ić k a n o n ic z n e zasad y
a p o s t o l s k i e , l e c z aby wzmóc t r o s k ę o z b a w ie n ie l u d z i i ic h
p o s tę p w c n o c i e , a t a k ż e w tym c e l u , żeby n ie d o p u ś c ić do
żad n y ch z a rz u tó w p rz e c iw k o d y s c y p l i n i e k o ś c i e l n e j . A p o sto ł
bowiem p o w ie d z ia ł: " w s z y s tk o c z y ń c ie n a chw ałę B ożą. Nie bą
d ź c i e z g o rs z e n ie m a n i d l a Ż y d ó w ,an i d l a Greków, a n i d l a Koś
c i o ł a B ożego, p o d o b n ie ja k j a s ta r a m s i ę p rz y p o d o b a ć w sz y st
k im , n i e s z u k a ją c ż a d n e j k o r z y ś c i , l e c z d o b ra w i e l u , aby zo
s t a l i z b a w ie n i. B ą d ź c ie n a śla d o w c a m i m oim i, j a k 1 j a je ste m
n a ś la d o w c ą C h r y s tu s a " / i Kor 1 0 , 3 1 - 1 1 , 1 / , z a ś j e ż e l i k to ś
z o s t a n i e w y k ry ty , że t o c z y n i , t o n i e c h b ę d z ie deponowany
Kanon 13:
P oniew aż d o w ie d z ie liś m y s i ę , że w K o ś c ie le rzym skim podano
ja k o z a s a d ę , k t ó r a g ł o s i , że c i , k t ó r z y m ają o trz y m a ć św ię
c e n i a d ia k o n a tu lu b p r e z b i t e r a t u , aby te g o b y l i g o d n i, s k ł a
d a j ą o b i e t n i c ę p o n ie c h a n ia w s p ó łż y c ia ze swymi m ałżonkam i,
t o my, id ą c z a dawnym kanonem a p o s t o l s k i e j d o s k o n a ło ś o i
i d y s c y p lin y chcem y, aby m a łż e ń s tw a l u d z i p o św ięco n y ch Bogu
z a w a r te z g o d n ie z prawem n a d a l p o z o s ta w a ły n ie n a r u s z o n e 1 aby
15
Joannou 1 ,1 ,1 3 1 - 1 3 2 .
16
Joannou 1 ,1 ,1 3 8 - 1 3 9 .
327
-c i n i e z r y w a li sw ej w i ę z i z żonam i o r a z n ie p o z b a w ia li s i ę w zajem nego o b co w a n ia w odpow iednim c z a s i e . J e ż e l i k t o ś j e s t
godnym ś w ię c e ń s u b d ia k o n a t u , d ia k o n a tu lu b p r e z b i t e r a t u , t o j e g o z a m ie s z k iw a n ie z p ra w o w itą żoną n ie może s t a n o w ić p r z e szk o d y na d r o d z e p o d n i e s i e n i a go do t e j g o d n o ś c i i p o d c z a s
ś w ię c e ń n i e n a le ż y żą d a ć od n ie g o z o b o w ią z a n ia , że b ę d z ie pow strzym yw ał s i ę od p r a w o w ite g o o b co w a n ia z e s w o ją ż o n ą . W przeciw nym r a z i e p o n iż a lib y ś m y u s ta n o w io n e p r z e z Boga
i p o b ło g o s ła w io n e J e g o o b e c n o ś c ią m a łż e ń s tw o , p o n ie w a ż g ł o s E w a n g e lii w o ła d o n o ś n ie : "Co Bóg z ł ą c z y ł , c z ło w ie k n ie c h n i e
r o z łą c z a " /Mt 1 9 , 6 / , a A p o s t o ł p o u c z a : "U czciw e n i e c h b ę d z ie
/H br ó w l: " J e s t e ś
z w ią z a n y z żoną? N ie u s i ł u j o d łą c z y ć s i ę od n i e j " / i Kor 7 , 2 7 / .
Wiemy, że o j c o w ie z g r o m a d z e n i w K a r t a g i n i e , t r o s z c z ą c s i ę o c z y s t o ś ć ż y c i a s ł u g o ł t a r z a , p o s t a n o w i l i , "żeby s u b - d ia k o n i d o t y k a j ą c y ś w ię t y c h m y s te r ió w , ja k r ó w n ie ż d ia k o n i
1 p r e z b i t e r z y d l a t y c h sam ych r a c j i p o w str z y m y w a li s i ę od
sw ych żon w u sta lo n y m c z a s i e , abyśmy 1 my p o d o b n ie p r z e s t r z e g a l i t e g o , c o z o s t a ł o p r z e k a z a n e p r z e z A p o sto łó w 1 co b y ło
zachowywane j u ż od n a j d a w n ie j s z y c h c z a s ó w , z n a j ą c w ła ś c iw y c z a s d l a k a ż d e j r z e c z y , a z w ła s z c z a d l a p o s t u i m o d litw y .
T rzeb a bow iem , żeb y c i , k t ó r z y z b l i ż a j ą s i ę do o ł t a r z a , pod c z a s sp ra w o w a n ia mszy ś w ię t y c h b y l i w s t r z e m i ę ź l i w i we w s z y s t k im , aby m o g li o tr z y m a ć od Boga t o , o co p o k o r n ie p r o s z ą " .
J e ż e l i w ię c k t o ś , p o s t ę p u j ą c wbrew kanonom a p o s t o l s k i m , od w a ż y łb y s i ę p o z b a w ić j a k i e g o ś d u ch ow n ego, t o j e s t p r e z b i t e
r a , d ia k o n a lu b s u b d ia k o n a , w i ę z i 1 o b co w a n ia z p ra w o w itą ż o n ą , t o n i e c h b ę d z ie d ep on ow an y. P o d o b n ie , j e ż e l i j a k i ś p r e z b i t e r lu b d ia k o n w y p ę d z i sw o ją żo n ę pod pozorem p o b o ż
n o ś c i , t o n i e c h b ę d z i e o d s u n ię t y od f u n k c j i l i t u r g i c z n y c h , 17 a gdyby s i ę U p i e r a ł , t o n i e c h b ę d z i e deponowany Kanon 2 6 : P r e z b i t e r , k t ó r y p r z e z n ie w ie d z ę u w ik ła ł s i ę w n ie p r a w e 17 Joannou 1 , 1 , 1 4 0 - 1 4 3
328
-ałżeństwo, zachowuje wprawdzie swoją pozycję, zgodnie ze
świętym kanonem przez nas ustanowiony ale niech się pow
strzyma od pozostałych funkcji, gdyż wystarcza mu już prze
baczenie. Byłoby rzeczą nierozumną, żeby ten, kto sam winien leczyć własne rany, innym udzielał błogosławieństwa. Błogo
sławieństwo jest bowiem udzielaniem uświęcenia, a kto go sam nie posiada na skutek grzechu z niewiedzy, to jak go udzieli Innemu? Niech więc nie udziela błogosławieństwa ani publicz nie ani prywatnie, ani niech nie rozdziela innym Ciała Pań
skiego, ani też niech nie pełni innych funkcji, lecz zadawa lając się miejscem należnym prezbiterowi, niech ze łzami bła ga Pana, aby darował mu grzech popełniony z niewiedzy. Jest
oczywiste, że taki nieprawy związek małżeński zostanie roz
wiązany, a mąż nie będzie współżył z tą kobietą, która stała i8
się powodem zawieszenia go w funkcjach kapłańskich .
