* Oskar Szumski – dr, Uniwersytet Warszawski, Wydziaï ZarzÈdzania.
Adres do korespondencji: Uniwersytet Warszawski, Wydziaï ZarzÈdzania, ul. Szturmowa 1/3, 02-678bWar- ï ZarzÈdzania UW DOI 10.7172/1644-9584.58.5
Wp ïyw postrzegania prywatnoĂci wbsieci na bksztaïtowanie modelu konsumenta 3.0
Nadesïany: 18.01.16 | Zaakceptowany do druku: 07.03.16
Oskar Szumski*
Zasadniczym celem artykuïu jest analiza wpïywu postrzegania prywatnoĂci wb sieci na ksztaïtowa- nie modelu konsumenta 3.0. Aby zweryfikowÊ ten cel, przeprowadzono badanie na wybranej grupie indywidualnych uĝytkowników, gïównie do 22. roku ĝycia. Opracowanie zawiera charakterystykÚ osób aktywnie korzystajÈcych zb mediów spoïecznoĂciowych oraz urzÈdzeñ przenoĂnych. Przedstawiono ich podejĂcie do ochrony prywatnoĂci wbodniesieniu do korzystania zbróĝnych rozwiÈzañ technologicznych.
Przeprowadzono dyskusjÚ wyników oraz wskazano obszary, wb których przedsiÚbiorcy powinni poïoĝyÊ nacisk na edukacjÚ konsumentów.
Sïowa kluczowe: konsument 3.0, prywatnoĂÊ wbInternecie, portal spoïecznoĂciowy, smartfon.
The Impact of a bSense of Online Privacy on the Development of bthe Consumer 3.0 Model
Submited: 18.01.16 | Accepted: 07.03.16
The main target of this article is to analyze the impact of absense of online privacy on the development of the Consumer 3.0 model. In order to verify the above, abstudy was conducted on abselected group of individual users mostly aged up to 22. The study includes the characteristics of people actively using social media and mobile devices, and presents their approach to privacy with respect to the use of various technological solutions. It also discusses the findings and identifies areas where entrepreneurs should put emphasis on consumer education.
Keywords: Consumer 3.0, online privacy, social media, smartphone.
JEL: M15, O32
1. Wprowadzenie
Rozwój technologii informacyjnych spowodowaï istotne zmiany wbzacho- waniach spoïecznych na poczÈtku XXI wieku. Modyfikacji ulegïy sposoby komunikacji, m.in. zarysowaïo siÚ odejĂcie od komunikacji gïosowej na rzecz komunikacji tekstowej lub graficznej. Dodatkowym zjawiskiem wĂród osób poniĝej 25. roku ĝycia jest zmniejszenie roli e-maili oraz SMS-ów na rzecz komunikacji poprzez sieci spoïecznoĂciowe lub komunikatory. Oprócz mody- fikacji wzorców zachowañ pojawiïy siÚ równieĝ zmiany wb relacji klient – przedsiÚbiorca. DostÚp do informacji oraz zniesienie barier geograficznych uniezaleĝniïy klienta od grona przedsiÚbiorców ograniczonych do danego pañstwa. Prezentowane opracowanie ma za zadanie wskazanie roli rozwoju technologii informatycznych na ksztaïtowanie siÚ koncepcji konsumenta 3.0, na przykïadzie podejĂcia internautów do prywatnoĂci.
W rozwoju Internetu odnotowuje siÚ trzy gïówne fazy rozwój: Webb1.0, Web 2.0 oraz Web 3.0 (Brzostek-Pawïowska, 2011). OznaczajÈ one odpo- wiednio zmiany wbpodejĂciu do odbiorcy – od roli pasywnej poprzez stronÚ biorÈcÈ udziaï wbtworzeniu treĂci aĝ po zindywidualizowanÈ relacjÚ zbwieloma podmiotami, wb której to relacji odbiorca pïynnie zmienia siÚ wb dostawcÚ treĂci (Szumski, 2008). Przedstawione zmiany zaowocowaïy powstaniem glo- balnych portali, zb wartoĂciÈ szacowanÈ wb miliardach dolarów, do których zaliczajÈ siÚ m.in. Facebook (200 mld USD), Instagram (35 mld USD), Twitter (23 mld USD), Snapchat (15 mld USD) czy Pinterest (11 mld USD) (WeRSM, 2015). Sukces finansowy tych portali jest zwiÈzany zb wykorzy- staniem tworzenia treĂci przez uĝytkowników, powiÈzane jest to jednak zb szeregiem zagroĝeñ dla uĝytkowników tych rozwiÈzañ (Mróz, 2014). Na tej podstawie moĝliwe jest zaoferowanie uĝytkownikom dodatkowej wartoĂci wbpostaci dostÚpu do usïug.
Koncepcja Web 2.0 zostaïa rozpowszechniona wb2004 r. OczywiĂcie nie oznacza to, ĝe wczeĂniej nie istniaïy portale internetowe, które moĝna zali- czyÊ do tej kategorii. Analogicznie od 2007 r. zaczÚïa siÚ upowszechniaÊ koncepcja konsumenta 3.0 (Blackshaw, 2007). Zmiany wbzachowaniach klien- tów spowodowane byïy trzema globalnymi trendami, do których zalicza siÚ (Accenture, 2013, s. 3):
– globalizacja produkcji,
– pojawienie siÚ nowych modeli dziaïalnoĂci dostÚpnych tylko wb Ăwiecie cyfrowym,
– szybki rozwój technologii mobilnych.
