Karpaty i Podkarpacie

C U D A

P O L S K I

Z e w K a r p a t

P I Ę K N O P R Z Y R O D Y / P O M N IK I PRACY

ZA B Y T K I D Z IE J Ó W

» C U D A P O L S K I «

W c y k lu ty m u k a za ły się następujące tom y:

J E R Z Y S M O L E Ń S K I

M O R Z E I P O M O R Z E

A L E K S A N D E R J A N O W S K I

W A R S Z A W A

J E R Z Y S M O L E Ń S K I

W I E L K O P O L S K A

S T A N I S Ł A W W A S Y L E W S K I

L W O W

G U S T A W M O R C I N E K

Ś L Ą S K

F. A N T O N I O S S E N D O W S K I

P O L E S I E

J E R Z Y R E M E R

W I L N O

R A F A Ł M A L C Z E W S K I

T A T R Y I P O D H A L E

F . A N T O N I O S S E N D O W S K I

P U S Z C Z E P O L S K I E

F . A N T O N I O S S E N D O W S K I

H U C U L S Z C Z Y Z N A

J A N K I L A R S K I

G D A Ń S K

A L E K S A N D E R P A T K O W S K I

S A N D O M I E R S K I E

T A D E U S Z Ł O P A L E W S K I

M I Ę D Z Y N I E M N E M A D Ź W I N Ą D alsze to m y w p rzyg o to w a n iu

‘e ?

F. ANTONI OSSENDOWSKI

K A R P A T Y

I

P O D K A R P A C I E

U stó p K a r p a t w y r ó s ł p o ls k i E3 1 L :

\

Pdńsłwowego Ltceirm lYiićsogiunego

w s u w i s a c h

n a f to w y

W Y D A W N r e i w T7 P O L S K I E R. W E G N E R A

P O Z N A N

*

U k ład ilu s tr a c y jn y i g raficzn y J A N A K I L A R S K I E G O

*

D r u k r o t o g r a w u r o w y r y c i n w y k o n a ł y Z a k ł a d y B I B L I O T E K I P O L S K I E J W B Y D G O S Z C Z Y

D R U K T E K S T U C O N C O R D I A S. A. P O Z N A Ń '

*

O k ła d k a w ielo b arw n a w ed łu g o b raz u K A Z IM IE R Z A S I C H U L S K I E G O

„ T o Polska —

to ojczyzna na sza“

Al e k s a n d e r Fr e d r o

S u ro w e i groźne są g r z b ie ty k a rp a c k ie

R O Z D Z I A Ł P I E R W S Z Y

M I L C Z Ą C E D Z I E J Ó W S W I A D K I

K

P o t ę ż n y m u r, d łu g i n a 1300 k il o ­ m e tr ó w , w y g ią ł s ię o lb r z y m im lu k ie m od u jś c ia M o r a w y d o D u n a ju — d o Ż e­

la z n y c h W r ó t p o d O rso w ą n a g r a n ic y r u m u ń s k o -ju g o s ło w ia ń s k ie j . J e d n a k t y l ­ k o p o ło w ę j e g o d łu g o ś c i — od ź r ó d lis k O s tr a w ic y d o p ie n n e g o w a r tu B ia łe g o C zerem o szu — o g a r n ia ła ń c u c h K a r p a t P o ls k ic h .

B e s k id Z a c h o d n i, T atry-, P ie n in y , B e ­ s k id N is k i, B ie s z c z a d y , G o r g a n y , C zar­

n o h o r a i p a s m a K a r p a c k ie , p o z a n a sz ą Ś w ie r k ó w b ia ła sza ta

M I L C Z Ą C E D Z I E J Ó W' Ś W I A D K I

p o z o s t a ją c e r u b ie ż ą , ile ż w id z ia ły o n e z m ia n n a z ie m i, ile ż p r z e ­ ż y ły s t r a s z n y c h k a ta k liz m ó w , g d y t o m o c e p r z e p o tę ż n e p o r u s z a ły z m ie js c a i o s e t k i k ilo m e tr ó w p r z e s u w a ły d z ie s ią t k i m ilio n ó w k il o ­ m e tr ó w sz e ś c ie n n y c h tw a r d y c h s k a ł, ła m ią c je , u g n ia t a j ą c i fa łd u ją c j a k w osk ? Co p r z e ż y w a ły t e g ó r y p r a s t a r e , g d y o c e a n y i m o r z a t o z a le w a ły i b u r z y ły s k a ły n a m ia ł j e p r z e c ie r a ją c , t o c o f a ły s ię , a b y z n ó w p o w r ó c ić , z b u r z y ć , c o n ie z o s t a ło z b u r z o n e , o k r y ć g r u b y m i w a r s t w ic a m i p ia c h ó w , g lin , w a p ie n i i so li, a lb o g d y t o o g n is ta m a g ­ m a w y r y w a ła s ię z g łę b in z ie m i i n o w e tw o r z y ła s k a ły i p o k ła d y , lo d o w c e z a ś z d z ie r a ły w a r s tw y n a w ie r z c h n i i g r o m a d z iły m o r e n y z g ła z ó w n a r z u to w y c h !

