UKiD 550.244.0;(091)(080.72) :552.3/.4 :552.5QIDO+4+438)
Jerzy ZNOSKO
Rozważania nad istotą i nazewnictwem platform
Glob zi-emski odznacza się SWI01stą budową. Poszezegóme j'ego Cllasze
wykazują cooraik'telI'ystyczne dla ndch właściwości Iftzyczne.
Wiadomo, że jądro i !Płaszcz Ziemi stanowią zasadlniczą jej masę. Wia- domo :rówmrl.eż, że 'zerwtnę'brzna, Il'lIajdeńsZJa powłoikia Zd;emd. - litosf.era
podścielona jeststref.ą słabości, tj. astenosferą.
Sama li1Josfem jest ~ó2iruioowana :na parritię sialtcz:ną i siJroatyezną i jest zasadnicro óbi-elktemlbeZJpośrednlich min!teresowa,ń i! badań geologicznych, w niej howiem uzewnętrzniają się ostatecmeefekty procesów geologicz- nych.
W obrębie ,1i1Joslf'eTY rozwtijają się geosy:nkliJny, a jpóŹlIl!iej sfał\:!lOwane łańcuchy górskie. Li1io$.fera stanowi he~rednie lub jpOŚrednie tworzywo wszystlkich iProcesów g,eologicznych, które rposzc'zegó1ne jej części wiodą
piOpTlZJ€Z etapy jej mqoo:aści, dojrzewania i 'Statrzenda się. E1lajpy itego r0z-
woju OOn:aIWl!ają się cza:sem, niekiedy ll'lIa ,tym ISamym obSlZa['ze lIlawet wd:el,OIkrOitirrie. W 'takich iPrrzypad!kacih OIkr,eślane części Hltósrery iPTzeży
wają proces regooeI'lacji.
Zgodinie z iPOZJnan.ymi. stadi'ami lI'ozwojułiltosf.ery wytróźnia się iW mej obszary ooealIlicme i! morSkie oraz 'kontynenty. Wśród lIlich ,wydziela się:
g~liJny i platiormy oceaniczne oraz ,góry fałdowe i! pla'tformy kont y- nenrta,1ne. Są 'tomlsaldll1lic'ze elemen,ity!litosfery. ChaiI'aikterystyc'e p'1artlorm
będą poświęcone ro.z;w8,żantia ill:im.ti.ejsrego artykułu . ...
*
'*
T€ktoInotyjpem pla't:OOrm ikOlIlltynentaJInych, albo :krótiko platform, jest wschodhioouropejslm pla:tf()lrma. ZibadaJnJa jest ona n.ajl,epiej ~()śrOd
wszystlkich ko!Illtynoo,talnyclh platform gl.obu ziemskiego.
, Pojęcie plaitfol"IllY Ikształttx>w:ało sięstop.n.imVlo i ostatec.madefiniicja ustalona została w la:tach 30-tych naszego stulecia. PodwaUny pod ,ewo-
lucję pojęcia ,iPla$orma dało prawie jedlIlocześnie tk:il!ku badaczy. ~iorytet należy, jiBJk się 1;0 powszeolmi.e przyjlRluje, do E. Suessa ~118811r--1909), lkit6ry w S'WIOtim 'elpdk.owym dZłele "An:lItlitz der E,Ide" wyróŻIl1ł 'w Europie tamzę bałtyoką :1 p1)1'tęiOOSyiSką i(Russische Tafel, Russische Platte). Współczes
n.y mu A. P. Ka!I'lPiństki ,~18'M, 19191) również wyróŻIl:iił iaJrczę bałtycką i płytę IrosyjSką, Mór,ej stał się piOniereim lba'<iań Ite!ktotni.cznych na wie.1fk:ą .
skalę. Wl'€SZiCie tTzeci 'z w.i.elilriej 'trójiki E. Haug '(1'907) - w swoim ujęciu Kwa;rtalndik Geologiczny, ,t. 114, IlU 2, JelO ,r.
iKwaortalniJk: GeOlloglc2ĄlY - . 3
246 Jerzy Znosko
tektonicznym wyd'zielH ta,rczę łbałtycką i pla1furmę rosyjSką, które umaq za OI'gan.~'2ll1y, jedJnol1ity pod rwzględem ote'ktonilOznym "obszar kontynen- italiny wypiętr2JOIIlY pOdczas faMowań hUl'ońSk.ich".
W tym duchu lI"ównież wylrażon:a była syn'teza IroktoniCo2lI1a L. Kohera (1921), !który Illważał, że IP'łyty i tarcze składają się na kraton. Jedynie S. v. Bubnof..f (l92'3') prz€Ciwsta!Wił taroze'!płytom i uznawał je 'za
meza-
leżne elementy .skor:upyziems'kiej. Pierwsre ,z :nich to bllOlki lronty!nenta'lne, stal,e mające od począotik,óW ikamibru tendencję do wznoszenrr'a się, la dru- gie - 'to szelfy
.o
przew,amej 'tendencj1: od począiJków kambru do powsta-wania pod pawierzchrnią mórz. ,
Obszar 'wschodniej Europy, lWSdhod!nioeu:rqpejskiego ikra'to.nu, czyli tarczy :baMyckiej i płyty rosyjskiej nazywany Ibył przez H. Stillego (l9!214)
,FennOSla!Ima'ti.ą, a przez D. iN. Sobolewa (1926') Skand~RusSi.ą.
W 1'9,312 r. X. D. AJl'CIhangiels1kispoowad:zając 'róŻ!O.ol'lodność poglądów lIlia
podział teik'tOiIl.icmy wsclhodiniej _ E'UJl'apy do w~ólnego:, słuszne:go uJęcia wprowadził nazwę ,'!płyta wschodnioeuropejska". Slcl:adają się na mą tarcza ~bałtycka, wcza azOwsko--podolska i i{>QWStały obszar tziw. płyty rosyjslrilej. W:reszcie w latach 1194!O d 1941 IOsta.ltooznde zmodytfi-
ikow,ał swój pogląd wyrÓŻInliJając p 1 :a rt; f o r m ę 'w s lO h o d n i o 'e u lI" 0-
pe js k ą jako element 'tekto.n!tcmy piell'WlS:rego r.zędu, n:a który składają
się tarcre (Jba:f!tycdm.i a2)orw~OjpOdolslk.a) i pł)'ita, której fundamen't ilmySta- ,Liczny nakryty jest poikJrywą osadową. ~ogląd 'taki ultrzymuje się tlI() dzisia'j.
Jed!ooznaczną dclilIlricję te!kto.niczną budowy Ii. struktury plaitIDormy
.zawdzięczamy A. P.Kał!PmSklemu :(119'1'9). Wedrug 'tej definicji ukiJerun- klowane by'ły pó7mi!ejsze badania A. D. Arc!han-giellskiego 1(1'9'23, 19,33, l!}4l0,
1'9~1) iN. S. Szailiskiego ~1i94(), 19146, '191418, 1:952), Ikltórzy jpOłożyllnajwiększe ,zasługi! w poznam.iu ie!kto.rriJki platformy wscth.oda:ldej Europy.
W hiStaryC2lIlym już okresie badań ttelktandiki iploatform :na szc.zegó1ną uiWa:gęsp<lŚroo połs1cich 'badaczyzasltUJguje W. Teisseyre. Jego sformuło
wania dotyczące gmn:icy płyty wschodmoeU'rqpejmej' 1{11893, 1903a, b, 1 '9!21 a) , istoty ltektonicznej lPlyty i S1Josumku podłoża Ido osadów plOikJrywy (192'1b, 11922), mimo że sformurowallle zoStały w odin:ilesieniu do Oibszaru karpackiego, wreszcie dotyczące dhall'Iak:terystyki stylu te1do.nlicznego !płyt
.(19<07) - 'Zl1iarc:zmde wybiegły naprzód w cms:ie ~ mają dziś znaczeniem€'-
przemijające. W. Tei'sseyre w peł!ni! zasłużył sobie na 'miano !polskiego pio- niera badań \teiktolniC'2ll1ydh krain plaitfoOl'mowycih.
*, * *
WspółcZ€Sń.y etap prac nad platformami w Polsce da'tuje się od czasu, kiedy podjęto prÓ'by usystema1yzowania poglądów na tektonikę naszego ikraju. Jest Z1l!P,ełniezrozumi:ałe, że wymaz 'tych prÓ'b w ca}lo.§ai ,za,1eżał od . indywildwalnych poglądów lIlia ,g'enezę i char,aikter pooŁoża plaJtf()irril. Należy
jednak za'ZIl!aczyć, że: iduży wpływ na te praceinoa ich j,n:tensyUkację miał wspOludział pols1ciej geologii! w jpl'lacach międzynarrodowego ~u, Ildóry
orestawiał I wydame mapy ,t~cmej E}uropy 'z 1,962 r.