Kanon 30:
Pragnąc czynić wszystko dla zbudowania Kościoła, postanowi liśmy również zatroszczyć się o duchownych obsługujących
kościoły w krajach barbarzyńskich. J e ż e H ci uważają, że mo gą przekraczać kanon apostolski zabraniający "wypędzania
swojej żony pod pozorem pobożności" oraz czynić więcej niż postanowiono i dlatego za obopólną zgodą powstrzymują się ze swymi współmałżonkami od wzajemnych relacji, to my za
rządzamy, żeby pod żadnym pozorem również z nimi nie zamie szkiwali i dostarczyli nam tym sposobem przekonywującego do wodu na dotrzymanie swej obietnicy. Zezwoliliśmy im zaś na
to wyłącznie ze względu na ich małoduszność oraz obce i nie- 19
stałe obyczaje .
Kanon 47:
Niech żadna niewiasta nie nocuje w klasztorze męski ani
ężczyzna w żeńsrim. Trzeba bowiem chronić wiernych przed
skandalem i zgorszenie by układali swoje życie "według
z
tego co jest godne i miłe Panu" /i Kor 7,35/. Ktokolwiek
18 Joannou 1,1,156-157 19 Joannou 1,1,160-161
329
-z a ś by t o c -z y n i ł , duchowny c-zy ś w i e c k i , n ie c h b ę d -z ie wy k lę ty B O .
Kanon 48:
Żona t e g o , k t ó r y z o s t a ł w y n ie s io n y do g o d n o ś c i b i s k u p i e j , n ie c h po r o z s t a n iu s i ę ze swoim mężem z a ob op óln ą zgod ą
i po p r z y j ę c iu p r z e z n ie g o ś w ię c e ń b is k u p ic h , w s tą p i do k la s z t o r u z n a jd u ją c e g o s i ę d a le k o od m ie j s c a z a m ie s z k a n ia t e g o b isk u p a i n ie c h k o r z y s t a z u trzy m a n ia b is k u p a . J e ż e l i z a ś wydawałaby s i ę t e g o godna, n ie c h z o s t a n i e p o d n ie s io n a do 21 g o d n o śc i d ia k o n ls t y . [anon 53:
Poniew aż powinowactwo duchowe j e s t w a ż n ie j s z e od c i e l e s n e g o , a d o w ie d z ie liś m y s i ę , że w n ie k t ó r y c h m ie js c o w o ś c ia c h s ą t a
c y , k tó r z y n a jp ie r w tr z y m a ją d z ie c k o do ś w ię t e g o i zbaw czego c h r z t u , a potem z a w ie r a ją z w ią z k i m a łż e ń s k ie z i c h owdowia
łym i matkam i, t o postanaw iam y, aby od tąd n ic t a k ie g o j u ż n i e c z y n io n o . J e ż e l i z a ś okaze s i ę , że nawet po o g ło s z e n iu n i n i e j s z e g o kanonu, n ie k t ó r z y n a d a l ta k p o s t ę p u j ą , t o n a jp ie r w
n ie c h o d s t ą p ią od t e g o n iep ra w eg o m a łż e ń stw a , a n a s t ę p n ie 22
n ie c h będą o b ło ż e n i k arą p r z e p is a n ą z a c u d z o łó s tw o .
Kanon 54:
Pismo ś w ię t e poucza w y r a ź n ie : "Nie z b l i ż a j s i ę do
c i a ł a swego k rew n ego, aby o d s ł o n ić j e g o n a g o ść" /K p ł 1 8 , 6 / . N a tch n ion y p r z e z Boga B a z y li w y m ien ił w swych kanonach je d y
23
n i e n ie k t ó r e z zak azan ych związków m a łż e ń sk ic h , p o m ija ją c m ilc z e n ie m w ię k s z o ś ć In n y ch , a u c z y n ił t o w obu wypadkach
20 Joannou 1 ,1 ,1 8 5 - 1 8 6 . 21 Joannou I , i , l 8 6 .
22 Joannou 1 ,1 ,1 8 9 - 1 9 0 .
23 P or. E p i s t o ł a 199 /Ad A m p h iloch in m /, 23; E p i s t o ł a 2 1 7 , 5 8 - 6 0 , 6 7 -6 8 , Joannou I I , 1 2 5 ,1 4 5 - 1 4 6 , 1 4 8 -1 4 9 , tłu m . V .K rzy ża n ia k
3 3 0
-z p o ż y tk ie m d l a n a s . U n ik a ją c bowiem w i e l u g o r s -z ą c y c h na-zw, aby n i e b e z c z e ś c i ć t a k i m i sło w a m i mowy, o k r e ś l i ł on n i e c z y
s t o ś ć t y l k o o g ó ln y m i n azw am i, z a pomocą k t ó r y c h u k a z a ł nam w ogólnym z a r y s i e w y p ad k i n ie p ra w y c h zw iązków m a łż e ń s k ic h .
P o n ie w aż je d n a k z e w z g lę d u n a t e g o r o d z a j u p r z e m i l c z e n i a
i n i e j a s n e s f o r m u ło w a n ia z a k a z u n ie p ra w y c h m a łż e ń s tw n a t u r a m i e s z a ł a sam ą s i e b i e , u z n a liś m y z a k o n ie c z n e j a ś n i e j t e
sp raw y p r z e d s t a w i ć i o d tą d p o s ta n a w ia m y : J e ż e l i k t o ś zaw rze z w ią z e k m a łż e ń s k i z c ó r k ą sw ego b r a t a , a l b o o j c i e c i sy n z ma t k ą i c ó r k ą lu b o j c i e c i s y n z dwoma s i o s t r a m i , a l b o m atka i c ó r k a z dwoma b ra ć m i lu b t e ż dw aj b r a c i a z.dw om a s i o s t r a m i, to n i e c h b ę d ą p o d d a n i k a n o n i c z n e j k a r z e s ie d m iu l a t {^po- k u t y j , o c z y w i ś c i e po r o z w i ą z a n i u i c h n ie p ra w e g o m a łż e ń s tw a K anon 7 2 : N ie g o d z i s i ę , aby m ę ż c z y z n a o r t o d o k s y j n y ż e n i ł s i ę z k o b i e t ą h e r e t y c z k ą , a n i t e ż k o b i e t a o r t o d o k s y j n a w i ą z a ł a s i ę z h e r e t y k i e m . J e ż e l i je d n a k u ja w n i s i ę , że c o ś t a k i e g o p rz e z% k o g o ś z o s t a ł o d o k o n a n e , t o m a łż e ń s tw o n a l e ż y uw ażać z a n i e w a ż n e , a n ie p ra w y k o n t r a k t m a łż e ń s k i r o z w i ą z a ć . N ie t r z e b a bowiem m ie s z a ć t e g o , co n i e może b y ć z m ie s z a n e , a n i t e ż ł ą c z y ć owcy z w ilk ie m , c z y l o s u C h r y s t u s a z lo se m g r z e s z n ik ó w . J e ż e l i z a ś k t o ś n a r u s z y w ydane p r z e z n a s p o s t a n o w i e n i e , t o n i e c h b ę d z i e w y k l ę t y . J e ż e l i n a t o m i a s t c i , k t ó r z y j e s z c z e są n i e w i e r z ą c y i n i e z o s t a l i w ł ą c z e n i do o w c z a r n i o r t o d o k s y j n e j , z a w a r l i m ięd zy s o b ą praw ny z w ią z e k m a ł ż e ń s k i , a potem je d n o
z n i c h o b ra w sz y t o , co j e s t d o b r e , d o s z ł o do ś w i a t ł a praw dy, a d r u g i e p o z o s t a ł o w w ię z a c h b ł ę d u , n i e c h c ą c s k ie r o w a ć
w zro k u n a b o s k i e p r o m i e n i e , n i e w i e r z ą c a z a ś ż o n a ży czy s o b ie m ie s z k a ć ra z e m z w ie rz ą c y m m a łż o n k ie m lu b t e ż n ie w ie r z ą c y
mąż z w i e r z ą c ą m a łż o n k ą , t o n i e c h s i ę n i e r o z ł ą c z a j ą , w myśl / s ł ó w / P aw ła A p o s t o ł a : "U św ię c a s i ę bowiem mąż n ie w ie r z ą c y
d z i ę k i sw ej ż o n i e , p o d o b n ie j a k n i e w i e r z ą c a ż o n a u ś w ię c a s i ę p r z e z m ęża" / i K or 7 , 1 4 / ^ .