K a r p a t y s ą p r z e d łu ż e n ie m A lp i z ż y c ie m t e g o ła ń c u c h a g ó r s k ie g o ś c iś le z w ią z a ły j e b u r z liw e lo s y n a p r z e s t r z e n i s e t e k m ilio n ó w w ie k ó w . K a j s ta r s z a c z ę ś ć K a r p a t — T a t r y — j e s t b o w ie m z a b y t k ie m p r a ­ s t a r e g o m a s y w u h e r c y ń s k ie g o , k t ó r y p o w s t a ł w fa z ie g ó r o tw ó r c z e j w o k r e sa c h w ę g la i p e r m u , w e rze p a le o z o ic z n e j, j e s t w y s p ą is t n ie ­ j ą c ą o d n ie p a m ię tn y c h c z a s ó w d o c h w ili, g d y z p ły t k ie g o m o rza p o d k a r p a c k ie g o w s y s t e m i e k r e d o w y m g r z b ie t t e n p o c z ą ł s ię k s z t a ł­

t o w a ć . O s ta te c z n ą s w o ją b u d o w ę z w a r s t w o s a d o w y c h i k ie r u n e k o t r z y m a ły K a r p a t y w s y s t e m ie tr z e c io r z ę d o w y m , g d y o b e c n a P o ls k a o K a r p a t y o p a r ta , k o le jn o b y ła lą d e m lu b z n ik a ła s t o s u n k o w o n a k r ó tk o , i s t o t n i e w s k a li g e o lo g ic z n y c h o b lic z e ń , p o d p o w ie r z c h n ią m o rza . T e n o k r e s o d z n a c z a ł s ię o b fito ś c ią r y b , o tw o r n ic , k o r a li, ra k ó w , w ie lo r y b ó w i d e lf in ó w — sp a d k o b ie r c ó w ic h t io z a u r ó w , a d la P o ls k i p o d k a r p a c k ie j b y ł n ie z m ie r n ie w a ż n y . W t e d y t o w ła ś n ie z r e s z te k t y c h s t w o r z e ń , g d z ie ś g łę b o k o p o d w a r s tw a m i f lis z u i p ia s k o w c ó w p o tw o r z y ły s ię p o d z ie m n e je z io r a r o p y n a ft o w e j i z b io r n ik i g a z ó w z ie m n y c h — n a s z e g o b o g a c t w a n a r o d o w e g o .

W o k r e s ie n e o g e n u , g d y w y p ię tr z a ły s ię A lp y , g d y z n ik a ły i d ź w i­

g a ły s ię lą d y , a m o r z a c o f a j ą c s ię p r z e w a la ły s ię p o o b lic z u z ie m i, z m ie n ia ją c j e d o n ie p o z n a n ia ,* w o w y c h z a m ie r z c h ły c h c z a sa c h u p o d ­ n ó ż a K a r p a t b iły w ic h s p y c h y w ś c ie k łe b a łw a n y i tw o r z y ło s ię g łę ­ b o k ie z a p a d lisk o , s k ą d t o w e w n ę tr z n e m o r z e o d p ły w a ło i w d z ie r a ło s ię d o d o lin i w ą w o z ó w K a r p a t z a c h o d n ic h d o c ie r a ją c je d n o c z e ś n ie a ż do p a sm g ó r Ś w ię to k r z y s k ic h — s t a r y c h ja k ś w ia t g ó r p o lsk ic h , b o b y ł t o n a js ę d z iw s z y p o m n ik p ie r w o tn e g o lą d u e u r o p e jsk ie g o ,

— w t e d y t o o s a d z iły s ię p o k ła d y s o li k a m ie n n e j, z ło ż a s o li p o ta s o ­ w y c h , g ip su i r o p y . W t y m t o w ła ś n ie o k r e s ie s iły g ó r o tw ó r c z e p o raz o s t a t n i p c h n ę ły łu k k a r p a c k i, p o fa łd o w a ły g o i p o z g in a ły . W o k r e ­ s ie d y lu w ia ln y m u c h o d z ą c e p r z e d lo d o w c e m m a m u t y i n o s o r o ż c e