PTace :nadmeterm'i!nowanlem pla'tfurm są jedrnalk:że dqpiero .zaJpocząt
koQiWane i iQp!raoowarua :S)'1DJtezy na1eży 1Q107JclGwaĆ iW IPr.zY'sz~ości.
Obecny siJanmajomoścd pla:tfOl'ril mom.a omreślic j'ako ja'k!ościowy;
opinie ci IOl'recreniao ooarak!terze ilościowym nie są jeszcze możlitwe. Wy-
Rozważani.a nad !istotą i nazewnictwem platform 247 ni!ka toz prostego faktu lIllieznajomości rwielku sfałdowanego podłoża Illa wielu dbszarach Polski. W tym stand.e naszej wiedzy I() platformach tr:zeba jeszcze '2Ja.znaczyć; że jest ona więlksza w stosu:nUru do płytszych elemenltów pakTy'w pla;f;lformowydh, a maleje rwraz z głębokością.
Z !prac, rw kitórych pddjęto !PTóby usySflematyZtOWaiti,ia rozwoju gerolo-' gicmego całego OIbszam PolSki albo 'znacznych jego części i ustalenia cha-
rnkJtełru oll'a'z pozycji 'te!ktonicznej' iposzc'zeg.611ll.ych ll'ełgiOlI1ÓW, nałeża:fdby wymienić prace W. Pożaryskiego (1'95'6, HH)J3, 1'964, 1968, 1009), J. Oberoa (1'967), '8. SoikołowSkiego i J. ZIlloSki ~195'9a, b, 1960), lOl'alZ J. ZnoSki 1(1'9612, 1966, 1'916i6,l'9,619, :jalk 1"ównież iPiI'aca iW drukuJ), W. Poża.rySki.ego
!i. H. Tomczylk:a (1916i8a, b:) i H. 'fuimczyika (1900). W pracach tych ujawnia
się duża rozbieŻlllość oLe tylJko wlOCeme tektonicznej poszc'zególlllych 'regLa- n6w ,g,oologicmycih, a,le również zasa.ld!Iliom. rÓŻlll:ica w rozumieniu istoty i ,roli pdk;rywy pla!t:for!mowej, 00 ozęsto prowadzi. do rÓŻIllmaikicn 'lub wręcz
przecawS1taWil'lychsobLe rwniosków.
W niniejszym a,l"tykule wszel!kie rozważa/Ilia, a lIlastę.pn:ie Wil1i~owame
w dalszym ciągu oparte będzie na :takim pojmowaniu istoty i roli pobywy platIormowej, jak ilO wstało po J'aiZ piel"Wszy ~l'IeCyrowarne XlJaJ M:apie :TaktoIn!icmej Polski 1 : 1000 000 oraz IW ·tekście objaśniającym {iSo Soko-
łowSki, J. 'Ztoosko, 119i51~, b, 19610), a łakre lIl!a Mapie Teikttondom.ej ,EUIropy 1 : 2 000000 z 191612 r. i IW teIkście objaśn:ila·jącym do tej mapy z 1964 r.
We wszystlkich późniejszych poocach, któ~e w 'ZWli.ązJkuz tym proble- mem opublikowałem (J. Znoslro, 1916l3, 1964, '1965, 196'6, 1t969oraz pmca w drullru) ruezmien!Ilii:e .trzymałem się 1ej samej ,zasady 'rozumiettlia istoty pla:tformy ja!ko całości i. pOi<N!OŻa pl8:tlomiy ora'z jej iP'Qllmywy osadowej - jako ~ÓŻ'J1ycłh. iUlnlkcjonalnych części jeidJnego i t~o samego lIladrzędinego
e}emenrtu Itektcmiciznego. Tą samią !ZaSadą lJrierowałem się ltalk:ż;e i w ,tych pl'zy]padlkach, !kiedy .na Skrtiiek lIliOWYch w:ynd.ków lba.dań goologic2lI1ych
me-
odrownile trzeba było wptowoomć iZlIlliainy lub modyfikować dotychczaso- we ujęcia 1ektonic'2')ne.
* * *
Platformą nazywamy
te
części kootynenltów, !które od2lIlaczają się d'WUjpię\tlrową budową. Każda iPla1Jforma ma !pięwo dolm.e, którym j,estsfałdowane i OZęściOWlO lub ca1lkoWlic:ie izme~ane podłoże - zawsze sp€!lleplenil!zowallle - 0IrniZ !piętro górne, !które ':r1€pl'e'zenJtuje pokry ..
wa 'osadowa ozró.ż.nicowanejgruibości i porws2')echllliie przylkrytwająca
w obrębie płytsfałkiowallle li. ścięte podł1Oże. . . . '
Bdkł"Y'Wa osadowa, !która jest re,zul'taJtem 'zal,ewów mórz epikan:tynen- tallll.yc!h" leży na ogół poziomo :JJU.h prawie poziomo i jest haruzo nliem.acz- nie, w 1POl'órwn.atnJ.'u ze swoim podiłoZem, odJkszJtałcon.a il"ucham'i lteiktollliciz.,..
m.ymi - w ogT'orrmej przewadze dysjUlIliktytwnymi.
Podł(JŻ€ pl:a1tftOl"IIl CihJa·ra~je się skałami, :które .rozwilnięte są
w facjach geosynlklina:lnych li mają duże oraz 'zl"ÓŻIllioowanerrrląższości.
Podłoże plaltoo!rm wyllm'ZlUj,e pOIl!adto obooność il'óŻ!lych skafł magmowych i iIIlte'tamorlic2lIllyc!h. lOdIks~roeme . te/ktioniC2IDe Skał ptO'dłoża platform jest tYJPO'we dla 1k0000001€lksów, !które ;powstały w geosyil1lklinach. Na plel"Wszy pla/Il WJlibijają się przejawy ;ruchów iałduj.ącyC'hrćrim.ego r4zaju i .różnego,
·ale za,wsze dużego, a Il'lBwet ogromn~go l1a!tęrema.
248 Jerzy ZnolIko
Spośród platfor'm wyróżniamy stare
±
młdde. Do pierwszych na,leżąplatfO'rmy o lPI",elkamIbtryJskim pows:łlechnie i ,głęboko, bo laż d;o części! krys- ,talicznych, ściętym. podłożu, któve skutkiem 'tego Iwyika'zuje 2Jl1iamioIIlia
sztywności i naicl2lwyczajnej stabiLności.. Do drugich \naJeżą p1:a:tformy o pa- loo.wiCZlIlym pDi<tlożu, !które lnie w~kazuje ItaIk powszeclmiile głęhokiegO' ścię
cia erozyjlIlegQ. fDILa:tęgo górne pa·r:tie podłoża pllB.'tfonn palooroic.ooyoh lZ'bu~
dowane są w durej m:1el'lre ze S'iałdowalIlych kO'mpleksów skał ,osado~h, zachowujących j'eszore dużązdol!n!ość do. odks2Jtałeeń 'tektotnicznych róż
nego. 'l'Ioclzaju. W pr2JeCi'Wlień:stwie dO' sztywln,ego i stabiLn'ego pddJŁo:ba sta- a:'ydh 1P'1atfOtml, podłoże plaitforrn młodych chaTtalkteryruje się stosunlk:dWQ ,znac.2mą, bo nie wygasłą jeszcze ,zu:pehnlile lIliO'bi1nJOścią. To właśruie sta~
Illowi przyczynę, że IW poikryWti.e osadowej platform młodych mogą dość często !p["zejawiać się odikształc,enda tellcilonic:łlne, których i oha'ra!krter iroz- md.ar:zmac.zttliie przewy:bsza :tesame zjawiska w p01rorywie osadowej starych p la1tform.
Niekiedy na ;ogralni~ronych rdbszarach starych platform [brak jest piętra
górnego ibezą>ośredlnio itla pawie'mchIn-i uJa,WItia, się spenepleniiwwan.e podłQże. Te części platform a:'€iprerenltują tZiW. 'tarore. Ponieważ ta~ze ':łldef:iniiowatnQ pieirwl{)lttnie jaikio wyrr"aŹ'nie' og~amczon:e' obszary zW'all'tegQ
występOWaIIlia skał krys:talicZIDych IP'reikamlbrn, w !lron;gelkwetncji ,tego.
utarło się wya:-óżnialnite ita,rcZ ty1lko ,w obrębie sta;rych platform o !krysta- licznym, prekambryjskim podłożu. Spem.eplOOJizowam..ycll i OOsłon'iętyoh
obsza.rów Iriłodszyclh ,górotworów, nien8Jk!rytychpotkrywą oSadową lIlie nazywa się tarczami, gł,ówniez tego. powodu, że .głębokość ścięcia erozyj- lIliego., [jeśli! onO' nawet cZęlŚcioWO' OldąłaJl1!iJa kompleUmy Ikrystalicme, j'eSt jeszc'Ziezbyt mał'a i !płY'tka, ,a w ik,an:se!kmetncji i stabilność 1I1:i.'e taka j.a!k w odsłoniętych partiach Ikrystalitn:iku prekambryjskiego.