24 J o a n n o u 1 , 1 , 1 9 0 - 1 9 2 . 25 J o a n n o u 1 , 1 , 2 0 9 - 2 1 0 .
331
K anon 8 7 ;
" J e ż e l i ż o n a o p u ś c i sw ego męża i w y j d z i e z a i n n e g o , t o j e s t c u - d z o ł o ż n i c ą " , w e d łu g / s ł ó w / ś w i ę t e g o i b o s k ie g o B a z y le g o 2 6 , k t ó
ry t o b a r d z o t r a f n i e z e b r a ł z p r o r o c t w a P r o r o k a J e r e m i a s z a : " J e ż e l i żo n a w y j d z i e z a in n e g o m ęża i n i e p o w ró c i do sw ego m ęża,
t o p r z e z s k a l a n i e b ę d z i e s k a l a n a " / J e r 3 , 1 / o r a z "K to tr z y m a
c u d z o ł o ż n i c ę , g ł u p i j e s t i b e z b o ż n y " / P r z 1 8 , 2 2 / . J e ż e l i z o s t a n i e d o w ie d z io n e , że żo n a o p u ś c i ł a sw ego m ęża b e z p r z y c z y n y , t o
on j e s t g o d z ie n p r z y c h y l n o ś c i , o n a z a ś k a r y . Ta p r z y c h y l n o ś ć b ę d z ie s i ę w y r a ż a ła w ty m , że p o z o s t a n i e on we w s p ó ln o c ie K o ś c i o ł a . T en , je d n a k k t o o p u ś c i p r a w n ie p o ś l u b i o n ą żonę i w eźm ie
i n n ą , t o w e d łu g słó w P a n a /Ł k 1 6 , 1 8 / w i n i e n b y ć o s k a r ż o n y o c u d z o łó s tw o . Kanony Ojców n a s z y c h p o s t a n o w i ł y , żeby t a c y p o z o s t a w a l i p r z e z ro k w śró d p ł a c z ą c y c h , p r z e z dwa l a t a w śró d s ł u c h a j ą c y c h , p r z e z t r z y l a t a w śró d k l ę c z ą c y c h , a w siódmym r o k u s t a l i z w ie rn y m i i w t e n s p o s ó b u z n a n i b y l i z a g o d n y c h o f i a r y , j e ś l i
ze łz a m i b ę d ą p o k u to w a ćr27 K anon 9 2 :
Ś w ię ty sy n o d p o s t a n o w i ł , żeby t y c h , k t ó r z y p o r y w a ją k o b i e t y pod p r e t e k s t e m m a łż e ń s tw a o r a z t y c h k t ó r z y z p o ry w a c z a m i w s p ó ł d z i a ł a j ą lu b im p o m a g a ją , p o z b a w ia ć w ł a ś c iw e j im g o d n o ś c i , j e ś l i s ą duchow nym i, lu b w y k l i n a ć , j e ś l i s ą l a i k a m i.2 K anon 93: K o b ie ta z a m i e s z k u j ą c a z innym m ę ż c z y z n ą p o d c z a s n i e o b e c n o ś c i sw e go m ęża, o k tó ry m n i e ma w ia d o m o ś c i a n i dowodów j e g o ś m i e r c i , * d o p u s z c z a s i ę c u d z o ł ó s t w a . P o d o b n e j o c e n ie p o d l e g a j ą w ycho d z ą c e p o n o w n ie z a mąż zaró w n o żony e r z y , o k t ó r y c h w ie ś ć z a g i n ę ł a , j a k i żony n i e o c z e k u j ą c e p o w ro tu sw ych mężów, k t ó r z y u d a l i s i ę w d a l e k ą p o d r ó ż . Można t u t a j je d n a k okazyw ać pew ną p o -
bwo i c h ś m i e r c i . b ł a ż l i w o ś c ze w z g lę d u na w ię k s z e p ra w d o p o d o b i J e ż e l i k o b i e t a z n ie w ie d z y p o ś l u b i ł a m ężczy zn ę p o rz u c o n e g o c z a s o wo p r z e z ż o n ę , a l e p ó ź n i e j , po p o w ro c ie je g o p ra w n e j m a łż o n k i z o s t a ł a p r z e z n ie g o o p u s z c z o n a ,t o w p ra w d z ie z c u d z o ł o ż y ł a , a l e z n i e w ie d z y i n i e t r a c i z t e g o powodu p raw a do m a łż e ń s tw a , c h o ć b ę d z i e l e p i e j , gdy p o z o s t a n i e sam a. J e ż e l i n a t o m i a s t po pewnym c z a s i e po w r ó c i ż o ł n i e r z , k t ó r e g o żo n a na s k u t e k j e g o d ł u g i e j n i e o b e c n o ś c i 26 B a s i l i u s , C anoncs 9 ,3 5 ż a n i a k , s . 1 9 1 ,2 1 0 ,2 4 2 . 27 Jo a n n o u 1 , 1 ,2 2 2 - 2 2 4 . 28 J oannou 1 , 1 ,2 2 7 - 2 2 8 . J o a n n o u 1 1 ,1 0 8 1 0 9 ,1 3 2 ,1 3 3 ,1 5 3 , K r z y
3 3 2 -p o ś l u b i ł a i n n e g o m ę ż c z y z n ę , t o n i e c h znow u w e ź m ie , j e ś l i c h c e w ł a s n ą ż o n ę , a t r z e b a p r z y tym p r z e b a c z y ć z a r ó w n o j e j , A z pow odu n i e w i e d z y , j a k i 2 9 w d r u g im m a ł ż e ń s t w i e ę ż c z y ź n i e , k t ó r y j ą p o ś l u b i ł Canon 9 8 : K to z a w i e r a m a łż e ń s t w o z k o b i e t ą z a r ę c z o n ą z innym m ę ż c z y z n ą , j e s z c z e z a ż y c i a n a r z e c z o n e g o , p o d l e g a o s k a r ż e n i u o cu d z o ł ó s t w o ^ ^ .
