Zmienność warunków agrometeorologicznych okolic Bydgoszczy w latach na przykładzie Mochełka

Jacek ŻARSKI, Stanisław DUDEK, Renata KUŚMIEREK

Zakład Agrometeorologii ATR w Bydgoszczy

Faculty of Agrometeorology University of Technology and Agriculture in Bydgoszcz

Zmienność warunków agrometeorologicznych okolic Bydgoszczy w latach 1951-2000 na przykładzie Mochełka Variability of agrometeorological conditions in Mochełek (the vicinity of Bydgoszcz) during the years 1951-2000

Wstęp

Agrometeorologiczny punkt obser- wacyjno-pomiarowy w Mochełku został założony w 1949 roku przez profesora Michała Batalina. Od tego czasu pracuje on nieprzerwanie, zapewniając osłonę prowadzonych doświadczeń polowych.

Mimo że spełniał wymogi porównywal- ności wyników i zachowuje tę zasadę na- dal, to jednak rezultaty pomiarów i obser- wacji nie były szerzej prezentowane w skali krajowej. Nie brano ich także pod uwagę w regionalnych ocenach agro- klimatycznych. Główną tego przyczyną była mała reprezentatywność warunków opadowych. Niskie opady atmosferyczne tłumaczono lokalnymi warunkami fizjo- graficznymi, a zwłaszcza specyficznym położeniem Mochełka na zawietrznej

krawędzi Wysoczyzny Krajeńskiej (Żar-

ski i in. 1988).

Obecnie — biorąc pod uwagę fakt, że w okolicach Bydgoszczy praktycznie nie prowadzi się profesjonalnych pomiarów

agrometeorologicznych, a w szczególno- Ści nie dysponuje się długoletnią serią obserwacyjną — uznano, że wyniki z Mo- chełka stanowić mogą istotny przyczy- nek do poznania warunków agroklimaty- cznych tego rejonu. Celem pracy było także wykazanie trendów zmienności wy- branych wskaźników termicznych i opado- wych w drugiej połowie XX wieku.

Materiał i metody

Materiał badawczy stanowiły wyniki pomiarów temperatury powietrza i opa- dów atmosferycznych wykonywanych w Mochełku w latach 1951-2000. Moche- tek (9 = 53°13’, A= 17°51’, h= 98,5 m) położony jest około 15 km od centrum Bydgoszczy w kierunku północno-za- chodnim. Aktualnie stanowi wydzieloną część wsi sołeckiej Mochle i siedzibę sta- cji badawczej ATR w Bydgoszczy.

Zastosowano standardowe metody badawcze z zakresu agroklimatologi1

Zmienność warunków agrometeorologicznych okolic 67

Bydgoszczy w latach 1951-2000 na przykładzie Mochełka

J. Zarski,

0 a pe OL L6 80 SCI pe 0 vil CL uoHeing ешем оз па CL el 10 £C c09 c0 ŁC tO SI £0 00 $0`0$ С X t0 te COSC РУЗ это ИС MSZ cul СГУ| 10'l IO€l 50/1 IZ x 101 ol suluulsog 1237204 IOJUIM [BULIOY} — EUIZ BUZOLULIO) vv 99 pL 68 CO 801 ЕСТ 91 97 611 68 ЧОП BIUEMIJ оз 80°SI 80 ZI 80 61 80 0€ 60 Ł 60 CI 6060 6 80'8 60 IC 60 l РУЗ эмо SOL SOI? 090 99 90°91 90 TC LOC tl ŁO TI SOL 90°S suruurdoq 12127204 JOUIUUNS JEULDYJ] — OJEJ эи2эцил3} $81 861 SOC 810 CLC 6:0 LSL. SI 061 OLC 810 UOREINCY BIUePM. DSOBNIC] 01 ŁI OT EC 01 90 Ire LOT It vl Iroc L OI? 1181 ИУ РУЗ это CO'EC cO'S I t0 cz РОС ro tl ОЯТ po Oc Cl po 0¢ cO SI to I suruurdogq 197204 ромэ4 иоцеэ5эл — Аи(А9в3э8эм $9430