'" * *
Bokry;wa oswdowa, j'aIko wyn.ilk sedymeIllta'cji w ,zbiomilkach 'epilkoilllty- lIlen:ta!JJnych, leży lIlia całym obsmrz;e swoj,ego :l'I02lprwstto2letnienda na skałach podłoża, Iktóre powstały w 'zbiortntiJkacihgeosylnklinal.tn.yc!h.
Te dwa diametI"a-l'Ilie ·tÓŻllle
warunlki
-!tw()ll'zenia się skał pociłQm i! po- ikrywyosadowej są !koronnym·pr;oibier'zem i po'dstawą dlawy.róŻI1ilania i determitnowania zespołów Slkalnych podłoża oraz 'zef'\Połów
skamych pokrywy osadowej.
Bez lW~lędu Illa to, ,w jakIim czas1e powstały kQ1I1iP1€tksy Ska'l.tnepodłtoża
11 kOllljplelksy Sktal.tne jpOłkxywy osadowej, rozr6m,iamy je lIla podśtawie
-wszelki.clh cech, iklt6re są wzasad~ie lIliepow!tarza.Iinepo Il'ozwoju g€Osyn'kli- nal.tnym kompleksóW !POCiłoża rwlI'QZWQjlU ep'iJko.nltylIlooJt:alJ.inym 'kompleksów pokrywy osadowej.
Kompleksy :sIkalne podłoża platfo'lm są pochodnymi mórz ge[osynikLi- nal.tnych i w związku z tym muszą one ibeZiWarunlkQwQ ujawniać wszys1Jkie cechy rozwoju goosY'lllikl.ina1nego, a miatnQwicie:
1. Wyra,mą chaJra!kterystyczmJOść Wl'Imacji geosynklinalnych:
- dUiż,e gradi~ty ipl"zyTOStu i1ruIb iUibytik:u miąższości kompleksów Stra-
t)1igrafiCmych; -
- duże i ~r:ezróżnicowan'ie :fialcjalne Ikomjp~eiklsów 'SlmlJnych IW plrze- k,roju pop.rzecmym,
lRozważacia !Il:ad !istotą i nazewniclwem p1at.:futm 249 - znaczne mi~i ooadOw powstałych w kroÓtkidh periodach czasu, - oIbecnlOŚć !foDmacj~ diastrotficznyoh.
2. Om.adti. metamorfimnu regionailnego, r6znie wyrn,żanego rw ~leż
ności! od miejsca i pozycji struk:turnlmejdaJnJegokompleksu skalrnelgo
rwówczesnej .geosy!11iklinie. .
3. Wła50iw.te wyr:aOOn,y magmatyzm głębirnowy i wylewny, .kJt6rego forma i :treść m.:Ieżrna, jest olei 'liego, w jalki,ej str,ef.ie ówczesnej goosy1nGclin:y li. w jakim czasie il'IOOWoju gOO6ynkłilny man'ilfestDwały się jego pr.zejawy.
4. Chall'aMerystyc:zrn€ dbj,a:wy dkruszcowama typowe dla tych stref
. goosJ;lllkliny, :które zwią'zane są rz; n r aityzmem geosymlklirnallnym i meta-
mQdlZIn,em. .""".
5. mtensywn.ą tekrUoihtiJkę taMową, linijmą - ciągłą, alktywną, czyli! iki-
irlemartycmą· .
~ompleksy osadowe pokrywy osadowej, jako pochodne mórz ~i!k0lIl
tynenJtamycih, muszą bezwarunIkowo ujawniać coohy l"OZ'Woju epiilronty- ne:n'talnego; jak: .
1. Wyra1lną· ciharak'terystyo21Il!OŚĆ formacji epi!kOIlltym.entahlych, a, miJa.,.
nowicie:
- małe miąższości osadów powstałych w małych periOdach czasu lub·
duże miąższ{)ŚCi osadów, ale pow:stałyoh w dużych perioldach czasu, -'- monotonne i! jednolite wylkształeenie facjalne kompleksów skalnych
lIlJ8. dużych obSzarncih, . .
- słabe i łagodinte gradi:enJty iP,rzyrostu lub :ubytku miąższości !komplek-
sów strartygrat:fiC'2lIlyc'h, . .
- - i ibrak. informacji diastroficl2IDyclh, a ObeClIli<lŚĆ fo,rmacji ,kontym.enrt;al-
nych lub focmacji, ik:tóre są wynikiem kOłl1!tym.€'l1!taln.eg,o ,Wli.etr.ooru.a (Dp.
polkry;wy a.'riko~owe).
2. !Brak Objawów me'ta!lnooftilzacji osadów.
3. Brak magma1tyzmu, a jeśli jego przejawy się manifestują, to w for- mie wybitnie kontynentalnej (1nlP. pokrywy lawowe - trapy lub talk zwane
małe., allkalioZ'Jlle :iinltmuIzje IlronJtynan:taine, inIp. sjenity).
4. iBrak teklt'OiIldlki fałldowej,. l:iirrl.jlnej - ciągłej, kJirn,emlBJtycmej, nato-
. miast .silnie ,wytra'Żdna ItekitOlIldlkla uSkolkowa {:zrębowa) d ~ .. fałdo
wa- pa'sywna,lkItÓl'a np. morże się ,reaHZlOwać często rw trakcie halokiiJnezy.
5. Obecność !Złóż typowo osadowych, nie 'zmetamorfi'zowalI1~!h. . Chall'alkter.ystylka fO!I'macji Skalnydh ibuJdrującyeh podłoże platform jest wyrazem $tadia'lJnaści rozwoju goosym!kl1nalmego" a szC'zególrniie polaryzacji geosy!11ikli:nYI procesów ma:gmatycZinyoo i metamortfic2lIlych oraz odzwier- ciedleniem etapów przebudowy struJktuJrailnej i powstania kompleksów diasiroficmych. Według ustalOiIltyCh stadiów rozwojoyvych gteosynllilin wy- ,róim.ia się pięka. struJkturaln'e. Są OIIle· .2!budorwalIl'e .z oikJreślonyeh kom- pleksów SkaWnyclh, powstałych w zd€'termilnJowaJIltycll wall'OOlkach i w akire-
ślonym C'zasi!e. Piętra strukturalne wylkazują pomiędzy sobą niezgodności:
kątowe, m€ltamorfic2lIle li for:macyjine.
Chall'akteryJStY'ka (kompleksów Skalnych poIk'rywy jest r,ównież wyra'zem historii jej Il'ozw;ąju, który, pod.oIb'nie jaik w pqprzedJnim pxzypadiku, odr- zwierciecHa jej eWolucyjną stadia'lnoiść. W Obrębie pdkJryrwy osadowej
'wyl'óŻlnda: si~ kOillipl,elksy str~Ulra1ne powstałe w omreślOill~h wa:rrutn!kaQh
i oIkreślonym czasie. Pomięd'zy Ikomple!k.sami struktura'llIlymi istnieją nie-
zgodności ką towe, luki sedymen:tacyjlIl'e i stra:ty,grafib2me .oraz niezgodności
250 Jerzy iZnosko
formacyjn,e. Co się t~,zy niezgodJności kątowych, to są OiI1ez Ireguły bar- dzo małe i uj a'Wlrliają ,się lllieJedllllOlkrotTIie d(~pier.o :w r.egi<malnych piI'Zl€- ikrojach goologiemyc!h.
Wllronsetkwencji tego, że~oże pokryw osadowych jest zbudowane w całości :Z treści 'zilllrwersowanej ,goosymlkłiny, czyli z górotworu, -k!tóry
uległ następnie [peneplooi'zacji, przy c'zym głębokość tego ścięcia jest r,óżna IW ,różnych górotworach, 'to pomiędzy podłoż'em al Jego 'potkJrywą musi się ,zalznacmć iduży hiatus s1lra:tygI'latic1zmy. ,Jest on miarą c~u, W którym
dokOilltało się speneplelnioowanlie górotworu pl'Ized nakryciem go osadami!
najstal's2Jej części jpOkIrywy osadowej.:;cęn ma'tus pomiędzy podłoż'em a jego
pokrywą Jest w różnych promach ,fflm:y, a'le lIla oglół 'zawsze d'li,ży lub rlIIlacmy.
Uogóliniając powyższe można powiedzieć, iJe 1WY1'az ,róŻłn!icy pomiędzy podłożem a jego pokrywą !OSadową jestzaWS2Je 'ba;l'Idoo duży i dmstyozny.
POidłlOW s1JalIlowiJ 'zawlSIZezgradowany górotwór o' barom skoIll!Pl'ikowa- nym u!ldakiZlie struMuralrnym. PiQkrylwa, osadowa stanowi stoswrikowo ciem.-
iką powłolkę o ooll'dzo prostym planie S1t~tuiI'aln:ym.
