Apollinaire i czeska awangarda poetycka

Barbara Mytko

Apollinaire i czeska awangarda

poetycka

Studia Rossica Posnaniensia 17, 67-75

ГАМ Zeszyt ΑΛΊ] Poznań 1083

B A l i B A R A M Y TKO

P oznań

A PO L L IN A IR E I CZESKA AW ANGARDA POETYCKA

Od dziewięćdziesiątych lat ubiegłego stulecia datuje się okres szczególnie żywego zainteresowania czeskich twórców rozwojem literatury na świecie. Ścisły k o n tak t z najnowszymi tendencjam i i kierunkam i literackim i charak­ tery sty czn y jest zwłaszcza dla okresu międzywojennego. Czeskiej awangardzie artystycznej w poszukiwaniu nowych źródeł inspiracji i wyrazu patronowali poeci: W alt W hitm an, Émile Verhaeren, Guillaume Apollinaire, a także m alarz-sam ouk Celnik Rousseau i tw órca nowoczesnej groteski filmowej Charles Chaplin. Świadectwo autentycznej fascynacji stanow ią podjęte na szeroką skalę tłum aczenia z obcych literatu r, zwłaszcza francuskiej i młodej radzieckiej.

W czeskim życiu kulturalnym już od początków X IX wieku twórczość tra n sla to rsk a m iała znaczenie szczególne. Jedno ze źródeł literackiego od­ rodzenia stanowiły przekłady* pozwalające w ten oto sposób znaleźć się litera ­ tu rze czeskiej w najważniejszym nurcie m yśli europejskiej. Ponadto przekłady pozwalały w znacznym stopniu poszerzyć własną rodzim ą tradycję oraz pom agały w odmrwie języka literackiego.

W okresie międzywojennym niezwykle silnie oddziałała literatu ra fran ­ cuska. Dla żadnej chyba litera tu ry francuska poezja nie miała takiego zna­ czenia jak dla litera tu ry czeskiej ли latach dwudziestych. Związki czeskiej i francuskiej aw angardy, zarówno literackiej jak i plastycznej, m iały ogromne znaczenie dla dalszego rozwoju czeskiej sztuki, k tó ra pragnęła w nowy sposób ukazywać i mówić o życiu i o człowieku.

K o n ta k ty artystów P ary ża i Pragi, zapoczątkowane jeszcze przed I wojną ŚAriatową (Apollinaire odwiedza Pragę w m arcu 1902, bracia Čapkowie na przykład w yjeżdżają do P aryża w roku 1911), uległy dalszemu znacznemu ożywieniu. W okresie m iędzywojennym do Pragi przyjeżdżają między innym i Ph. Soupault, L. Aragon, T. Tzara, F, Léger, A. B reton, P. E luard i Le

6 8 B. M y t k o

Corbusier1. Czeska aw angarda plastyczna za ośrodek nowej sztuki zaczyna uważać już nie W iedeń czy Monachium, lecz Paryż, k tó ry staje się w ty m czasie prawdziwym centrum plastycznej aw angardy i literackiego now a­ torstw a. Oddziaływanie nowoczesnej poezji francuskiej sięga również Pragi. Największe zainteresowanie wzbudza poezja Guillaume Apollinaire’a, jednego z najbardziej now atorskich i awangardowych twórców X X wieku. Konsekwentnie realizowana zasada „ j’émerveille” , m otto życia i hasło tw ó r­ czych poszukiwań, narodziła poezję nową, zaskakującą, szokującą, właśnie — „zadziwiającą” . Poezja ta , pełna kontrastów , zróżnicowanych konwencji i stylów, charakteryzująca się znacznym bogactwem poetyk, była najbardziej rewolucyjna i przełomowa wśród poetyckich propozycji pierwszych dwóch dziesięcioleci X X wieku w literaturze francuskiej. I trudno nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że n ik t ta k bardzo ja k Apollinaire nie zasłużył n a miano ojca nowoczesnej poezji francuskiej2. W okresie poetycko-m alarskiej rewolucji początku wieku Apollinaire „zadziwiał” , skupiał wokół siebie zarówno poetów jak i m alarzy, mówił „o duchu nowych czasów” , patronow ał i przewodził francuskiej awangardzie. T ak w życiu jak i w poezji, otoczony zawsze legendą i tajemniczością, silnie oddziaływał i twórczo inspirował.