цоцемлэр эпел эп[ел эп]ел лозеэрш 66 06 08 OS OC Ol 1 рлерив$ шпииши шацихеи| ued эцеи[0л8 у (злеэд о.) АлпаеаолА ээцэллиээо ‘рлерие} "ulu ‘syeul elupoaig _ AuzoAjeun]ĄO1de (121 %) EruszszAmoaz.id om]susiqopodopmeJq 'UopO JSOLIEĄ JSOLIEĄĄ SOLE ĄIUZEĄSĄĄ

0007-1561 potied SU] U! UOBELIEA OWN JOY) JO UOĄEUIĄSO PUR ZOZSOSPAĄ JO AJIUIOIA OY} UI злозеотри! эцеиноо48е иэзоцо JO зопел инэ-8и0] э8елэлу ‘1 ATAVL

0007-1561

2159130

M

[DMOSEZO

IO$OUUOIUZ

UD!

ŁU9JO

Z ZEIM

AZoZSOSpAg

OIOĄO UDAUZOAJEWIJ

ĄO18E

MOYLUZEYSM

YOAUBIGAM

IO$OJIEM

SIUJAJOJOIM

SIUPAJS

*] VTĄSVL

snjdins uoyeydisoid — mopedo Aueruipeu — , Jeadde jou — eyidbysAm aru — x

cO[+ Lor С cS 96 911 6S1 6S LOI+ pol 87 sjuejd 1009 am0doyo KUISOY S8+ 61+ b by OŁ 16 Lil IS xC9l+ Sel 6€ squejd 512212) 2MOZOQZ KUIJSOY

AousIDIJop suoredroa1d — yoAuzoAlaysougje mopedo A1ogoparu

(IH-X) OC L8 Cll pól 061 90¢ 6ЕС ЗФ bl 61$ 951 1eo4-J[EY [000 эиро}о эгэощюа (XI-AD SCI cól OC? LLC OLE 9% 1444 82 cel Les C8C Jeok-fyey ULE ałdalo 9Z9010g Ice 60¢ 8rt vey 805 085 LIL L6 990 969 ВЕР JESĄ SUZ909

uorejidiosid — ouzoAsajsourje Apedo

oF 69

Zmienność warunków agrometeorologicznych okolic Bydgoszczy w latach 1951-2000 na przykładzie Mochełka

(Garnier 1996). Daty początku i końca okresu wegetacyjnego, termicznej zimy i lata wyznaczono na podstawie średnich miesięcznych temperatur powietrza, wy- korzystując oryginalny program kompu- terowy. Niedobory opadów atmosferycz- nych obliczono w stosunku do opadów optymalnych Klatta z uwzględnieniem temperatury powietrza (Łykowski 1989).

Wzięto pod uwagę okresy wzmożonego zapotrzebowania na wodę roślin należą- cych do dwóch najważniejszych grup użytkowych: zbóż (maj-czerwiec) oraz okopowych (lipiec-sierpień). Trendy zmienności wybranych wskaźników agroklimatycznych zobrazowano biorąc pod uwagę ich wartości z kolejnych lat okresu 1951-2000 oraz wartości średnie konsekutywne obliczone dla kolejnych okresów 10-letnich (od 1951-1960 do 1991-2000) 1 15-letnich (od 1951-1965 4о 1986-2000).

Omowienie wynikow badan Wartości średnie wskaźników chara- kteryzujących warunki termiczne Mo- chełka (tab. 1) można ocenić jako repre- zentatywne dla agroklimatu okolic Byd- goszczy. Są one bowiem zgodne z poda- wanymi w pracach waloryzujących kli- mat Polski (Woś 1999) i dokonujących regionalnych ocen klimatycznych (Żar- ski 1 Dudek 2000). Zwraca uwagę bardzo duża zmienność czasowa tych wskaźników, dotycząca w pierwszej ko- lejności dat początku, końca oraz długo- ści trwania termicznej zimy.

