Licówki porcelanowe są dzisiaj postępowaniem z wyboru w wie- lu przypadkach rekonstrukcji zę- bów przednich ze względu na udo- kumentowaną estetykę, możliwość właściwej odbudowy funkcji oraz integrację biologiczną (1 ‑3). Do- skonale wpisują się w trendy, które zdominowały stomotologię w ostat- niej dekadzie, zmierzające w kie- runku coraz mniejszej ingerencji w tkanki twarde zębów (4, 5).
W porównaniu z innymi rodzaja- mi odbudowy zębów przednich li- cówki porcelanowe mają wiele zalet:
wyglądają bardzo naturalnie, są bar- dzo trwałe i nie mają negatywnego wpływu na tkanki miękkie (1). Ich powierzchnia nie sprzyja odkłada- niu się płytki bakteryjnej (6 ‑8).
Licówki porcelanowe z założenia mają być bardzo cienkie, ich grubość powinna się mieścić w granicach 0,3 ‑0,5 mm (3, 9, 10 ‑13). Gdy nie są jeszcze przyklejone do powierzchni zęba, można je łatwo zniszczyć, po osadzeniu adhezyjnym stają się jed-
L icówki porcelanowe na zęby przebarwione po leczeniu
endodontycznym
Procedury postępowania na podstawie przeglądu piśmiennictwa oraz przypadku klinicznego
Maciej Żarow i Jolanta Borowska ‑Sawa
Porcelain veneers for discolored endodontically treated teeth – procedures based on the literature review and of a clinical case Praca recenzowana
Z Praktyki Prywatnej Dentist w Krakowie www.dentist.com.pl
Streszczenie
Odbudowa estetyczna zębów przednich po leczeniu endodontycznym jest wyzwaniem dla lekarza stomatologa. Do niedawna wybieranym rozwiązaniem były korony protetyczne, dzięki którym maskowano przebarwienia tkanki zęba. W pracy – na podstawie przeglądu piśmien- nictwa oraz przypadku klinicznego – zaproponowano leczenie polegające na wybielaniu przebarwionych zębów metodą walking bleach, a następnie pokrycie powierzchni wargowej licówkami porcelanowymi. Omówiono koncepcje preparacji oraz postępowania adhezyjnego podczas osadzania licówek porcelanowych na zębach po leczeniu endodontycznym.
Summary
Aesthetic restoration of anterior teeth after endodontic treatment is a challenge for the dentist. Until recently, the treatment of choice was laboratory crowns, thanks to which tooth discolorations were masked. In the study – based on the literature review and on a clinical case – treatment was proposed that was based on the walking bleach method to remove the discolorations and then to cover the labial surfaces with porcelain veneers.
The concepts of preparation and of the adhesive steps during the placing of the porcelain veneers on endodontically treated teeth were discussed.
Hasła indeksowe: wybielanie, walking bleach, kompozyt, odbudowa estetycz‑
na, technika stratyfikacji kompozytu, wkład koronowo ‑korzeniowy z włókna szklanego
Key words: bleaching, walking bleach, composite resin, stratification technique, aesthetic reconstruction, coronal ‑root glass fibre post
P raktyka
stomatologia praktyczna
nak bardzo wytrzymałe, a ich połą- czenie z zębem jest bardzo mocne (1), jeśli podczas osadzania zachowano zalecane procedury. Dane uzyska- ne w długoterminowych badaniach klinicznych dowodzą, że metoda ta odznacza się dużym odsetkiem po- wodzeń. W badaniu przeprowadzo- nym przez Friedmana (14) zbadano 3500 licówek porcelanowych, które zostały zacementowane w ciągu 15 lat. Uzyskano 93% powodzeń odbu- dowy za pomocą licówek (14).
Ze względu na minimalną prepa- rację tkanek twardych zęba postępo- wanie to daje dużą możliwość rein- terwencji w przyszłości (15, 16). Jest to szczególnie ważne w przypadku pacjentów młodych, którzy w ciągu swojego życia mogą się liczyć z kil- koma następnymi interwencjami w obrębie wcześniej odbudowywa- nych zębów.