Jeśli polkrywa osadowa ,leży lIlia wewnę:tnznych elemen:tach górotworu,
tzą na taIk2JWlaiI1~h :int'eI'Ill!Ldach, kltóre rw ogromnej mierze reprezento- wane są przez Ilmmplelksy ska,me ilm'ystałicme l(IDetamorfiome i magma1to- genieme), to różtnica'ta jest pstroilogic2'llrlie :rZ€CIZ hiorąc IQgr.omna, a' sto- sunek podłoża i iPolkrywy 'zawsze j'edlIlIQznacmy.
J,eś1i polNywa osadowa leży nazewnętrmych elementach górotworu,
tm. !Ilia talk zwanych ,externidac!h, to l).':ó2inica, pewologiOZlIla może Ibyć ma,ła
lu;b może jej lnie być IWcale, sroregó1lnli.e wtedy, gdy ska-ły podłoża są
w danym profilu T02'iW:i!nięte jalko lkoll1!Pleiks olSlaldowyl, ,terygeniczny, a skały
pokrywy il'bWlIliież jaiko lrompleikS osadowy, 'terygerric'my. J,€ldnakw ,i wte- dy daJe się ustanćznaczny na ogół hiatus stra'tygraficmy pomiędzy pod-
łożein a: Jego pokrywą IOI'IaZ diametrane Il'óżny ItYiP cylkl'li sedymentacyj- nego. Balrd'ro ,isto1lIlie ,są jeszcze ,wtedy !niEł21godrnośd !kątowe pomiędzy pod-
łożem a pokrywą; niejedn.oikrotn'ie wyjaśniają Icme oałlkow'icf.e sy'tuację.
J edIIliak'żellrreba :tu uC1zy:nić uwa,gę, że me!ldedy rzekomo mały kąt
nachylenlia !kompleiksÓ'W skJailinycih podłooa me ,2'Jaw.sze lomac'za w ilWeczy-
wis1iości
maik
dysko:l'Idam.cji kątowej pomiędzy podłożem a lego pokryWą.Np. obalOlIly fałd lulb płasZiCJ2XlfWIDa oznaczają w rcZeczywistości jedno 'z największych odkształceń telktonicmych typu faMowego, ale kQJ11takt pokrywy osadowej z talk;im elemooJtem telktondJC'ZIIlym odbyw,a się bez wy- miernej dyskordancji Ikątowej" aclZikolwiek: często :może OIIla wynosić
'w rzecz,ywilS~C!i Idlroło 1'80° - szc'zególinie w iPIl'zypadlku Skrzydłiaodrwró
clOnego, tZlIl. w przYP§ldlkuzmiany normalnego położenia ipOziome1go na po-
loże1llie poziome ,ale odwrócone. Jest zrozumiaŁe, 'że ,zalkłada się w tym przypaldlku całllrowite zerodolWalllre slkrtzyd~a leżącego normalnie, tj. gÓłl'
nego.
Fond.ewa,ż głębdkośćścięoia, erozyjnego jest pl10stą d:umikcją czasu, !to dest cał1kiem oczy1W'iSte, że w sitaxszydh!pła!1lfOil'1lla~c!h głębOkość śc'ięcia: ero- 'zyjnego jest więlk:Sza, a w mlodszych -p'latfiorroaClh głęOOkość śclięcia eI'lOzyj- ne,go jest odjpowilediruio mniejsza,.
To normalne zjawisko powoduje, że w sta,rych platformach poikrywa osadowa leży prawie wyłącmie na skałach krystalicznych, a w platformach
m~odszych na Skałach krystalic'myclh, a także na osadorwych, kltóre me
Rozwaianta nad ds;t,otą .i nazewnictwem platform 251
uległy metamorfiJmlowil :regiona;]nemu IW 6wcaiesnych geosymJkliInach, a ;pe- iDJ€'pleiIlimcja ,górol1Jworu nie zdołała ich ca;Iikowd,cie usunąć 'z powodu ikrót- szego czasu, Jakhn dysponował proces erozji. '
Zjaw·iskiO 10 jest odpowiednio mocniej wyrażone w platformach staro- p aleozoicw.ych , odpowiednio słabiej w plartformach młooopaleozoicmyoh.
Tym też stosu!rlkJiem ,głębdkości erozji i c'zasu jej 'trwaJIlia moŻlOO by
okTeślać stopień drastycmości rÓŻnicy pomiędzyikompleksami Sikał ;pod-
łoża i jego pokrywy. T·en stopień jest iOOJjwiięlkszy
w
starych IPla:tfo:r- mach - !prekambryjskich, ą najmniejszy ,w pla't:formach oojmłodJszych -rnłooopałoowicmych. .
Ro2JWażanda. iIlad pla:tfarmami meooooicznymi. lU1b allPejSkimi nie 'Wcho-
dzą 'w ogóLe w rachlitbę, pom€lW1a'ż gÓl"O~ry me2Jozoicme 'l! !ke.nozoicme
zmajd:ują się dopiel"o w stadium peneplenizacji i U'tworzenie :się na nich poikryw IQSadowych jest !kwestią pmzyszłego czasu geo1loglioZiIlego.
Z wyłuszcZOIly>CIh, powyżej .wyw(Jdów wyD1iika: j:asno, że platformy stare - prekambryjSkie - mogą ,nri€ć najlpełJnJiejszy Slclad p(Jkrywy osa- dowej; mogą je budować komlPleksy pale,ozoiczne (nd.ełk:oiedy nawet i mro- doprekambryj:skie), mezozoiczne i kooo2JOic:me.
Platformy młodsze - starqpaleo2Joicme - mogą mieć IW pokrywie osaJd()Wej Ityl!ko kl()mpleksy mbod(Jpaleowicme, m~olwi(!Z!D.e i ~enl()~okl:me,
aplal1;jformy najmłodsze - młodopaloozoicme - mogą mieć w pokrywie osadQWej lrollllpleksy me:liOzoiC'2Jne i ikoolOZioiczne.
Ogó1iI1ie moŻin.~ stwierdzić, rleim młodsza platforma, tym młodsze stra- tygratficzn.:ie 1lrornu:>l€lksy TO~ynają pdlmjnwę osadową·
W ,zwią2Jku ;z:tą IPI'Ia.:,w1ldłowością TOZWOjU goologlicmego rożne macze- nie i różm.y rozwój mają te same, wielkowo il'ZeCZ 'biiOrąc, :kompleksy skał.
W plaJtiormalClh starych komplelks starqpa.Jeozoicm,y IWchod2li w ,Skład po- krywy osadowej,natomiast w iPlatfoTlIIlach młodszych kompleks staro- paloowicmy wchodzi w skład sfałdowaJIlego li ':mletamorfizowanego pod-
łoża. platformy.
Ta geologiczn:a praJWidłowość irómego rozwoju itych samych :wie!kowo il{()mpl€iksów prowaki~ do tak ,ZJWIaalego' .l"OZlrastalIllial się platform !k()SZJtem
kurczącej się stopniowo megageosyn!kliny lub nawet pangeosytnikliny(?)
Jeśli m~a:1n".reć ten problem dla. megachr.Ql1JU noogeiC!2illego',
' to
okaże silę, że do, stairej plartfornly, pod krtórą rozumiemy ·zwarty O'bSzaT o konso- lidacji lPtl'ekambryjSkiej, z biegiem czasu dOl'lasta.ją <abszary o iktODSOlidacjimłddsrej, np. staro- i młooO!,Paileozoic'mej, lPOŚI'ód iktórych. iZaw·sze Jedinaik
mogą występować ograniczane pola' Skał sta(l'SZej ikonSOlidacji. SIkały te jako me zregeneroWa!ll-e w młodszym cyklu ,gecsyniklinalny.m grają rolę
masywów centrailnych, :wy,różlnilają się jalko eI1emelIlity obce poprzez ogrom- nie rwięlk!szy Istopień ikOilllsdIiiJdaoji, <lbcą i swoiStą sobie stmulktwrę 'Wew-
nętrmą, dynamiczne wymuszanie i podporządikowaiIlie sobie struktur
młodszy:ch - otaozający1ch, IW'reszc;ie są onezalwsze, ipl'lzynajmniej 'w pe,w- nym stOIPruu, (J!bszrurem alimen)tacji sedymenitacy:jtnej w stoau.nJlw do ota-
czającej, młodszej geosynkliny, w której istniej.ą one jako masywy cen- tralne.
Tak więc ustalenie l'Odlza.ju i zakresu stmtygraiicm€.go pakry!wy osa- dowej przeprowad:za się poprzez 'llstalenie wLeku skoil1&Olidowan'ia !pod-
łoża, czyli mymi słowy pop1'IZ€'z !usta,lood.e dla danego oIbsZ8Jl'U ostatniego rozwoju geosynklinalnego, a
to
dlartego, że polm'ywa ooadowa lIla ;róŻ'll!ych252 Jerzy Znosko
miejscach tego sameg,o Bpenep'lem.i.zó'W!alllego .górotworu m()lże I"ozpocizyna,ć się od różnych, często Ibarozo młodych ogniw stratygraficznych.