C . KANONY SYNODÓW LOKALNYCH 1 . S y n o d w A n c y r z e / 3 1 4 / K a n o n 10: J e ż e l i k a n d y d a c i d o d i a k o n a t u o ś w i a d c z y l i p u b l i c z n i e p od c z a s s w y c h ś w i ę c e ń , ż e m u sz ą z a w r z e ć z w i ą z e k m a ł ż e ń s k i i n ie m ogą p o z o s t a w a ć j a k o b e z ż e n n i , t o p o z a w a r c i u m a łż e ń s t w a n i e c h p e ł n i ą n a d a l sw e f u n k c j e , p o n ie w a ż o t r z y m a l i n a t o p o z w o l e n i e od b i s k u p a . J e ż e l i n a t o m i a s t n i e k t ó r z y p r z e m i l c z e l i t o z a s t r z e ż e n i e i p o d c z a s ś w i ę c e ń z o b o w i ą z a l i s i ę do p o z o s t a n i a w s t a n i e b e z ż e n n y m , a p o te m w s t ą p i l i w z w ią z k i 31 m a ł ż e ń s k i e , t o m u sz ą z a p r z e s t a ć s w y c h f u n k c j i d i a k o ń s k i c h . K a n o n 11: D z i e w c z ę t a z a r ę c z o n e , a n a s t ę p n i e p r z e z i n n y c h u p r o w a d z o n e , p o s t a n o w i o n o z w r a c a ć i c h o b l u b i e ń c o m , n a w e t g d y b y od p o r y - 3 2 w a c z y d o z n a ł y p r z e m o c y f i z y c z n e j . K an on 1 9 : C i , k t ó r z y p r z y r z e k a l i d z i e w i c t w o 1 z ł a m a l i sw e p r z y r z e c z e n i e , p o w in n i p o k u to w a ć z b i g a m i s t a m i . Z a b r a n ia m y o c z y w i ś c i e 2 9 3 0 3 1 3 2 Joannou J oannou Joannou J oannou 1 , 1 , 2 2 8 - 2 2 9 . 1 , 1 , 2 3 5 . 1 , 2 , 6 4 . 1 , 2 , 6 4 - 6 5 .
333 -34 ie s z k a ć d z ie w ic o i 3 3 . razem z innym i /m ę ż c z y z n a m i/ ja k o z b r a ć -Kanon 20:
J e ż e l i c z y j a ś żona c u d z o ło ż y ła lu b t e ż j a k i ś /m ą ż / cu d zo
ł o ż y ł , t o mogą p o w r ó c ić do p e łn e j w sp ó ln o ty / k o ś c i e l n e j do p ie r o po sie d m iu l a t a c h , p rzech o d zą c k o le j n e s t o p n ie pokuty
Kanon 21:
S ta r e z a r z ą d z e n ie ekskom unikow ało aż do k oń ca ż y c ia k o b i e -W t y , k tó r e tr u d n ią c s i ę n ierząd em z a b i j a j ą swe d z i e c i lu b
d o p u sz c z a ją s i ę s p ę d z a n ia p ło d u . My n a to m ia st p o s tę p u ją c
ła g o d n ie j z a r z ą d z iliś m y , aby one odbywały d z i e s i ę c i o l e t n i ą 35
pokutę w edług u s ta lo n y c h s t o p n i .
Kanon 25:
Pew ien m ężczyzna po z a r ę c z y n a c h z d ziew czy n ą n a jp ie r w
zdeprawował j e j s i o s t r ę , k tó r a z a s z ł a w c i ą ż ę , a n a s t ę p n ie o ż e n i ł s i ę z z a r ę c z o n ą ; zgw ałcon a z a ś s i o s t r a p o w i e s i ł a s i ę P o sta n o w io n o , żeby d o p u ś c ić w spółw in n ych po o d b y c iu d z i e
s i ę c i o l e t n i e j pokuty w edług u s ta lo n y c h s t o p n i , do gron a s t o j ą c y c h pokutników .
2 . Synod w N e o c e z a r e i / 3 1 4 /
Kanon 1:
J e ż e l i p r e z b it e r zaw rze zw iązek m a łż e ń s k i, t o n ie c h z o s t a n ie u s u n ię ty ze sta n u k a p ła ń s k ie g o . J e ś l i b y n a to m ia s t upra w ia ł n ie r z ą d lu b d o p u ś c ił s i ę c u d z o łó s tw a , n ie c h c a łk o w ic ie z o s t a n i e w yłączon y z e w sp ó ln o ty k o ś c i e l n e j „ i . " ? . i poddany p oku -Kanon 2: J e ż e l i b y k o b ie t a p o ś l u b i ł a dwóch b r a c i , t o n ie c h b ę d z ie w y-33 Joannou 1 , 2 , 7 0 . 34 Joannou 1 , 2 , 7 0 . 35 Joannou 1 , 2 , 7 1 . 36 Joannou 1 , 2 , 7 3 . 37 Joannou 1 , 2 , 7 5 .
334 -k l ę t a a ż do ś m i e r c i . J e ż e l i b y je d n a -k w o b l i c z u ś m i e r c i o b ie c a ł a , że po w y z d ro w ie n iu z e r w ie t o m a łż e ń s tw o , t o z m i ł o s i e r d z i a n i e c h z o s t a n i e d o p u s z c z o n a do p o k u ty . J e ż e l i z a ś trw a j ą c a w t a k i a ł ż e ń s t w i e żo n a lu b mąż u m rz e , t o d l a p o z o s t a ł e j s t r o n y p o k u ta b ę d z ie s p ra w ą t r u d n ą 3 Kanon 3 : Znany j e s t c z a s o d b y w an ia p o k u ty n a k ł a d a n e j n a t y c h , k tó r z y s i ę w i e l o k r o t n i e ż e n i ą , i c h je d n a k n a w r ó c e n ie s i ę i w ia r a 39 s k r a c a j ą t e n o k r e s . K anon 7 : N ie c h p r e z b i t e r n i e u c z e s t n i c z y w u c z c i e w e s e ln e j t e g o , k tó r y s i ę po r a z d r u g i ż e n i , p o n ie w a ż wymaga on p o k u ty . Cóż by t o b y ł z a p r e z b i t e r , k t ó r y by p o p r z e z u c z e s t n i c t w o w u c z c ie z 40 p o c h w a la ł t a k i e m a łż e ń s tw o ? Kanon J e ż e l i ż o n ie j a k i e g o ś l a i k a z o s t a n i e p u b l i c z n i e d o w ie d z io n e c u d z o łó s tw o , t o j e j mąż n i e może b y ć d o p u s z c z o n y do żadnych f u n k c j i w K o ś c i e l e . J e ż e l i c u d z o ł o ż y ł a po ś w ię c e n ia c h męża, t o t e n w in ie n j ą o d e s ł a ć . J e ż e l i b y z n i ą je d n a k n a d a l w spół 41 ż y ł , t o n i e może p e ł n i ć p o w ie r z o n e j mu f u n k c j i . Kanon 9: J e ż e l i p r e z b i t e r p o p e ł n i ł g r z e c h c i e l e s n y , a po o trz y m a n iu
ś w ię c e ń w y z n a ł, że z g r z e s z y ł p r z e d ś w ię c e n ia m i, to n ie c h n ie s k ł a d a ś w i ę t e j o f i a r y , z a c h o w u ją c w s z y s t k i e s w o je p o z o s ta łe f u n k c j e ze w z g lę d u n a g o r l i w o ś ć w in n y c h c n o t a c h . P o z o s ta łe bowiem g r z e c h y s ą g ł a d z o n e , j a k w ie lu n a u c z a , p o p rz e z św ięcę
n i a . J e ż e l i z a ś sam n i e w yzna / g r z e c h u / 1 n i e można mu te g o u d o w o d n ić , t r z e b a t o p o z o s ta w ić je g o s u m ie n iu . 38 J o a n n o u 1 , 2 , 7 3 . 39 T am że. 40 Jo an n o u 1 , 2 , 7 8 . 41 J o a n n o u 1 , 2 , 7 8 - 7 9 12 J o a n n o u 1 , 2 , 7 9 .