ZasiÚg przedstawionych zjawisk wykracza poza wpïyw pojedynczego przedsiÚbiorstwa czy nawet sektora gospodarki. Ksztaïtowanie koncepcji konsumenta 3.0 wynika ze zmiany zachowañ klientów, które powodujÈ koniecznoĂÊ dostosowania siÚ ibzaoferowania przez przedsiÚbiorstwa odpo- wiednich usïug. Zdefiniowanie takiego rodzaju konsumenta nastrÚcza wielu problemów, m.in. zbuwagi na koniecznoĂÊ odniesienia siÚ do wzorców zacho-
wañ oraz zastosowanych technologii. Moĝna wskazaÊ siedem wspólnych cech dla tej grupy (Accenture, 2013, s. 6):
– dogïÚbnie poinformowani, korzystajÈcy efektywnie zbinformacji obcechach produktów lub dodatkowych korzyĂciach,
– wraĝliwi na cenÚ, zwracajÈcy bardziej uwagÚ na stosunek jakoĂci do ceny niĝ na markÚ produktu,
– aktywnie korzystajÈcy zbportali spoïecznoĂciowych,
– wierzÈcy bardziej wb opinie innych uĝytkowników niĝ wb przekaz przed- siÚbiorców,
– umieszczajÈcy wbportalach spoïecznoĂciowych wpisy obswoich dziaïaniach, decyzjach czy opiniach,
– nastawieni na natychmiastowÈ gratyfikacja wbpostaci dostÚpu do usïugi lub produktu zgodnie zbich potrzebami,
– nieprzywiÈzujÈcy wagi do prywatnoĂci ib nieprzejmujÈcy siÚ bezpieczeñ- stwem wbInternecie.
Moĝna wskazaÊ wbpraktyce czynniki ksztaïtujÈce koncepcjÚ konsumentab3.0 poprzez modyfikacje zachowañ klientów, powodujÈcych koniecznoĂÊ reorga- nizacji caïej branĝy. Dobrym przykïadem jest zjawisko fast fashion (Bentyn, 2012). Równieĝ dobrze wpisuje siÚ tu koncepcja crowdsourcingu, wb której dziÚki wykorzystaniu portali spoïecznoĂciowych moĝliwe jest tworzenie inno- wacji oraz prowadzenie skutecznego dialogu zbklientami (Pukas,b2014).
WagÚ zjawiska konsumenta 3.0 podkreĂla liczba internautów. Na koniec listopada 2015 r. zostaïa ona oszacowana na 3,366 mld osób (Internet World Stats, 2015). W Europie 73,5% populacji korzysta zbInternetu. SÈ to konsumenci, którzy szybko mogÈ przedefiniowaÊ swoje potrzeby oraz swojÈ relacjÚ zbdostaw- cami usïug ibproduktów. Zaspokojenie potrzeb konsumenta Ăwiadomego swojej pozycji ibsiïy nastrÚcza wielu problemów organizacyjnych. JeĂli przedsiÚbiorstwo ma efektywnie dziaïaÊ wb realiach Ăwiata konsumentab 3.0, musi skupiÊ siÚ na piÚciu obszarach dziaïañ (Professional Planning Forum, 2013, s. 11):
– aktywnym sïuchaniu gïosu klientów,
– weryfikacji celowoĂci dziaïañ przedsiÚbiorstwa, – klientocentrycznej wizji przedsiÚbiorstwa, – ciÈgïych innowacjach,
– upodmiotowieniu pracowników (empowerment).
Wielu autorów wskazuje praktyczne problemy zwiÈzane zb przetwarza- niem danych osobowych lub prywatnoĂciÈ wb Internecie (m.in Mazurek, ZajÈc ibRakocy, 2007; Siuda, 2015, s. 38–45; Sroka ibRost, 2014). Egzystencja przedsiÚbiorstwa oraz sukces mierzony udziaïem wb rynku zaleĝy od pozy- skiwania informacji: od klienta, ob kliencie, ob zachowaniach klientów czy obzmieniajÈcych siÚ trendach. ½ródïem tych wszystkich informacji sÈ urzÈ- dzenia, zbktórych korzystajÈ internauci, czyli smartfon, tablet, notebook lub komputer stacjonarny. Kaĝde zbtych urzÈdzeñ moĝe dostarczaÊ wiele wersji informacji ob danej osobie. Dla przedsiÚbiorstw najlepszym scenariuszem jest dostÚp do jak najszerszego zakresu danych ob kliencie, generowanych
Ăwiadomie lub nieĂwiadomie przez danÈ osobÚ. Preferowanym przez przed- siÚbiorstwa ěródïem informacji obkliencie jest smartfon, zbuwagi czas, który dana osoba spÚdza zbtym urzÈdzeniem. Dodatkowymi czynnikami sÈ: identy- fikacja danego uĝytkownika np. wedïug numeru telefonu lub konta Google oraz liczba ib rodzaj czujników (m.in. GPS, ĝyroskop czy akcelerometr).