Dzieło Apollinaire’a było m ostem spinającym „poetów przeklętych” — Baudelaire’a, R im bauda, Verlaine’a — z artystam i aw angardy naszego wieku — Bretonem , Eluardem , Aragonem, jego poezja znajdowała się w p u n k ­ cie, w k tórym jedna epoka kończyła się, a druga zaczynała. Apollinaire łączył symbolizm z nadrealizmem i poezja jego zawiera wiele elementów c h arak tery ­ stycznych dla twórców doby „przejściowej” w literaturze. Nie jest on jednak li tylko pustym ogniwem łączącym symbolizm i nadrealizm, z jego imieniem związane jest odrodzenie poezji poprzez ciągłe poszukiwania nowych sposobów poetyckiego oddziaływania, odrodzenie nowoczesnego liryzmu — w yobraźni i wrażliwości, eksperym enty na kodzie poetyckim , badania nośności środków wyrazu, poszukiwania frapujących kojarzeń słów i obrazów — wszystko to powodowało szerokie zainteresowanie i wielki wpływ na rozwijające się poezje la t dwudziestych w całej Europie.

Po raz pierwszy nazwisko i poezja Apoliinaire’a pojaw iają się dzięki Arnoštovi Pracházce w kwietniu 1913 roku. W 27 numerze „M oderní rev ue” Procházka zwraca u.wagę n a zamieszczony w styczniowym zeszycie fra n ­ cuskiego pism a „Poème et d ram e” wiersz młodego, nie znanego zupełnie w Czechach poety, zatytułow any Rencontre. K rótko przed I wojną światową rozpoczyna się długofalowy proces oddziaływania i wpływów twórczości Apollinaire’a. Ľ Antitradition futuriste oraz Alcools wzbudziły zainteresowanie

1 Zob. D ě jin y francouzské literatury 19. a 20. století, t. 2, Praha 1976, s. 518.

Stanislava K ostki N eum anna i przyspieszyły w znacznym stopniu powstanie

Alm anachu na rok 1914.

W 12 numerze „Přehledu” ze stycznia 1914 roku ukazuje się recenzja K a rla Čapka zbioru Alcools. Lutow y num er „Lidových novin” z tego samego ro k u przynosi pierwsze pełne tłum aczenie wiersza ApoUinaire’a: S. K. N eu­ m an n a przekład Les cloches. Miesiąc później „Scéna” zamieszcza Le voyageur w przekładzie Josefa Čapka. I wreszcie w roku 1919 w lutowym num erze czasopisma „Červen” słynny przekład Zone K arla Čapka, w tymże sam ym roku przez F. Borowego opublikow any w osobnym książkowym wydaniu,

z 12 lineorytam i Josefa Čapka.

Jednakże znaczenie przełomowe dla recepcji Apollinaire’a w Czechach m iała przygotowana i w ydana przez K arela Čapka antologia poezji fra n ­ cuskiej zatytułow ana Francouzská poezie nové doby. Obejmowała ona około sześćdziesięciu poetów — od B audelaire’a, Verlaine’a, R im bauda, Mallarmégo aż po Apollinaire’a, Cendrarsa, R everdy’ego i Soupaulta. W yborem autorów nawiązyw ała do starszych antologii: J . Vrchlickiego Moderní básnící fr a n ­

couzští z 1893 roku i M. Lešehrada Moderní lyrika francouzská z roku 19023.

Antologią swą oraz wcześniejszym wydaniem Zone K arel Čapek wyw arł ogrom ny wpływ na rozwój poezji w Czechach po roku 1920. Jego kongenialne tłum aczenie Zone stało się funkcjonalnie jednym z utworów inaugurujących

m iędzyw ojenną awangardę.

Vítězslav Nezval w przedmowie do jednego z kolejnych w ydań tej a n to ­ logii napisał:

K arel Oapek m iał w y ją tk o w y i n iezw yk le szczególn y udział w przem ianie czeskiego języ k a p oetyck iego. W najd rob n iejszych n aw et odcieniach doprow adził do najw iększej p ro sto ty kultu rę słow a ty c h w szy stk ich , k tó rzy od p o czątk u X X w ieku przew odzili czeskiej poezji — w ted y jeszcze p arn asistow sk iej, w ielom ów n ej, sy m h o listy czn ie r y tu a l­ nej. O szczędność środków w yrazu i m y śli w poezji D y k a , d ra m a ty czn y liryzm S o v y , m elo d y k a w ierszy T om ana i p o e ty c k a w rażliw ość Sram ka są tłem d la całkow icie now ej p ro sto ty , oszczędności, m elo d y jn o ści i n iew ym u szon ej sw obody Capka, w ynikającej z now ego p oetyck iego duch a. (...) W łączając do swej an tologii p oetów tłu m aczon ych już daw niej — B au d elaire’a, V erla in e’a, M allarm égo u czyn ił to n a pew no nie ty lk o dlatego, że w yw arli oni tak p rzem ożny w p ływ na całą now oczesną poezję, ale z p ełn ą św iadom ością, że daw niejsi ich tłu m acze na czele z V rch lick im ukazali ich odkryw cze utw ory w tak im język u , k tó r y tak ze w zg lęd u n a w artości sty lis ty c z n e , jak i sztuczne, trudne do przyjęcia par- n asistow sk ie n eo lo g izm y , ( ...) od k tó ry ch roiły się czeskie jam b y — sw ym i w łaściw ościam i n ie od p ow iad ał już w rażliw ości poetów , zaciem niał i odbierał czy teln ik o w i całe piękno

słow a i obrazu, d o czego p oeci po B audelairze tak w ielk ą p rzyw iązyw ali w agę4.

3 Zob. J . L e v ý , Č apkový p řek la d y ve v ý v o ji českého překladatelstvi a českého verše. W : K . Čapek, F ra n co u zsk á p oezie поле dob y, P raha 1957, s. 379.

4 V . N e z v a l , P růvodce m ladých básniků. W: K . Čapek, Francouzská poezie nové d oby, P raha 19G4, s. 7 - 9 .

70 B. M y t k o

W ydaje się, że Čapek szczególnie w przekładzie Zone połączył w całość wszystkie najnowsze osiągnięcia czeskiej poezji obecne w znaczących, nufy- widualnych twórczościach B řeziny, Šram ka, Gellnera, Tom ana i Dyka. W decydującym stopniu przyczyniając się w ten sposób do w yparcia z czeskiej poezji sztucznej m aniery i konwencji poetyckiej lumirowców uważał, że nowoczesną poezję winna cechować prostota i naturalność, a nie przesada i sztuczność, patetyczne słowa i frazesy, ciężkie rym y, sztuczne inwersje i nie­ natu ra ln y ry tm — niegdyś uważane za poetyckie. Čapek u Apollinaire’a znakomicie uchwycił now atorskie spojrzenie na świat, uwolnienie poetyckiej wyobraźni, um iejętność łączenia różnorodnych elem entów nastroju, swobodną grę obrazów, potrafił niezwykle trafnie i żywo oddać w tłum aczeniach ten nowy Apollinaire’owski wiersz i jego po toczny język.

Zone Apollinaire’a stała się punktem , w k tó ry m przecięły się dwie istotne

i podstawowe tendencje rodzimej czeskiej poezji: dążenie epiki do liryzacji i subiektywizmu oraz liryki do obiektywizm u i polifonii5. Poem at ten zwrócił uwagę poetyckiego pokolenia szczególnie przez swą formę: Apollinaire’owską form ę swobodnego zestawiania i sym ultanicznego m ontażu w yobrażeń i sk o ja­ rzeń. Formę, k tó ra przez uwolnienie logicznych powiązań między m otyw am i osłabia tem a t jako jedną z podstaw i osnowę wiersza, staje się źródłem wielo- tem atyczności tej poezji — poezji, w której tym oto sposobem z a ta rte zo stają granice między liryką i epikę, przeszłością i teraźniejszością, kom izm em i tragizmem, między trydycyjnym i gatunkam i literackiej wypowiedzi. Szcze­ gólny charakter obrazowości liryki Apollinaire’a, zasada asocjacji, sposób „wywoływania” wyobrażeń, opadająca kadencja wolnego wiersza, odkrycie asonansu i łam anych rymów, zaniechanie interpunkcji — to dalsze cechy tego w ogromnym stopniu inspirującego młodych poem atu A pollinaire’a, cechy doskonale widoczne w Čapka przekładzie tego poem atu.

