]/S1?o ISBN 978-83-208-1912-0

Konkurencyjność n11ast 1 reg1onow . . ^.

^,/

na globaln _ytn

rynku turystycznym.

Redakcja naukowa

Józef Sala

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

Warszawa 2010

Dr hab. Agnieszka Niezgoda Prof. zw. dr hab. Andrzej Rapacz Dr hab. Teresa Żabińska

Projekt okładki Paweł Rosołek Redaktor

Julia Konkołowicz-Pniewska - Studio JKP

Wydanie publikacji dofinansowane ze środków własnych Katedry Turystyki Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.

© Copyright by Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A.

Warszawa 20 IO

ISBN 978-83-208-1912-0

Druk i oprawa: Sowa - druk na życzenie• www.sowadruk.pl tel. 022 431-81-40

Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A.

ul. Canaletta 4, 00-099 Warszawa

Tel. (centrala) 22 827 80 Ol, faks 22 827 55 67 e-mail: pwe@pwe.com.pl

www.pwe.com.pl

Skład i łamanie:

]/S1?o

Piotr Zmyślony

Wykorzystanie koncepcji cyklu życia obszaru turystycznego

do zarządzania rozwojem turystyki w mieście

Wstęp

Kiedy R. Butler przedstawiał ogólną koncepcję cyklu ewolucji obszaru turystycz­

nego nie spodziewał się, jak sam później przyznawał, że w kolejnych trzech deka­

dach będzie ona jednym z najczęściej dyskutowanych i eksploatowanych podejść badawczych z zakresu turystyki oraz inspiracją do tworzenia kolejnych koncepcji rozwojowych¹• Do jej ważnych atrybutów należy bowiem zaliczyć dynamiczne ujęcie zjawisk rozwojowych, przestrzenną i długookresową perspektywę, a także podkreślenie wagi stymulant oraz barier rozwoju turystyki. W tym kontekście warto zwrócić szczególną uwagę na możliwości jej praktycznego zastosowania w zakresie programowania i zarządzmia rozwojem turystyki w miastach i regionach. Kluczową rolę odgrywa w tym procesie deterministyczny charakter cyklu.

Nieuchronność ciągłych przeobrażeń od faz początkowych do etapu dojrzałości, a następnie osiągnięcia potencjału konkurencyjnego w postaci wypełnienia, a nawet przekroczenia limitów pojemnościowych, dotyczy każdego obszaru, na którym roz­

wijana jest funkcja turystyczna. W dalszej kolejności możliwe są trzy scenariusze:

upadku, ożywienia lub długotrwałej stabilizacji, przy czym wielu autorów podkreśla, że bez interwencji w postaci strategicznego zarządzania oraz koordynacji działań każdy obszar jest skazany na trzecią z wymienionych opcji2.

Wiedza na temat modelowego przebiegu cyklu oraz analiza jego kształtowania w przypadkach konkretnych obszarów daje podmiotom zarządzającym możliwość wpływania na kształt procesów rozwojowych oraz wspierania ich konkurencyj­

ności. Po pierwsze pozwala na określenie bieżącego stanu rozwoju i zidentyfiko­

wanie jego uwarunkowań, a następnie wdrożenie stosownych do sytuacji strategii i narzędzi działania. Jest to stosowane przede wszystkim w miastach i regionach,

Dr PIOTR ZMYŚLONY, Katedra Turystyki, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, p.zmyslony@

ue.poznan.pl

które wpadły w pułapkę stagnacji lub upadku, a uwaga menedżerów samorządo­

wych oraz badaczy skupiona jest na zaproponowaniu odpowiednich sposobów na regenerację^3. Po drugie możliwe jest przewidywanie wystąpienia negatywnych zja­

wisk w celu łagodzenia wahań cyklu oraz oddalania lub nawet zapobiegania nadej­

ściu fazy kryzysu na rzecz maksymalnego wydłużania okresu wzrostu⁴• Zdaniem M. Manente i H. Pechlnera jedną z najważniejszych funkcji procesu zarządzania rozwojem turystyki jest wykrycie wczesnych sygnałów, świadczących o nadciąga­

jącym schyłku oraz podjęcie kroków prewencyjnych w celu skierowania miasta lub regionu na ponowną ścieżkę rozwoju^5. Należy podkreślić, że nie tylko upadek, ale także stagnacja stanowi objaw spadku konkurencyjności, zatem kluczowe jest jak najszybsze wykrycie symptomów tej choroby, które, według badań T. Berry'ego, mogą być zaobserwowane nawet kilka lat przed jej wystąpieniem⁶•

Celem artykułu jest weryfikacja możliwości wykorzystania koncepcji cyklu życia obszaru turystycznego w procesie zarządzania rozwojem funkcji turystycznej w mieście, szczególnie w zakresie określania wczesnych symptomów jej stagnacji i upadku. Zagadnienie to zostało omówione na przykładzie miasta Poznania. Ramy badawcze wyznaczają modele cyklu ewolucji turystyki w ujęciu przestrzennym.

W pierwszej części artykułu przedstawiono podstawy teoretyczne badania.

Następnie przedstawiono opis metodologiczny badania. W kolejnym kroku scharak­

teryzowano cykl życia funkcji turystycznej Poznania oraz przeprowadzono testo­

wanie symptomów stagnacji i upadku, dające podstawy sformułowania wniosków końcowych.

Koncepcje cyklu życia funkcji turystycznej

Rozwijana w literaturze przedmiotu teoria cyklu życia funkcji turystycznej zaowo­

cowała koncepcjami, będącymi próbami analizy procesów i zjawisk wpływających na intensywność i kierunek jej ewolucji w formie wyodrębnienia pewnych etapów tego procesu.

Klasyczną pracą z tego zakresu jest koncepcja cyklu życia obszaru turystycz­

nego (Tourism Area Life Cycle TALC) autorstwa R. Butlera⁷• Zbudowany na bazie -marketingowej koncepcji cyklu życia produktu oraz módeli rozwoju popu­

lacji dzikich zwierząt model został przedstawiony graficznie w postaci krzywej logi­

stycznej, której głównymi zmiennymi jest czas oraz liczba turystów. Ma on cha­

rakter ogólny i hipotetyczny, w zamierzeniach autora można go stosować do analizy obszarów o dowolnej wielkości oraz typie. Zakres zmian funkcji turystycznej scha­

rakteryzowany jest w następujących obszarach: wielkość i typ ruchu turystycznego, przekształcenia przestrzeni, struktura podaży i dynamika inwestycji turystycznych, podejmowane działania marketingowe, zaangażowanie władz lokalnych (plano­

wanie turystyczne), interakcje między mieszkańcami a odwiedzającymi oraz kon­

kurencja innych obszarów. W efekcie zmian tych elementów obszar ewoluuje, prze­

chodząc przez kolejne etapy: eksploracji, wprowadzenia, rozwoju, konsolidacji,

stagnacji oraz etapu postagnacyjnego, który może przyjąć formę upadku (schyłku) lub ożywienia. Ze względu na to, że model TALC doczekał się wielu opisów oraz twórczych adaptacji, uzupełnień i weryfikacji⁸, pogłębiona charakterystyka etapów rozwojowych nie jest konieczna oraz, ze względu na objętość niniejszego opraco­

wania, możliwa.