Jest 'to 'll~Q'e:żm:jJO!Ile 00 tego; ile nde 'WIszystiltie ,eLemen:ty ,g,órotwtOru pod-
dają się jed!l1oc'z€ŚIn:ie i w j-eldnallrowym s1iopniu ,erozji. Dla1tego też nie cały ObszaT spen€lple.n!i:ro:wan,ego górotworuzałewają j-edJnocześnie te same transgresje epikontynentalne. tPonadto trzeba jeszcze uwzględJn:ic faJkt
późniejszych, wieloik:rotlnycih erozji, \które mogą nawet usunąć istniejące już stansze elemEmlty stwarzJQ1Il:ej pokrywy osadowej.
. W drcied7JiJnie na:zewruictwa platrol'm panuje dOOćznacma dowol!nOOŚć.
Pla'tformy svekofeńsko-'kaa-elSkie li .assynrtyjskie (lUJb lbajka:lskie) najczęś
ciej nazywa się prekamlbryjskm, p'la1t.formy sta'I"qpa'leowiozne - kale-
dońSkimi, a pla!tfo,rmy młoldopaleozoi.czne - 'waryscyjSkimi.
U podstaw 'taikiego n~.'ieW!I1ic'tWJa u'WzglęldnWa' się pnzede wszys1Jkrlm fa!kt
pr~ek'SZltałC'en:ia dIan,ego gÓl"Oltw01'U,
po
j'ego lSP€'Ilepleni.i2'JOfwatniu, w plait-fo~mę - od momeIlltu, w którym rozpocm.ie mę na mm osadzać IPOkrywa osadowa. Innymi słowy, ' podstawą 'talkiego nazewlIlictwa jest inwersja rozwoju geosynlk:1dnal!nego w rozwój €ffJikonrtyn.enta1lny na d:aJnym obsza,rze.
Pomewrul jedJnak nawet span€lplen.iJwwany górotwór, ale poZ'bawiony poKTylWy osadlOW'ej, .nie jest pLatlormą, a sta,je się nią dqpiero od czasu IUJZySkama chOOby cienlldej pokrywy. osadlCXWej,
to
siłą rzeczy speneplleni- oWWane podłoże 8talje się pla,tformą Odpowi€ld.nlio do swego podłoż'a w cza-się epilkaJrelslkim, epi;bajkalskim, epiilmledońskim czy epiwaryscyjskim:
BiiOlrąc pod U'wagę ,ten, aą>ekt C'zęsto spo1Jkać się mlOŻ!l1iB., 'z nazwami: platfor-
ma
epdkarelSka, plaJtfonna ep:i!bajika1slk:a, epikaledlońska i epiwa~yscyjska.To n!a~ewmd!Wo uWZJględnia, przede wsz)'istlk:im czas iformO'Wa!IlJiasię polkTylWy osadOlwej,ail'e i·w rÓWlnej mierze definiuje owiiek podło1ża', chodaż
moona !by mieć ,zas'vr:zJeż,e.n:ia, co do tego, że pil"zed:rostek epi wskazuje tylko pa CiZaS fmmawanda: się IPokry,wy osadowej, a ściślej, ż,e !P'O'krywa osadowa
jest pokarelSka, pobajkalska, poka1edońska czy lpowaryscyjska.
Oba' typy nazewnictwa, mają sł~be i mocne strony, i lto ~hyba jeSt
pr,zyciZyną, rźe stasowane są jednocześnie oba iermilny .
. Wydaje się, 'że językowe i logiczne wymagania mogłoby zaspdlroić 00.-
IZI€'W!I1icDwo UlWzględnia,jące jednOOZi€Śnie dba' zasadndcze elementy plat- furmy,a więt! i lPodł~e i połklry!wę :bez dominanty w na'2'JWie jedn~o tjlko 'ele'mentu. W 'lmiąlziku z Itym należałoby plal1Jf-ormy 'nazy:w:a'ć stosując
pl'l:zJedTOstelk: post, tkJt6ry Jest baro.ziej stoSOlW!l1y niż !pl1:zJedrostek epi - od- . noszący się tyl!ko do samej pokrywy, a nie do całej pla'1Jformy. A więc
mieHlbyśmy 1P1'atformę !POs~kaI'e1ską, poos11bajilm1slk:ą, poS1ikaledońJSką i post-
WJa'Tyscyjską·
Takie lIl8.żewnict'Wo U'zasadnione jest. rtyI!ko w IPrzypadiku stosowa1I1!ia podstawy teiktOlruicmej, lIlartm.niast nie ml()lŹe być stosowalne w przypadku
~wan,ia podsta,wy strntygrnficm,ej.·
'1'0
znaczy, można mówić e,wen.- Itualn.ie o PIa1J:formie pal€O:zJOiczmej, ale iIlie !Wolno mówić o ,pla.tformie postpaloozoicznej, bo treści dbu t€rminów są 'ZUipełlI1ie inne.* * *
Co się tyc'zy platfoll'm istniejących na olbsza~ze Polski, 'to niewątpliwie
. jstnrreją dwie, a mianoowiciJe IPrelk:ambryjlsIDa o owyTIaźnie sprecy:llowanej bu- dowie i jedno2l1liac:lllJ:ie dkreślOlIlej Iloonoo1ildacji jej podłam, maz 1P1atfQrma
Rozważania !Ilad istotą l nazewnd.ctwem platfol'lIIl 253 paleozoiczna~ ~~ra obejmuje cały pozostały obszar PolSki ~rócz Karpa1r Sudetów d. Gór SwięOOkTzy8kilch.
Pół!noono-wsdhoooila p<>łowa lm'aju wchodzi w skład platformy pre- ikambryjslkiej, a pohldnilOiWo-mch.oldJn:ia należy do platfmmYlPaolooooicznej.
O He lIlie podlega żadnej wą~liwaści paleowicZlIlY wiek konsolidacji tej pla:tfOl'lIDy, to nie jest leszcze do, ,dZBŚ jednozn:ac'mle 'Wyu:',óżin'ionaz cał,e.go
obszaru plaltfarm'y paleoroicmej jej część podłOOa o konsolidacji ka,le-,
dońSkiej ii część o ikonsolidacji waryscyjSikiej.
*
*
*Sudety jako g,órot17wór o sk!omplilkowanym 'l'02lwoju teikt<mic2ll1ym, który ooznacza się kaledOOs1ro-:-waryscyjSką IJronJtynuacjągeooylkli:ny pr.zy obec-
lIlości jąder nd.erege.ne~QlWanyclh sta:rsZlej, iPreikambryjSkiej g órotw6rewści,
nie poz.osta,wiają 21ldinej 00 do l1iego wą:CpliW1OŚci, że muszą być one t.rak;to....
walIle jako dbsmir ostatecznej konsolidacji waryscyjskiej. A :zatem, lIla iPTlZedpolu i w otOczeniu Sud€'t6w r.ównież należy iPrzyjąć ,istnieme podłoża
waryscyjskiej konsolidacji - jalko ostait'eC'Z1nej. Probl,emem otwartym jest sprawa określenia rewriętrznych ,gtan.ic,tego obszaru.
Góry Swiętdkr.zyskie muszą być t~akrtow1aJne na podstawie ,m,alteriałóW
geologicZlIlych uzySkanych i zinrterpretowanych w ciągu ostatnich '1,0 lat jako obSiza:r konsoHdacji kaledońSkiej. Pogląd o [ch waryscyjSkim pocho- dzeniu nie ,znajduje potJwi1el'ldlzeniJa w świetle obecnie prowadron:ych szczegórowych lbadań. tEIk11xm.iomo-struUrtumlnych I(J. Czamnooo, 1007a, b;
R ChleibowSki, 'W. !Bedna/l'C:zylk;, Z. K'Owałc'ZlewSk~, 1'97'0; R. Ohle'bowSlki, praca W dru!ku; :Z. KowakZ'€'WSld, 1008; J. ~oSko, li963~.
Tektondlka młodopaolooroiozna .ora,z p6ŹJniej'Siza IDezo-«'eno,wiczn:a -
,współcresna alpejskiej - w 'dużylm stqpn!iiu dysjunktywnie dotknęła Góry
Swiętokrzyskie. J,ednakże w całości musi hyć .ona uważana jako t,ektonika potorruna, nałożona. Podkreślali to niejednokrotnie już J. Lewiński (19'12) AJ. Czarnocllci ,('1'926, 1936)'. Na Juibileuszmvej Sesj'i! 40-lecia I. G. w 1960 r.
również ,starałem się baoozo mocno u'WYlPUklić macrend.e tekJtonikipotom- .nej (J.ZIIloSlro, 1963).