- 335 Kanon 10: R ów nież d i a k o n , j e ś l i b y p o p e ł n i ł t a k i sam g r z e c h , w in ie n p e ł n i ć f u n k c j e n i ż s z e g o r z ę d u . 3 . Synod w G an g rze / o k . 3 4 3 / Kanon 1: J e ś l i b y k t o ś g a n i ł m a łż e ń stw o o r a z p o g a r d z a ł w ie r n ą i p o
b o ż n ą żo n ą o b c u j ą c ą z e sw oi ężem , p o t ę p i a j ą c i c h , że n i e 44 ogą w e jś ć do K r ó le s tw a / B o ż e g o / , t o n i e c h b ę d z i e w y k lę ty Kanon 9: J e ś l i b y k t o ś zachow yw ał d z ie w ic tw o lu b w s t r z e m i ę ź l i w o ś ć , p o w s trz y m u ją c s i ę od m a łż e ń s tw a z p o g a rd y d l a n i e g o , a n i e ze w z g lę d u n a p ię k n o i ś w i ę t o ś ć d z i e w i c t w a , t o n i e c h b ę d z ie w y k l ę t y * ^ Kanon 10: J e ś l i b y k t o ś s p o ś r ó d z a c h o w u ją c y c h d z ie w ic tw o ze w z g lę d u n a P a n a , w yw yższał s i ę n ad t y c h , k t ó r z y z a w a r l i z w ią z e k m a łż e ń 46 s k i , t o n i e c h b ę d z ie w y k lę ty . Kanon 14: J e ś l i b y j a k a ś ż o n a o p u ś c i ł a swego męża i c h c i a ł a o d e j ś ć od n ie g o z p o g a rd y d l a m a łż e ń s tw a , t o n i e c h b ę d z i e w y k lę ta ^ . Kanon 15: J e ś l i b y k t o ś o p u s z c z a ł swe d z i e c i , n i e ż y w ił i c h o r a z w m ia r ę sw ych m o ż liw o ś c i n i e p r o w a d z ił do n a l e ż y t e j p o b o ż n o ś c i,
a l e j e z a n ie d b y w a ł pod p r e t e k s t e m a s c e z y , to n i e c h b ę d z ie wy k l ę t y 4 8 . 43 J o a n n o u 1 , 2 , 8 0 . 44 J o a n n o u 1 , 2 , 8 9 . 45 J o a n n o u 1 , 2 , 9 3 . 46 J o a n n o u 1 , 2 , 9 3 . 47 J o a n n o u 1 , 2 , 9 5 . 48 J o a n n o u 1 , 2 , 9 5 .
336 -Kanon 16: , z w ła s z c z a k tó r z y rów nież t o n ie c h będą J e ś l i b y j a k i e ś d z i e c i o p u ś c iły sw o ic h r o d z ic ó w
w ie r z ą c y c h i n i e oddaw ały n a le ż n e j c z c i tym, b ez w ą t p ie n ia c e n ią ponad w s z y s tk o p o b o ż n o ść , w y k lę te .
E p ilo g :
/ . . . / oddajemy c z e ś ć m ałżeń stw u pełnem u sk ro m n o ści / . . . / .
P ragniem y, aby w K o ś c i e l e z o s t a ł o zachowane to w s z y s tk o , co z o s t a ł o p rzek a za n e z Pism a ś w ię t e g o i T r a d y c ji A p o s to ls k ie j^ ^
4 . Synod w Ł a o d y cei / k o n i e c IV w . / Kanon i :
P o s ta n o w iliś m y z g o d n ie z prawem k o ś c ie ln y m , aby tym , k tó r z y z a w a r li z w ią z e k m a łż e ń s k i po r a z d r u g i, d o b r o w o ln ie i zgod n i e z prawem, b e z ukryw ania sw ego o b co w a n ia , p r z y w r ó c ić
z ła s k a w o ś c i w s p ó ln o tę [z K o ś c io łe m ] po u p ły w ie k r ó t k ie g o 51
c z a s u , j a k i s p ę d z i l i na m o d litw a ch i p o s ta c h .
Kanon 10:
L u d zie n a le ż ą c y do K o ś c io ła n i e p o w in n i o b o j ę t n i e ż e n ić 52
swych d z i e c i z h erety k a m i .
Kanon 31:
N ie n a le ż y z a w ie r a ć zw iązków ł ż e ń s k i c h z żadnymi h e r e t y
k am i, a n i oddawać im w m a łżeń stw o s w o ic h synów i c ó r k i , a le r a c z e j przyjm ow ać, j e ś l i p r z y r z e k n ą , że z o s t a n ą c h r z e ś c i
janami^*^.
Kanon 52:
W o k r e s ie W ie lk ie g o P o stu n i e n a le ż y z a w ie r a ć związków m ał- 54 ż e ń s k ic h a n i t e ż o b c h o d z ić u r o d z in . 49 50 51 52 53 54 Joannou Joannou Joannou Joannou Joannou Joannou 1 , 2 , 9 6 . 1 , 2 , 9 8 - 9 9 . 1 , 2 , 1 3 0 . 1 ,2 ,1 3 4 - 1 3 5 1 , 2 , 1 4 3 . I , 2 ,1 5 1 . *
337 -5 . S ynod w K a r t a g i n i e / 4 1 9 / K anon 4 : P o s ta n o w io n o , aby b i s k u p , p r e z b i t e r , d i a k o n i w s z y s c y d o t y k a j ą c y ś w i ę c o ś c i z a c h o w y w a li c z y s t o ś ć i p o w s trz y m y w a li s i ę 55 od w s p ó ł ż y c i a z e swymi żo n am i .