Na koniec III kwartaïu 2015 r. wbPolsce byïo prawie 59 mln aktywnych kart SIM (GSMONLINE, 2015). Wskazuje to na znacznÈ liczbÚ przenoĂnych urzÈdzeñ umoĝliwiajÈcych dostÚp do Internetu. W maju 2015 r. 58% popu- lacji wbPolsce posiadaïo smartfona, ab21% tablet (Jestem.mobi, 2015, s.b7).
W grupie osób wb wieku 15–19 lat aĝ 91% populacji posiadaïo smartfon, ab wb grupie 20–29 lat 88% (Jestem.mobi, 2015, s. 8). Dziennie Ăwiadome korzystanie ze smartfona zajmuje Ărednio niecaïe 3 godziny (Jestem.mobi, 2015, s. 10). Do tego moĝna dodaÊ czas, wbktórym urzÈdzenie moĝe wysy- ïaÊ dodatkowe informacje ob konsumencie, np. ob geolokacji. W artykule przyjÚto tezÚ, wedïug której osoby korzystajÈce wbsposób ciÈgïy zburzÈdzeñ przenoĂnych nie przywiÈzujÈ wagi do kwestii ochrony prywatnoĂci oraz do bezpieczeñstwa danych. Jest to jedno zbistotnych zaïoĝeñ koncepcji konsu- menta 3.0, wbzwiÈzku zbtym wbdalszej czÚĂci opracowanie ta kwestia zostanie bardziej szczegóïowo omówiona.
2. Opis badania
W celu zweryfikowania przedstawionej tezy wbdniach 25–29 maja 2015br.
zostaïo przeprowadzone badanie wĂród studentów I roku studiów Dyplomo- wych Studiów Finansów RachunkowoĂci ibUbezpieczeñ na Wydziale ZarzÈ- dzania UW. Grupa badawcza zostaïa wybrana poprzez metodÚ doboru nie- losowego wbpostaci doboru wygodnego. Studenci, szczególnie pierwszych lat studiów licencjackich, charakteryzujÈ siÚ otwartoĂciÈ na nowe trendy ibwyko- rzystanie nowych technologii. Do ankiety wb formie ustrukturalizowanego formularza elektronicznego przystÈpiïo 128 osób, kompletnych odpowiedzi udzieliïy 104 osoby. Ankieta zawieraïa 31 pytañ, zbczego 3 pytania odnosiïy siÚ do wieku, pïci oraz miejsca pochodzenia. W artykule przedstawiono odpo- wiedzi na czÚĂÊ ankiety dotyczÈcÈ prywatnoĂci oraz aktywnego wykorzystania portali spoïecznoĂciowych wbodniesieniu do koncepcji konsumentab3.0.
WĂród badanych 75% stanowiïy kobiety, 25% mÚĝczyěni. 80% badanych byïo wbwieku 19–20 lat, 18% to osoby wbwieku 21–22 lata, pozostaïe 2%bsta- nowiïy osoby starsze. Wedïug miejsca pochodzenia wbbadanej grupie moĝna wskazaÊ nastÚpujÈce udziaïy: 34% wieĂ, 9% miasto do 10b 000b mieszkañ- ców, 20% miasto od 10 001 do 50 000 mieszkañców, 12% miasto od 51 000 do 100 000 mieszkañców, 7% miasto od 101 000 do 500 000 mieszkañców, 19%bmiasto powyĝej 500 000 mieszkañców.
Jednym zb zaïoĝeñ koncepcji konsumenta 3.0 jest prawie peïny dostÚp do prywatnych danych klientów. Wskazuje to na doĂÊ duĝy rozděwiÚk miÚdzy potrzebami przedsiÚbiorstwa abpodejĂciem potencjalnych klientów do prywat-
noĂci. W ankiecie weryfikowano, czy zadeklarowane przez badane osoby poglÈdy majÈ swoje odzwierciedlenie wbich dziaïaniach. 90% badanych osób przyznaïo, ĝe zdaje sobie sprawÚ zb gromadzenia wb celach komercyjnych danych ob ich zachowaniu wb sieci. Wskazuje to na wysokÈ ĂwiadomoĂÊ badanych, jednak – jak wykazaïy odpowiedzi na inne pytania – nie przeïoĝyïo siÚ to bezpoĂrednio na dbaïoĂÊ obswojÈ prywatnoĂÊ. Poïowa badanych zmieniïa wbciÈgu ostatnich 12bmiesiÚcy swoje zachowania wbInternecie zbuwagi na ochronÚ swojej prywat- noĂci lub zbobawy obpoufnoĂÊ swoich danych. Moĝe to wskazywaÊ na dojrzaïoĂÊ wbkorzystaniu zbportali spoïecznoĂciowych oraz aplikacji na urzÈdzenia mobilne.
Potwierdzeniem tej obserwacji jest deklaracja 38% badanych, ĝe nie wyraziliby zgody na wykorzystanie danych prywatnych przez firmy lub instytucje wb celu ïatwiejszego lub bardziej wygodnego dostÚpu do informacji lub wiedzy.