W niektórych przypadkach za- kwalifikowanych dzisiaj do odbu- dowy za pomocą licówek planuje się nie tyle minimalną preparację, co nawet jej brak na całej lub na części powierzchni policzkowej zęba (15, 16). Aby zminimalizować prepara- cję, jest niezbędne jej wstępne za- planowanie, które stało się możli- we dzięki technikom wprowadzo- nym w ostatnich latach przez Gurela (17) i rozwiniętym przez Magne (1).
W technikach tych elementami, któ- re gwarantują przeprowadzenie za- planowanego szlifowania pod stałą kontrolą, są próbne modele wosko- we (ang. wax up), klucze silikono- we (ang. silicon index) oraz szablo- ny pomocnicze (1, 17). Niezwykle praktyczne jest również wykonanie tymczasowych odbudów z kompo- zytu (ang. mock ‑up), po to aby pa- cjent i lekarz mogli wspólnie omó- wić i wyobrazić sobie końcowy efekt leczenia.
Ponieważ brzegi osadzonej li- cówki porcelanowej są zazwyczaj trudne do zauważenia, w techni- ce tej możliwa jest preparacja nad- dziąsłowa, co w konsekwencji pro- wadzi do uniknięcia jakichkolwiek stanów zapalnych tkanek miękkich – w przeciwieństwie do koron pro- tetycznych (15, 16). Preparacja nad- dziąsłowa ułatwia też założenie ko- ferdamu, co warunkuje idealną ad- hezję, a w przyszłości – możliwość bezpiecznego przeprowadzania za- biegów higienizacyjnych (1).
W piśmiennictwie przejście czę- ści przydziąsłowej porcelany w tkan- ki twarde zęba określa się mianem tzw. efektu kameleona (15, 16). Dzię- ki temu ząb w całości – tzn. koro- na kliniczna, korzeń oraz otaczające tkanki miękkie – tworzą jedną jed- nostkę optyczną. Światło ma moż- liwość przenikania do wewnątrz tkanek poprzez rozproszone odbi- cie (ang. diffuse reflection). Dlatego niezwykle istotnym elementem la- boratoryjnego procesu wykonywa- nia licówek jest zwrócenie uwagi na to, by nie zaburzyć tego delikatnego zjawiska optycznego na skutek za- stosowania systemów opakerowych (15, 16), które definitywnie zakłóca- łyby przenikanie światła.
Materiały odtwórcze muszą być zgodne z właściwościami optycz- nymi szkliwa i zębiny i w ten sam sposób przepuszczać światło w głąb tkanek. W przeciwnym razie będzie- my mieli do czynienia ze zmianą ko- lorystyki zarówno w obrębie tkanek miękkich (kolor szaroniebieski), jak i zęba w okolicy przyszyjkowej (brak przezierności) (18).
Istnieją pewnego rodzaju ograni- czenia estetyczne w przypadku prze- barwienia tkanek twardych zęba, które może się zdarzyć zwłaszcza w zębach po leczeniu endodontycz-
nym. W takich przypadkach zastoso- wanie licówek opakerowych jeszcze bardziej wyolbrzymiłoby szaronie- bieskie przebarwienia tkanek dzią- słowych (19). W dodatku licówka wyglądałaby nienaturalnie w wyni- ku zwiększenia nieprzezierności (15, 20). Z tego względu można mówić o pewnych przeciwwskazaniach do stosowania licówek porcelanowych w przypadku zębów mocno przebar- wionych (15, 20). Postępowaniem z wyboru jest wtedy próba wybiele- nia wewnętrznego (1). Jeśli nie uda się dokonać wewnętrznego wybie- lenia przebarwionych tkanek zęba z martwą miazgą, trudno liczyć na dobry efekt estetyczny po wykona- niu licówki.