Ważniejsze w kontekście celu rozważań jest zwrócenie uwagi na główny czynnik przesądzający o długości i intensywności przebiegu całego cyklu. Jest nim krytyczny próg pojemności turystycznej, określonej za pomocą kryteriów :fizycznych (wskaź­

niki natężenia funkcji turystycznej, stopień zanieczyszczenia oraz degradacji środo­

wiska), psychologiczp.ych (zadowolenie odwiedzających z pobytu) oraz społecznych (nastawienie mieszkańców do turystów)⁹. Osiągnięcie tego progu prowadzi do sta­

gnacji i groźby upadku w przypadku niepodjęcia działań rewitalizacyjnych. Od tego momentu koszty funkcjonowania turystyki zaczynają dominować nad korzyściami.

Koncepcją będącą rozszerzeniem teorii R. Butlera w odniesieniu do obszarów zurbanizowanych jest analiza cyklu życia turystyki w mieście przeprowadzona przez J. van der Borga¹⁰• Autor wprowadza do niej dwa dodatkowe elementy. Pierwszy to pogłębienie charakterystyki głównego wskaźnika cyklu - wielkości popytu - o badanie zmian jego struktury (jako relacji liczby odwiedzających jednodniowych do liczby turystów). Drugim elementem jest określenie rozkładu bezpośrednich i pośrednich kosztów oraz korzyści ekonomicznych, płynących z rozwoju funkcjo­

nowania miejskiego systemu turystyki w poszczególnych fazach cyklu i związany z tą relacją poziom cen.

Cykl zakłada istnienie czterech faz właściwych, poprzedzonąych fazą przedtu­

rystyczną, w której walory i infrastruktura zaspokajają przede wszystkim potrzeby rekreacyjne mieszkańców., Początkiem analizy jest wdrożenie w mieście strategii rozwoju turystyki, po której następują kolejno fazy:

• wprowadzenia (launching), charakteryzująca się dominacją odwiedzających jednodniowych, nie w pełni rozwiniętą infrastrukturą turystyczną kontrolo­

waną przez podmioty lokalne, intensywnymi działaniami marketingowymi oraz niskim poziomem korzyści w stosunku do wysokich kosztów rozwoju turystyki;

• wzrostu (take-ojj), w której następuje dynamiczny wzrost liczby turystów oraz malejący udział odwiedzających jednodniowych, wzrost inwestycji oraz dywer­

syfikacja oferty turystycznej miasta, a bezpośrednie i pośrednie korzyści prze­

wyższają koszty funkcjonowania gospodarki turystycznej; pod koniec fazy osią­

gnięte zostaje optimum rozwoju turystyki i jej wpływu na gospodarkę miasta;

• stagnacji (stagnation), w której następuje wyhamowanie wzrostu, a następnie spadek liczby turystów przy dynamicznie rosnącej liczbie odwiedzających jed­

nodniowych ( do których należą tzw. fałszywi wycieczkowicze), czego efektem jest wzrost całkowitej liczby odwiedzających, powodujący koncentrację ruchu turystycznego w centralnej części miasta oraz przekroczenie wskaźników pojemności turystycznej, w wyniku czego spada poziom korzyści lokalnych z funkcjonowania turystyki, a poziom bezpośrednich i pośrednich kosztów spo­

łeczno-ekonomicznych szybko rośnie;

• upadku (decline), charakteryzująca się spadkiem liczby turystów, odwiedzają­

cych jednodniowych oraz przedsiębiorstw turystycznych, a także niską jakością oferty turystycznej miasta we wszystkich elementach (walorów, zagospodaro­

wania, infrastruktury), co prowadzi do spadku zatrudnienia oraz liczby,przedsię­

biorstw obsługujących turystów, a także spadku tożsamości kulturowej miasta.

. Koncepcja błędnego koła rozwoju turystyki w mieście kulturowym autorstwa

P.

Russo ¹¹ stanowi uzupełnienie dwóch poprzednich. Analiza skoncentrowana jest na podkreśleniu negatywnych konsekwencji współzależności zmian gospodarczych oraz przestrzennych miasta spowodowanych rozwojem turystyki w fazie dojrzałości. Autor rezygnujp z. wykresu liniowego obrazującego cykl. Kierunek i intensywność ewo­

lucji :funk�J'i'truystycznej wyznaczają z jednej strony koncentracja walorów i popytu turystycznego przy równoczesnej dekoncentracji podaży usług turystycznych, z dru­

giej strony malejący stopień zaangażowania emocjonalnego odbiorców oraz długości pobytu w miarę wzrostu liczby odwiedzających miasto^12• W efekcie miasto staje się zakładnikiem własnej atrakcyjności, czego efektem jest zagrożenie upadkiem opar­

tego na mechanizmie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Opisuje je następujący proces:

• wzrost liczby turystów, powodujący przekroczenie potencjału pojemnościo­

wego miasta, wzrost cen oraz dekoncentrację przestrzenną usług turystycznych, prowadzi do zwiększenia udziału jednodniowych pobytów zorganizowanych w strukturze popytu turystycznego oraz dalszą presję inwestycyjną;

• rosnący ruch turystyczny w centrum miasta wywołuje zatłoczenie, problemy komunikacyjne oraz rozproszenie przestrzenne korzyści ekonomicznych;

w efekcie zwiedzane są tylko główne atrakcje;

• degradacja jakościowa, komercjalizacja oferty turystycznej miasta wywołana powierzchownym sposobem zwiedzania oraz obniżeniem wymagań jakościo­

wych wywołuje zjawisko wypychania z rynku niszowych, bardziej wyrafinowa­

nych usług kulturalnych i turystycznych;

• ekspansja przestrzeni turystycznej _poza granice miasta w efekcie budowy obiektów turystycznych w coraz większej odległości od głównych atrakcji zwiększa kontrast między przestrzennym rozkładem korzyści a rozkładem kosztów funkcjonowania systemu turystyki.

W odróżnieniu od długiego horyzontu czasowego dwóch pierwszych koncepcji, ,,błędne koło" koncentruje się na średnio- i krótkookresowych procesach rozwojo­

wych 13.

Metoda badawcza i źródła danych

Stagnacja i upadek to terminy wywodzące się bezpośrednio z teorii cyklu życia funkcji turystycznej. Określenie symptomów ich występowania jest zatem pochodną analizy przebiegu cyklu oraz identyfikacji etapu, w jakim znajduje się dany obszar

387 w konkretnym momencie. Nie trzeba zatem mocno przekonywać, że identyfikacja symptomów kryzysu jest zadaniem złożonym oraz wymagającym zgromadzenia i weryfikacji szerokiego zakresu danych statystycznych i innych źródeł wtórnych.

W celu realizacji wyznaczonych zadań zastosowano wtórne metody badawcze, tj. krytyczną analizę dostępnych źródeł, metody statystyczne (podstawowe techniki statystyki opisowej oraz analizę szeregów czasowych) oraz analizę opisową. Wyko­

rzystano historyczne i współczesne źródła: roczniki i inne zestawienia statystyczne, publikacje naukowe o charakterze monograficznym lub przeglądowym.