3. Wykorzystanie portali spo ïecznoĂciowych
W odniesieniu do samych portali spoïecznoĂciowych (m.in. Facebooka) sprawdzono, wbjakim stopniu korzystanie zbtych rozwiÈzañ narusza prywat- noĂÊ badanych. 31% ankietowanych stwierdziïo, ĝe korzystanie zbportali spo- ïecznoĂciowych nie narusza lub wbmaïy stopniu narusza ich prywatnoĂÊ. 68%
ankietowanych uznaïo, ĝe korzystanie zbportali spoïecznoĂciowych narusza ich prywatnoĂÊ wbstopniu Ărednim lub duĝym. W zwiÈzku zbtym moĝna poddaÊ analizie zachowanie tej grupy – na ile informacje, które umieszczajÈ wbpor- talach spoïecznoĂciowych, sÈ wiarygodne ibmogÈ byÊ wykorzystane do analiz przeprowadzanych przez przedsiÚbiorców. Analogicznie jak wbpoprzedniej kwestii, 68% ankietowanych uznaïo, ĝe korzystanie ze smartfona narusza ich prywatnoĂÊ wbstopniu Ărednim lub duĝym. 28% uznaïo, ĝe korzystanie ze smartfona nie narusza ich prywatnoĂci lub narusza jÈ wbmaïym stopniu.
Pozostaïe 4% badanych nie miaïo zdania wbtej kwestii. W sprzecznoĂci do przedstawionych odpowiedzi stojÈ zamieszczone wczeĂniej dane mówiÈce ob okoïo 90% osób korzystajÈcych ze smartfonów wb tej grupie wiekowej.
Moĝna przyjÈÊ, ĝe pomimo zdawania sobie sprawy zb istotnego naruszania prywatnoĂci przez smartfony, ankietowani nie rezygnujÈ zburzÈdzeñ mobil- nych. Jest to jeden zbkluczowych obszarów, jeĂli chodzi obupowszechnienie modelu konsumenta 3.0. Nie jest moĝliwe ciÈgïe bycie on-line oraz aktywne korzystanie zbportali spoïecznoĂciowych bez uĝywania smartfona.
Podobne podejĂcie do prywatnoĂci moĝna zaobserwowaÊ wbodniesieniu do wyszukiwarek internetowych. 63% badanych przyznaïo, ĝe korzystanie zb tych rozwiÈzañ narusza ich prywatnoĂÊ wb stopniu Ărednim lub duĝym.
32% badanych uznaïo, ĝe naruszenie nie wystÚpuje lub wystÚpuje wbstopniu maïym. 5% badanych nie miaïo zdania wbtej kwestii.
Odmiennie sytuacja ksztaïtuje siÚ, jeĂli chodzi ob korzystanie zb prze- chowywania danych wb chmurze. 42% badanych uznaïo, ĝe nie wystÚpuje wb tym przypadku naruszenie prywatnoĂci lub wystÚpuje wb maïym stopniu.
Takim sam procent badanych uznaï, ĝe wystÚpuje naruszenie ich prywatnoĂci
wbstopniu Ărednim lub duĝym. Prawie 16% badanych nie miaïo zdania na ten temat. Oznacza to albo niedostatecznÈ wiedzÚ u wiÚkszoĂci badanych na temat rozwiÈzañ zb zakresu przechowywania danych wb chmurze, albo nieznajomoĂÊ regulaminów korzystania zbtego typu usïug.
Odmienne podejĂcie do kwestii ochrony prywatnoĂci pojawia siÚ, gdy wb grÚ wchodzi gratyfikacja – zarówno finansowa, jak ib pozafinansowa. Na rysunku 1 przedstawiono odpowiedzi dotyczÈce naruszania prywatnoĂci przez uczestnictwo wb programach lojalnoĂciowych. 51% ankietowanych uznaïo, ĝe uczestnictwo wb tego typu programach nie narusza ich prywatnoĂci lub naruszÈ jÈ wbmaïym stopniu. Trudno przypuszczaÊ, ĝe ankietowani nie zdajÈ sobie sprawy, skÈd bierze siÚ finansowanie nagród wb takich programach.
Badani wykazali aktywne podejĂcie do otrzymywania „nagród za darmo”.
56% ankietowanych uczestniczy wb od 1 do 3 programów lojalnoĂciowych.
Tylko 29% ankietowanych nie uczestniczy wbĝadnym programie tego typu.
nie narusza
24%
mało średnio 27%
19%
dużo 10%
nie wiem 20%
Rys. 1. Stopieñ, w jakim korzystanie zbprogramów lojalnoĂciowych (np. Payback) narusza prywatnoĂÊ. ½ródïo: opracowanie wïasne.
Analogicznie ulegïo zmianie podejĂcie ankietowanych do umoĝliwienia dostÚpu do swoich danych osobowych wb przypadku moĝliwoĂci uzyskania korzyĂci materialnych wb postaci zniĝki od ceny produktu lub usïugi. Na rysunku 2 przedstawiono odpowiedzi dotyczÈce tej kwestii. Na podkreĂlenie zasïuguje fakt, iĝ tylko 26% badanych pomimo gratyfikacji nie udzieliïoby dostÚpu do swoich danych osobowych. Do pozostaïych osób zniĝka wbwyso- koĂci minimum 6% jest wystarczajÈcÈ motywacjÈ do tego typu zachowañ.
Jest to jeden zbpostulatów, który przedsiÚbiorstwo musi speïniÊ, by utrzymaÊ relacjÚ zbkonsumentem 3.0.
