Józef M. Dołęga
"Dynamiczna ekspansja Kosmosu:
powstanie, rozwój i koniec
Wszechświata", J. J. Knappik, Londyn
1976 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 14/1, 172-174
i p rz y c z y n y sta ty s ty c z n e g o c h a r a k t e r u te o r ii fiz y c z n y c h o ra z p rz y c z y n y n ie d o c e n ia n ia m l i i z n a c z e n ia p r a w s ta ty s ty c z n y c h .
O d n o śn ie z a g a d n ie n ia p rz y c z y n o w o śc i a u to r p o s łu g u je s ię e m p irio - lo g ic z n y m p o ję c ie m p rz y c z y n y , w p ro w a d z a ją c do niego p o ję c ie p rz y
czy n o w o ści p ro b a b ilis ty c z n e j w te o r ia c h s ta ty s ty c z n y c h i p o ję c ie p r z y czy n o w o ści je d n o z n a c z n e j w p ra w a c h d y n a m ic z n y c h . W z w ią z k u z ty m
m o ż n a s tw ie rd z ić , że „ p r o b a b ilis ty c z n a fo r m a p rz y c z y n o w o śc i s ta ła się n a jb a r d z ie j p o d sta w o w ą , a je d n o z n a c z n a — ty lk o je j p rz y p a d k ie m g r a n ic z n y m ” (298).
R o zd ział sió d m y , z a m y k a ją c y m e r y to ry c z n ą tr e ś ć p ra c y , z a w ie ra o m ó w ie n ie z w ią z k u m ię d z y p ra w id ło w o ś c ia m i d y n a m ic z n y m i i s t a ty s ty c z n y m i o ra z o g ó ln e p e rs p e k ty w y ro z w o ju fiz y k i c z ą ste k e le m e n ta r n y ch . S zczeg ó ło w e z a g a d n ie n ia w ty m ro z d z ia le to : k o n c e p c ja p o zio m ó w D. B o h m a i je j k r y ty k a , p ro b le m d y n a m ic z n e j te o r ii c z ą ste k e le m e n ta r n y c h o ra z te o r ie s ta ty s ty c z n e a p o z n a w a ln o ść św ia ta .
3. O m a w ia n a p r a c a z a w ie r a b o g a ty i z ró ż n ic o w a n y m a t e r ia ł z z a k r e s u w sp ó łc z e s n e j fiz y k i te o r e ty c z n e j i filo zo fii fizy k i. N a p is a n a z w ię z ły m i p rz y s tę p n y m ję z y k ie m — co je s t z a słu g ą w p e w n y m sto p n iu i tłu m a c z a — m oże s ta n o w ić c e n n ą le k t u r ę d la s tu d e n tó w . N a p is a n a z p o z y c ji m a te r ia liz m u d ia le k ty c z n e g o — ja k sa m a u to r p isze — „...bo g a ty m a t e r ia ł z e b ra n y w tr a k c ie ro z w o ju fiz y k i je s t ju ż ... w y s ta r c z a ją c y do je d n o z n a c z n e g o w y ja ś n ie n ia w r a m a c h filo zo fii m a te r ia liz m u d ia le k ty c z n e g o ” (12), je s t o;na o ry g in a ln ą p ró b ą sy n te z y o sią g n ię ć z z a k r e s u ró ż n y c h d z ia łó w w sp ó łc z e s n e j fiz y k i. M a te ria ł u ło żo n y w sp o só b m e to d o lo g ic z n ie p o p ra w n y je s t s f o rm u ło w a n y w r a m a c h r e a liz m u te o - rio p o zn aw czeg o . B r a k w y ra ź n e g o ro z ró ż n ie n ia w y p o w ie d z i o c h a r a k t e rz e filo z o fic z n y m od tw ie r d z e ń p rz y ro d n ic z y c h m oże s ta n o w ić p e w n ą tr u d n o ś ć w le k tu r z e te j k sią ż k i. J ó z e f M . D ołęga J . J . K n a p ik ; D y n a m ic z n a e k s p a n s ja K o s m o s u . P o w s ta n ie , r o z w ó j i k o n ie c W s z e c h ś w ia ta , L o n d y n 1976, 134. l.P o w s ta n ie , ro z w ó j i k o n ie c W s z e c h ś w ia ta — to p ro b le m y zaw sz e in te r e s u ją c e cz ło w ie k a . D la te g o m o ż n a in tu ic y jn ie w y ra z ić tw ie rd z e n ie , ż e czło w ie k w sp ó łc z e s n y o c z e k u je p r a c o c h a r a k te r z e sy n te ty c z n y m , k tó r e z a w ie ra ły b y n ie ty lk o d a n e z z a k re s u fiz y k i w sp ó łc z e s n e j, a s t r o fiz y k i c z ą s te k e le m e n ta r n y c h , a le ró w n ie ż p ro b le m y fiz jo lo g ic z n e i p r ó b ę ic h ro z w ią z a ń . Do ta k ic h z a g a d n ie ń n a le ż y g e n e z a W sz e c h ś w ia ta , je go ro z w ó j i k o n iec. W y ja ś n ie n ie ty c h z a g a d n ie ń m oże b y ć p rz e p r o w a