Pierwszym krokiem do weryfikacji symptomów stagnacji i upadku jest odtwo­

rzenie przebiegu cyklu życia funkcji turystycznej Poznania. Prawie w każdym przy­

padku wykorzystanie koncepcji TALC i jej podobnych do analizy rozwoju konkret­

nych obszarów turystycznych przysparza wielu problemów, wynikających przede wszystkim z niemożności pozyskania odpowiednio długich i kompletnych szeregów czasowych danych niezbędnych do stworzenia pełnego, a przez to niezafałszowa­

nego, obrazu kształtowania się zjawisk wpływających na rozwój turystyki. Trzeba podkreślić, że wieloczynnikowość koncepcji utrudnia ich stosowanie, co potwier­

dzają badacze zajmujący się tym tematem¹⁴. W przypadku modelowania cyklu turystycznego życia Poznania trudności te potęgowane są przez dwa aspekty. Po pierwsze w miastach funkcja turystyczna ma charakter uzupełniający lub margi­

nalny¹⁵, a przez to trudniejszy do zmierzenia. Po drugie w zdecydowanej większości czasu cykl ten przypadł na czasy ustroju socjalistycznego, w którym preferowano rozwój przemysłu, co wywarło negatywny wpływ na jakość informacji statystycznej z zakresu turystyki. Częstym zmianom ulegał zakres przestrzenny i podmiotowy publikowanych danych, zakres czasowy mierzenia zjawisk oraz rodzaje wskaźników je opisujących. Z tego m.�. powodu konieczne było nie tylko wykorzystanie danych publikowanych w rocznikach statystycznych i raportach branżowych, ale także ana­

liza zestawień o charakterze roboczym w formie niepublikowanych statystycznych tablic wynikowych, zawierających wszystkie zebrane dane w kolejnych latach, na podstawie których tworzono zestawienia drukowane w rocznikach statystycznych ¹6.

Ze względu na zakres dostępnego materiału statystycznego cykl życia funkcji turystycznej Poznania został zrekonstruowany tylko na podstawie modelu TALC, przy użyciu dwóch wskaźników wiodących ( charakteryzujących się najbardziej kompletnymi szeregami czasowymi danych) liczby miejsc noclegowych w hote­

lach oraz liczby udzielonych noclegów w hotelach - przedstawionych w formie graficznej. Następnie uzupełniono jego charakterystykę kompleksowym opisem ewolucji wielu elementów składających się na funkcję turystyczną. Z uwagi na dostępność materiału statystycznego analiza dotyczy okresu 1950-2008. Pozosta­

łych dwóch modeli nie udało się zweryfikować z uwagi na brak danych odnośnie podstawowego wskaźnika - struktury ruchu turystycznego.

Z kolei do weryfikacji przejawów stagnacji i upadku posłużono się metodą wskaźnikową opartą na danych liczbowych oraz informacjach w formie jakościowo­

ilościowej. Odpowiednie wskaźniki zostały określone w następstwie pogłębionych studiów przebiegu obu faz wyodrębnionych literalnie zarówno w modelu R. Butlera,

388 Piotr Zmyślony

jak i J. van der Borga oraz przebiegu całego cykluA. Russo ¹7. Ponadto wykorzystano kryteria stosowane przez M. Manente i H. Pecblanera w trakcie prac nad tworzeniem systemu wczesnego ostrzegania przed fazą schyłkową oraz propozycje D. Buhalisa i K. Haywooda, sformułowane na bazie koncepcji TALC¹⁸. W efekcie powstały dwie grupy kryteriów, które testowano z wykorzystaniem ogólnej logicznej metody zero­

jedynkowej.

Rezultaty poznawcze

W wyniku prac badawczych ustalono, że dotychczasowy rozwój turystyki w Poznaniu daleko odbiega od hipotetycznego modelu zaproponowanego przez R.

Butlera (rysunek 1)¹9. Pomijając kwestie braku wystąpienia początkowych faz (które dokonały się w czasie przed II wojną światową), warto podkreślić dwa powiązane ze sobą aspekty: modyfikację kolejności faz oraz podwójne wystąpienie etapu roz­

woju. W obu przypadkach przyczyną anomalii rozwojo_wych było silne oddziały­

wanie czynników, mających przede wszystkim charakter zewnętrznych determi­

nantów rozwojo_wych. Należy także podkreślić, że powtórzenie etapu rozwoju nie jest równoznaczne z podobieństwem procesów zachodzących w jego trakcie. Oma­

wiane etapy zachodziły w skrajnie odmiennych warunkach ustrojo_wych. Transfor­

macja, która była bezpośrednią przyczyną przedwczesnego wywołania krótkotrwałej fazy upadku, podzieliła cykl na dwa podokresy, rozpoczynające się od burzliwych dostosowań lokalnej gospodarki turystycznej do nowych warunków gospodaro­

wania, a także doprowadziła do powtórnego pojawienia się fazy rozwoju.

Krzywa cyklu życia produktu turystycznego Poznania odpowiada zatem odmianie tzw. cyklu podwójnego²⁰, niemniej posiada on zmodyfikowaną formę (rysunek 1):

• pierwszy cykl, centralnie sterowany (1950-1989), składa się z fazy stagnacji, fazy rozwoju oraz części fazy upadku, przy czym ze względu na niepełny i mani­

pulowany odgórnie charakter nie można go uznać za podstawo_wy;

• drugi cykl, rynkowy (1991-2008), w ramach którego można wyróżnić końcową fazę upadku, fazę wprowadzenia oraz ponowną fazę rozwoju, można określić jako odtworzony ze względu na kolejność występowania, jednak podstawo_wy ze względu na naturę czynników kształtujących jego charakter.

Obecnie miasto znajduje się w końcowej fazie etapu rozwoju funkcji turystycznej, zapoczątkowanej w 2003 roku. Cechuje go duża dynamika wzrostu podstawowych wskaźników turystycznych (tablica 1), stopniowe umiędzynarodowienie funkcji tury­

stycznej w wymiarze popytowym i podażowym oraz rozwój jakościo_wy oferty miast:i.

Powołanie Poznańskiej Lokalnej Organizacji Turystycznej zbiegło się z realizacją licz­

nych projektów, mających charakter zintegrowanych działań jakościowych:

• wprowadzenie w przestrzeń miejską Systemu Identyfikacji Miejskiej ( od 2004 r.);

• powstanie Poznań Convention Bureau w celu obsługi turystyki biznesowej (2005 r.);

389

TABLICA 1. Charakterystyka etapów cyklu życia funkcji turystycznej Poznania w latach

1950-2008

Etap Charakterystyka - najważniejsze atrybuty

Stagnacja • wywołana zastojem inwestycyjnym i brakiem polityki turystycznej ze strony (1950-1963) władz centralnych

• początkowy silny spadek (do 1953), a następnie względna stabilizacja liczby miejsc hotelowych w przedziale 710-860 oraz liczby udzielonych noclegów w przedziale 245-300 tysięcy

• brak przekroczenia wskaźników pojemności turystycznej - niedorozwój ilościowy i jakościowy zagospodarowania i infrastruktury