2 » 9 «

w ło c h a te z n a la z ły tu d o g o d n e d la sie b ie p a stw isk a . W t y m m n iej w ię ­ c e j o k r e sie c z ło w ie k p o r a z p ie r w sz y d o tk n ą ł s t o p ą s k a ł k a r p a c k ic h . T a k ie t o b u r z liw e i s t r a s z liw ie d łu g ie ż y c ie m a ją p o z a s o b ą K a r ­ p a t y . N a j s t a r s z y m i n a jb a r d z ie j c h a r a k te r y s ty c z n y m o d c in k ie m c a łe g o ła ń c u c h a K a r p a t s ą b e z sp r z e c z n ie T a tr y . N a jw y ż s z e ic h s z c z y t y z k tó r y c h z a le d w ie 1/ s n a le ż y d o P o ls k i, ę. n a js ta r s z y c h g r a n it ó w i g n e js ó w u fo r m o w a n e , w z n o sz ą s ię p o n a d 2 1 0 0 m . T a k ie s ą G arłu ch , Ł o m n ic a , L o d o w y , W y s o k a , R y s y p K r y w a ń i Ś w in ic a — n a s z n a j ­ w y ż s z y s z c z y t t a t r z a ń s k i d o s ię g a j ą c y 2 3 0 5 m e t r ó w , K o z ie W ie r c h y i M ie d z ia n y . Ś ró d gór n a zn a c z n e j -w ysokości le ż ą n a jp ię k n ie js z e j e ­ zio ra — P ię ć S ta w ó w P o ls k ic h , C za rn y S t a w i M o rsk ie O ko. Z P ię c iu S ta w ó w P o ls k ic h , p r z e le w a ją c s ię p r z e z p r o g i s k a ln e , z h u k ie m s p a ­ d a ją r o z s z a la łe s t r u g i S ik la w y i „ w o d o g r z m o ty " M ic k ie w ic z a . T o lo d o w c e , c o w y ż ło b iły , , c y r k i" i n a g r o m a d z iły m o r e n y , n a d k tó r y m i p ię t r z ą s ię tu r n ie o n ie d o s tę p n y c h , p io n o w y c h z b o c z a c h , p o z o s t a w iły p o so b ie t e k o t lin y o k r ą g łe i je z io r a g łę b o k ie , z im n e i t a j e m n ic z e . Z p ó łn o c y i p o łu d n ia w c in a ją s ię w T a t r y d o lin y p o p r z e c z n e , ja k d o lin a S ta w ó w G ą sie n ic o w y c h , C h o c h o ło w sk a , K o ś c ie lis k a , S t r ą ­ ż y s k a , n a d k tó r ą p a n u ją w a p ie n n e „ k r z e s a n ic e " G ie w o n tu . P rzez g r a ń t a t r z a ń s k ą p r o w a d z i k ilk a -w ysoko p o ło ż o n y c h i tr u d n y c h d o p r z e b y c ia p r z e łę c z y , a n a ła g o d n ie js z y c h s p y c h a c h g ó r t a m i ó w d z ie p r z y t u liły s ię h a le z ie lo n e , g d z ie p a s t e r z , c z u jn y i ś m ia ły o k ie m o g a r n ia p a s ą c y s ię k ie r d e l i r o z p ie r z c h łe s t a d o k ró w . T a m t o r a z p o r a z s z a le je w ic h e r h a ln y , p o k o te m k ła d z ie c a łe p o ła c ie b o r ó w i z tu r n i zr z u c a o w c e i b y d ło r o g a te . T a k g o w y ś p ie w a ł tr u b a d u r t a t r z a ń s k i — K a s p r o w ic z :

0 w ie tr z e h a ln y ! C óż, że p r z e lę k n io n a C h o w a s ię k o z a p r z e d tw o je j p o t ę g i W ie w e m n is z c z ą c y m ! S a m o r z e ł, c o k r ę g i T o c z y p o d n ie b n e , t u l i s ię d o ło n a

S z c z e lin t u r n io w y c h , b o k r ó le w s k ic h s k r z y d e ł J ę d r n a r o z p ię t o ś ć n ie w y t r z y m a p r ó b y . S tr ą c a j k o z ic e , t y — p o s ła ń c z e z g u b y , 1 o r ły c h w y t a j w o k a sw o ic h s id e ł!

D o o b sza ru K a r p a t w e w n ę tr z n y c h n a le ż y c z ę ś ć S p is z u i O ra w y o r a z P ie n in y — n ie d u ż y b lo k w a p ie n n y c h s k a ł, p r z e c ię t y D u n a jc e m i u w ie ń c z o n y s z c z y t a m i T rzech K o r o n i S o k o lic y . P r z e ło m r z e k i p o n iżej C z o r sz ty n a p o c ią g a sw o ją m a lo w n ic z o ś c ią , k tó r ą p o d n o s i je s z c z e b a rd ziej s t a r y z a m e k , n ie j e d n o k r o tn ie o b ie r a n y za s ie d li­

sk o i tw ie r d z ę p rzez z u c h w a ły c h o p r y sz k ó w .