Średnie wieloletnie sumy opadów atmosferycznych notowane w Mochełku

znacznie odbiegają od występujących w regionie wskazując, że jest on położony w cieniu opadowym, charakteryzującym sięnie tylko niższymi o 15-20 % sumami, ale również mniejszą liczbą dni z opada- mi, w porównaniu do najbliżej położo- nych posterunków opadowych (Żarski 1in. 1988). Ze względu na bardzo niskie sumy opadów w Mochełku mamy do czy- nienia z ich niedoborami w okresach wzmożonego zapotrzebowania na wodę roślin zbożowych i okopowych. Przecięt- nie wynoszą one odpowiednio 39 1 48 mm, występując w 80% lat.

Przeprowadzone obliczenia wykaza- ły, że w badanym okresie 1951—2000 na- stępował istotny wzrost długości trwania sezonu wegetacyjnego i termicznego lata oraz skracanie się długości trwania termi- cznej zimy (rys. 1). Może to mieć zwią- zek z szeroko propagowaną przez niektó- rych autorów teorią antropogenicznych zmian klimatu (Bis i wsp. 1993, Czaja 1998, Sadowski 1993). Istotne trendy wzrostu, w przypadku wzięcia do obli- czeń wartości Średnich ruchomych 10- 115-letnich, dotyczyły także sum opadów atmosferycznych zarówno rocznych, jak i notowanych w poszczególnych półro- czach (rys. 2).

Wnioski

l. Wyniki pomiarów temperatury po- wietrza w Mochełku mogą być wyko- rzystywane do charakterystyk klima- tycznych i agroklimatycznych okolic Bydgoszczy.

2. Bardzo niskie, w porównaniu do naj- bliżej położonych miejscowości, su-

70 J. Żarski, S. Dudek, R. Kuśmierek

ĄSPYDON 1E 000Z-1S61 Ul UONeINp JOJUIM puke JOUIUUNs [eULAY) POLIOd UOIEJOBDA JO зриэн Анпавиел ‘1 запоя NYJSYDO M 0007-1S61 2Is2.3j0 M Kwiz 2129119} ZEJO EJE] OdOUZOŁULIOĄ *'O8OU[A9E1089M NSOIĄO EIUEM.] IO$OŚNĘP IO$OUUSTUZ Apuou], “| AANNSAU

71

- 06 r 00 00 00L оа HJINM YALNM УШМ 9 62 zz Я 8 9Е 62 zz g 8 l 0 €& 9 62 z a 82 | | + + + 08 t ł t + + SŁ | РТ ł + + + OP 7998'0= U 806/'0=z4 Eocó/+x9E5E0= A ZE618+ NLSE0= A - 58 $6'6L+XZUPO= A lęg | | 1 9

[06 | | R Д he 08 | 66 | M kj у VV V

K "yyy! a

9€ 62 zz Я 8 | os & 9 6 & 9 8 |

4 } } ł } Q2 i J i } 1 i 1 0A

+ gz 08 az + O22 0€2 £y//'0=ZW 819'0=г4 + 622 22b0'0= 24 0sz 'w2+xp9gzO=A Z9'ELZ+ XBZ9T'O= A всаг+мугго=А 02 — ое L 022 GOlHd NOLLYJZOJA GOREd NOLLVLIS9SA GORSd NOLLVIS9SA

Zmienność warunkó w agrometeorologicznych okolic Bydgoszczy w latach 1951—2000 na przykładzie Mochełka

(uu) H2łBYoON 18 0007—IS61 U! uonejr]roaid теэА-уеч рие Анеэ^ до зриэл Аушавыел "| AUNDIA NYJSYDOJW M 000Z-1S6 1 21S21Ą0 M UDAUZOAJOJSOUNE

MOpEdo uns YoKUZDOJł9d ZEJO YDKUZ901 MOpEdO 1I9$0ĄOSAM LgouusrUZ Apueuj, *| AHANNSAU