• funkcja turystyczna wtórna w stosunku do funkcji handlowej miasta w wyniku reaktywowania Międzynarodowych Targów Poznańskich

Rozwój • dominacja centralnych planów rozwojowych oraz centralnych źródeł inwestycji;

(1964-1987) wzrost jakościowy podaży

• ponad 4-krotny wzrost liczby miejsc noclegowych w hotelach ( do 3030)

• wysoka średnia roczna stopa wzrostu udzielonych noclegów - 4, 7 %, przy czym w latach 1964- 1980 wyniosła 6,3%, a w latach 1984-1987 aż 13,2 % (w 1987 - 729 tysięcy udzielonych noclegów)

• silne wahania cyklu wywołane kryzysami gospodarczymi i politycznymi (w tym stan wojenny 1981-1983)

Upadek/korekta • wywołany upadającym systemem gospodarki centralnie zarządzanej oraz (1988-1991) dostosowaniami wynikającymi z transformacji ustrojowej (m.in. bezrobocie,

inflacja)

• prymat własności prywatnej oraz konkurencji, wzrost przedsiębiorczości

• początkowy nieznaczny spadek, a następnie wzrost liczby miejsc hotelowych (w całym okresie wzrost o 4%)

• spadek liczby udzielonych noclegów w hotelach o ponad 60% (478 tysięcy w 1991 roku)

Wprowadzenie • ugruntowanie biznesowego charakteru miasta, duże znaczenie MTP (1992-2002) • żywiołowy rozwój zagospodarowania noclegowego o obiekty średniej klasy,

małej lub średniej wielkości;

• wzrost liczby miejsc hotelowych o 1,2 tysiąca (46 %)

• stabilizacja liczby udzielonych noclegów w hotelach w przedziale 480-500 tysięcy, wzrost udziału gości zagranicznych do poziomu 45-50 % ogólnej liczby turystów

• wzrost kontroli rozwoju przez lokalne władze - strategia rozwoju produktu turystycznego od 2000 roku, pierwsze działania promocyjne

Rozwój • spadek kontroli lokalnej - ekspansja międzynarodowych sieci hotelowych (2003-2009) • wzrost ilościowy ( o 1,3 tysiąca miejsc w hotelach - 30 % ) i jakościowy podaży

obiektów hotelarskich (wszystkie rodzaje i poziomy standardu)

• dynamiczny wzrost liczby udzielonych noclegów w hotelach (średniorocznie l 0,4 %)

• wzbogacenie oferty turystycznej miasta o dodatkowe atrakcje

• wzrost dostępności komunikacyjnej miasta (połączenia lotnicze i drogowe)

• rozwój struktur partnerskich, próby kompleksowego i strategicznego zarządzania rozwojem turystyki

Źr ó d ł o: Opracowanie własne licznych źródeł wtórnych, w tym publikacji statystycznych²² oraz Z. Błądek, T. Tuli­

backi, Dzięje l,.,ajowego hotelarstwa, Od zajazdu do współczesności: fakty, obiekty, ludzie, Palladium Architekci - Błądek, Manikowski, Poznań-Warszawa 2003.

N• Udzielone noclegi w hotelach (x 1 OOO) -<

O• en

o. ^o

-

^{o t,..) o w o .IS-o u, o O\ o ...., o 00 o \O o C:}

o o o o o o o o o o

.. _ITI

o ₁₉₅₀

�

;:,:::

'"O

1951 !:'""

o 1952

o _(")

'!: 1953 ^{\ '<}

"

)

^:,;-

::, 1954

-

i;" _N•

i 1955 ^'<

"' _{1956 iii"}

::, 1957

-

(l) ::, C

C) 1958

<

^::I

'"O ^o o. "' 1959 1960

.g:

^:,;-

( ^....

EJ 1961 ^C

'!:

'<

i;" 1962 ^Ul

1963

....

i;" '<

N 1964 ^N

'< o ^::,' 1965 .!!!. ::I

\

N• 1966 "tJ

.., O· 1967 ^o

o. � ^N

g_ 1968 ^::I

'!: .g_ I ^llJ

o- ^{"' 1969}

�

iij'

3

"'

₁₉₇₀

'< .?' g.^o _'!: � o � ₁₉₇₁ 1972 ₁₉₇₃

:e

ⁱⁱⁱ llJ

'< a ^{o '!: Cl)} 1974 n ^::I"

'"O _i:: '!: 1975

....

_U)

� ^l::r' 1976 ^Ul

"'"

^s._{g_ 1977} ^{/ o}

�

ig:

"'

₁₉₇₈ I\) I

"' g. ₁₉₇₉ o

EJ o

'< 1980 ^{I CX)}

'< o 1981 1982

N 1983

19841985

i

1986¹⁹⁸⁷1988

sr

1989

� 1990

g 1991

g. 1992

Cl) 1993

es.

'!: _l::r' 1994 1995

s. ₁₉₉₆

1997

�

L ^l

g. ₁₉₉₈

1999 2000 2001

� 20022003

20042005 20062007

2008 o

-

^o _o o ^{t,..) o} o o

^...,

^o o o ^.IS-o o o ^{u, o} o o ^{O\ o} o o ^o o o Liczba miejsc noclegowych w hotelach

AUO[�AUIZ .ll0!d 06€'

• tworzenie marki produktu turystyki kulturowej Trakt Królewsko-Cesarski ( od 2005 r.);

• stworzenie nowej strategii promocji Poznania, w której turystyka stanowi jeden z ośmiu podstawowych wymiarów wizerunku miasta (2009 r.).

Ponadto następuje zmiana jakościowa infrastruktury drogowej w ID1esc1e, powstają nowe przedsięwzięcia, wzbogacające ofertę turystyczną, do których należą inwestycje muzealne, nowe obiekty rekreacyjno-sportowe, centra handlowo-rozryw­

kowe. Można stwierdzić, że bezpośrednie i pośrednie korzyści rozwoju funkcji tury­

stycznej są wysokie. Można domniemywać, że dalsza ewolucja będzie następowała według modelowej sekwencji, zatem kolejną fazą będzie faza umocnienia (przy założeniu niewystąpienia zdarzeń nadzwyczajnych).

Ze względu na różnice w ujęciu problemu stagnacji i upadku między kla­

sycznym modelem TALC a dwoma cyklami „miejskimi", weryfikację występowania symptomów stagnacji i upadku funkcji turystycznej w Poznaniu podzielono według dwóch grup wskaźników (tablice 2 i 3), przy czym w odniesieniu do koncepcji J. van der Borga i A. Russo wyróżniono tylko te kryteria, które nie zostały zaproponowane w pierwszej grupie.

Oceniając wyniki przeprowadzonej weryfikacji tylko na podstawie udzielonych odpowiedzi w zakresie zgodności, można stwierdzić, że zagrożenie wystąpienia sta­

gnacji i schyłku funkcji turystycznej jest umiarkowane, a nawet niskie. Problem w tym, że wyodrębnione kryteria mają różne znaczenie, zatem nie można oceniać stopnia zagrożenia tylko na podstawie ich liczby. Byłoby to tym bardziej mylące z uwagi na bardzo szeroki zakres niewiedzy spowodowany brakiem stosownych danych.