Gdy przebarwienie zęba nie sta- nowi problemu, a jego spodziewa- ne parametry wytrzymałości me- chanicznej po odbudowie licówką mogą osiągnąć parametry zbliżone do zębów z żywą miazgą, wówczas w odniesieniu do zębów po leczeniu endodontycznym można zastosować te same procedury, które dotyczą preparacji pod licówki, jak i zębów z żywą miazgą (15, 20).
n
Opis przypadkuDo gabinetu zgłosiła się pacjentka, lat 32, z przebarwionymi po lecze- niu endodontycznym zębami 11, 21 (ryc. 1, 2, 3, 4). Ponadto w przeszło- ści zęby te zaopatrzono wypełnienia- mi kompozytowymi, pokrywającymi w całości powierzchnie wargowe. Po wnikliwej ocenie zdjęć rentgenow- skich i modeli orientacyjnych zde- cydowano się na następujący plan leczenia: powtórne leczenie endo- dontyczne, wybielanie wewnętrz- ne, wkłady koronowo ‑korzeniowe z włókna szklanego oraz wstępna preparacja pod licówki porcelano-
Ryc. 2. Uśmiech pacjenta – widoczna asymetria w przebiegu girlandy dziąsłowej między zębami 11 a 21.
Ryc. 1. Zęby 11, 21 po leczeniu endodontycznym z widocznymi przebarwieniami części przyszyjko- wych, pokryte starymi licówkami kompozytowymi.
Ryc. 4. Zęby 11, 21 w dużym zbliżeniu – widok od strony wargowej.
Ryc. 3. Zęby 11, 21 – widok od strony podnie- biennej.
Ryc. 6. Kanały korzeniowe zębów 11, 21 po wy- pełnieniu gutaperką za pomocą Systemu B i i Ob- tura II.
Ryc. 5. Widok komory zębów 11, 21 wypełnio- nych pastą, która mogła być jedną z przyczyn prze- barwienia.
szczelność wierzchołkową wypeł- nionego kanału (32). Osadzenie ad- hezyjne wykonano wg metody opi-
oraz cementu lutującego o dużej zawartości wypełniacza EnaCem HF (Micerium S.p.A.) (ryc. 14).
koron pełnoceramicznych.
Zgodnie z planem leczenia prze- prowadzono powtórne leczenie en- dodontyczne metodą kondensacji termicznej gutaperki (System B, Obtura SybronEndo) (ryc. 5, 6). Ja- kość wypełnienia kanałów korze- niowych oceniono radiologicznie (ryc. 7), a następnie dokonano wy- bielania wewnętrznego za pomocą materiału Opalescence Endo (Ul- tradent) (ryc. 8), zgodnie z metodą opisaną w „Magazynie Stomatolo- gicznym” (5). Materiał wybielający wymieniono trzykrotnie, a następ- nie na 14 dni zastosowano wodoro- tlenek wapnia w celu obniżenia pH – jako działanie prewencyjne prze- ciw udokumentowanej w piśmien- nictwie resorpcji przyszyjkowej (21‑
‑24). Niezależnie od oczekiwania na zadziałanie wodorotlenku wapnia należało się wstrzymać z wszelki- mi procedurami odtwórczymi ze względu na opisywane w piśmien- nictwie przejściowe osłabienie ad- hezji materiału kompozytowego do szkliwa i zębiny (25 ‑31).
W kolejnym etapie zdecydo- wano się na założenie wkładów z włókna szklanego (Oli Postligth, Olident) ze względu na dużą ilość utraconych tkanek twardych. Nie dokonywano opracowania kana- łów korzeniowych pod wkłady, ale jedynie usunięto dokładnie guta- perkę ze ścian kanałów za pomocą wiertła typu Gates Glidden (VDW Beutelrock). Usunięcie gutaperki wykonano tak, aby było możliwe wprowadzenie wkładów koronowo korzeniowych na głębokość min.
P raktyka
stomatologia praktyczna
Ryc. 9. Wstępne sprawdzenie dopasowania wkładów koronowo ‑korzeniowych z włókna szklanego.
Ryc. 8. Komory zębów 11, 21 wypełnione środ- kiem wybielającym.
Ryc. 11. Wytrawianie kanału korzeniowego 38%
kwasem ortofosforowym.
Ryc. 10. Ostateczna kontrola wkładów koronowo‑
‑korzeniowych z włókna szklanego po ich uprzed- nim docięciu.
Ryc. 13. Wgląd do kanału korzeniowego po wytra- wieniu i osuszeniu. Zębina kanału korzeniowego jest dokładnie oczyszczona z gutaperki.
Ryc. 12. Osuszanie kanału korzeniowego za pomocą kondensacji sączków papierowych.