dzan e w p ła s z c z y ź n ie p o z n a n ia em p irio lo g iczn eg o , w p ła sz c z y ź n ie p o zn a n ia z z a k r e s u filo z o fii p rz y r o d y lu b m e ta fiz y k i.
P ra c a J a n a Je rz e g o K n a p p ik a D y n a m ic z n a e k s p a n s ja K o s m o s u , ja k w sk a z u je je j p o d ty tu ł, z a jm u je się is to tn y m i p ro b le m a m i z z a k re s u k osm ologii, a ś c iśle j m ó w ią c , k o sm o lo g ii filo z o fic z n e j, p o n ie w a ż h ip o tezy k o sm o lo g iczn e, d a n e z fiz y k i a to m o w e j, z a sa d y a s tro fiz y k i, są d la a u to ra is to tn y m p u n k te m w y jś c ia do ro z w a ż a ń filo z o fic z n y c h (por. s. 26).
2. N a tr e ś ć p r a c y s k ła d a ją się n a s tę p u ją c e szczeg ó ło w e je j części: W p ro w a d z e n ie m e to d o lo g ic z n e (23— 27); K o sm o lo g ic z n a k o m p le m e n ta r - ność (27— 33); P ie r w o tn e s ta d iu m je d n o ro d n e g o p ra p o c z ą tk u W sz e c h ś w ia ta , czyli h o m o g e n ic z n a fa z a p o w s ta n ia b y tu m a te ria ln e g o (33— 37); R ó ż n o ro d n e p o g lą d y n a p o w s ta n ie W s z e c h ś w ia ta , ta k ie ja k : k o sm ic z n y ew o lu c jo n iz m , te o r ia e k s p a n s ji, te o r ia s ta n u s ta c jo n a r n e g o o ra z te o r ia H . A lfé n a k o in o m a te r ii i a n ty m a te r ii (37— 62); P o w s ta n ie n e u tr o n ó w — p ro ło sfen a je d n o lite g o g azu , gazofcosm os — ro z p a d n e u tr o n ó w — k o sm o - p la z m a , k s z ta łto w a n ie się ró ż n o ro d n y c h s t r u k t u r k o sm ic z n y c h (62—83); p o ja w ie n ie się p ie r w s z y c h r e a k c j i k o sm ic z n y c h : fu z ja j ą d e r — tw o rz e nie się a to m ó w , k w a z a ry , p ro b le m p ro c e s ó w z a c h o d z ą c y c h w k w a z a - ra c h (S31—90); P o w s ta n ie o ra z ro z w ó j g a la k ty k i g w ia z d : g w ia z d y w y p alo n e, g w ia z d y b a rio n o w e — n e u tr o n o w e i k o sm ic z n e z w y ro d n ie n ie m a s (96— 110); K o la p s g r a w ita c y jn y — c z a rn y d ó ł; d e s t r u k c ja i ro z p ro - m ie n io w a n ie m a s (110— 114); K o n ie c e g z y s te n c ji fiz y c z n e j <114— 119). P ra c a z a w ie ra z e s ta w ie n ie s u m a ry c z n e w ję z y k u n ie m ie c k im (119— 124), sk o ro w id z n a z w is k (127— 132) o ra z b ib lio g r a fię (7— 23). P o d ję te p ro b le m y i z a g a d n ie n ia p rz e z a u to r a m a ją c h a r a k t e r p r z y ro d n iczy i filo zo ficzn y . P r o b le m a ty k a t a d o ty c z y s f e r ro z p r z e s tr z e n ia ją c y c h się p oza n a s z y m u k ła d e m sło n e c z n y m . N a le ż y o n a w e d łu g W ło d zim ierza Z o n n a do a s tro n o m ii p o z a g a la k ty c z n e j. W iele ro z w ią z a ń t u t a j p o d a n y c h m a c h a r a k t e r h ip o te ty c z n y , to je d n a k całość te m a ty k i je s t o p a r t a n a fa k ty c z n y c h d a n y c h z z a k re s u n a u k p rz y ro d n ic z y c h .