Rozpatrując zatem wagę poszczególnych kryteriów, należy podkreślić, że pod­

stawowe wskaźniki popytowe-liczba turystów i udzielonych noclegów (tablica 1) -mają tendencję wzrostową, co znów wskazuje na niskie zagrożenie fazami schył­

kowymi. Z drugiej jednak strony wiele wskaźników, istotnych z punktu widzenia rozwoju funkcji turystycznej, w ogóle nie podlega pomiarowi, nie wspominając o systematycznym monitoringu. Dotyczy to w zasadzie wszystkich obszarów waż­

nych z punktu widzenia problemów opisanych przez J. van der Borga i A. Russo.

W efekcie nie można jednoznacznie stwierdzić, czy dane zjawiska stanowią realne zagrożenie. Brak ich weryfikacji świadczy o zakresie zagrożeń związanym z nie­

pewnością odnośnie bieżącej pozycji konkurencyjnej i dalszych możliwości kon­

kurowania, co w przypadku funkcjonowania przedsiębiorstwa oznaczałoby paraliż decyzyjny.

W kontekście oceny wyników zamieszczonych w obu tablicach należy zwrócić szczególną uwagę na pewne probJemy, wynikające ze sp_ecyfiki lub niedorozwoju niektórych elementów funkcji turystycznej w Poznaniu. Mogą one stanowić prze­

szkodę w działaniach na rzecz wydłużenia rozwoju, a tym samym oddalania sta­

gnacji i upadku.

Po pierwsze produkt turystyczny miasta jest zbyt wyspecjalizowany, jedno­

rodny.Jego profil został ukształtowany na bazie targów, co z jednej strony sprzyjało

392

TABLICA 2. Testowanie symptomów stagnacji i upadku funkcji turystycznej Poznania według kryteriów opracowanych na podstawie modelu TALC

Kryterium Zgodność Uwagi

Negatywne zmiany w liczbie turystów NIE Średnioroczny wzrost 8,7 % (od 2003 r.) Negatywne zmiany w liczbie udzielonych NIE Średnioroczny wzrost 10,4 % (od 2003 r.)

noclegów

Spadek przeciętnej długości pobytu TAK Stagnacja na poziomie 1,55-1, 7 dnia ( od 2003 r.), trwały spadek w dłuższym okresie z 2,2 (1991 r.)

Sezonowość ruchu turystycznego TAK Profil biznesowy-najniższe (poniżej 35 %) obłożenie pokoi hotelowych w miesiącach I-III, VII-VIII, XII (2005-2008, dane UMP) Malejący udział liczby turystów ^- Brak danych

odwiedzających miasto po raz pierwszy

Gwałtowne zmiany w wielkości i strukturze ^- Brak danych strumieni turystów

Malejący przeciętny wydatek turysty Brak danych

Kurczenie się głównych segmentów TAK Spadek liczby odwiedzających targi o 64 %

odbiorców (1995-2008)

Spadek jakości głównych segmentów Brak danych; przypuszczalnie nie odbiorców

Obniżenie jakości oferty turystycznej miasta NIE Wzbogacenie i zwiększenie oferty

Malejące zyski największych ^- Brak danych

przedsiębiorstw turystycznych

Niski i malejący wskaźnik wykorzystania NIE Wskaźnik niski 48,4 % (2008 r.), ale rosnący

pokoi (40,1 % w 2004 r.)

Brak obiektów lub infrastruktury NIE - adekwatnej do potrzeb turystów

Fizyczne trudności związane z ruchem TAK Tymczasowe problemy komunikacyjne

turystycznym w trakcie trwania dużych imprez

targowych ^\

Prqblemy społeczne związane z ruchem Brak informacji na temat nastawieni.a

turystycznym mieszkańców do turystów , .

Spadek elastyczności działań promocyjnych NIE Zwiększenie jakości i intensywności działań marketingowych

Zagrożenie konkurencją innych regionów TAK Na krajowym i międzynarodowym rynku Negatywne warunki polityczne NIE Stabilność władz samorządowych Zagrożenie czynnikami zewnętrznymi NIE Brak istotnych zagrożeń

Ż ród ł o: Opracowanie własne na podstawie D. Buhalis, Marketing the competitive destination of the fi1ture, ,,Touńsm Management" 2000, nr 21(1); K.M. Haywood, Can the tourist-area life cycle be made operational?, ,,Touńsm Manage­

ment" 1986, nr 7(3); M. Man ente, H. Pechlaner, How to define, identify and monitor the decline of tourist destinations:

Towards an Ear/y Warning System, w: The Tourism A rea Life Cycle vol. 2: Conceptual and Theoretical Issues, red. R. W., Channel View Publications, Clevedon 2006: European Commission, Early warning system for identifying declining tourist destinations, and preventive best practices, Enterpńse Directorat-General, Office for Officia! Publications of the European Communities, Luxembourg 2002 oraz danych statystycznych (patrz tablica 1 ).

393

TABLICA 3. Testowanie symptomów stagnacji i upadku funkcji turystycznej Poznania według charakterystyki van der Borga i Russo (kryteria uzupełniające)

Kryterium _Zgodność Uwagi

Gwałtowne zwiększanie udziału ^- Brak danych wycieczkowiczów w strukturze

odwiedzających

Gwałtowne dobowe zmiany w wielkości Brak danych; przypuszczalnie nie strumieni turystów

Nadmierna koncentracja ruchu turystów Brak danych; przypuszczalnie nie wokół głównych atrakcji/zmniejszenie

dostępności

Wysokie ceny usług noclegowych - Brak danych; przypuszczalnie tak w centrum miasta

Spadek atrakcyjności miasta postrzeganej ^- Brak danych przez turystów

Malejące zyski przedsiębiorstw - Brak danych turystycznych zlokalizowanych

w centrum miasta

Przekroczenie pojemności obiektów NIE Wskaźnik wykorzystania pokoi 48,4 _%

turystycznych (2008 r.)

Szybki wzrost liczby obiektów noclegowych NIE Wzrost liczby obiektów w centrum i innych obiektów usługowych poza

centrum oraz sferze podmiejskiej

Przestrzenne bariery rozwoju podaży NIE Wzrost liczby hoteli o 11 obiektów

turystycznej w mieście (2003-2008), nowe inwestycje w toku

Spadek miejsc pracy w usługach związanych Brak danych; przypuszczalnie nie z obsługą turystów

Standaryzacja oferty turystycznej miasta ^- Brak danych Utrata tożsamości kulturowej miasta NIE

-

Ż ród ł o: Opracowanie własne na podstawie J. van der Borg, Tourism and Urban Development, Thesis Publishing, Amsterdam 1991; A.P. Russo, The „ vicious circle" oftourism development in heritage cities, ,,Annals ofTourism Rese­

arch" 2002, nr 20(1) oraz danych statystycznych (patrz tablica I).

osiągnięciu wysokiej pozycji na rynku turystyki biznesowej w Polsce, z drugiej strony utrudniło wykorzystanie potencjału rozwojowego na innych rynkach, przede wszystkim turystyki kulturowej. Na tym rynku panuje duża konkurencja innych miast Polski podobnej rangi i wielkości. Miasto nie wypracowało unikalnej, czy nawet charakterystycznej, oferty, co z kolei na rynku turystyki biznesowej jest nie­

możliwe lub przynajmniej bardzo trudne^23. Co więcej, statystyki wskazują jedno­

znacznie na kurczenie się rynku targowego. Od 1995 roku obserwowany jest spadek liczby odwiedzających w średnim tempie 6,7 % rocznie, jednak dotąd nie zbadano, jakie ma to przełożenie na rynek turystyczny. Co więcej, Poznań nie osiągnął zado-

394

walającej pozycji na międzynarodowym rynku turystycznym, a w wymiarze mar­

ketingowym pozostaje wręcz nieznany, co potwierdziły badania przeprowadzone w ramach tworzenia nowej strategii promocji marki miasta²⁴.