» 10 V

T a tr y i P ie n in y n a le ­ żą d o s y s te m u B e s k id u Z a c h o d n ie g o . W sc h o d ­ n ie z a ś B e s k id y s k ła d a ­ j ą s ię z p a s m B e s k id u Ś r o d k o w e g o tj. N is k ie ­ g o , B ie s z c z a d ó w , G or­

g a n ó w , C z a r n o h o r y , a d a le j, z a n a s z y m i s łu p a ­ m i g r a n ic z n y m i, z A lp R o d n ia ń s k ic h i T r a n ­ s y lw a ń s k ic h , z g r z b ie ­ t ó w H a r g it y , K a r p a t B a n a c k ic h i S e r b sk ic h .

P o z o s t a ł y t a m p o t ę ż ­ n e śla d y ' d a w n y c h m ó r z i lo d o w c ó w , p r z e p a s t n e je z io r a , w o d o s p a d y , k o ­ t ł y i z w a ły m o r e n ; w o ­ d a t a m w y ż ło b iła o b ­ sz e r n e p ie c z a r y , p o łą ­ c z o n e n ie r a z w z a w iły la b ir y n t , g d z ie p r z e c h o ­

w a ły s ię r e s z t k i n ie z n a -

. n y c h w t y c h sz e r o k o ś -

W don n ach srebrzą się p o to k i . . . . . . . . . , ,

^ ' c ia c h z w ie r z ą t i p t a k ó w

a t a k ż e ś la d y i z n a k i, p o z o s t a w io n e p r z e z p ie r w o tn y c h ja s k in io w c ó w ; p o d w a r s tw a m i s k a ł p r z e d z ie r a ją się p o d z ie m n y m k o r y te m n ie w i­

d z ia ln e r z e k i; z w n ę tr z a p ie r s i z ie m i b ij ą ź r ó d ła c ie p łe j i z im n e j w o d y m in e r a ln e j; n a g łę b in ie , p o d s t r a s z liw y m c iś n ie n ie m p o k r y w y zie m n e j z g r o m a d z iła się r o p a n a fto w a i g a z y , g d z ie n ie g d z ie b u d z ą p o d z iw m ie j­

sc a w a lk rz e k z h a m u ją c y m i ic h b ie g g ó ra m i, a ż z o s t a ły o n e p r z e b ite w p r z e ło m a c h ; w y s t ę p u j ą t u i ó w d z ie w u lk a n ic z n e s k a ł y i ż y ły , w k tó r y c h w y s ą c z o n e z g łę b in z ie m i z a s t y g ło z ło t o , sr e b r o i s z la c h e t n e , t a j e m n ic z y m i o g n ik a m i m ig o c ą c e o p a le , a ż z n a jd ą s ię i w y g a s łe w u l­

k a n y S o k ó ł i Z a p o le n k a , b a z a lt y , t r a c h it y , t u f y i ź r ó d ła g o r ą c e — to w a r z y s z e g ó r t e g o t y p u ; b liz n y n a s k a ła c h i h ie r o g l if y z a g a d k o w e c o ś s z e p c ą n a m o p r z e p o tę ż n y c h s iła c h i g w a łt o w n y c h r u c h a c h m a s g ó r s k ic h i o c z o łg a j ą c y c h s ię p o d n ie d a w n y c h m ó r z is t o t a c h w y m a r ­ ły c h p r z e d m ilio n a m i l a t ; lic z n e ś la d y k o ś ć c ó w i łu s e k r y b , m a łż ó w

» 1 2 «

M I L C Z Ą C E D Z I E J Ó W Ś W I A D K I

i o tw o r n ic , c z a s z k i i p is z c z e le z w ie r z ą t d a w n y c h e p o k ś w ia d c z ą o s ę d z iw y m w ie k u s k a ł i o b u r z liw y c h ic h p r z e ż y c ia c h .