Równieĝ odmiennie badane osoby podchodzÈ do wykorzystania portali spoïecznoĂciowych, m.in. Facebooka, do zastosowañ profesjonalnych, wbtym wypadku do dzielenia siÚ informacjami ob studiach. 51% ankietowanych uznaïo, ĝe nie narusza to ich prywatnoĂci lub narusza jÈ wb maïym stop- niu. 46% ankietowanych uznaïo, ĝe korzystanie wbprzedstawionym zakresie zbportali spoïecznoĂciowych narusza ich prywatnoĂÊ wbstopniu Ărednim lub duĝym. Jest to znaczÈca róĝnica, wbporównaniu zbwykorzystaniem portali spo-
26
0
3
9
25
35
0 5 10 15 20 25 30 35 40
nie udzieliłabym/
nie udzieliłbym zgody na taką propozycję
0–5 6–10 11–20 21–50 od 51 wzwyż
w %
Rys. 2. Procent zniĝki za produkt lub usïugÚ, przy którym badani udostÚpniÈ swoje dane osobowe. ½ródïo: opracowanie wïasne.
ïecznoĂciowych do celów prywatnych. Rysunek 3 przedstawia podejĂcie do naruszania prywatnoĂci przez wykorzystanie portali spoïecznoĂcio- wychwb odniesieniu do zastosowañ prywatnych ib profesjonalnych. Jednym zbgïównych elementów odróĝniajÈcych oba zastosowania jest inna kategoria publikowanych treĂci. Uzupeïnieniem pytañ obkorzystanie zbserwisów spo- ïecznoĂciowych byïa kwestia liczby wpisów zwykle dokonywanych dziennie.
4
27
48
20
1 22
29
38
9
3 0
10 20 30 40 50 60
nie narusza mało średnio dużo nie wiem
W jakim stopniu korzystanie z portalu społecznościowego (np. Facebooka) narusza prywatność?
W jakim stopniu wykorzystanie portalu społecznościowego (np. Facebooka) do dzielenia się informacjami o studiach narusza prywatność?
w %
Rys. 3. Stopieñ, wb jakim korzystanie zb portalu spoïecznoĂciowego narusza prywatnoĂÊ wbodniesieniu do zastosowañ prywatnych ibprofesjonalnych. ½ródïo: opracowanie wïasne.
76% ankietowanych umieszcza dziennie 0 wpisów na portalu spoïeczno- Ăciowym, ab24% umieszcza od 1 do 5 wpisów. Konsumowanie treĂci przez wiÚkszoĂÊ badanych stoi wbsprzecznoĂci zbkoncepcjÈ aktywnego korzystania zbportali spoïecznoĂciowych przez konsumenta 3.0.
4. Podej Ăcie do bezpieczeñstwo danych
W kwestii podejĂcia do bezpieczeñstwa danych zadano ankietowanym seriÚ pytañ dotyczÈcych tego zagadnienia. Zweryfikowano na poczÈtku, czy ankietowani wb czasie korzystania ze stron internetowych sprawdzajÈ, czy poïÈczenie jest szyfrowane. 73% badanych nie sprawdzaïo tego, ab27% tak.
Duĝa liczba osób nieprzeprowadzajÈcych takiej weryfikacji jest zaskaku- jÈca, poniewaĝ szyfrowanie poïÈczenia ze stronÈ internetowÈ jest bezpïatne ibzapobiega przechwytywaniu ibzmienianiu danych wbramach róĝnego rodzaju ataków. Takie podejĂcie mówi nie wprost obpodejĂciu ankietowanych do ich danych ibdobrze wpisuje siÚ wbkoncepcjÚ konsumenta 3.0.
Widoczna jest jednak róĝnica wb podejĂciu do bezpieczeñstwa danych przy korzystaniu zbotwartych sieci Wi-Fi. 56% ankietowanych zmienia swoje zachowania wbInternecie na bardziej ostroĝne przy tego rodzaju poïÈczeniu.
44% ankietowanych nie zmienia swoich zachowañ.
Kolejnym elementem byï wybór dostawcy e-usïug na podstawie kryterium lokalizacji serwerów przechowujÈcych dane. W tym wypadku 5%b ankieto- wanych zwracaïo uwagÚ na tÚ kwestiÚ, abdla 95% ankietowanych nie miaïo znaczenia zlokalizowanie serwerów zb danymi. Moĝna oczywiĂcie przyjÈÊ zaïoĝenie, ĝe badane osoby nie majÈ na tyle cennych danych, ĝeby zasta- nawiaÊ siÚ nad tÈ kwestiÈ. Z drugiej strony moĝna postawiÊ zarzut braku ĂwiadomoĂci wbzakresie bezpieczeñstwa danych.
NastÚpnym zagadnieniem byïo zasïanianie kamerki internetowej przy korzystaniu zb notebooka lub smartfona. 81% ankietowanych nie zasïania wb ĝadnej sytuacji kamerki internetowej, ab 19% wykonuje takie dziaïania.
Analogicznie jak poprzednio – nie wymaga to wysiïku, stÈd moĝna przy- jÈÊ albo brak chÚci do chronienia danych, albo brak ĂwiadomoĂci tego, ĝe technicznie jest moĝliwe nieautoryzowane przejÚcie kontroli nad kamerkÈ wburzÈdzeniu mobilnym.
W kwestii poglÈdu na bezpieczeñstwo danych sprawdzono podejĂcie ankietowanych wb hipotetycznym przypadku peïnienia funkcji szefa firmy.