Następnie przeprowadzono pre- parację pod licówki porcelanowe, wykorzystując do tego celu klucze silikonowe wykonane na podsta- wie modeli wax up. Opracowania powierzchni policzkowej dokonano za pomocą wierteł diamentowych nr 314 ‑4, 206 ‑4, 206 ‑2 (Olident) na głębokość ok. 0,5 mm. Preparacja obejmowała mezjalne powierzch- nie styczne ze względu na rozle-
głą utratę tkanek własnych na tych powierzchniach. Preparację po- wierzchni siecznej wykonano na głę- bokość 1,5 mm, przykładając wiertło nr 859.314 11mm (Komet) do brze- gu siecznego pod kątem 90 stopni.
Końcową powierzchnię i brzegi pre- paracji wygładzono za pomocą gum- ki w kształcie stożka (9608 Komet), a na powierzchni stycznej za pomo- cą kątnicy Profin (W&H) i metalowe- go paska diamentowego (Adaco Ger- many) (ryc. 15).
Po zakończeniu preparacji po- brano wycisk za pomocą masy poli- eterowej Impregum (3M ESPE, Se- efeldt, Germany), jak również wy- cisk przeciwwstawny, zarejestrowa- no też zgryz oraz dokonano rejestra- cji łuku twarzowego. Z technikiem dentystycznym w świetle dziennym przeprowadzono rejestrację koloru, a następnie zarejestrowano kolor zęba po oszlifowaniu. Licówki por- celanowe wykonano w laboratorium na kikutach z masy ogniotrwałej.
Na kolejnej wizycie przymierzo- no wykonane licówki. Sprawdzano dopasowanie brzeżne na modelach oraz w jamie ustnej, a następnie oce- niano kolor w jamie ustnej. W tym celu na powierzchnię przylegają- cą licówki porcelanowej nałożono żel glicerynowy KY Jelly (Johnso- n&Johnson).
Ocena lekarza i pacjenta była satysfakcjonująca, przystąpiono więc do końcowego osadzania licó- wek. Licówki oczyszczono w alko- holu, a następnie wytrawiono po- wierzchnię przylegającą przez 90 s 10% kwasem HF (Jeneric Pentron).
Po dokładnym wypłukaniu i wysu- szeniu uzupełnień nałożono na nie dokładnie, w kilku warstwach silan (Jeneric Pentron), a następnie sys- tem wiążący (EnaBond, Micerium S.p.A.), który przedmuchano, aby Ryc. 7. Zdjęcie rentgenowskie wykona-
ne po powtórnym leczeniu endodontycz- nym.
Ryc. 15. Widok zębów 11, 21 od strony wargowej po preparacji pod licówki porcelanowe.
Ryc. 14. Zęby 11, 21 – widok od strony podnie- biennej po wprowadzeniu wkładów koronowo‑
‑korzeniowych oraz nałożeniu pierwszych warstw kompozytu.
Ryc. 17. Wytrawianie zęba 11 przed osadzaniem licówki porcelanowej.
Ryc. 16. Ząb 11 od strony wargowej po założe- niu koferdamu.
Ryc. 19. Licówka porcelanowa na zębie 21 bezpo- średnio po osadzeniu adhezyjnym.
Ryc. 18. Ząb 11 po wytrawieniu szkliwa i zębiny.
Ryc. 21. Licówka porcelanowa na zębie 21 bez- pośrednio po osadzeniu i wypolerowaniu granicy preparacji.
Ryc. 20. Polerowanie granicy preparacji za pomo- cą gumki do kompozytu.
(ryc. 16), a następnie powierzchnie zęba piaskowano za pomocą pia- skarki abrazyjnej oraz tlenku gli- nu (piaskarka abrazyjna Danville, piasek – tlenek glinu o średnicy 50 μm). Całą powierzchnię zęba wy- trawiono 38% kwasem ortofosforo- wym przez 30 s (ryc. 17), a po do- kładnym wypłukaniu naniesiono system wiążący Ena Bond (Mice- rium S.p.A.), który przedmuchano i naświetlono, po czym dokładnie spolimeryzowano przez 60 s (Blue‑
‑Luxcer TM M ‑855 Monitex).