Faikt stosulIlikowo gł~boikiej €l"ozji i usunięcia z trwlIlu ,paleowiczm:!go pdkrywy meroroicznej spowodował, że suma IZjaw.iSk telk!tolliicm.ych pa-
leo2J(»iczny~h, roezowicznych i ken'owicznych, które dotiknęły tak tTzOlIl paleozoiczny, jak i jego pdkrywę, może dziś być odczytana tylko z trzonu :pa'1ooroicmeg:o i zap1sy1W'ana jest tylJko "na IlOOlllito"'tl'i:ootnu lPa1eoZloocmego bez możności redukcji odkształceń młodszych. Jest oczywiste, że w;płYlIlęło
to na pr.zec'en.ienie ,ran.g[ 'teiktomki JnłiOldqpiaJ.,eiOZOl!C2lIlej i w ikO!I1isekwencji na uzmarue Gór SwiętdkrzyskiClh jaklo ei€lktu orogenezy waryscyjSkiej.
Wyndki 'bada,ń, które pr7JeiprowadZOlIlio IW Odldzia:le Swiętokr.zyskim 1. G.
(głównie anal~zy tektonic2ll1e i kartowanie struikturalne Wykonane przez Zb. KiOwalazewskiego i ,~b. RubIDowsIkiego) ora:z 'am.aI1iza dotychczasowych
osiągn1ęć teikitondomych ip'I'zepl1Qwadoona 'z dkalzp ~tawienila mapy telkito- nicmej Europy iW Skali 1 : 2' 5000'00, dały moe:ność usta letnia: pozycjijJ tekto- nicznej Gór :SwiętoklrzyskiC'h na tle Eurqpy. Okazało się, że jedynie Jrompleksy prekambryjskie i stairqpaloow.i.c'Z1ne spełniają Iwarunki rozwoju sedymentacyjnego dla i()Ibszacr:6w geosymlldill1alnych i ;tylko on,e spełlIl1a'ją
wa-runiki rozwoju oroldn.emai!yozm.€Igo;
254 Jerzy Znosko
Młodszy paleozoilk. Gór Swiętokrrzysk:icth w rozwoju swoim jest tYlPowy dla 't2lW. młodych !plałtform l(lalbt1nycll S2le1dlów), a tektonillm jest typowo dysju!lJ.!lclyiWlna ~e wszys1Jkimi jej pocholdInymi, między innym faMami .rzynlkowymi ,i ~'pecjalIn,y'm, 'Zl'ęIbowym !Stylem gór, co szczególnie dlobme
iWidoc~ne j'est 00, mapie ,geo1ogjCznej Gór Swiętokrzyskich, arkusz Kiilelce ,1 : WO OUO J. OzarrIliockiego (19318).
-Wnd:osek, jailci stąd wypływa, jest ten, Źle Góry .świętokrzyskie na,leżą
do oibism,ru ~onSolidacji k:aledo~iej li ~e wokół Gór SwiętdkJr.zySitich !pod
pokrywą osadową TÓWt:ni1eż należy się zartem dopatrywać podłoża 10 fklale-
dońSkiej konsolidacji.
NiejaSine jak dotąd są granice rozprzestrzenienia tego podłoża oraz SOOsUiD'eik ,obszarów o kOlIlrSOlidacjlil ka,leldońsk!iej d. wary.scyjskiej ,pod pokry-
rvvą !p1a!1ifor.mową na pozostałym obszaT'ze Niżu Polskiego. Wyjaśnienia wy- maga, równiJeż i strefa ,grr-,and.cm8. pomięld:zy Itymi dwoma .obszarami -
lO [,ÓŻIJ1,ej lWi-elkowo konsoUdacj!il•
Instytut Geologiczny , Warszawa, ul Rakowiecka 4'
Nadesłano dnia 12 września 1969 r.
PISMlENNICTWO
BuiBNlOlFF V. S. IClOOJ3)-[)ie Glii!ederlliIl,g dei!.' ETdrlnde. iBedin,.
CHLEBOWSKI :R., BEDNARCZYK W., KOWA[CIZ~I Z. (1970) - Budovv:a pół
nocnego skrzydła ,antykliny Dymińsikiej w Góra-ch ŚwiętokirZysltich. BiuI.
geol. UW, 12. lW,arszawa.
C1R1EI.BQWISlK;I R. -fjpl"ta,caw drUlku) - Pe'tograUa utworów ordowiku Tej.onu syn- kliiny lbaTdziańskiiej w połudruo-wej ozęśC!i. GórŚwię<tokrzyskk'h (a-.ozpr.
doik>tr.).
CZARINOIOKI1l J. (1900) - Wynikli badań g,oologicmych w południowa-'Zlachod:ntej i za- chodniej 'częścti Gór Swię1;okrzyskicl1. [Plosiedz. nauk. P,aństw. IJnst. (}eol., 15, p. 31'--13'7. W'arszawa.
C~ARNOOKJIJ J. 1010016) - Q bUKiowie geologi..czn'ej f,ałdujadown:i:clk:ieg'o n,a lP:n od Nowej SłuJpi. iPosiedz. nauk. lBańJStw. ltnst. Geol., 45, lP. 61-64. Warszawa.
OZAR!NOCiKlI J.,1'19138) - Og6lI:na mapa g,eologk:IDa !Polski. Arkusz 4 - KLelce w ska- li 1 : 100000. fPlańsUw. ~lllIst. Geol. W'arsZlawa'.
CZAJRINOOKI rJ., 1(195'7a) - S'tl1atyga-.a!fila li te!krtonilka Gór Świętokrzyskich. Pr. Inst.
'Geool., 18, p. 1~1;33,iIl.Ir [. Wa!I'szaw-a.
CZARN'OOK!! J., 1(1007Ib} - GeologIa tl'e-glonu łysogórskiego. Px. Inst. Geo,l., 18, lP. 1- --1138, iIli!" 3'. W'a!rs'Zlawa ..
HAiUG E. (190'7) ~Troatt'e d,e'lGeOilogie. I. lLes iPMnomenes -geOt1o~ques. iPla!!is.
KOBER L. (Jl9i211~ --'-Dei!" Bau der Er-de. !Berlin.
KOW AILCZEWSK'I Z. ,0006) - tZ1epieńce miedzianog6rsk1e w -zachodniej .części Gór
:Świętoikrzysk1ch. iPIr<z. geoI.., 16, p .. 120-22, nit" L W,a!rsza!wa.
LEw.rN'SKIJ. (11!U2) - !Utwory juraj1sk'ie na zachodnim zboczu GÓ!r Swięi-okrzys
!kIiclh. 'I101W. Nauk. W,arsz., 5,p. i5IOil::...J5J66. W,arszawa.
OBERC J. (1967)-'[Podziałg,eologkzny Polslk!i. Kwart. ,geol., 11, lP. 389-406" nr 2.
W'ars'zawa.
RoOzważania nad !istotą i na~ewnictwem platmOl'lIXl 255
OOŻAiRYSiKJI
w .
(1966) - iPodzLalJ: Sltrukturalln.o-g'eoIOlgiczny PollSlki jako, poldsitawabadań. iP:rz. geol., 4, p. 23'1i----a'4[t, rur 6. War.sz;awa'.,
iPIOŻA.RYSiK/I W. (l96Ci) - JednoQ.Silki geologiczne P!o'I'Ski. Prz. geol., 11, p. 4ł--i~O, .nr 1.
,Wą,rsza'w<ll.
PIOŻAiRYSKJ: W. ~9614) - Zaoc-ys rtek:ton1:ki paloeo:oo~ku i mezowiku Niżu P.olskiego.
KWBl't. ,gool., 8, lP. 1-41, nI 1. W,BXszawa.
PIOŻARYSKI W. (:1008) - (Rozwój rtekJboinlicmy S'tairIizego paleoz.od:lru w środkowej i p6ł:no:anej Polsce. Kwart. ,geol., 12, lP. 10271---'1035, lila." 4. Wm.szawa.
POŻAlRYSlK!I ,W. ('11969) -.FodImał obszaru BoLs'ki na jednostki ,tek;tonI;czne. Pa'z. gool., 17, p. 57--65, nr 2. WtBirszawa.
iPIOŻARYStKiJ:
w..
'I1OtMJOZNK H. '~0081l) - :Assynrtian O;l"ogen in South-Easrt iPooLand.Bi1il. Inst. Geol.., 237, p. 1(31-27.IWar-sZJawa.
SCiK!()(L'OWSKtI S., ZNOSKO J. {1900a) ~ !Mapa tektOlŻl!iJcwa PoIski l : 1 000 000. Atlas .grol. PalisId, ta'b1. 7. Inst. GeoQll. Warszawa.
SOiKtQlLIQWSlKIl S., 2'lN1OSKO J. '(19mb) - Prtoj,ekt lIIlllpy ,teJkttonicmej 1Bo1ski jako
:c2ięści mapy rtektond:cznej Eu~opy. K'WIatr,t. geol., 3, p. 1'-24, iIlIl" 1. War-
S'llaWla
SOKOLOWSKJl S., ZNQSIKO J. (1960) - .E1emelllts pni.ncipaouxde la tecton1que de Pologne. 'Pr. ~,st. Geol., 30, p. 4i4l1L...J4164, cz. 2. Wa['szawa.