K a r t y h is t o r ii z ie m i w z n a c z n e j sw ej c z ę ś c i d a ją s ię o d c z y t a ć n a w ie r c h a c h i p o ło n in a c h k a r p a c k ic h , w ich k o tła c h , je z io r a c h , z w a ła c h m o r e n , w w y g a s ły c h k r a te r a c h , n a s k a ła c h s t a r s z y c h i m ło d sz y c h , p o z b o c z a c h d o lin i w p ie c z a r a c h , b o t e ż w ie k o w e s ą t e g ó r y , c o o l­

b r z y m im lu k ie m w y p ię t r z y ły s ię n a d D u n a je m i, o p is a w s z y p o t ę ż n e p ó łk o le , p r z e z d u n a js k ą r ó w n ie ż Ż e la z n ą B r a m ę w t a r g n ę ły n a p ó ł­

w y s e p B a łk a ń s k i, g ó r y je g o r a m ie n ie m s w o im łą c z ą c z p r a s t a r y m m u r e m A lp . W r a z z n im i p r z e ż y w s z y z ja w is k a , p r z e r a ż a ją c e s w y m o g r o m e m i m o c ą n ic o g a r n ię tą z m y s ła m i lu d z k im i, s t o j ą m ilc z ą c e K a r p a t y , p o k o r n e w o li S tw ó r c y , w sk u p ie n iu c z e k a ją c c ie r p liw ie , a ż k a ż e im w p ia r g i p ia c h s ię r o z s y p a ć , lu b w y d ź w ig n ie je r a z je s z c z e , n a in n e m ie js c e p r z e s u n ie , z a r y s y ic h g r a n i z m ie n i i p r z e k s z t a łc i, a m o że w g łę b i z ie m i p o g r ą ż y , p o k r u s z y , p r z e to p i lu b w o d ą o c e a n ó w z a le je n a n o w e m ilio n y la t , c o ja k c h w ila m ija ją w e w s z e c h św ie c ie .

* * *

K a r p a t y — m ilc z ą c e k a t a k liz m ó w ś w ia d k i.

...w czasie p o w o d zi w ściekłe, groźne i n iszczące

» 13 «

K a r p a t y P o ls k ie od B e s k id ó w Z a c h o d n ic h a ż p o C za rn o h o rę — o d z a r a n ia n a sz y c h d z ie jó w s t a ły s ię w id o w n ią w y p a d k ó w o n ie z m ie r n e j d o n io s ło ś c i h is to r y c z n e j; ś l a d y z a ś s p o k o jn y c h , e w o lu c y jn y c h p r z e ­ o b ra żeń lu b te ż — g w a łto w ­

n y c h , to n ą c y c h w k rw a w ej p o ś w ia c ie p o ż a r ó w , lu n i z w a r y w o jen n ej p r z e tr w a ły d o d n ia d z is ie js z e g o i n a k a ż d y m n ie m a l k ro k u b iją w o c z y n a ta r c z y w ie i p r z e ­ k o n y w u ją c o , b u d z ą c c h w i­

la m i u c z u c ie d u m y , c h w i­

la m i ż a lu , że lo s s u r o w y t a k w ła śn ie , a n ie in a c z e j u k s z t a łto w a ł t ę p o ła ć ziem i, g d z ie r o z m ie śc iła się P o ls k a .

N ie d o g o d n e z a is t e j e s t t o r o z m ie s z c z e n ie , w y m a g a ją ­ c e o d n a ro d u w ła d a ją c e g o t ą k r a in ą sz c z e g ó ln y c h w y ­ s iłk ó w i c n ó t n ie c o d z ie n ­ n y c h . W ie d z ie li o t y m k s ią ­ ż ę ta P ia s t o w i, m ą d r z y k r ó ­ lo w ie , ja k B o le s ła w C h rob ry i K a z im ie r z W ie lk i, t r o s k a li s ię o „ p r z y w a r y m n o g ie zie- m ic y p o ls k ie j" o d d a n i o j­

c z y ź n ie J a g ie llo n o w ie , a i p ó ź n ie js i k r ó lo w ie m y ś le li o t y m lu b o d c z u w a li t e b ra ­ k i tr a g ic z n e na s o b ie i na s w y m p a n o w a n iu . P r z y w a ­ r y t e , b r a k i i tr a g e d ia p ły ­ n ą c a z g e o g r a fic z n e j s y t u ­ a c ji P o ls k i z n a la z ły śc isłe u ję c ie w w y d a n y m w r. 1^{5 9 5}

„ Z d a n iu s y n a k o r o n n e g o o p ię c iu r z e c z a c h R z e c z y p o s p o lite j P o l­

s k ie j" , g d z ie a u to r t a k i w y d a je o s ą d — i d z iś g o d n y u w a g i;

„ O w o z e w s z ą d d o P o la k ó w p o la i d r o g i n ie p r z y j a c ie lo w i w y b o r n e , p r z e s tr o n n e ; m a n a c z y m n ie p r z y j a c ie l p r z e d n ie js z ą m o cą sw o ją ,

P ię tr z ą s ię fa le g a rb ó w k a rp a c h w alem z a m y k a ją c w id n o k rą g

ja z d ą tu r e c k ą p o c z y n a ć ; p o s t ą p i, u s t ą p i, p ó jd z ie , w y n ijd z ie , ż y w n o ś c i, j e ń c ó w n a b ie r z e , g d z ie c h c e i ja k o c h c e . W s a m y c h r ę k a c h n a s z y c h , w p ie r s ia c h i g a r d ła c h n a sz y c h m u n itia n a sz a — t o n a s z e g ó r y , t o

n a s z e w o d y , t o z a m k i, m u r y i w a ły p o ls k ie ... G d y in n e p a ń s t w a s ą o b r o n n e w o d ą , m a ją p o r t y w a r o w n e , g ó r y n ie d o s tę p n e , m y — n ic" .