Licówki osadzano na wcześniej ogrzany do temp 40o C (EnaHeat Micerium) kompozyt Enamel Plus w kolorze szkliwnym GE 2 (Mice- rium S.p.A.) (ryc. 18). Po upewnie- niu się, że licówka porcelanowa ide- alnie weszła na miejsce preparacji (ryc. 19), usuwano wstępnie nad- miary materiału, po czym naświe- tlano ją przez 4 s i przystępowano do dokładnego usuwania nadmia- rów. Końcową polimeryzację wyko- nywano przez 60 s z każdej ze stron po uprzednim pokryciu brzegów li- cówki żelem glicerynowym. Po koń- cowym spolimeryzowaniu usuwa- no ewentualne nadmiary związane- go kompozytu za pomocą skalpela nr 12. Granice preparacjj polerowa- no za pomocą gumek przeznaczo- nych do polerowania kopozytu (ryc.
20, 21). Osadzenie drugiej z licówek wykonano w izolacji koferdamem zębów 11, 21 (ryc. 22) po wcześniej- szym sprawdzeniu kontaktu stycz- nego z wcześniej osadzoną licówką.
Ewentualne korekty w zgryzie wy- konywano za pomocą wiertła (8368
P raktyka
stomatologia praktyczna
Komet) (ryc. 23, 24). Uzyskany efekt odbudowy ilustruje rycina 25.
n
DyskusjaW niniejszej pracy przedstawio- no przypadek kliniczny, w którym zastosowano terapię licówkami por- celanowymi zębów po leczeniu en- dodontycznym. W większości tego typu sytuacji klinicznych liców- ki stosuje się w celu zmiany kolo- ru, kształtu oraz poprawy estetyki zębów. Przygotowanie pod licówki zębów, które uległy przebarwieniu, musi być bardziej rozległe i powin- no sięgać głębiej nie tylko od stro- ny wargowej, lecz także w obszarze dziąsłowym i stycznym (1). Prepara-
cja powinna się kończyć lekkim, za- okrąglonym stopniem, który jest po- łożony w szkliwie minimalnie pod dziąsłem, w połowie rowka dziąsło- wego (szczeliny dziąsłowej), lub na wysokości girlandy dziąsłowej (1).
Warto pamiętać, że jest tu ko- nieczne wypracowanie swego ro- dzaju kompromisu – z jednej strony bowiem jest niezbędna nieco głębsza preparacja, umożliwiająca ukrycie istniejących przebarwień, z drugiej zaś niezwykle istotne jest pozosta- wienie szkliwa, które jest warun- kiem trwałej adhezji.
W zależności od tego, jak mocne jest przebarwienie, może się jednak pojawić konieczność jeszcze głębszej preparacji szkliwa na powierzchni wargowej – nawet gdyby miało to prowadzić do odsłonięcia zębiny.
Zdaniem Gurela zmiana koloru zęba o jeden stopień wymaga minimum 0,2 mm preparacji (1). W przypadku konieczności zmiany koloru z A4 na A1 jest niezbędne opracowanie na głębokość 0,9 mm. W przypadku zę- bów ciemnych, które można oszlifo- wać tylko nieznacznie, należy zasto- sować inną metodę, aby uzyskać po- żądany odcień przy względnie cien- kich licówkach. Na ostateczny kolor zęba w takim przypadku składają się istniejąca barwa zęba i kolor licówek
porcelanowych, który musi być ja- śniejszy niż kolor ostateczny.
Zamiast jednak zmieniać ko- lor mocno przebarwionego zęba za pomocą bardzo inwazyjnej prepa- racji, powinno się spróbować naj- pierw wybielić go wewnętrznie, tak jak się stało w opisanym przypadku.
Techniki wybielania wewnętrznego są dobrze udokumentowane i jeśli przestrzega się procedury ich sto- sowania, ryzyko powstania resorp- cji zewnętrznej jest znikome) (4, 5, 6, 31 ‑36). Zawsze jednak nale- ży wnikliwie przeanalizować moż- liwe przeciwwskazania do zasto- sowania tej metody (4, 6). Kolejną metodą zastosowaną w opisanym przypadku, wpływającą na zmniej- szenie zakresu preparacji jest wyko- nanie wcześniejszego modelu wax up, w którym technik dentystyczny przekonturowuje nieco zęby w kie- runku dowargowym. Dzięki temu, zamiast preparować głęboko tkanki zęba, zyskuje się na grubości licówki przez zwiększenie wymiaru od stro- ny wargowej.