STULE H. '(1924) - !Gl'oodfraglen dar v,ergJ.ęidhe:ndJen Tekton~k. ,BerLim..
SUESS E. {l861-'19(9) - [)as Anrtlitz de:r Erde. 1, 2, 3. Wi€iIt-Leipm,g.
'IlO,MCIZYIK H. (1006) - !Rozwój tektonicz;ny !Sta;rszego ,paJl~u w poludn.'iowo- -wschodndej Po]:sce. Kwart. gool.,12 p. 1003L-11027, m 4. lWars'za'wa.
TEISSEYiRE W. ,(1800I) - Całokształt płyty paleozoicmej Pod;o}a ,gaJlicyjskiiego. ;Koos- mos, 18, p. 319-326. Lw6w.
TElSISEYlRE W. (1.9Of3Ia,) - [)er palaowioohe Horst von iPodolien uno. die .iIhn 'W'Jlge- 'ben-den iSenkung&felder. 'Beitr.~ont. GeoL OSiter. - ' UiIlIg., 15, p. 101- -126. Wien.
TIDISSEYREW. t(l900lo) - Ver,such ,einer TektOln~k ,des V,O!l'łandes der Ka~athen in Gali,zi'en ood iJn der Bukow'ina. Verh. ~l. Anst. Wian., rp. 289--3/}8.
Wien.
TEISSEYlRtE W.I(1907)-O ,związku w budowie ItekWni!~ej Karpat i dch pr2ieclmur:za.
Kosmos,32, p, ,~02.. Lw6w.
TEISS'EYRE 'W. (1921!ll) - Q slliosunku wewnęttznyCh bneg6w 7.a!pad1d.n pr1Jeld'kaLr- paCkich do 'krawędzi. fliszu Ikaorpaockiego. Spraw. iPań~. Illnst. Gedl., 1, p. 1'00-1121, nr 2. W~.a.
'I1EJISSEY'RJE W. (19211b) - ZaiI'YoS ;tekton:i!k:i parównawezej lPoolkaJI'pacia Kosmos, 4'6, . lP. 24l2-4'74. Lw6w.
TEISSEY1aE rwo K1922J) - lPr,awo korelacji Itek!tOlIl'i!czn'ej, jako ry.s zasadniczy w budo- wie ,K.aJl.'IP8it oraz gór Łańcuchowych w ogólności. Spr,aw. iBaństw. 1lnst.
Gool., 1; p. 507-614, nr 4-6. Wars2ia'WIa.
ZNOSKO J. iClOO2} - Obecny stan miajomo&ai. budowy geologIcznej głębokie,go lPod-
ło071a pozak<llrpaooej Poilslci. !Kwart • .geol., 6, p. 485'-500, ;n,r B. Wars~wa.
~NOSKO J. '(1003) - PI,wlemy I1lektandczne OWaJl'U poza.ka,rpackiej iPolski. Pr. Inst.
Geol., 30, ocz. IV. p. 711--00'. WkWSzawa.
Z!NOSIKO J. 1(11004) - iPogllądy na rpr:rebieg kaaedOtIlidów w 'EUrOlPłe. Kwart. g,eol., 8, p. 697-712, :rur 4'. W,all'~awa.
ZNOSKO J. (1005) - !Problem kaled,onid6w ii. ,g,rantcy PlaMormy p~aIIIlbryiskiej
w iPolsce. lBiul. Ilbist. Geol., 188, p. 5-40. rwarsza'wa.
256 Jerzy Znosko
ZNX.)SIK)() loT. (1006,) - J,edn.osrtk,i ,geoLogi:c7llle (Po1S1ki ol lich SlbaoowiSlko w tektoni,ce Ellil'opy. KWlllil.'lt. geol" 10, p. 64(1-66'2, nr 3. WI8il"Szawa.
ZNiOS'KJO J. ,01900) - Geolog~a KujaJW i Wschodn:iej Wielkopolski. Przew.
:xrur
/Zjazdu[plo!. '!Iow. Geol. w Konanie, p. 5--48. W'8Il"Smw:a.
ZNO,SKO J. (pr>aaa w d~,Uiku) - p.ozycj1a -g,eolo,gi.czna obsza1"u Polsld natl!e Europy.
APXAHrEJIbCKHM A.,ll;. (1923) - BBe,ll;eHHe B H3yąelUle reaJIOI'Hll EBporreiiCKoit POCCHll.
r0CH3,ll;aT.
APXA.l-!tEJThCKHM A.,ll;. (1932) - reoJIOI1l'iecKoe CTpoelOle CCCP, EBporreitCKaH II Cpe,ll,lie- a3HaTCKaH 'JacTH, reoJIoro-pa3Be,ll;O'llioe H3,ll;aTeJJl>CTBo.JIeHHI(rpa,ll;.
APXAHrEJThCKHM A.,ll;. (1940) - O cTpoerom: Pyccxoi!: IIJIaTq,opMhl. EMOHII, OT,ll;. reoJI., 28, .N2 3/4, CTp. 5-37. MOCKBa.
APXAHrEJThCKHM A. ,ll;. (1941) - reOJIOm'JecKoe CTpoelOle II reOJIOm'JecKaH IICTOpll5I CCCP'. 1. rOCTOIITeXl!!3,ll;aT. MOCKBa-JIełtHJirpa,ll;.
APXAHrEJlbCKHM A. ,ll;., llIATCKHM H. C. (1933) - CxeMa TeKTOHKKH CCCP. EMOHll,. OT,ll;. reOJI., 11, .N2 4, CTp. 323--348. MocKBa.
KAPITIłHCKHM A. II. (1894) - 06m;Kl1: XapaKTep KOJIe6am!dt 3eMHoil: KOpLI B rrpe,ll;errax EBpO- rreil:cKoH POCCBH. H3B. AK. HaYK, 1, .N2 1, CTp. 1-19. MOCKBa.
KAPIIHHCKH1ł A. II. (1919) - K TeKTOHKKe EBporreitCKoA Pacce, H3B. AK. HaYK, 13, .N2 12, CTp. 573-590. MOCKBa.
IImKAPblCKHM B., TOM'IHK r. (1968 b) - CTPYKTYpHo-4>aIl)il3.JII>Rble 30Rbl B IIaJIeo30e ceBepHO:HII BOCTo'lliOH IIOJIbIIIH.· BeCT. MOCK. YlUIB. .N2 2, CTp. 44----61. MOCKBa •.
COEOJIEB ,ll;. H. (1926) - 3CKH3 timura II ąpXHTeKTOlUlKH KpllcTaJIJIH'IecKoro q,yH,ll;aMeHTa CKa.H,I(O-POCCBH. EMOHII, reoJIOI'HlI, 4, .N2 3-4, CTp. 333-345. MOCKBa.
llIATCKHM H. C. (1940) - K BOIIpocy o B03pacre CKJIa,D;'JaTOrO-OCHOBalUla PYCCKOit IIJIaTq,opMhl.
COBeTCKaH reOJIOI'HlI, .N2 10, CTp. 5-10. MOCKBa.
IDATCKHM H. C. (1946) - OCHoBHLIe 'IepTbI CTpoelUl5I II Pa3BRTHH BOCTO'l:HO-EBpOrreHcKoit IIJIaTq,opMLI. H3B. AK. HaYK CCCP, cep. reOJI., .N2 1, CTp. 5-62. MocKBa.
illATCKHM H. C. (1948) - O rrry60KHX ,ll;HCJIOK~, OXBaTbIBalO~ IIJIaTq,opMbI II CKJIa,ll;'Ja- Tble 06JIacTII. H3B. AK. HaYK CCCP, cep. reOJI . .N2 5,CTp. 39.,-66. MOCKBa.
llIATCKHM H. C. (1952) - O ,ll;peBlle1tIIIHx OTJIOJKeHHHX OCa,ll;O'l:Horo 'lema PyCCKOH IIJIaTq,opMbI II 06 ee CTPYKTYpe B ,ll;peBlleM IIaJIe030e. H3B. AK. HaYK CCCP. cep. reOJI • .N21, CTp. 17-32. MOCKBa.
EX<H 3HOCKO
COOBPMKEHWI O CYIIUłOCrn Ił HOMEHKJIATYPE IIJIATIlłOPM
Pe3lOMe
TeKTOHOTHIIOM KOHTHlleHTaJIbllLIX IIJIaTq,opM HBMeTC5I IIJIaTq,OpMa BOCTO'l:llOit EBpOIILI.