I w t e d y t o ju ż , w w ie k u X V I - y m w w ie r n y m sercu

„ s y n a k o r o n n e g o " z a g n ie ź ­ d z iła s ię t r o s k a o lo s o j­

c z y z n y , k tó r a ła t w o s t a ć się m o g ła z d o b y c z ą d ra p ież.

n y c h s ą s ia d ó w . T a k a r ó w ­ n ie ż tr o s k a k ie r o w a ła r ęk ą k r ó ló w i z a s łu ż o n y c h p rzed o jc z y z n ą m ę ż ó w , g d y p is a li i n a w o ły w a li, b y lu d w c n o ­ ta c h w s z e la k ic h w y tr w a ły b y ł i m o c n y . N ic d z iw p r z e ­ t o , żc o c z y w o d z ó w i o b r o ń ­ c ó w o jc z y z n y ku p r z y r o d z o ­ n y m w a ło m — K a r p a to m w p e w n y c h o k r e sa c h sk ie r o w a ­ n e b y ły p r z e d e w s z y s tk im . G óry, p u sz c z e i b a g n is te , c z ę s t o w y le w a ją c e r z e k i ja k n p . O dra lu b S a n , s p r z y j a ły o b r o n ie k r a ju w d a w n y c h c z a s a c h . R o z u m ie li t o M ie­

sz k o , B o le s ła w C h rob ry i in ­ n i o t a k ą o b r o n ę tr o s z c z ą c s ię g o r liw ie . P r z e r ą b a n e w b o r a c h d r o g i b y ły z a o p a ­ tr z o n e w c a ły s y s t e m , .p r z e ­ siek " m a ły c h b lo k h a u z ó w z e z w a lo n y c h p n i i p a lis a d , b r o n io n y c h p r z e z p ie c h o t ę , z b r o jn ą w o sz c z e p y , to p o r y , m ie c z e , k u s z e i łu k i.

N a t y ł a c h t a k ic h „ b r o n " c ią g n ę ły s ię s z e r e g i in n y c h , a m ian o-w icie

— g r o d ó w w a r o w n y c h , t a k c z ę s t y c h n a g r a n ic a c h p a ń s t w a . S y s t e m

K A R P A T Y I P O D K A R P A C I E

t y c h g r o d ó w o d p a n o w a n ia C h ro b reg o z a m y k a ł n a tu r a ln e „ b r a m y " , ła t w o d o s t ę p n e d la w r o g a . W t e n t o sp o só b z o s t a ły p r z e g r o d z o n e b r a m y łu ż y c k a , m o r a w sk a , k a r p a c k a , p rzed k tó r ą w g ó r a c h s a m y c h i h a p o g ó r z u p o w s t a ły lic z n e w a r o w n ie . O ś r o d k ie m l i n i i f o r t y f ik a ­ c y jn e j b y ły o k o lic e S ą c z a , z n a j s t a r s z y m i s z la k a m i b ie g n ą c y m i p r z e z d o lin y D u n a jc a i P o p r a d u n a O ra w ę i S p is z . N a w sc h o d z ie o b s a ­ d z o n a b y ła s t a r a n n ie i p o m y s ło w o b r a m a P r z e m y s k a p o m ię d z y P r z e ­ m y ś le m a S a m b o r e m i S a n o k ie m a t a k ż e s t a r e g r o d y c z e r w ie ń s k ie m ię d z y W ie p r z e m a B u g ie m z n a js iln ie js z ą t u tw ie r d z ą — C zerw ień , g ó r u ją c ą n a d c a łą s ie c ią w ię k s z y c h i m n ie js z y c h g r o d ó w w a r o w n y c h .

K a r p a t y n a s z e z a b a r d z o d a w n y c h c z a s ó w o k r y t e b y ły n ie p r z e ­ b y t ą p u s z c z ą , p o n a d k tó r ą w y r a s t a ły s k a ln e lu b b e z le ś n e w ie r c h y T a tr , G o r g a n ó w i C za rn o h o ry . B a g n is t e d o lin y i g łę b o k ie k o r y ta r z e k , r o z le g łe t o r f o w is k a , c z ę s t e p o w o d z ie b r o n iły d o s t ę p u d o t e g o p a ń s t w a b o r ó w , la s ó w i s k a ł. O b f ito w a ły o n e w z w ie r z ę ta ło w n e , r y b y i d z ik ie ja g o d y , w ię c z a p e w n e b a r d z o w c z e ś n ie z a b r n ą ł t u i o s i e ­ d li ł s ię c z ło w ie k p ie r w o tn y .