38% badanych wprowadziïby analizÚ prywatnych danych swoich klientów, jeĂli pozwalaïyby na to kruczki prawne, np. umieszczono by serwery prze- twarzajÈce dane poza UniÈ EuropejskÈ. 62% badanych nie zdecydowaïoby siÚ na takie dziaïania. Wspomniane 38% badanych nie widzi wb tym przy- padku ĝadnego dylematu, co moĝe wskazywaÊ, ĝe przetwarzanie prywatnych danych klientów przez przedsiÚbiorstwa traktujÈ jako normalnÈ praktykÚ.
Osoby te dobrze wpisujÈ siÚ wb koncepcjÚ konsumenta 3.0 gdy wystÚpujÈ wbroli zarówno klienta, jak ibprzedsiÚbiorcy.
Kolejnym elementem badania ĂwiadomoĂci internautów byïa kwestia zapoznawania siÚ zb regulaminami Ăwiadczenia e-usïug (np. Facebook, Google+, konto e-mail). Odpowiedzi na to pytanie przedstawione zostaïy na rysunku 4. InteresujÈcÈ kwestiÈ jest, zb jakimi regulaminami zapoznaïy siÚ badane osoby. Warto podkreĂliÊ, ĝe 29% ankietowanych nie zapoznaïo siÚ zb ĝadnym regulaminem. Moĝna to zinterpretowaÊ jako wykazanie siÚ duĝym zaufaniem do przedsiÚbiorstw wb kwestii dbaïoĂci ob dane osobowe lub teĝ nieprzywiÈzywanie wagi do kwestii ochrony danych osobowych.
10 5
29
47
15
7
2 0
20 25
15 30 35 40 45 50
11 i więcej 5–10
3–4 1–2
11 i 0
w %
Rys. 4. Liczba regulaminów Ăwiadczenia e-usïug (np. Facebook, Google+, konto e-mail), zb którymi zapoznali siÚ ankietowani. ½ródïo: opracowanie wïasne.
OdnoĂnie do praktycznych aspektów ochrony prywatnoĂci ibbezpieczeñ- stwa danych sprawdzono podejĂcie ankietowanych do haseï dostÚpowych.
Na rysunku 5 przedstawiono liczbÚ haseï, zbktórych ankietowani korzystajÈ wbramach dostÚpu do swoich danych ibusïug wbInternecie. Na uwagÚ zasïu- guje grupa 78% ankietowanych, która stosuje od 1 do 4 haseï. Takie praktyki naraĝajÈ uĝytkowników na utratÚ prywatnoĂci oraz Ărodków finansowych.
Kolejnym problemem zwiÈzanym zb zagadnieniem bezpieczeñstwa jest czÚstotliwoĂÊ zmiany haseï dostÚpowych do danych ibusïug wbInternecie. Na rysunku 6 przedstawiono odpowiedzi ankietowanych dotyczÈce tej kwestii.
65% ankietowanych zmienia hasïa rzadziej niĝ raz wbroku, co wbodniesieniu do poprzedniego pytania dodatkowo naraĝa ich na zagroĝenia zwiÈzane ze stratami, materialnymi wïÈcznie.
Ostatnim badanym elementem byïo podejĂcie ankietowanych do zmiany odczuwania stopnia ich prywatnoĂci wbciÈgu poprzedniego ibnastÚpnego roku (rysunek 7). 27% badanych uwaĝa, ĝe stopieñ ich prywatnoĂci ulegï pogorsze- niu, ale tylko 24% uwaĝa, ĝe dalej bÚdzie siÚ pogarszaï. 13% uwaĝa, ĝe stopieñ
1–2 16%
3–4 62%
5–9 18%
10–20 4%
21 i więcej 0%
Rys. 5. Liczba haseï, zbktórych ankietowani korzystajÈ wbramach dostÚpu do swoich danych ib usïug wb Internecie. ½ródïo: opracowanie wïasne.
co miesiąc 1%
co kwartał
5% co pół roku
16%
co roku 13%
rzadziej niż raz w roku
65%
Rys. 6. CzÚstotliwoĂÊ zmiany haseï dostÚpowych do danych ibusïug wbInternecie. ½ródïo:
opracowanie wïasne.
W jaki sposób zmienił się w ciągu ostatniego roku stopień twojej prywatności?
W jaki sposób zmieni się w ciągu następnego roku stopień twojej prywatności?
24 27
60 63
13 13
0 10 20 30 40 50 60 70
pogorszył/pogorszy się nie zmienił/nie zmieni się poprawił/poprawi się
w %
Rys. 7. Zmiany stopnia prywatnoĂci ankietowanych wbciÈgu ostatniego ibnastÚpnego roku.
½ródïo: opracowanie wïasne.
ich prywatnoĂci siÚ poprawiï ibtyle samo ankietowanych uwaĝa, ĝe siÚ wbprzy- szïoĂci poprawi. Okoïo 75% osób uwaĝa, ĝe nie pojawiajÈ siÚ zjawiska wpïywajÈce negatywnie na ich prywatnoĂÊ. Jest to pozytywne zjawisko zbper- spektywy rozwoju koncepcji konsumenta 3.0. Pomimo wystÚpowania wielu sygnaïów wskazujÈcych na ingerowanie wbprywatnoĂÊ uĝytkowników portali spoïecznoĂciowych oraz urzÈdzeñ przenoĂnych badane osoby albo akceptujÈ zastanÈ rzeczywistoĂÊ, albo nie majÈ wystarczajÈcej wiedzy wbtej dziedzinie.