Dodatkowym utrudnieniem w opisanym przypadku była znacz- na utrata tkanek twardych zęba i rozległe wypełnienia kompozyto- we, w szczególności na powierzch- niach stycznych mezjalnych. W pi- Ryc. 23. Zęby 11, 21 po osadzeniu licówek por-
celanowych, zdjęcie wykonane po 7 dniach od za- biegu.
Ryc. 24. Widok zębów 11, 21 od strony podnie- biennej po osadzeniu licówek porcelanowych.
Ryc. 22. Izolacja zębów 11, 21 przed osadze- niem drugiej licówki porcelanowej.
Ryc. 25. Uśmiech pacjentki z licówkami porcelanowymi na zębach 11, 21.
cych wypełnień i ubytków w prepa- racji pod licówki. Dlatego zdecydo- wano się dokonać opracowania cał- kowicie obejmującego powierzch- nie styczne mezjalne. Po zakończe- niu szlifowania podparcie licówki w niektórych miejscach stanowiły wypełnienia kompozytowe i w celu uzyskania lepszej adhezji cementu lutującego do wypełnienia kompo- zytowego przeprowadzono piasko- wanie powierzchni zęba za pomo- cą piaskarki i tlenku glinu o ziar- nie 50 μm.
W artykule zaprezentowano koncepcję minimalnie inwazyj- nej odbudowy przebarwionych zę- bów przednich po leczeniu endo- dontycznym, w których przypadku konwencjonalnie wykonywano do- tychczas korony protetyczne. Ostat- nio jeszcze dalej w koncepcji mini- malnej inwazyjności poszedł Ma- gne (37), który w przypadku starcia zębów przednich i obniżonej wy- sokości zwarciowej zaproponował odtworzenie utraconej części pod- niebiennej za pomocą kompozytu oraz odbudowę estetyczną licówką porcelanową od strony wargowej.
Ta nowatorska koncepcja pozwala
nowe niezwykle ważna jest zasada minimalnej interwencji. W wielu badaniach analizujących napręże- nia w tkankach twardych koron zę- bów wykazano, że utrata szkliwa lub zeszlifowanie szkliwa w proce- sie preparacji zęba pod koronę po- woduje, że zdecydowanie bardziej może on ulec deformacji (38, 39).
Mimo iż udowodniono, że wypeł- nienia kompozytowe pozwalają na przywrócenie zębom wyjściowej sztywności, należy jednak wspo- mnieć o pewnych ograniczeniach mechanicznych, związanych z od- budową zębów za pomocą licówek kompozytowych (40). Jedno z nich wynika z tego, że moduł elastycz- ności kompozytu odpowiada od jed- nej ósmej do jednej czwartej (od 10 do 20 MPa) wartości modułu ela- styczności szkliwa – 80 MPa, pod- czas gdy porcelana używana w uzu- pełnieniach zastępujących szkliwo – ze względu na moduł elastyczno- ści zbliżony do modułu szkliwa – bardzo dobrze spełnia funkcje roz- prowadzenia naprężeń (41). Znala- zło to potwierdzenie w sukcesie kli- nicznym stosowania licówek porce- lanowych. Okazało się, że licówki
(41, 42). Ponadto rozwój w ostat- nich latach systemów adhezyjnych do zębiny oraz zastosowanie na- tychmiastowego uszczelnienia zę- biny – IDS (ang. immediate dentin sealing) istotnie zwiększyły przewi- dywalność wiązania licówek por- celanowych nie tylko ze szkliwem, ale i z zębiną, a to z kolei znacznie rozszerzyło wskazania do zastoso- wania tych uzupełnień (43).
n
Wnioski1. W przypadku znacznego prze- barwienia zębów po leczeniu endo- dontycznym przed przystąpieniem do rekonstrukcji należy przeprowa- dzić dokładną analizę jakości lecze- nia kanałowego i rozważyć możli- wość wybielenia wewnętrznego tka- nek twardych zęba.