I s t o t n i e — j a k d o w io d ły z n a le z is k a — m ie li t u sw e s ie d z ib y lu d z ie k a m ie n ia łu p a n e g o i g ła d z o n e g o , lu d z ie b r ą z u , p o c z ą tk u e p o k i ż e la z a i o k r e su r z y m s k ie g o .

Z a m e k w S z y m b a r k u

» 16«

T a k ie b y ło z a r a n ie z a ­ lu d n ie n ia K a r p a t, a p o ­ t e m , w m ia r ę p o s t ę p u t r z e b ie n ia p u s z c z i p r z e ­ k ła d a n ia ś c ie ż e k b r z e ­ g a m i r z e k i p r z e z p r z e ­ łę c z e g ó r s k ie o d p ó łn o ­ c y , p o łu d n ia , w sc h o d u i z a c h o d u , p o c z ę ły się tu w d z ie r a ć m n ie js z e i w ię ­ k s z e f a le w ę d r ó w e k lu ­ d ó w . „ M ło t ś w ia t a " A t- t y l a d w a c z y t r z y r a z y p o d c h o d z ił d o K a r p a t, w io d ą c z a s o b ą b a r b a ­ r z y ń s k ie h o r d y s ło w ia ń ­ sk ie , g e r m a ń s k ie i s a r ­ m a c k ie ; G oci, C e lto w ie i s ła w e t n e T a c y to w s k ie , , f l a v i c a p illi G e rm a n o - ru m " i w r e s z c ie S ło w ia ­ n ie n a p ły w a li i z n ik a li w e w c z e s n o h is to r y c z n e j m g le , a ż w id z im y t u ju ż t y l k o o s ie d la S ło w ia n ró>

ż n y c h sz c z e p ó w : W iś la -

n ó w , P o la n , S lą z a n ó w , C zech ó w , M o r a w ia n , S ło w a k ó w , C h o r w a tó w , S e r b ó w i in n y c h , z a n im r u n ie fa la a w a r s k o -m a d z ia r s k a i p o d z ie li ich n a p ó łn o c n y c h i p o łu d n io w y c h S ło w ia n . W t y m c z a s ie z a p e w n e od d o r z e c z a W is ły z a c z y n a j ą s u n ą ć ku K a r p a t o m p r z e d s ię b io r c z y i z u c h w a li W iś la n ie , d o c ie r a ją d o g r a n i k a r p a c k ie j, w r ó ż n y c h m ie j­

s c a c h p r z e k r a c z a ją j ą n a w e t , n a p o łu d n iu s t y k a j ą s ię z lu d n o ś c ią g r o d ó w c z e r w ie ń s k ic h i t a m z a p u s z c z a j ą s w e z a g o n y .

J e s t c o ś t r a g ic z n e g o i b o h a te r s k ie g o w n ie p r z e r w a n y m i n ib y t r w o ż n y m s z u k a n iu tw ie r d z n a tu r a ln y c h d la k r a in y p r z e jś c io w e j, o d p ó łn o c y , w sc h o d u i p o łu d n ia c a łk o w ic ie o tw a r te j i n a p a s t w ę n a je ź d ź c ó w w y s ta w io n e j. T a k ie t r a g ic z n e s z u k a n ie g r a n ic o b r o n ­ n y c h ś w ia d o m ie lu b i n s t y n k t o w n ie k ie r o w a ło z a p e w n e ru ch em

„ ła z ę k ó w “ , sm e r d ó w -r a d ln ik ó w i „ t r z e b le w ic ó w " , j a k t e ż w y p r a ­ w a m i p o ls k im i w s t r o n ę P o le s ia d o P r z y d n ie p r z a , p r z e z p u sz c z e

» 17 «

K A R P A T Y I P O D K A R P A C I E

p r u s k o -ja ć w ie s k ie ku m ie r z e jo m B a łt y k u i w r e s z c ie — n a D z ik ie P o la , za k tó r y m i s z u m ia ły fa le m u z u łm a ń s k ie g o m o r z a C za rn eg o .