5. Podsumowanie i bwnioski
Z uwagi na wyniki uzyskane wb omawianej ankiecie moĝna przyjÈÊ, iĝ osoby korzystajÈce wb sposób ciÈgïy zb urzÈdzeñ przenoĂnych nie przywiÈ- zujÈ wagi do kwestii ochrony prywatnoĂci oraz do bezpieczeñstwa danych, wb przypadku gdy pojawia siÚ korzyĂÊ materialna, którÈ uznajÈ za wystar- czajÈco wartoĂciowÈ.
Badane osoby pochodzÈce ze wsi oraz miast róĝnej wielkoĂci wykorzystujÈ wbsposób masowy komunikacjÚ elektronicznÈ. StÈd dla grupy konsumentów wbwieku 19–22 lata moĝna wskazaÊ obszary, które powinny zostaÊ wziÚte pod uwagÚ przez przedsiÚbiorców nastawionych na wdroĝenie wb swojej firmie modelu konsumenta 3.0. Warto zaznaczyÊ, ĝe 90% ankietowanych zdaje sobie sprawÚ zbgromadzenia ibprzetwarzania wbcelach komercyjnych danych ob ich obecnoĂci wb sieci. Jak zostaïo to przedstawione wb tekĂcie, pogramy lojalnoĂciowe ib zniĝki wb znacznym stopniu zwiÚkszajÈ chÚÊ uĝytkowników do dzielenia siÚ danymi. Naleĝy zestawiÊ tÚ informacjÚ zb poglÈdem okoïo 75% badanych, którzy uwaĝajÈ, ĝe wb bliskiej przeszïoĂci ib przyszïoĂci nie pojawiïy siÚ ib nie pojawiÈ zjawiska negatywnie wpïywajÈce na ich prywat- noĂÊ. Wskazuje to gotowoĂÊ ankietowanych osób do czynnego uczestnictwa wbnowej roli konsumenta 3.0.
Z drugiej strony 50% ankietowanych wb ciÈgu ostatniego roku zmie- niïo swoje zachowania wbInternecie wbobawie obswojÈ prywatnoĂÊ, abtylko 38%b badanych udostÚpniïoby swoje dane prywatne wb celu ïatwiejszego korzystania zb dostÚpu do informacji. Równieĝ tylko 31% ankietowanych uwaĝa, ĝe korzystanie zbportali spoïecznoĂciowych nie narusza ich prywat- noĂci lub narusza jÈ wb maïym stopniu. W odniesieniu do korzystania ze smartfona powyĝszy poglÈd podziela 28% badanych. A wbprzypadku wyszu- kiwarki internetowej tylko 32% ankietowanych uznaïo, ĝe nie narusza lub narusza to ich prywatnoĂÊ wb maïym stopniu. Takie podejĂcie potwierdza istnienie obaw ob prywatnoĂÊ oraz poufnoĂÊ swoich danych przynajmniej na poziomie deklaracji. Jest to obszar, który zbperspektywy przedsiÚbiorstw naleĝy zagospodarowaÊ, np. organizujÈc akcje spoïeczne majÈce na celu promowanie modelu konsumenta 3.0 wraz zbuwypukleniem zalet modelu dla klienta.
W kwestii bezpieczeñstwa informacji tylko niewielka czÚĂÊ ankietowanych stosowaïa dobre praktyki. Jako przykïad moĝna tu przytoczyÊ sprawdzanie
przez 27% ankietowanych, czy poïÈczenie jest szyfrowane. Tylko 22% badanych stosuje wiÚcej niĝ 5 haseï dostÚpowych. Badane osoby zakïadajÈ, ĝe obbezpie- czeñstwo ich danych bÚdzie dbaï np. portal spoïecznoĂciowy czy usïugodawca przechowywania danych wbchmurze. Jest to bïÚdne zaïoĝenie, na co wskazuje wiele przykïadów zb praktyki, np. Mega Fappening 2014. W zwiÈzku zb tym przedsiÚbiorcy powinni zastanowiÊ siÚ nad zwiÚkszaniem ĂwiadomoĂci konsu- mentów wbdziedzinie bezpieczeñstwa (Siuda, 2015, s. 49–50). Wzrost Ăwiadomo- Ăci ankietowanych zaowocuje ïatwiejszym podejmowaniem decyzji zwiÈzanych zbbezpieczeñstwem danych osobowych ibprywatnoĂciÈ. Koncepcja konsumenta 3.0 zakïada brak przejmowania siÚ tymi zagadnieniami przez klientów. Jest to moĝliwe, gdy osoby bÚdÈ Ăwiadomie decydowaïy siÚ na takie podejĂcie, abnie dziaïaïy wbwarunkach niepewnoĂci, gdyĝ moĝe to przynieĂÊ wiele szkód spo- ïecznych, których powinno siÚ unikaÊ zbperspektywy nowoczesnego marketingu.
W przeciwnym razie nie moĝe byÊ mowy ob zaufaniu do przedsiÚbiorstwa, abwszelkie sytuacje sporne lub wÈtpliwe dla klienta bÚdÈ stanowiïy podstawÚ do fali negatywnych wpisów, np. na portalach spoïecznoĂciowych.