OCHOBalUl5{ WIH 3BOJllOI(HH rrOMTH5I IIJIaTq,opMhl ,ll;a.JIlI E. 3IOCC (1881-1909), A. II. KapIIHllcmit (1894-1919) II 3. Or (1907). ,ll;aJIblle1tIIIHil: PacD;BeT HCCJIe,ll;oBallllil: IIJIaTq,OPM HBMeTC5I 38- CJIyI'OH JI. Ko6epa (1921), C. Ey6S:oBa (1923), r. illTHJIJIe (1924), ,ll;. Co6oJIeBa (1926). OKolI'Ia- TeJIbHOe oIIpe,ll;erreJiHe BOCTo'llio-EBporreHCKoit IIJIaTq,opw,I IIpKlla,ll;JleJKHT A. II. KapIIH:EIcKOMY' (1919) H A. ,ll;. ApXaRreJIbCKOMY (1932, 1940, 1941). CaMLIe 60JIbIIIHe 3acrryrH B H3yąelOlH TeKTO- lUIKH IIJIaTq,opMhl BOCTO'llioit EBPOIILI IIpKlla,ll;JleJKaT A. ,ll;. ApXaHreJIbCKOMY (1923, 1933, 1940, 1941) H H. C. illaTCKOMY (1940, 1946, 1948, 1952).
B IIoJIbme pa60TbI Ha,ll; IIJIaTcPopMaMH lIa'JaTLI B IIHTH,ll;eC5ITbIX ro,ll;ax rrOIILITKott C03,ll;a.BWt TeXTOltH'lecKorO CHIITe3a TeppHTOplUl IIOJIbIlIH. H3 lIaH60JIee BaJKHi,Ix pa60T crre,ll;yet rrpHBecm
·pa60TbI B. ITOJKapLICKOro, H. 06epn;a, C. COKOJIOBCKOro, E. 3S:0CKH, X. ToM'1mKa.
streszczenie 257
ABTOP npOR3BOrocr npOCMOTP XapaKTepm.1X ,D.Hal1l0CTIl'IecKHX npR3HaB:OB DJIaT.pOPMbI, npHBO,lI;RT ee OnpeAeJIeHHe, OXapaKTepH30BLlBaeT .pyJlASMeHT IJJIaT.pOpMId: H ee OCaAO'lfll,Ii!: 'IeXOJI, ODHCLIBaeT liOMemmaTYPY DJIaT.pOPM, 06p~ oco60e BHlIMaHHe Ba C03,l1;aHHe Ba3BaJ:iBjt nrraT- .pOPM B3aBHCHMOCTH OT npHHlITOrO npHIIl{HIIa, T. e. Jnl60 OT BpeMeHH l!IHBepCHH reOCHHKJIllHaJIH, JIH60 OT BpeMeHH 06Pa30BaH.WI oCaAo'IHoro nOlCpOBa. B CBJI3l[ C 3THM, BhlJIBJVleTCJl MHHMaJl IJPo- THBOnOJIO:JKHOCTb TaKlIX Ha3Ba.:H.Ji:A, KaK KaJIe,ll;OHCKaJI H 3IJHKaJIe,ll;OHCKaS IJJIaI'.popMa, (TaB: )Ke KaB:
BapHCD,IDlCKaJI H 3IJHBapHc:QdCKaJI IJJIaT.p0PMa).
B IJepBOM CJIy'lae TO'IHOe" H 0,ll;H03lia'IHOe onpe,ll;eJIeHHe OTHOCHTCS TOJIbKO K .pyIOl;SMeHI'Y IJJIaT.popMbI, BO BTOPOM )Ke-K ee OCa,ll;O'IHOMY 'IeXJIY. Ka)KeTCS, 'lT0 H3bIKOBhle H JIOrH'lecme Tpe- 60BaHHJl MO)KeT Y,lI;OBJIeTBOpHTb HOMeHKJIaTypa, Y'fHTLlBaIO~ o,n;:aoBpeMeHHo 06a OCHOBBhle 3JIeMeHThl IJJIaT.popMhl, T. e • .pyJl,ll;SMeHT H IJOXPOB. OrCIO,lI;anpe,ll;JIO)KeRHe ROMemmaTYPhl, Ha- npHMep: IJJIaT.popMa nOCTKapeJIbCKaJI, lIoCT6a.ffi<aJIbCKaJI,.IIOCTKaJIe,ll;oliCKaJI H IIOCTBapHCII;II:D:CKaJl.
IIpHcTaBKY "IIOCT" MO:JKHO npHMeHJITb, 6a3HpY.IICb lia TeKTOHHKe, HO HeJIb3.11 npHMeHJITb, 6a3H- pyJlCb Ha CTpaTllI'PalPHH. 3TO 3Ha'IHT, 'lT0 "MODO rOBopHTb 0 lIaJIe030itCKoit DJIaT.popMe, HO HeJIb3Jl rOBOpHTh 0 IIOCTIIaJIe030:ll:CKoil: IJJIaT.pOpMe, T. K. cyTb 060Ji1X Ha3B:umH B 3TOM c.nyqae COBepmeHHO pa3JIH'lHa.
Ha TeppHTopHHIIoJIbIDH HaxO,ll;JlTC.II ,lI;Be IJJIaT(jJopMbI: ,l\oKeM6poCKas H IIaJIe030itCKaJI.
OBH 3aHHMaIOT BCIO TeppRTopHIO IIoJIbIDH 3a HCKJIIO'IeHHeM KapIIaI', Cy,ll;eT H CBeliTOICIIIHCKRX rop.
Ha IIaJIeo30itCKO:it IIJIaTcPoPMe e~e TO'lJiO He BbI,1J;eJIexa 'IaCTb (jJY:a:.u:aMeHTa KaJIe,ll;olIcKo:ll:
KOHCOJIHAaqHH H '!:aCTb (jJYH,lI;aMeHTa BapH~cKoil: KOHCOJIHAaqHH.
B IIpe,ll;rOpb.IIX H B 6JIH)Kaiffimx OKpeCTHOCT.IIX "Cy,ll;eT CJle,ll;yeT IIpHHlITb BaJIH'lHe OClIOBaHHJI BapHCIJ;HHCKo:ll: KOHCOJIH,lI;aqHH H, CJle,ll;OBaTeJIblIO, IIOCTBapHcqW!:CKo:li: IIJIaT(jJopMld:.
B CBeTe HCCJle,ll;oBaHd IIOCJIe,ll;HHX IO-m JIeT CBeHTOICIIIHCKHe roPhl CJle,ll;YeT C'lHTan TeppH~
TopHeil: KaJIe,ll;OHCKO:H KOHCOJlH,ll;a.f\IDI. MlieHHe 06 HX H BapHc~oM npoliCXO)K,ll;eHHH lie HaxO,l\HT IIO,ll;TBep)K,ll;eItID1, B CBeTe npOBO,ll;HMbIX B HaCTOHDJ;ee BpeMJl ,lI;eTaJIbHhlX TeKTOHHKD-CTPYKTYPHLIX HccJIe,ll;oBaJiltli:.BapHcmWCKaJI H aJIbJ:J:H:ll:CKaJI TeKTOHHKa B CBeHTOICIIIHCKRX ropax mJJIJleTC.II :Ha- JIo:lKeHHoit. MJIaAmH:Il: IIaJIe030:H CBeHTOICIIIHCKHX rop "B CBoeM Pa3BHI'HH mJm!eTCK THIIH'IIil>IM
,lI;JVl, TaB: Ba3bmaeMblX, MOJIO,l\hlX IJJIaT(jJopM (JIa6HJIbm.IX mem,4loB), a TeKTOHHKa mJJVleTCS m-
DH'IHO ,lI;H3'blOlIKTRB:Hoil: CO BCeMH ee IIPOH3BO,ll;libIMH (CYH,lJ;Y'IIIl.Ie CKJia,u;m, ropCToBII,lI;RbIi!: CTHJIb rop).
" BOKPYi' CBeHTOICIIIHCKHX rop IIO,l\ OCaAO'DIbIM IIOKPOBOM CJle,ll;YeT BH,lI;eTh .pyIi,ll;SMeliTKaJIe- ,lI;OliCKO:ll: KOHCOJlH,ll;aqHH •
.n;o CHX IIOP lie BbI.IICHello pacnpOCTpalIeHHe BapHCJ:J,B:HCKoro H KaJIe,ll;OliCKOro .pyIOl;SMeHI'a Ha IIoJIbCKo:ll: liH3MeHHOCTH, a TeM caMhlM H rp~hl Me)K,ll;Y IIOCTKaJIe,ll;O:HCKoil: H IIOCTBaPHC~.
CKOIi: IIJIaT.p0pMaMH.
Jerzy ZNOSK!O
CONSIDERATIONS ON ESSENCE AND NOMENCLATURE OF PLATFORMS
Sum:mary.
Tht! teobc:xn<lltype of .continenta,l pLatfOl"IDS 1.s Irepreservf..edby ,the East-EUl"IQpeaIll "
platform. The evolu:tion or.f tht! notion: of IPliastIDorril was subsban'biated by E. Suess (1881-1009), A. P. :KaTPi1'J.sk\i '(189'4J-1919) :and E. Haug (1907). The ~urther development (}f ;the resear.ch·onlPlatfurms was due to L. [K.obe:r.(W21), S. v. BubnoM, (1923),