UBSLU

8AJNOSSUODJ

IESĄ-G| 9£ 62 22 Я 8

€9S70= ZU bs'09l+XŁyS'0= A

8099'0=г 84'€92+ X6566'0= A

ZES‘O= 24 ZE H+ X8ZyS1= A

J. Żarski, S. Dudek, R. Kuśmierek

oro А

bs „lwa

LLU /4+R8ZS0=

A | Og Lo A Y og e + 002 1 ол €Sb0'0= 24 т 05%

+ om

£/9e+X€6690=

A + ove

- 092 4 000 L 08z - 00€ , | - OOF ¥6EE O= 24 + 00€ €920'0=2¥ | one 9b'E97+ XZ008'0= A

99'9S7+4.206'0=A

0ZE 009 XM-N X1- AN

9 62 2 q 8 | os €& 9 6 z 9 8 1 4 ! h 09€ + 002

|= Uy clk

czuy+xogzgj=A

T 7 ZEŁ6E+ XpZ6S1 = A 00s - 00/ IDG I DC |

72

my opadów atmosferycznych noto- wane w Mochełku sprawiają, że przy- datność wskaźników opadowych do regionalnych ocen rolniczo-klimaty- cznych jest ograniczona.

3. W latach 1951-2000 notowano w Mochełku istotne trendy wydłużania się długości trwania okresu wegeta- cyjnego i termicznego lata, skracania się długości trwania termicznej zimy oraz wzrostu sum opadów atmosfery- cznych.

Literatura

BIS K., DEMIDOWICZ G., DEPUTATT., GÓRSKI T., HARASIMA., KRASOWICZS. 1993: Eko- nomiczne konsekwencje zmian klimatu w rol- nictwie polskim. Problemy Agrofizyki nr 68, PAN, Instytut Agrofizyki w Lublinie.

CZAJA S. 1998: Globalne zmiany klimatyczne.

Wydawnictwo Ekonomia i Srodowisko, Bia- tystok.

GARNIER B.J. 1996: Podstawy klimatologii.

IMGW, Warszawa, s. 97-114.

ŁYKOWSKI B., 1989: Warunki meteorologiczne zaopatrzenia roślin w wodę. W: Potrzeby wodne roślin uprawnych pod red. J. Dzieżyca.

PWN, Warszawa, s. 11-35.

SADOWSKIM. 1993: Klimat jako element środo- wiska naturalnego. Mat. Kom. Agrof. PAN, Lublin, 5. 1-50.

WOS A. 1999: Klimat Polski. Wydaw. Nauk.

PWN, Warszawa.

i opadowych Mochetka. Zesz. Nauk. ATR Bydgoszcz nr 145, Roln. 24, s. 25—38.

ŻARSKI J., DUDEK S. 2000: Charakterystyka

warunków termicznych i opadowych woje- wództwa kujawsko-pomorskiego w aspekcie potrzeb ochrony środowiska. Zesz. Nauk.

WSHE Włocławek, t. VI, s. 85—98.

Summary

The most important plant production in- dicators characterising thermal and precipita- tion conditions in the vicinity of Bydgoszcz have been estimated in the study. Research material was based on meteorological data obtained from the Research Station of the Faculty of Agriculture (University of Techno- logy and Agriculture) in Mochełek, at the distance of 15 km from the centre of Byd- goszcz (margin of Krajna High Plain). Re- search methods used in the study were typical for agroclimatology with special emphasis of the estimation of time variation of the indica- tors investigated. It was proved that in the studial period occurred the following regula- rities: extension of the vegetation period and the thermal summer, well as abbreviation of the thermal winter. The upward trend of pre- cipitation was also observed.

Authors’ address:

Jacek Żarski, Stanisław Dudek, Renata Kuśmierek University of Technology and Agriculture ul. Bemardyńska 6

85-029 Bydgoszcz

ŻARSKI J., PESZEK J., URBANOWSKI S. 1988: Poland Charakterystyka warunków termicznych

Zmienność warunków agrometeorologicznych okolic 73

Bydgoszczy w latach 1951-2000 na przykładzie Mochetka