Oto jak w cytowanej już przedmowie V. Nezval chwali przekład jednego tylko wiersza Zone:

Syn tezą translatorskiego dzieła č a p k a jest Zone A p o llin a ir e ’a. (...) M iał szczęście najw iększy p o eta now oczesności, że znalazł w C zechach ta k osobliw ego tłu m a cza jakim jest K arel Čapek. N ig d y przed A p ollin aire’em n ie p o w sta ł tak różnorodny i w ie lo k sz ta łtn y w iersz jak Zone. To n a jczy stsza realizacja najbardziej k on trastow ych sprzeczności, k lasycyzm u i absolutnej rew olucji, m elan ch olii i burleski, potocznego języ k a i gry słów , cudów m etafory i żargonu, natu ralistyczn ej su row ości i n ad realizm u. (...) P rzek ład Źkme A p ollin aire’a, k tó ry cz y ta się jak a u ten ty czn ą p o e z ję , b y ł szczy to w y m osiągn ięciem pracy przekładow ej K . Čapka: przek azyw ał go m ło d em u p okoleniu p o etó w jak o dzieło najbardziej inspirujące6.

5 Zob. Z. P e š a t , A pollin airovo P ásm o a dvě fá z e české p o lytem a tické poezie. W: Struktura a sm ysl literárního díla, P raha 1966, s. 109.

K arel Čapek dokonał zdecydowanego przew rotu w koncepcji i technice przekładu. Głosił i w swych przekładach dawał tem u dowód, że odm ienną stru k tu rę językową i artystyczną przenieść należy w zupełnie inną, często przeciw staw ną, stru k tu rę rodzim ą nie za pomocą werbalnej dosłowności, lecz w duchu twórcy oryginału. Oznacza to zrekonstruowanie poezji w ten sposób, by m ożna ją było czytać jak oryginalny utwór. Ponad filologiczną zgodność przedkładał Čapek prostotę i naturalność przekładanego tekstu, walczył z tzw. „uniw ersalnym językiem tłum aczeń” . Przez swą nowatorską koncepcję i technikę przekłady č a p k a należą do okresu, k tó ry O tokar Fischer nazw ał trzecią epoką tłum aczen ia7.

K. Čapek, którego charakteryzuje wszechstronność sztuki słowa, nie­ w ym uszona prostota, zręczność budowy zdań, zdolność właściwego doboru środków wyrazu, wrażliwość na stronę dźwiękową, a także bogata wyobraźnia poetycka — w konsekwencji znakom ita znajomość języka — swymi prze­ kładam i utwierdza w czeskiej literaturze to, co było w jej rozwoju swoiste i niepowtarzalne. Szczególnie przekład Zone „wchodzi” w czeską literaturę tak, ja k gdyby poezja Apollinaire’a była jej częścią rozwojową, jakby istniała w tra d y c ji8.

Przekład}7 Čapka przyspieszyły rozwój języka poetyckiego także w ram ach poetyki wersy fika су j ne j: przyniosły zreformowany aleksandryn. Wiersz ten, przeniesiony z tradycji francuskiej do literatu ry czeskiej, w okresie lumi- rowskim m iał charakter sylabotoniczny, jam biczny. ča p ek wykorzystał foniczne elem enty w obrębie zdania, szczególnie intonację, opadającą kadencję, zarzucił inwersję i dom inujące znaczenie akcentu i aleksandryn przekształcił w m etrum sylabotoniczne oscylujące między sześciostopowym jam bem ά czterostopowym d a k ty le m 9. W takiej właśnie formie przejęli go tw órcy rodzimi, wykorzystując szczególnie jego stronę rytm iczną, możliwości in ­ tonacyjne, syntaktyczno-w ersyfikacyjny paralelizm . Od ta k przekształconego

aleksandryn u wiodła prosta droga do wiersza wolnego.

Podobnie wielką rolę odegrały przekłady č a p k a w rozwoju rym u, za­ początkowały tzw. dekanizowany rym współczesnej poezji. J e st to rym p rzy ­ bliżony, niedokładny, zależny od rytm icznej strony poezji, o p arty w większości na identyczności samogłoskowej, na asonansie. To „oswobodzenie” rym u jako podstaw y nowoczesnego wiersza rozszerzyło w znacznym stopniu możli­ wości kom binacji i znaczenia czeskiego ry m u 10. N a równi z intonacyjnym i rytm icznym schem atem stał się on pierwszoplanowym czynnikiem kom po­ zycji, w spółdeterm inując sem antyczny przebieg wypowiedzi, często w sposób

7 Zob. O. F i s c h e r , O překládán i básnických děl. W: J . L ev ý , České theorie překladu, P rah a 1957, s. 601.

8 Zob. Z. P e š a t , op. c it., s. 113. s J. L e v ý , op. c it., s. 387 - 391. 10 Ibid., s. 397 - 402.

В . М у t к о

nieoczekiw any11. Ponadto, dzięki Capkowi dostały się do czeskiej poezji niektóre podstaw y prozodii francuskiej i właśnie w oparciu o francuski system sylabiczny mogła się rozwinąć jedna z linii nowoczesnej czeskiej poezji.