2. Zarówno w przypadku zębów z żywą miazgą, jak i zębów po lecze- niu endodontycznym zawsze przed przystąpieniem do wykonania ko- ron pełnoceramicznych powinno się rozważyć możliwość terapii za pomocą licówek porcelanowych.
n
P
iśmiennictwo1. Magne P., Belser U.: Bonded Porcelain Restorations in the Anterior Dentition:
A Biomimetic Approach: Quintessence Publ. Co., 2002.
2. Meyenberg K.H., Imoberdorf M.J.: The aesthetic challenges of single tooth re‑
placement: a comparison of treatment alternatives. Pract. Periodontics Aesthet.
Dent., 1997, 9, 7, 727 ‑735, quiz 37.
3. Garber D.: Porcelain laminate veneers: ten years later. Part I: Tooth preparation.
J. Esthet. Dent., 1993, 5, 2, 56 ‑62.
4. Żarow M.: Bezpośrednie wypełnienie kompozytowe w zębach przednich – roz‑
wiązanie w przypadkach prostych i bardziej skomplikowanych. Mag. Stomatol., 2007, 17, 11, 70 ‑74.
P raktyka
stomatologia praktyczna
5. Żarow M.: Wybielanie znacznie przebarwionych zębów przednich po leczeniu endodontycznym połączone z minimalnie inwazyjną odbudową wkładami koronowo
korzeniowymi z włókna szklanego. Mag. Stomatol., 2009, 19, 6, 22 28.
6. Peumans M. i wsp.: Five year clinical performance of porcelain veneers. Quin‑
tessence Int., 1998, 29, 4, 211 221.
7. Dumfahrt H., Schaffer H.: Porcelain laminate veneers. A retrospective Evalu‑
ation after 1 to 10 years of service: Part II. Clinical results. Int. J. Prosthodont., 2000, 13, 1, 9 18.
8. Kourkouta S., Walsh T.T., Davis L.G.: The effect of porcelain laminate veneers on gingival health and bacterial plaque characteristics. J. Clin. Periodontol., 1994, 21, 9, 638 640.
9. Garber D.A., Goldstein R.E., Feinman R.A.: Porcelain Laminate Veneers. Quin‑
tessence, Chicago 1988.
10. McComb D.: Porcelain veneer technique. Ont. Dent., 1988, 65, 4, 25 27, 29, 31 ‑32.
11. Weinberg L.A.: Tooth preparation for porcelain laminates. NY State Dent. J., 1989, 55, 5, 25 28.
12. Nixon R.: Porcelain veneers. An esthetic therapeutic alternative. (w:) Rufena‑
chat C.R.: Fundamentals of Esthetics. Quintessence, Chicago 1990.
13. Friedman M.: Augementing restorative dentistry with porcelain veneers. J. Am.
Dent. Assoc., 1991, 122, 29 ‑34.
14. Friedman M.J.: A 15 year review of porcelain veneer failure – a clinician’s observa‑
tions. Compend. Contin. Educ. Dent., 1998, 19, 6, 625 628, 30, 32 passim, quiz 38.
15. McLean J.: Wissenchaft und Kunst der Dentalkeramik. Quintessenz, Berlin 1978.
16. Geller W.: Dark and shaded zones – one of the important aspects of the W. Gel‑
ler creative color technic. Quintessenz Zahntech., 1982, 8, 4, 467 473.
17. Gurel G.: Licówki porcelanowe. Wiedza i sztuka. Wyd. Kwintesencja, War‑
szawa 2009.
18. Calamia J.R.: The current status of etched porcelain veneer restorations. J.
Philipp. Dent. Assoc., 1996, 47, 4, 35 ‑41.
19. Kwiatkowski S., Geller W.: A preliminary consideration of the glass ‑ceramic dowel post and core. Int. J. Prosthodont., 1989, 2, 1, 51 55.
20. Geller W.: Dark and shadowed zones: An important aspect of the creative sha‑
ding technique.(w:) W. Geller creative color technic. Quintessence Dent. Tech., 1983, 7, 483 486.
21. Lado E.A.: Bleaching of endodontically treated teeth: an update on cervical re‑
sorption. Gen. Dent., 1988, 36, 6, 500 501.