A u to r w y ra ż a n a d z ie ję , ż e „ n a le ż y z w ie lk im s to p n ie m p ra w d o p o d o b ie ń s tw a o c zek iw ać w n a jb liż s z e j p rz y s z ło śc i n o w y c h o d k ry ć n a p o lu a n a liz y s p e k t r a ln e j, c z y li r o z k ła d u w id m p ro m ie n i k o sm ic z n y c h , k tó r e m ogą w ie le z a sa d n ic z y c h p ro b le m ó w w s z e c h ś w ia ta u p o d s ta w w y ja śnić, a n a w e t d o p ro w a d z ić do o s ta te c z n y c h ro z s trz y g n ię ć e g z y s te n c ja l n y c h ” (ttinform. n a o b w o lu c ie k sią ż k i).
3. P o w y ższa p r a c a je s t n a p is a n a z w ię z ły m i k la r o w n y m ję z y k ie m o raz p o p ra w n ie m e to d o lo g ic z n ie , je s t d o b rą le k tu r ą u z u p e łn ia ją c ą d la s tu d e n tó w filo z o fii o ra z d la ty c h , k tó r z y in t e r e s u j ą się filo z o fią p r z y ro d y n ie o d ż y w io n e j. A u to r s w o je s tu d iu m o p a rł n a b o g a te j li te r a tu r z e z z a k re s u fiz y k i w sp ó łc z e s n e j i filo z o fii. Z a u to r ó w p o ls k ic h w y k o rz y s tu je p r a c e K a z im ie rz a K łó s a k a , S ta n is ła w a M a z ie rsk ie g o , W ła d y s ła w a
T a ta r k ie w ic z a , R o m a n a I n g a r d e n a , T a d e u s z a W o jc ie c h o w sk ie g o , K a z i m ie rz a A jd u k ie w ic z a i in n y c h . W p ro w a d z a on z a R. In g a r d e n e m i K . A jd u k ie w ic z e m ro z ró ż n ie n ie m ię d z y m e ta fiz y k ą a o n to lo g ią. B r a k je s t szczegółow ego o k r e ś le n ia filo z o fii p rz y ro d y , p o n ie w a ż p o d a n e o k re ś le n ie k o sm o lo g ii m o ż e f u n k c jo n o w a ć w p ła s z c z y ź n ie p o z n a n ia p rz y ro d n ic z e g o . N a to m ia s t s łu s z n y w y d a je się p o s tu la t m e to d o lo g ic z n y o w y k o rz y s ta n iu w p u n k c ie w y jś c ia w te o r ia c h filo z o fii p rz y r o d y d a n y c h z a stro n o m ii, a s tro fiz y k i, czy fiz y k i c z ą s te k e le m e n ta r n y c h .
P r a c ę s w o ją A u to r p o św ię c ił „ P a m ię c i R o m a n a In g a r d e n a , Jó z e fa J e lity , K o n s ta n te g o M ic h a lsk ie g o , J a n a S a la m u c h y , W ło d z im ie rz a Z o n - n a, E d ith S te in , C la u s G r a f S c h e n k v o n S ta u f fe n b e rg a i w sz y s tk ic h a n ty to ta lis tó w — k tó r z y u r a to w a li h o n o r k u l t u r y e u r o p e js k ie j” (5).