Po drugie problemem nierozerwalnie związanym z poprzednim jest krótki przeciętny czas pobytu turystów w mieście. Według opinii powszechnej wśród osób, zajmujących się rozwojem turystyki w mieście (niemniej niezweryfiko­

wanej odpowiednimi badaniami), duża liczba odwiedzających miasto zatrzymuje się w nim na kilka godzin. Są oni w terminologii J. van der Borga pośrednimi wycieczkowiczami²5, ponieważ Poznań jest ich przystankiem w dłuższej podróży, a na miejsce noclegu wybierają inną lokalizację. W efekcie przeciętna długość pobytu turystów wynosi poniżej dwóch dni. Liczba odwiedzających jednodnio­

wych nie jest mierzona.

Przykład Poznania jednoznacznie wskazuje, że już w fazie rozwoju można zaobserwować wczesne symptomy przyszłego schyłku. W tym kontekście wzrost konkurencyjności miasta może być osiągnięty przez wydłużanie fazy rozwoju.

Zachodzi zatem konieczność podjęcia intens_ywnych działań w trzech głównych obszarach. Po pierwsze należy zwiększać wykorzystanie infrastruktury targowej do rozwoju komplementarnych produktów (konferencje i kongresy pozabiznesowe, wydarzenia kulturalne i rozrywkowe). Po drugie należy pobudzać rozwój turystyki kulturowej przez koncentrację na niszach rynkowych oraz przygotowanie zinte­

growanych pakietów turystycznych przede wszystkim dla turystów zagranicznych.

Po trzecie należy wzmacniać partnerstwo publiczno-prywatne w zakresie turystyki w mieście.

Zakończenie

Pomimo opisowego charakteru oraz licznych trudności interpretacyjnych teoria cyklu życia funkcji turystycznej może znaleźć zastosowanie w praktyce zarzą­

dzania turystyką w mieście. Wykorzystując istniejący dorobek badaczy w tym zakresie, możliwe jest nie tylko określenie obecnej pozycji na krzywej ewolucji, ale także zbadanie, na ile prawdopodobne jest pojawienie się w przyszłości faz schył­

kowych, co jest nieuniknione, ale jednocześnie możliwe do zahamowania. Konse­

kwentne prowadzenie tego typu kontroli w bezpośredni sposób przyczynia się do podnoszenia lub utrzymywania pozycji konkurencyjnej miasta. Waga tego procesu wzrasta, ponieważ w dobie konkurencji miast i regionów na globalnym rynku tury­

stycznym cykle ich życia są coraz krótsze i coraz bardziej burzliwe.

W zgodnej opinii twórców opisywanych modeli rozwój jest ostatnim jedno­

znacznie pozytywnym etapem cyklu życia turystyki. Co więcej, jest to zarazem najważniejszy etap w całym cyklu, ponieważ od decyzji i działań podjętych lub zaniechanych w tym czasie w zakresie zarządzania systemem turystyki, od umie­

jętności zarządczych i wizjonerstwa menedżerów odpowiedzialnych za plano­

wanie rozwoju oraz ich umiejętności przewid_ywania kolejnych zdarzeń i zjawisk

395 zależy przyszła atrakcyjność miasta oraz kierunek i dynamika jego turystycznej ewolucji. Dlatego już na tym etapie należy monitorować wszelkie aspekty rozwoju turystyki w mieście, by ocenić natężenie ryzyka i obszary nieuniknionego nadej­

ścia fazy spadkowej. Chociaż upadek przejawia się zazwyczaj w formie spadku przychodów lub zysków przedsiębiorstw bądź liczby turystów, także te miasta bądź regiony, w których funkcja turystyczna jest „dochodowa", mogą wchodzić w fazę schyłkową lub być bardzo na nią narażone²6• Im więcej jest negatyw­

nych oznak stagnacji, tym bardziej będą one przeszkadzały w wydłużaniu etapu rozwoju. Warto przy tym zaznaczyć, że w raporcie, poświęconym przyczynom upadku regionów turystycznych oraz sposobom ich mierzenia, przygotowanym na zlecenie Komisji Europejskiej fazę konsolidacji zaliczono do pierwszego etapu upadku²⁷.

W tym kontekście należy zwrócić uwagę na bardzo istotny problem. Zastoso­

wanie teorii cyklu życia funkcji turystycznej do testowania wczesnych symptomów stagnacji i upadkµ oraz wykorzystania scenariuszowej metody planowania wymaga zgromadzenia szerokiego zakresu danych o charakterze liczbowym i opisowym, dotyczących wszystkich aspektów rozwoju turystyki. Z praktyki funkcjonowania wielu regionów turystycznych wynika²8, że wiele danych istotnych do pełnej ana­

lizy kierunków ewolucji funkcji turystycznej, poza podstawowymi wskaźnikami opisującymi wielkość popytu, nie jest gromadzonych systematycznie lub nie jest mierzonych w ogóle, co zostało potwierdzone także w Poznaniu. Dlatego zachodzi konieczność wprowadzenia w mieście zintegrowanego systemu zarządzania infor­

macją marketingową oraz monitoringu zjawisk turystycznych, dzięki któremu moż­

liwe będzie przeprowadzanie regularnych pomiarów i badań w zakresie popytu i podaży turystycznej. System ten powinien pełnić dwojaką rolę:

1) platformy informacyjnej, czyli narzędzia umożliwiającego gromadzenie, prze­

twarzanie, syntetyzację i udostępnianie szerokiego zakresu danych statystycz­

nych i informacji dotyczących wszelkich przejawów działalności turystycznej w aglomeracji poznańskiej,

2) podmiotu (instytucji), będącego turystycznym centrum informacyjnym w ramach całego regionu, odpowiedzialnego za koordynację przepływu infor­

macji marketingowej z zakresu turystyki do wszystkich podmiotów wpływają­

cych na ostateczny kształt zintegrowanej oferty turystycznej29.

Dzięki niemu możliwe byłoby uzyskanie informacji z tak podstawowych zakresów, jak: profile odwiedzających, zadowolenie z pobytu, wielkość ruchu odwiedzających jednodniowych, wizerunek turystyczny miasta, typy turystów, wydatek turystyczny, kondycja ekonomiczna przedsiębiorstw obsługujących tury­

stów. Jak jednak zauważają M. Manente i H. Pechlaner3^°, menedżerowie odpowie­

dzialni za rozwój turystyki nie zdają sobie sprawy z niebezpieczeństwa ewentualnej stagnacji i upadku, traktując je bardziej jako teoretyczną koncepcję niż realne zagro­

żenie, zatem nie starają się wprowadzać zintegrowanych systemów informacyjnych do pomiaru efektów rozwoju turystyki.