ZwiÚkszajÈcÈ siÚ otwartoĂÊ osób do dzielenia siÚ swojÈ prywatnoĂciÈ widaÊ m.in. wbdziedzinie inteligentnych implantów zwiÚkszajÈcych wrodzone zdolnoĂci czïowieka (Pelegrín-Borondo, Reinares-Lara, Olarte-Pascual ibGarcia-Sierra, 2016). Jest to zjawisko, które bÚdzie miaïo wpïyw na ksztaï- towanie koncepcji konsumenta 3.0 ibmoĝe wbniedalekiej przyszïoĂci pomóc jej siÚ upowszechniÊ.
Trendem, który moĝe opóěniaÊ upowszechnienie omawianego modelu, jest zmazywalny Internet (Erasable Internet). Sukces Snapchata wskazuje, ĝe istnieje liczne grono uĝytkowników mediów spoïecznoĂciowych, którzy nie chcÈ archiwizowania ich obecnoĂci ibdziaïañ wbInternecie. Moĝe to zbjednej strony byÊ zagroĝeniem, ab zb drugiej szansÈ dla modelu konsumentab 3.0 wb przypadku zaoferowania usïug transparentnych pod wzglÚdem przetwa- rzania danych prywatnych.
Bibliografia
Accenture. (2013). Say Hello To Customer 3.0. Pozyskano z: http://nstore.accenture.com/
IM/FinancialServices/AccentureLibrary/data/pdf/Say_Hello_To_Customer_3.0.pdf (19.11.2015).
Bentyn, Z. (2012). Wpïyw rozwiÈzañ informatycznych na zmianÚ zachowañ nabywczych klientów oraz rozwiÈzañ logistycznych przedsiÚbiorstw handlowych. Research Papers of The Wroclaw University of Economics / Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocïawiu, (267).
Blackshaw, P. (2007). Consumer 3.0: New Trends in CGM. Pozyskano z: https://www.clickz.
com/clickz/column/1717964/consumer-new-trends-cgm (16.11.2015).
Brzostek-Pawïowska, J. (2011). Zmiany wb modelach ib technologiach informacyjnych wb dobie Web 2.0 ib Web 3.0. Elektronika – konstrukcje, technologie, zastosowania, (3), 143–151.
GSMONLINE. (2015). Penetracja telefonii komórkowej wbPolsce – III kw. 2015 r. Pozyskano z: http://gsmonline.pl/artykuly/penetracja-telefonii-komorkowej-w-polsce-iii-kw-2015 (22.11.2015).
Internet World Stats. (2015). IloĂÊ uĝytkowników na Ăwiece wedïug regionów. Pozyskano z: http://www.internetworldstats.com/stats.htm (05.12.2015).
Jestem.mobi. (2015). POLSKA.JEST.MOBI 2015. Pozyskano z: http://www.tnsglobal.pl/
coslychac/files/2015/05/POLSKA_JEST_MOBI_2015.pdf (03.11.2015).
Mazurek, P., ZajÈc, J.M. ibRakocy, K. (2007). MiÚdzy inwigilacjÈ abuwiedzeniem: Uĝyt- kownicy internetu wobec praktyk gromadzenia ibprzetwarzania danych. Studia Socjo- logiczne, 3 (186).
Mróz, B. (2014). Konsument wbsieci – wyzwania ibzagroĝenia. Handel WewnÚtrzny, (4).
Pelegrín-Borondo, J., Reinares-Lara, E., Olarte-Pascual, C. ib Garcia-Sierra, M. (2016).
Assessing the Moderating Effect of the End User in Consumer Behavior: The Accep- tance of Technological Implants to Increase Innate Human Capacities. Frontiers in Psychology, 7 (132), http://dx.doi.org/10.3389/fpsyg.2016.00132.
Professional Planning Forum. (2013). Best Practice Guide 2013. Pozyskano z: http://thefo- rum.social/Portals/28/PDFs/2013 Conference/2013 BP Guide/Customer 3.0 - customer operations in an age of consumer empowerment.pdf (19.11.2015).
Pukas, A. (2014). Wykorzystanie crowdsourcingu wb sferze usïug – moĝliwoĂci ib ogra- niczenia. Research Papers of The Wroclaw University of Economics/Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocïawiu, (353), 133–134, http://dx.doi.org/10.15611/
pn.2014.353.12.
Siuda, P. (2015). PrywatnoĂÊ wb Internecie – zarys perspektywy krytycznej. Kultura – Media – Teologia, 20 (5).
Sroka, K. ib Rost, W. (2014). Przetwarzanie danych osobowych wb Internecie. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciñskiego. Studia Administracyjne, (6), 72–79.
Szumski, O. (2008). Kulturalne uwarunkowania zawartoĂci portali Web 2.0. W: J. Kisiel- nicki (red.), Inform@tyka dla przyszïoĂci (s. 300–310). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Wydziaïu ZarzÈdzania UW.
Varey, R. ibMcKie, D. (2010). Staging Consciousness: Marketing 3.0, Post-consumerism and Future Pathways. Journal of Customer Behaviour, 9 (4), 330–331, http://dx.doi.
org/10.1362/147539210X543538
WeRSM. (2015). How Much Are Social Networks Really Worth. Pozyskano z: http://wersm.
com/how-much-are-social-networks-really-worth (16.11.2015).