D. KANONY OJCÓW KOŚCIOŁA
1 . D io n iz y A l e k s a n d r y j s k i / + 2 4 6 /
K anon 3 :
C i , k t ó r z y z a w a r l i z w ią z e k m a ł ż e ń s k i , s a m i s o b i e w in n i b y ć w y s t a r c z a j ą c y m i s ę d z i a m i . S ł y s z e l i bowiem / s ł o w a / św . P a w ła
k t ó r y n a p i s a ł , że n a l e ż y s i ę c z a so w o p o w strzy m y w ać z a o b o p ó l n ą z g o d ą od w s p ó ł ż y c i a , ab y ć w ic z y ć s i ę w m o d l i t w i e , 5 5 a p o tem znow u w r a c a ć do s i e b i e / l K or 7 , 5 / . 2 . B a z y l i W ie lk i / + 3 7 9 / 57 K anon 8 7 : P i e r w s z ą i n a j w a ż n i e j s z ą r z e c z ą w s p r a w a c h t e g o r o d z a j u
j e s t zachow yw any u n a s z w y c z a j , k t ó r y p r z y ta c z a m y j a k o ma
j ą c y moc p r a w a , g d y ż z a s a d y t e z o s t a ł y nam p r z e k a z a n e p r z e z ś w i ę t y c h mężów. J e s t on n a s t ę p u j ą c y : j e ż e l i k t o ś opanow any p r z e z n i e c z y s t e p o ż ą d a n i e z a w a r łb y b e z p ra w n y z w ią z e k k o l e j no z dwoma s i o s t r a m i , t o n i e b ę d z i e o n u z n a n y z a m a łż e ń s tw o , a n i t e ż t a c y n i e b ę d ą d o p u s z c z a n i z u p e ł n i e do w s p ó l n o ty k o ś c i e l n e j , d o p ó k i n i e r o z ł ą c z ą s i ę z e s o b ą . D l a t e g o c h o ć b y n a w e t n i e m ożna b y ło p o w i e d z i e ć c z e g o ś i n n e g o , t o w y s t a r c z y ł by sam z w y c z a j do u s t r z e ż e n i a p r z e d z łe m . Po
n ie w a ż j e d n a k a u t o r l i s t u u s i ł o w a ł p o p r z e z f a ł s z y w y dowód 55 56 57 J o a n n o u I , 2 , 2 1 7 . J o a n n o u I I , 1 3 . K anony ś w .B a z y le g o z a w a r te s ą w j e g o l i s t a c h , k t ó r e p r z e ł o ż y ł
338
-w p ro -w a d z ić -w ż y c ie t a k i e z ł o 58 t o i nam n a le ż y s i ę g n ą ć do pomocy r o z s ą d k u , c h o c i a ż u k a ż d e g o w sp ra w a c h b a rd z o j a s nych i n t u i c j a bywa m o c n i e j s z a od dowodów. N a p is a n o bowiem, j a k on mówi,w K s ię d z e K a p ł a ń s k i e j : "N ie p o ś l u b i s z s o b ie j a ko z a z d r o s n e j r y w a lk i s i o s t r y t w o j e j żony i n i e b ę d z ie s z od
s ł a n i a ł j e j n a g o ś c i z a ż y c i a t a m t e j " /K p ł 1 8 , 1 8 / . Z t e k s t u t e g o w y n ik a j a s n o , j e g o z d a n ie m , że w olno p o ś l u b i ć s i o s t r ę
żony po ś m i e r c i m a łż o n k i. Na t o p r z e d e w s z y s tk im odpowiem, że " c o k o lw ie k mówi p ra w o , t o mówi do t y c h , k t ó r z y s ą pod
prawem " /itz 3 , 1 9 / . I n a c z e j bowiem p o d le g a lib y ś m y o b r z e z a n i u , praw u s z a b a t u i z a k a z o w i s p o ż y w a n ia n i e k t ó r y c h p o k a r mów. Czyż w ię c , gdy z n a jd z ie m y c o ś s p r z y j a j ą c e g o naszym
u p o d o b a n io b ęd ziem y s i ę "poddaw ać pod ja rz m o n i e w o l i
P raw a /G a l 5 , 1 / , a gdy k t ó r y ś z p r z e p is ó w P raw a j e s t z b y t c i ę ż k i , t o b ęd ziem y u c i e k a ć do n a s z e j w o ln o ś c i w C h r y s tu s i e ? Z a p y ta n o n a s : czy i s t n i e j e w P iś m ie p o z w o le n ie n a
w z i ę c i e z a żonę s i o s t r y z m a r ł e j m a łż o n k i? D a liśm y odpo
w ie d ź d l a n a s b e z p i e c z n ą i p ra w d z iw ą , że n i e j e s t t a k n a p i s a n e , a l e gdybyśm y t y l k o t a k ą o d p o w ie d z ią z a k o ń c z y l i c a ł ą
*
s p r a w ę , t o z n a c z y ł o by t o , że zachow ujem y p ra w o , a l e n ie c y tu je m y słó w P is m a . W t e n s p o s ó b n a w e t t e n , k t o c h c i a ł - by w z ią ć s i o s t r ę ż o n y , m ógłby u c z y n i ć t o j e s z c z e z a ż y c ia m a łż o n k i, bo i t a k i e f a łs z y w e ro zu m o w an ie może b y ć t u z a
s to s o w a n e . N a p is a n o bow iem , p o w ie o n , że " n i e w eźm iesz z a z d r o s n e j r y w a l k i " , a w ię c Z akon p o z w a la p o ś l u b i ć t a k ą , k t ó r a n i e j e s t z a z d r o s n a . Może w ię c o b r o ń c a p o ż ą d liw o ś c i p o
-n a j ę z y k p o l s k i W .K rz y ż a -n ia k / ś w . B a z y l i W i e l k i , L i s t y , W arszaw a 1 9 7 2 /. S p o ś ró d kanonów d o ty c z ą c y c h m a łż e ń s tw a p rz y ta c z a m y w tym m i e j s c u t y l k o j e d e n / 8 7 / , in n e z a ś z o s t a ł y j u ż p r z e ł o ż o n e p r z e z w spom nianego tłu m a c z a i do j e g o p r z e k ł a d u o d sy łam y z a i n t e r e s o w a
n y c h C z y te ln ik ó w : k a n . l , J o a n n o u I I , 9 3 -9 9 / E p . 5 5 , K r z y ż a n ia k 1 8 7 - 1 9 3 /; k a n . 2 5 , 2 6 , 2 7 , 3 0 , 3 1 , 3 5 , 3 6 , 3 7 , 3 8 , 3 9 , 4 0 , 4 1 , 4 2 , 4 6 , 4 8 , 4 9 , 5 0 , J o a n n o u I I , 1 2 6 -1 2 8 , 1 3 0 -1 3 9 / E p . 199 ad A m p h ilo ch iu m , K rz y ż a n ia k 2 0 7 - 2 i 3 / ; k a n . 5 3 , 5 7 , 5 8 , 6 9 , 7 5 , 7 6 , 7 7 , 7 8 , 7 9 , 8 0 , Jo a n n o u I I , 1 4 3 -1 5 4 / E p . 217 ad A m p h ilo c h iu m , K r z y ż a n ia k 2 3 7 - 2 4 2 /. 58 B a z y li o d p o w ia d a t u n a l i s t n ie z n a n e g o nam b l i ż e j a u t o r a , w y stęp u j ą c e g o pod n a z w is k ie m D io d o r a , k t ó r y wbrew r y g o r y s t y c z n e j n auce
339
w i e d z i e ć , że s i o s t r y w o ln e s ą od d u c h a z a z d r o ś c i . J e ż e l i
w ię c n i e ma p rz y c z y n y z a b r a n i a j ą c e j w s p ó łż y ć z o b iem a / s i o s t r a m i / , t o c ó ż p r z e s z k a d z a w z ią ć s i o s t r ę ? Pow iem y, że te g o n i e n a p i s a n o , a l e t e ż i n i e o k r e ś l o n o . N a to m ia s t w yprow adzo
ny w n io se k p o z w a la u c z y n ić je d n o i d r u g i e . N a le ż a ło b y c o f n ą ć s i ę n ie c o w s t e c z , do p o p r z e d z a ją c y c h w y p o w ied z i Praw a i n im i w ła ś n ie u w o ln ić s i ę od t r u d n o ś c i . N a le ż y t e ż z a z n a c z y ć , że
praw odaw ca n i e o b e jm u je w s z y s t k i c h ro d z a jó w g rz e c h ó w , a s z c z e g ó l n i e o d r z u c a g rz e c h y E g i p c j a n , s k ą d w y s z e d ł I z r a e l i K
a-n a a a-n e jc z y k ó w , g d z i e s i ę o s i e d l i ł . Czytam y bow ie "N ie c z y ń c i e t a k , j a k s i ę c z y n i w z ie m i e g i p s k i e j , w k t ó r e j m ie s z k a