Rola, jak ą K areł Čapek odegrał w rozwoju czeskiego wiersza i języka poetyckiego, kierunków awangardowych, w Czecha cii jest pionierska i nie m ająca sobie równej. T radycja twórczości przekładowej Čapka ułatw iła znacznie rozwój kierunków aw angardow ych w Czechach. Od roku 1920 nieprzerwanie do dziś trw a w Czechach ogromne zainteresowanie tłum aczy poezją Apollinaire’a. Tłum aczjJi ją wielcy poeci czescy — Vladimír Hoian, Jin d řich H ořejší, F ran tišek H r ubin, H anuš Jelínek, Milan K undera, Stanislaw K ostka Neum ann, A rnošt Procházka, Jaro slav Seifert — a obok nich grupa „ty lk o tłum aczy” : K arel i Miroslav Balášovie, Josef Čapek, G ustav F ran ci, Jo sef H ejduk, Miloš H lávka, J iř í Ježek, Zdeněk K alista, J iř í Konůpek, P e tr K o ­ p ta, Adolf K roupa, Jaroslav Martinie, Lev Mašin, Quido Palička, Prokop Š těp á­ nek, Zdeněk Zelinka i K arel Teige. W kręgu wpływów i fascynacji Apollinaire’em pozostały dwa ważne „zjaw iska” m iędzywojennych literackich Czech — Devětsil i poetyzm . V. Nezval w przedmowie do Čapka antologii poezji fra n ­ cuskiej przyznał: „Nie potrafię sobie wyobrazić własnego poetyckiego roz­ woju, drogi poetyckiej J iříh o W olkra i naszych przyjaciół bez tej czarownej książeczki, w której Karel Čapek znajduje w czeskim języku now}* cudow ny klim at dla poezji” 12. W innym znów miejscu stwierdził: „Bez Apollinaire’a nie byłoby poezji X X wieku, bez niego wiek nasz szedłby po omacku i zbierał okruchy po klasykach, p a rn asistach i sym bolistach” 13.

Mistrzowski przekład Čapka Zone wyw arł zdecydowany wpływ na całą generację Devětsilu, szczególnie n a Jiříh o W olkra, V ítězslava N ezvala, K onstantina Biebla i innych. Aw angarda czeska dwudziestolecia m iędzy­ wojennego wzorowała się na Apol 1 i n ai r e ’ o wsk i m modelu tworzenia poezji, modelu opartym na poczuciu jedności, zmienności i bogactwa świata. O d­ znaczał się on szeroką i dogłębną rejestracją „życia” i zawartości jaźni — bez. uprzedniego porządkow ania logicznych powiązań między ich elem entam i, a także bez ostrych konfliktów. W poezji tej ulegają łagodnej zmianie ogólna tonacja, wartościowanie i stosunek emocjonalny. K onkretny zapis rzeczy­ wistości widzianej aktualnie i wspom inanej przeplatali}' jest elem entam i wizji i w ytw oram i w yobraźni14.

W rozwoju awangardowej poezji czeskiej lat międzywojennych wykazać można obecność nowego gatun k u powstałego z Apollinaire’owskich inspiracji — to pásmo, wiersz w ielotem atyczny (polytem atická báseň). N ajbardziej

11 P . W i n c z e r , Poetika básnických sm erov, B ra tisla v a 1974, s. 105. 12 V . N e z v a l , op. cit., s. 16.

charakterystycznym i przekładam i pásm a w czeskiej poezji są: W olkera S v a tý

kopeček z 1921 roku, Nezvala Akrobat, Edison, Signal casu z lat 1927 - 1928

oraz N ový Ikaros Biebla z roku 1929. Można mówić o dwóch fazach pow sta­ w ania czeskiej poezji w ielotem atycznej15.