22. Kehoe J.C.: pH reversal following in vitro bleaching of pulpless teeth. J. En‑
dod., 1987, 13, 1, 6 9.
23. McCormick J.E., Weine F.S., Maggio J.D.: Tissue pH of developing periapical lesions in dogs. J. Endod., 1983, 9, 2, 47 51.
24. Lado E.A., Stanley H.R., Weisman M.I.: Cervical resorption in bleached teeth.
Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1983, 55, 1, 78 80.
25. Cvitko E. i wsp.: Bond strength of composite resin to enamel bleached with carbamide peroxide. J. Esthet. Dent., 1991, 18, 100102.
26. Garcia ‑Godoy F. i wsp.: Composite resin bond strength after enamel bleaching.
Oper. Denti., 1993, 18, 144 147.
27. Lai S.C. i wsp.: Reversal of compromised bonding to oxidized etched dentin. J.
Dent. Res., 2001, 80, 10, 1919 1924.
28. Miles P.G. i wsp.: The effect of carbamide peroxide bleach on the tensile bond strength of ceramic brackets: an in vitro study. Am. J. Orthod. Dentofacial Orthop., 1994, 106, 4, 371 ‑375.
29. Stokes A.N. i wsp.: Effect of peroxide bleaches on resin enamel bonds. Quin‑
tessence Int., 1992, 23, 11, 769 ‑771.
30. Toko T., Hisamitsu H.: Shear bond strength of composite resin to unbleached and bleached human dentine. Asian J. Aesthet. Dent., 1993, 1, 1, 33 ‑36.
31. Barbosa C.M. i wsp.: Influence of time on Bond strength after bleaching with 35% hydrogen peroxide. J. Contemp. Dent. Pract., 2008, 9, 2, 81 88.
32. Żarow M., Devoto W., Saracinelli M.: Reconstruction of endodontically treated posterior teeth – with or without post? Guidelines for the dental practitioner. Eur.
J. Esthet. Dent., 2009, 4, 4, 312 ‑327.
33. Żarow M., Borowska ‑Sawa J.: Wybielanie i odbudowa estetyczna kompozy‑
tem zębów przednich po leczeniu endodontycznym. Opis przypadku. Mag. Stoma‑
tol., 2007, 17, 2, 14 ‑19.
34. Rotstein I., Mor C., Friedman S.: Prognosis of intracoronal bleaching with sodium perborate preparation in vitro: 1 ‑year study. J. Endod., 1993, 19, 1, 10 ‑12.
35. Dunne S.M., Millar B.J.: A longitudinal study of the clinical performance of por‑
celain veneers. Br. Dent. J., 1993, 175, 9, 317 ‑321.
36. Jäger K.S, Stern M., Wirz J.: Laminates – Reif fűr die Praxis? Die Quintessenz, 1995, 46, 1221 ‑1230.
37. Magne P., Magne M., Belser U.C.: Adhesive restorations, centric relation, and The Dahl principle: minimally invasive approaches to localized anterior tooth ero‑
sion. Eur. J. Esthet. Dent., 2007, 2, 3, 260 ‑273.
38. Deery C. i wsp.: . The prevalence of dental erosion in a United States and a Uni‑
ted Kingdom sample of adolescents. Pediatr. Dent., 2000, 22, 6, 505 ‑510.
39. Azzopardi A. i wsp.: The surface effects of erosion and abrasion on dentine with and without a protective layer. Br. Dent. J., 2004, 196, 6, 351 354, discus‑
sion 39.
40. Reeh E.S., Douglas W.H., Messer H.H.: Stiffness of endodontically treated Teeth related to restoration technique. J. Dent. Res., 1989, 68, 11, 1540 1544.
41. Magne P., Douglas W.H.: Porcelain veneers: dentin bonding optimization an bio‑
mimetic recovery of the crown. Int. J. Prosthodont., 1999, 12, 2, 111 121.
42. Magne P., Versluis A., Douglas W.H.: Rationalization of incisor shape:
experimental numerical analysis. J. Prosthet. Dent., 1999, 81, 3, 345 355.
43. Magne P.: Immediate dentin sealing: a fundamental procedure for indirect bon‑
ded restorations. J. Esthet. Restor. Dent., 2005, 17, 3, 144 ‑154; discussion 55.