l i ś c i e . N ie c z y ń c ie t e ż t a k , j a k s i ę c z y n i w z ie m i k a n a a n e j - s k i e j , do k t ó r e j was p ro w a d z ę . N ie p o s t ę p u j c i e w e d łu g i c h oby c z a jó w " /K p ł 1 8 , 3 / . P ra w d o p o d o b n ie t e n r o d z a j g r z e c h u n i e
b y ł w ted y d o p u s z c z a ln y w ż y c iu p o g a n , w z w ią z k u z czym p r a wodawca n i e m ia ł p o tr z e b y p r z e d nim p r z e s t r z e g a ć , a w y s ta r c z a ją c y m d l a o d r z u c e n i a j e g o z ł a b y ło p o u c z e n ie . D la c z e g o je d n a k z a k a z a w sz y w ię k s z e g o / g r z e c h u / , p r z e m i l c z a ł m n i e j
s z y ? D l a t e g o , że d l a w i e l u zw o len n ik ó w c i e l e s n e j p o ż ą d liw o ś c i , p r z e s z k o d ą , j e ż e l i c h o d z i o w s p ó łż y c ie z s i ó s t r :'n i ż o n ,
b y ł p r z y k ł a d P a t r i a r c h y . A c ó ż nam n a l e ż y c z y n ić ? Mówić o n a p isa n y m , czy t e ż w y ja w ić t o , co z o s t a ł o p r z e m i l c z a n e ? W p r a
wach t y c h bowiem r ó w n ie ż n i e n a p i s a n o , że o j c i e c i s y n n i e p o w in n i c h o d z ić do j e d n e j n a ł o ż n i c y , a l e p r o r o k p o d d a je t a k ą
p r a k ty k ę o s t r e j o c e n i e m ów iąc: "Syn i o j c i e c c h o d z ą do j e d n e j d z ie w k i" /Am 2 , 7 / . A i l e ż j e s z c z e in n y c h ro d z a jó w p o ż ą d a ń n i e c z y s ty c h w yuczono w s z k o l e demonów, o k t ó r y c h m ilc z y Pism o
Ś w ię te ? N ie c h c ą c n a r u s z a ć s w o je j pow agi nazwam i g rz e c h ó w , P is mo o z n a c z y ło n i e c z y s t o ś ć t y l k o o g ó ln y m i n azw am i, j a k mówi Apo
s t o ł P a w e ł: "A r o z p u s t a i w s z e lk a n i e c z y s t o ś ć lu b c h c iw o ś ć
n i e c h n aw et n i e b ę d ą w y m ie n ia n e w śró d w a s, j a k p r z y s t o i ś w ię tym " / E f 5 , 3 / . Pod p o ję c ie m n i e c z y s t o ś c i A p o s to ł m ia ł n a uwa
d ze w s z e l k i e n ie g o d n e nazwy czy n y m ężczy zn i k o b i e t . W t e n sp o só b p r z e m i l c z e n i e n i e d a j e p o z w o le n ia z w o le n n ik o w i p o ż ą d liw o ś c i . A j a m ów ię, że praw odaw ca n i e p r z e m i l c z a ł te g o r o d z a j u
n i e p r a w o ś c i , a l e b a r d z o o s t r o z a k a z a ł . S ło w a bow iem : " N ik t n i e b ę d z ie s i ę z b l i ż a ł do sw o je g o k re w n e g o , ab y o d s ł a n i a ć
340
-j e g o n a g o ś ć " /K p ł 1 8 , 6 / , z a w i e r a -j ą w s o b i e i t e n r o d z a -j p o k r e w ie ń s tw a . K tó ż może b y ć bowiem d l a męża b liż s z y m od
j e g o ż o n y , c z y l i od j e g o c i a ł a ? p o n ie w a ż " n ie s ą j u ż o n i d w o jg ie a l e jed n y m c i a ł e H /R dz 2 ,2 4 / . Tym sposobem po
p r z e z żonę s i o s t r a j e j s t a j e s i ę k re w n ą m ęża. D la te g o n ie w można p o ś l u b i ć m a tk i żony i j e j s i o s t r y , p o n ie w a ż s w o je j
m a tk i i j e j s i o s t r y t e ż n i e można p o ś l u b i ć . Tak samo n ie m ożna p o ś l u b i ć s i o s t r y s w o je j ż o n y , g d y ż n i e m ożna w z ią ć
z a żonę w ła s n e j s i o s t r y . O d w ro tn ie , n i e w olno t e ż ż o n ie w s p ó łż y ć z krew nym i m ęża, g d y ż p raw a p o k re w ie ń s tw a s ą
w s p ó ln e d l a o b u . J a z a ś k ażd em u , k t o p r o s i o r a d ę w s p r a - t, że p r z e m i j a p o s t a ć te g o św ia w ach m a łż e ń s k ic h o św ia d c z a j t a i c z a s ma sw ój k r e s , " d o p ó k i je d n a k t r w a , w in n i rów n i e ż c i , k t ó r z y m a ją żony ż y ć t a k , ja k b y i c h n i e m i e l i " / i K or 7 , 2 9 , 3 1 / . A j e ż e l i k t o ś s p r z e c i w i s i ę i p r z y to c z y s ło w a " r o ś n i j c i e i m n ó ż c ie s i ę " /R d z 1 , 2 8 / , to z a ś m ie ję
s i ę nad ty m , k t o n i e r o z r ó b czasów d a w a n ia p ra w a . Powtór ne m a łż e ń s tw o j e s t le k a r s tw e m p r z e c iw k o n i e r z ą d o w i , a n ie
z a d o ś ć u c z y n ie n ie m swym z a c h c ia n k o m .t. P o w ie d z ia n o bowiem:
" J e ś l i n i e mogą zac h o w ać w s t r z e m i ę ź l i w o ś c i , n i e c h a j w s tę
p u j ą w s t a n m a ł ż e ń s k i" / i K or 7 , 9 / . " N ie c h w s t ę p u j ą w s ta n m a ł ż e ń s k i " , co n i e z n a c z y , że m a ją p o p e ł n i a ć n ie p r a w o ś ć .
C i z a ś , k t ó r z y p la m ią d u s z ę p o ż ą d l i w o ś c i a m i , n i e b a c z ą c r.a n a t u r ę od daw na r o z r ó ż n i a j ą c ą nazwy p o k r e w ie ń s tw a . J a k ą nazw ą o k r e ś l ą p o to m stw o z r o d z o n e z dwóch t a k i c h m ałżeń
stw ? B raćm i ro d z o n y m i czy t e ż k u z y n a m i? Z powodu p o m ie s z a n i a / p o k r e w i e ń s t w a / w ła ś c iw a b ę d z i e d l a n i c h j e d n a i d ru g a n azw a. N ie c z y ń , c z ło w ie k u , c i o t k i sw ych d z i e c i i c h maco
c h ą , a t e j , k t ó r a z a m ia s t ł e j m a tk i p o w in n a j e p i e ś c i ć , n i e p o b u d z a j do n iep o h am o w an ej z a z d r o ś c i . J e d y n i e bowiem
z c i ą g a n i e n a w i ś ć . Nawet z a z d r o ś ć m acoch n a w e t p o za g ró b
w ro g o w ie j e d n a j ą s i ę z m a rły m i, m acochy n a t o m i a s t od momen t u ś m i e r c i z a c z y n a j ą w z r a s t a ć w n i e n a w i ś c i , Z te g o co po w ie d z ia łe m w y n ik a , że j e ż e l i kim ś k i e r u j ą p o p ę d y , t o tym
b a r d z i e j n a l e ż y z a b r o n i ć mu z a w i e r a n i a m a łż e ń s tw a , "aby
u m ia ł u trz y m a ć swe c i a ł o w c z y s t o ś c i i p o s z a n o w a n iu , a n ie w n a m i ę t n o ś c i ż ą d z y " / I T es 4 , 4 - 5 / . N ie c h c ę j u ż w ię c e j
,59 34-1 t a n ie p r a w o ś ć n i e z a d o m o w iła s i ę w n a s z y r e j o n i e , a l e p o z o s t a ł a w t y c h m i e j s c a c h , g d z ie m iano odwagę j ą p o p e ł n i ć 3 . T y m o teu sz A l e k s a n d r y j s k i /+ 3 8 5 / 60 Kanon 5 :
J e ż e l i żo n a w s p ó łż y je ze swym mężem w n o c y , lu b mąż ze swą ż o n ą , a r a n o ma m i e j s c e z e b r a n i e e u c h a r y s t y c z n e , t o czy mo g ą o n i p r z y s t ą p i ć do k o m u n ii?