W Svatým kopečku, k tó ry zajm uje szczególnie ważne miejsce w twórczości sam ego Wolkera, a także w Podivuhodným kouzelníku N ezvala, m ającym zasadnicze znaczenie dla rozwoju całej nowoczesnej czeskiej poezji, odkryć m ożna niektóre cechy Zone: pewną „autobiograficzność” poem atu, swobodny to k obrazowania, bogactwo i zmienność obrazów, budowę opadającego wol­ nego wiersza o prawidłowej, ustalonej intonacji i kadencji usamodzielnia­ jącej każdy wers i czyniącej zeń zam kniętą znaczeniowo całość. To pierwszy e tap wpływów Apollinaire’owskiego Pásma, w któ ry m zwracano szczególną, uwagę na łączenie różnych elementów tem atu , m otyw ów dla otrzym ania w efekcie km cow ym jednolitej znaczeniowo budowy w iersza16.

W poem atach N ezvala spotykam y nawiązującą do A pollinaire’a zasadę improwizacji i asocjacyjnego tworzenia, prowadzącą w konsekwencji do przem yślanej całości, do stru k tu ry niejednoznacznej, bo w ykorzystujące) wiele wątków i motywów. W ielotem atycznością Nezval narusza także tra - dycyjne zasady budowy poezji epickiej, również w planie stylistycznym , gdy przy zm ianach tem atów ulegają rozluźnieniu powiązania między środkam i poetyckiej wypowiedzi. Nový Ikarus Biebla bliski jest Zone przez swe bo­ gactw o wątków, na zasadzie k o n trastu powiązanych m ikrotem atów , przez, obecność zarówno epickich jak i lirycznych elementów, w efekcie układa­ jących się w jedną całość , w jednoczesny a k t działania twórczego poetyckiej podświadomości. Je st to druga faza wpływów Zone w czeskiej poezji, gdzie uwolniona zostaje stru k tu ra wiersza, rozkładowi ulega osnow a czyli tem a t, ukazane zostają liczne sprzeczności świata i subiektu, większy nacisk kładą tw órcy na analityczną stronę tw orzenia17.

Ten ty p nowy awangardowego wiersza czeskiego wychodzi od Apollinaire’o- wskiej form y swobodnego symultanicznego m ontażu asocjacji. W zakresie kompozycji w formie tej pow staje zatem napięcie między przypadkiem , im ­ prowizacją, rozbiciem (uzyskanym dzięki jukstapozycji i zasadzie asocjacji)· a czynnikami zespalającym i, takim i jak: refreny, powracające m otyw y, kontrastow e w ątki tem atyczne. Właściwość ta najw yraźniej ujaw nia się właśnie w wielkich tem atach, takich jak Zone i szereg czeskich utw orów o podobnej do Zone konstrukcji, w których zachwiana zostaje zasada m ono­ tem atycznej budowy w iersza18.

15 Zob. Z. P e š a t , op. cit., s. 109 - 125. 18 Ib id ., s. 116 - 118.

17 Ib id ., s. 121 - 124.

74 B. M y t k o

G. Apollinaire, jego Zone, a także Čapka przekłady francuskiej poezji pozostali n a długi czas inspiratoram i poetystów , a tak że surrealistów. Bezpo­ średnim przykładem ty ch inspiracji jest przede w szystkim rezygnacja z lo­ gicznej, m onotem atycznej budowy wiersza n a rzecz wiersza o formie wielo- tem atycznej, sym ultanicznej, a także stworzenie nowego sposobu obrazowania, opierającego się o asocjację wyobrażeń i swobodną fantazję, co prowadziło w konsekwencji do w ytw orzenia nowoczesnego języka poezji, języka pojętego jako g r a 19.

Dzięki inspiracjom Zone poetyzm rozwinął ponadto sztukę rym u i asonansu, zwracał znaczną uwagę n a inne środki dźwiękowej budowy wiersza, a także na długi czas zwyciężył w poezji form y epickie form am i liryczno-epickimi, tworzonym i na wzór Apollinaire’owskiego pásm a. W poetyzm ie można za­ uważyć dwa skrzydła tej samej poetyki: poetykę Apollinaire’owską i ludyczno- -dadaistyczną, poetykę dziecięcej zabaw y 20. Są to właściwie dwa n u rty jednego modelu poezji, które łączą te same podstaw y: asocjacja, jukstapozycja i zasada zaskoczenia, oba n u rty podkreślają spontaniczność i im prowizację w tworzeniu.