Przypisy

1 R.W. Butler, The Concept of a Tourist Area Cycle of Evolution: Implications for Management of Resources, ,,Canadian Geographer" 1980, nr 24(1), s. 5-12; R.W. Butler, The resort cycle two decades on, w: Tourism in the 21⁵¹ centwy: Reflections on experience, red. B. Faulkner, G. Moscardo, E. Laws, Addison Wesley Longman, New York 2000, s. 284-299; K.M. Lagiewski, The app/ication of the TALC model: A literature survey, w: The Tourism Area Life Cycle vol. I: Applications and Modifications, red.

R.W. Butler, Channel View Publications, Clevedon 2006, s. 27-50.

2 D. Buhalis, Marketing the co111petitive destination of thefi1ture, ,,Tourism Management'' 2000, nr 21(1), s. 97-116; R.W. Butler, The resort cycle ... ,jw.; B.S. Martin, M. Uysal,An exa111ination of te relan­

tionship between canying capacity and tourism lifecycle: Management and po/icy imp/ications, ,,Journal ofEnvirenmental management" 1990, nr 31, s. 327-333.

3 Np. S. Agarwal, The resort cycle and seaside tourism: An assessment-of its applicability and va/id­

ity, ,,Tourism Management'' 1997, nr 18(3), s. 65-73; C. Cooper, Reso11s in decline -the management response, ,,Annals ofTourism Research" 1990, nr 11(1), s. 63-67; T. Knowles, S. Curtis, The 111arket vi­

abi/ity of European 111ass tourist destinations: A post-stagnation lifecycle analysis, ,,International Journal ofTourism Research" 1999, nr I, s. 87-96.

4 A.P. Russo, A Re-foundation of the TALC for Heritage Cities, w: The Tourism Area Life Cycle vol. I: App/ications and Modifications, red. R. W. Butler, Channel View Publications, Clevedon 2006, s. 142.

5 M. Manente, H. Pechlaner H. How to define, identi.fy and 111onitor the decline of tourist destina­

tions: Towards an Early Waming System, w: The Tourism Area Life Cycle vol. 2: Conceptual and Theo­

retica/ !ssues, red. R. W., Channel View Publications, Clevedon 2006, s. 236.

6 T. Berry, The predictive potentia/ of the TALC model, w: The Touris111 A rea Life Cycle vol. 2: Con­

ceptual and Theoretical Issues, R.W. Butler, Channel View Publications, Clevedon 2006, s. 255.

7 R.W. Butler, The Concept ... ,jw.

8 Szerzej: K.M. Lagiewski, The application ... , jw.; J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. W łodarczyk, _Pro­

dukt twystyczny, PWE, Warszawa 2005, s. 191-187; A. Kowalczyk, Geografia twyz111u, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 45-48.

9 B.S. Martin, M. Uysal, An examination ... ,jw.

10 J. van der Borg, Touris,� and Urban Development, Thesis Publishing, Amsterdam 1991, s. 57-72.

11 A.P. Russo, _The „ vicious circle" of tourism development in heritage cities, ,,Annals ofTourism Research" 2002, nr 20(1), s. 165-182;A.P. Russo,A Re-fozmdation of the TALC ... ,jw.

12 T. Silberberg, Cu/tura/ tourism and business opportzmities for museum and heritage sites, ,,Tour­

ism Management" 1995, nr 16(5), s. 361-365.

13 A.P. Russo,A Re-foundation of the TALC ... ,jw., s. 160.

14 M.in.: S. Agarwal, The resort cycle ... , jw.; D. Getz, Touris111 planning and destination lifecycle, ,,Annals ofTourism Research" 1992, nr 19(4), s. 752-770; K.M. Haywood, Can the tourist-area life cycle be made operationa/?, ,,Tourism Management'' 1986, nr 7(3), s. 154-167; J.L. McElroy, K. deAlbu­

querque, A. Dioguardi, Applying the tourist destination /ife-cycle model to ![mall Can-ibean and Pacific Is/ands, ,,World Travel and Tourism Review" 1993, nr 3, s. 236-244.

15 M. Derek, A. Kowalczyk, P. Swianiewicz, Wpływ tz11ystyld na sytuację finansową i rozwój miast w Polsce (na przykładzie 111iast średniej wielkości), ,,Prace i Studia Geograficzne" 2005, tom 35, s. 199-237.

16 Archiwalne tablice wynikowe zostały udostępnione przez pracowników Urzędu Statystycznego w Poznaniu, za co autor składa podziękowania.

17 R.W. Butler, The Concept ... ,jw.; J. van der Borg, Tourism and Urban Development ... ,jw.; A.P.

Russo, The „ vicious circle " ... , jw.

18 D. Buhalis, Marketing ... , jw.; K.M. Haywood, Can the tourist-area life cycle ... ,jw.; M. Manente, H. Pechlaner, How to define ... ,jw., European Commission, Early waming system for identijying dec/in­

ing tourist destinations, and preventive best practices, Enterprise Directorat-General, Office for Officia!

Publications of the European Communities, Luxembourg 2002.

19 Ze względu na ograniczenia objętościowe opracowania opis tego etapu badawczego został bardzo skrócony.

20 Ph. Kotler, Marketing, Prentice Hall, Rebis, Warszawa 2005, s. 329.

21 Rocznik statystyczny Miasta Poznania i województwa pozna11skiego, Urząd Statystyczny dla m.

Poznania i województwa poznańskiego, Poznań 1966; Rocznik statystyczny Miasta Poznania, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań 1957, 1971, 1974, 1995, 1997, 1999, 2001, 2003, 2005, 2007; Rocznik statystyczny województwa pozna11skiego, Urząd Statystyczny dla m. Poznania i Województwa Poznań­

skiego, Poznań 1976-1998; Twystyka w roku ... , Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1990-2007;

Tablice wynikowe KT-1 - Turystyka, materiały niepublikowane, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań 1974--1989.

22 Rocznik statystyczny Miasta Poznania i województwa poznmiskiego, Urząd Statystyczny dla m.

Poznania i województwa poznańskiego, Poznań 1966; Rocznik statystycZ11y Miasta Poznania, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań 1957, 1971, 1974, 1995, 1997, 1999, 2001, 2003, 2005, 2007; Rocznik statystyczny województwa poznmisf..iego, Urząd Statystyczny dla m. Poznania i Województwa Poznań­

skiego, Poznań 1976-1998; Tz11ystyka w roku ... , Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 1990-2007;

Tablice wynikowe KT-1 - Tztrystyka, materiały niepublikowane, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań 1974--1989.