N ie p o w in n i. Mówi bowiem A p o s t o ł : "N ie o d m a w ia jc ie s o b ie w z a je m n ie , c h y b a z a o b o p ó ln ą z g o d ą n a p e w ie n c z a s , aby o d d ać s i ę m o d l i t w i e , a potem znów w r ó ć c ie do s i e b i e , aby was s z a t a n n ie k u s i ł z powodu w a s z e j n i e w s t r z e m i ę ź l i - w o ś c i" / i K or 7 , 5 / ^ .
Kanon i i :
J e ż e l i k t o ś w ezw ie k a p ł a n a n a c e re m o n ię m a łż e ń s k ą , a t e n
u s ł y s z y , że z a w ie r a n e m a łż e ń s tw o j e s t n ie p r a w e , lu b m iędzy k rew n y m i, lu b t e ż że p a n n a m łoda j e s t s i o s t r ą z m a r ł e j ż o n y ,
t o czy k a p ł a n w in ie n im to w a r z y s z y ć , lu b t e ż s k ł a d a ć z a n i c h o f i a r ę ?
Odpowiem jednym sło w e j e ż e l i k a p ł a n u s ł y s z y , że
m a łż e ń stw o j e s t n ie p ra w e i j e ż e l i t o m a łż e ń s tw o f a k t y c z n i e
j e s t n ie p r a w e , t o k a p ł a n n i e p o w in ie n u c z e s t n i c z y ć w c u d z y c h ^62
g r z e c h a c h .
Kanon 13:
W j a k i e d n i t y g o d n i a m ałżo n k o w ie w in n i pow strzym yw ać s i ę od w s p ó ł ż y c i a , a w j a k i e d n i m a ją do t e g o praw o? 59 J o a n n o u I I , 1 6 2 -1 6 9 / E p . 160 ad D io d o ru m /. 60 P r z e p i s y d o ty c z ą c e m a łż e ń s tw a z a c z e r p n i ę t e c a n o n ic a " - o d p o w ie d z i n a te m a ty praw ne i 1 2 9 5 -1 3 1 0 , J o a n n o u I I , 2 4 0 -2 5 8 . s ą z j e g o " R e sp o n sa o r a l i s t y c z n e , PG 3 3 , 61 62 J o a n n o u I I , 2 4 2 -2 4 3 . J o a n n o u I I , 2 4 6 -2 4 7 .
342
-P o d trz y m u ję t o , co p r z e d te m p o w ie d z ia łe m . A p o s to ł
mówi: "N ie o d m a w ia jc ie s o b i e w z a je m n ie , c h y b a z a o b o p ó ln ą
z g o d ą na p e w ie n c z a s , aby o d d a ć s i ę m o d li t w i e , a potem znów w r ó ć c ie do s i e b i e , aby was s z a t a n n i e k u s i ł z powodu w aszej
n i e w s t r z e m i ę ź l i w o ś c i " / i K or 7 , 5 / . T rz e b a je d n a k k o n ie c z n ie pow strzym yw ać s i ę w s o b o tę i n i e d z i e l ę , gdyż w t e d n i s k ł a d a n a j e s t Bogu o f i a r a duchowa 63
K anon i 5 :
J e ż e l i c z y j a ś żo n a j e s t o p ę ta n a do t e g o s t o p n i a , że n o s i okowy, a j e j mąż mówi, że n i e może s i ę o p an o w ać, i chce p o ś l u b i ć i n n ą , t o czy może t o u c z y n i ć , czy t e ż n i e ?
W y s tę p u je t u p r ó b i e o d p o w ie d z ie ć ^ ^ .
c u d z o łó s tw a i n i e wiem co n a to
4 . T e o f i l A l e k s a n d r y j s k i /+ 4 1 2 /
K anon 5 :
Spraw ę P a n u f a , w y św ięco n eg o n a d ia k o n a w Łyko, n a le ż y do k ł a d n i e z b a d a ć . J e ż e l i z o s t a n i e d o w ie d z io n e , że b ęd ąc
j e s z c z e k atech u m en em p o j ą ł on z a żonę s w o ją s i o s t r z e n i c ę i po c h r z c i e z o s t a ł w prow adzony do s t a n u d u chow nego, to
n i e c h w nim p o z o s t a n i e , j e ż e l i o n a u m a r ła , a on po c h r z c ie z n i ą n i e w s p ó ł ż y ł . J e ż e l i je d n a k p o j ą ł s i o s t r z e n i c ę za
żonę b ę d ą c j u ż w ie rn y m , t o n i e c h z o s t a n i e w y k lu czo n y ze
s t a n u d u ch o w n eg o . N ie można t u t e ż n ic z e g o z a r z u c a ć b is k u - pow i A p o llo n o w i, j e ż e l i go w y ś w ię c ił z n ie w ie d z y .
Kanon 6:
Spraw ę J a k u b a t r z e b a z b a d a ć . J e ż e l i b ę d ą c le k to r e m o k a z a ł
winny grzechu nieczystości i został przez ka
p łan ó w u s u n i ę t y , a potem p r z y j ą ł ś w i ę c e n i a , t o n ie c h z o s t a n i e w y k lu c z o n y ^ze s t a n u d u c h o w n e g o ], po dokładnym z b a d a -63 64 65 J o a n n o u I I , J o a n n o u I I , J o a n n o u I I , 2 4 8 -2 4 9-. 2 5 0 . 2 6 6 -2 6 7 .
343 d a n iu s p ra w y , a n i e t y l k o na p o d s ta w ie p o d e j r z e n i a p o c h o -% d z ą c e g o z p l o t e k i z ł o ś l i w o ś c i . J e ż e l i s i ę o k a ż e niew in n y ! n i e c h p o z o s t a n i e w s t a n i e duchowny , . , 66 zw azac n a n i e u z a s a d n i o n e z a r z u t y N ie n a l e ż y bow ie Kanon 13:
Maksym t w i e r d z i , że z a w a r ł n ie p ra w y z w ią z e k m a ł ż e ń s k i , p o n ie w a ż n i e z n a ł praw k o ś c i e l n y c h . Sm uci go je d n a k o d ł ą c z e n i e od w s p ó ln o ty k o ś c i e l n e j t w i e r d z ą c , że p o p e ł n i ł n i e p r a w ość z n ie w ie d z y ; p o w s trz y m u je s i ę p r z y tym od n ie p ra w e g o w s p ó łż y c ia , n a co g o d z i s i ę i j e g o ż o n a . J e ż e l i s p r a w d z i s z , że f a k t y c z n i e t a k j e s t i m in ę ło j u ż od i c h ś l u b u d z i e s i ę ć l a t , t o można i c h u m ie ś c i ć w śró d k a te c h u m e n ó w . U czyń t a k . J e ż e l i je d n a k z a u w a ż y s z , że c h c ą o s z u k iw a ć i p o t r z e b a p rz e c iw k o nim j e s z c z e t r o c h ę s u r o w o ś c i , t o u c z y ń t a k , j a k c i podsuw a Bóg, k i e r u j ą c s i ę we w s z y s tk im ro z w a g ą n a m i e j s c u l e p i e j m ożesz p o z n a ć i c h z a m ia ry . B ędąc t łu m . k s .H e n r y k P a p r o c k i - W arszaw a 66 J o a n n o u I I , 2 6 7 . 67 Jo a n n o u I I , 2 7 2 .