Dla W olkera, Nezvala, Biebla i innych twórców awangardowych Apolli­ naire był głosicielem nowych estetycznych przeżyć i twórczej artystycznej inspiracji. Apollinaire’owski ,,duch “nowych czasów” przenikał do czeskiej poezji przez przekłady Čapka, szczególnie Pásmo, które zainicjowało wszystko to, co nowoczesne i now atorskie w czeskiej literaturze.

БАРБАРА МЫТКО АПОЛЛИНЕР И ЧЕШСКИЙ ПОЭТИЧЕСКИЙ АВАНГАРД Р е зю м е В период между первой и второй ми ровыми войнами на развитие литературы в Чехии исключительно сильное влияние оказала французская литература. Наибольший интерес молодого артистического „авангарда” вызвала поэзия Гийома Аполлинера. Впервые фамилия и поэзия Аполлинера появляется в Чехии благодаря А. Прохаске в 1913 году, в последующие годы на страницах журналов печатаются очередные переводы, вместе с известным переводом поэмы Zone, совершенным К. Чапеком в 1919 году. Однако переломное значение для восприятия Аполлинера в Чехии имела подготовленная и изданная К. Чапеком в 1920 году антология F rancouzská poezie nové doby, которая -оказала большое влияние на развитие поэзии в Чехии. Конгениальный перевод Ча­ 19 Zob. P oetism us. České literárni moderny, se sta v ili K . C hvatik a Z. P e š a t, P raha 1967, s. 381.

пека поэмы Zone оказался функционально одним из произведений, открывающим „аван­ гард” между двумя войнами. С 1920 года по сегодняшний день в Чехии продолжается большой интерес переводчиков к поэзии Аполлинера, ее переводили выдающиеся чешские поэты и „профессиональные переводчики”. В кругу влияний и очарования Аполлинером остались два важнейших лите­ ратурных явления в Чехии в период между двумя войнами: D e v ě tsil и поэтизм. В развитии авангардной чешской поэзии можно обнаружить существование нового жанра, возникшего благодаря аполлинеровскому творческому вдохновению: pásm o многотематический стих. Для Волькера, Незвала, Библа и других авангардных авторов Аполлинер был глашатаем новых эстетических переживаний и творческого, артистического вдохновения. A P O L L IN A IR E A N D T H E CZECH A V A N G U A R D PO E T S by BA RBARA MYTKO S u m mar}'

I n tlie interw ar period in th e cou n try o f Czechs th e influence o f French literature h a d been ex trem ely strong. The greatest in terest o f th e y ou n g artistic avanguard w as in th e p o etry o f G u illa u m e A ppolinaire.

For th e first t im e th e nam e and p o etry o f A ppolinaire appeared in th e co u n try o f C zechs thanks to A. P rocházka in 1913, and in th e n ext years new tran slation s appeared in th e journals, to g e th e r w ith th e fam ous tran slation o f th e p oem Zone in 1919 b y K arel ■Čapek. H ow ever, o f crucial significance for th e reception o f A ppolinaire in th e cou n try o f Czechs w as th e an th o lo g y prepared and p u b lish ed b y K arel Čapek in 1920 en titled

F rancouzská p o ezie nové doby (French p o etry o f m odern tim es) w hich had a great

im p a ct on th e d e v elo p m en t o f Czech p oetry. The m asterly tran slation o f Zone b y Čapek becam e fu n ction ally one o f th e w orks inaugurating th e in tcrw ar avanguard.

Since 1920 co n sta n tly u n til th e present d a y lasts in th e co u n try o f Czechs an en or­ m ou s interest o f tran slators in th e p o etry o f A ppolinaire; his p o etry h as been tran slated b y great Czech p o ets and “ m erely tran slators” . In th e sphere o f influences o f A ppolinaire an d fascination w ith h is w orks w ere tlie tw o im p ortan t phenom ena o f th e interw ar cou n try o f Czechs: D e v ě tsil and p o e tism . In th e d evelop m en t o f th e avanguard Czech p oetry one ca n show th e presence o f a new genre w hich rose from A p p olin aire’s inspirations: pásm o (band), m u ltisu b ject poem s. For W olker, N ezv a l, B ieb l and other avanguard w riters A p p o ­ linaire w as th e a d v o ca te o f new esth etic experiences and c r e a tiv e , a rtistic inspiration.