23 A.P. Russo, A Re-foundation of the TALC ... ,jw., s. 141.

24 JUST, IKER, Strategia Promocji Marf..i Poznań, prezentacja, Poznań, kwiecień 2009.

25 J. van der Borg, Tourism and Urban Development ... , jw., s. 62.

26 European Commission, Early waming system ... ,jw., s. 5.

27 Tamże, s. 11.

28 M. Manente, H. Pechlaner, How to define ... ,jw., s. 251.

29 P. Zmyślony, Koncepcja utworzenia PoZ11a11s/..iego Barometru Twystycznego: zintegrowanego systemu zarządzania informacją twystycznq i marketingową oraz monitoringu zjmvisk turystycznych w aglomeracji pozna,isldej, opracowanie przygotowane na zlecenie Poznańskiej Lokalnej Organizacji Turystycznej, materiał nieopublikowany, Poznań 2008.

30 M. Manente, H. Pechlaner, How to define ... ,jw., s. 251.

Bibliografia

Agarwal S., The resort cycle and seaside tourism: An assessment of its applicability and validity. ,,Tourism Management" 1997, nr 18(3).

Berry T., The predictive potentia/ of the TALC model, w: The Tourism Area Life Cycle vol. 2: Conceptual and Theoretical Issues, R.W. Butler, Channel View Publications, Clevedon 2006.

Błądek Z., Tulibacki T., Dzieje krajowego hotelarstwa. Od zajazdu do współczesności: fakty, obiekty, ludzie, Palladium Architekci - Błądek, Manikowski. Poznań-Warszawa 2003.

Buhalis D., Marketing the competitive destination of thefi1ture, ,,Tourism Management'' 2000, nr 21(1).

Butler R.W., The Concept of a Tourist Area Cycle of Evolution: Implications for Management of Re­

sources, ,,Canadian Geographer" 1980, nr 24(1 ).

Butler R.W., The resort cycle two decades on, w: Tourism in the 2J^S1 centwy: Ref{ections on experience, red. B. Faulkner, G. Moscardo, E. Laws, Addison Wesley Longman, New York 2000.

Cooper C., Resorts in decline - the management response, ,,Annals ofTourism Research" 1990, nr 11 (I).

Derek M., Kowalczyk A., Swianiewicz P., Wpływ twystyki na sytuację finansową i rozwój miast w Polsce (na przykładzie miast średniej wielkości), ,,Prace i Studia Geograficzne" 2005, tom 35.

European Commission, Early waming system for identif.)'ing declining tourist destinations, and preven­

tive best practices, Enterprise Directorat-General, Office for Officia! Publications of the European Communities, Luxembourg 2002.

Getz D., Tourism planning and destination lifecycle, ,,Annals ofTourism Research" 1992, nr 19(4).

398

Haywood K. M., Can the tourist-area life cycle be made operational?, ,,Touńsm Management'' 1986, nr 7(3).

Kaczmarek J ., Stasiak A., Włodarczyk B ., Produkt turystyczny, PWE, Warszawa 2005.

Knowles T., Curtis S., The market viability of European mass tourist destinations: A post-stagnation life- cycle analysis, ,,International Journal ofTouńsm Research" 1999, nr 1.

Kotler Ph., Marketing, Prentice Hall, Rebis, Warszawa 2005.

Kowalczyk A., Geogrqfia turyzmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

Lagiewski K. M., The application of the TALC model: A literature survcy, w: The Tourism Area Life Cycle vol. I: Aplications and Modi.fications, red. R. W. Butler, Channel View Publications, Clevedon 2006.

Manente M., Pechlaner H., How to de.fine, identify and monitor the decline of tourist destinations: To­

wards an Early Waming System, w: The Tourism Area Life Cycle vol. 2: Conceptual and Theoretical /ssues, red. R.W., Channel View Publications, Clevedon 2006.

Martin B.S., Uysal M., An examination of te relationship between canying capacity and tourism lifecycle:

Management and policy implications, ,,Journal of Envirenmental management'' 1990, nr 31.

McElroy J. L., deAlbuquerque K., Dioguardi A., Applying the tourist destination life-cycle model to small Carribean and Pacific Islands, ,,World Travel and Touńsm Review" 1993, nr 3.

Russo A.P., A Re-foundation of the TALC for Heritage Cities, w: The Tourism Area Life Cycle vol. I: Apli­

cations and Modi.fications, red. R. W. Butler, Channel View Publications, Clevedon 2006.

Russo A.P., The „ vicious circle" of tourism development in heritage cities, ,,Annals ofTouńsm Research"

2002, nr 20(1).

Silberberg T., Cu/tura/ tourism and business opportzmities for museum and heritage sites, ,,Touńsm Man­

agement" 1995, nr 16(5).

Strategia Rozwoju Rynku Tzlrystycznego w Poznaniu, red. S. Bosiacki, Poznań: AWF, Instytut Turystyki, Agawa, Poznań 2000.

Rocznik statystyczny miasta Poznania, Roc:znik statystyczny Wielkopolski I województwa poznańsldego, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Prezydium Rady Narodowej Miasta Poznania 1960-2007.

Van der Borg J., Tourism and Urban Development, Thesis Publishing, Amsterdam 1991.

Zmyślony P., Koncepcja utworzenia Pozna1isldego Barometru Tz11ystycznego: zintegrowanego syste­

mu zarządzania infonnacją twystyczną i marketingową oraz monitoringu zjawisk turystycznych w aglomeracji pozna,isldej, opracowanie przygotowane na zlecenie Poznańskiej Lokalnej Organi­

zacji Turystycznej, materiał nieopublikowany, Poznań 2008, www.turystyka.ue.poznan.pl/index.

php?s⁼6&su=40, dostępu 15.01.2010.

Streszczenie

Artykuł poświęcony jest możliwościom wykorzystania koncepcji cyklu życia obszaru turystycznego w procesie programowania rozwoju funkcji turystycznej na obszarach miejskich, szczególnie w zakresie określania wczesnych symptomów sta­

gnacji oraz proponowania strategii wydłużania fazy rozwoju produktu turystycznego miasta. Zagadnienie to zostało omówione na przykładzie miasta Poznania, w którym - pomimo trwającej fazy rozwoju - obecne są pewne negatywne tendencje rozwo­

jowe. Teoretyczną ramą rozważań jest koncepcja cyklu życia obszaru turystycznego R.W. Butlera (1980), a także model rozwoju turystyki w mieście J. van der Borga (1991) oraz model błędnego koła rozwoju turystyki w miastach kulturowych A.P.

Russo (2002, 2006). W artykule wykorzystano metody badawcze: krytyczną analizę dostępnych źródeł wtórnych, metody statystyczne oraz analizę opisową.

399

Sum mary

TOURISM AREA LIFE CYCLE AND THE MANAGEMENT OF URBAN DESTINATIONS

The paper discusses the operational potential of the tourist area life cycle concept with reference to planning and management ofurban destinations. One of the impli­

cations emerging from the concept is the need of constant monitoring all aspects of the destination's evolution, detecting emergent symptoms of a stagnation or even a decline of the destination. Thus, various 'life extension' strategies can be pro­

posed. The life cycle of the city of Poznań (Poland) is examined in the paper. Despite being in the development stage, same negative changes can be observed in the city.

The study was performed on the grounds of three models: the tourism area life cycle by Butler (1980), the life cycle of the urban tourism system by van der Borg (1991) and the „vicious circle" of tourism development in heritage cities by Russo (2002).

The analysis of secondary data sources, statistical methods and descriptive analysis are the main research methods used in the paper.