A le i K a r p a t y n ie p r z e d s t a w ia ją z u p e łn ie p e w n e g o m u ru o b r o n -

,,...D o p ie ro sig p o ja w ią w R y tr z e r o z w a lin y

W y s ta ją c e p o w a żn ie z ob ro słej b u c z y n y ..." B z Slęc7yl-lski

n eg o . N a p o łu d n iu b o w ie m n ie d o c h o d z ą o n e d o b r z e g u m o r z a C za rn eg o i tw o r z ą „ b r a m ę d u n a js k ą " o t w ie r a j ą c d r o g ę n a ja z d o m k o c z o w n ik ó w . N a z a c h o d z ie z n ó w — K a r p a t y n ie łą c z ą s ię z ła ń -

» 18 «

•cu ch em S u d e tó w , g d z ie s t o i o tw o r e m , „ b r a m ą m o r a w sk a " p rzez k tó r ą w c z a s a c h n a jd a w n ie js z y c h — m o ż e e g ip s k ic h j e s z c z e , a w k a ż d y m r a z ie — g r e c k o -r z y m sk ic h s z e d ł h a n d e l b u r s z t y n e m , f u ­ tr a m i, w o s k ie m , s k ó r a m i i s o lą , a w in n y c h z n ó w o k r e s a c h w d z ie r a ły s i ę t a m t ę d y zb r o jn e h u fc e M a d zia ró w , C zech ó w , T a ta r ó w , N ie m c ó w .

S ło w ia n ie o s ie d li n a P o d k a r p a c iu i P o d h a lu z a p e w n e -w I I w ie k u p o N a r o d z e n iu C h r y s tu s a , g d y ż w t y m t o o k r e s ie p o j a w ia j ą s ię s ł o ­ w ia ń s k ie n a z w y r z e k W is ły i D u n a ju . W o s t a t n im z a ś ro k u w iek u X -g o z a c z y n a p o tę ż n ie ć w p ły w P o ls k i, r z ą d z o n e j p rzez B o le s ła w a

■Chrobrego, k t ó r y g r a n ic e sw e g o p a ń s t w a r o z sz e r z a p o z a K a r p a t y — d o d o lin y W a g u , g d z ie p o d z iś d z ie ń p o z o s t a ły p o ls k ie o a z y ; C zer­

w o n a i B ia ła C h ro b a cja s t a j ą się w ła s n o ś c ią d z ie ln e g o k r ó la : z a g a r n ia

•on n a le ż ą c e z a M ie s z k a d o P o la k ó w g r o d y c z e r w ie ń s k ie i c a łą z ie m ię h a lic k ą , a ż z w y s o k o ś c i s t o lc a k r ó le w s k ie g o u jr z y s w o ją r o z w ie lm o ż - n io n ą w te j c z ę ś c i w ło ść p o m ię d z y S a n e m a S k a w ą , n a p o łu d n iu z a ś n a d w a r te m Z b ru cza , p o n ie r o z s t r z y g n ię t y m o s t a t e c z n ie sp o r z e o K ijó w n a d D n ie p r e m . Z a p e w n e w t e d y ju ż , c z y t e ż w k r ó tc e p o ś m ie r c i C h ro b reg o z r o d z iły s ię d w ie , t a k b a r d z o r ó ż n e id e o lo g ie p o ­ l i t y c z n e , k tó r e w ie k i p r z e t r w a ły n ie n a r u s z o n e , z a p e w n e w e k r w i

■ odm ien n ych s z c z e p ó w S ło w ia n p o ls k ic h m a ją c e sw e ź r ó d lis k a . Z je d n e j s t r o n y j e s t t o p r z y w ią z a n ie d o t r a d y c j i m o n a r c h ii w o js k o ­ w ej W ie lk o p o la n , z d ru g iej t ę s k n o t a d o s w o b ó d s a m o r z ą d u , t r a ­ w ią c a M a ło p o la n — c o w p ły n ę ło n a b ie g d z ie jó w n a sz e j o jc z y z n y . P o z g o n ie K r z y w o u s t e g o z a c h o d z ą p o w a ż n e p o w ik ła n ia p o lit y c z n o - id e o lo g ic z n e . O to kraj p o d k a r p a c k i r o z p a d a s ię n a d w ie z w a lc z a ją c e s i ę c z ę ś c i, r e p r e z e n to w a n e p rzez K r a k ó w p o ls k i i H a lic z r u sk i.

D o tr u d n o ś c i, s p a d a ją c y c h n a p a ń s t w o p o ls k ie i o s ła b ia ją c y c h je :z p o w o d u r o z b ie ż n o ś c i id e o lo g ic z n y c h , d o s z ła je s z c z e je d n a w a ż n a o k o lic z n o ś ć — o s a d n ic t w o n a z ie m ia c h g r a n ic z n y c h . O ile b o w ie m d la p a ń s t w a n ie z b ę d n ą j e s t je d n o ś ć i ś c is ło ś ć b u d o w y , o t y l e d u s z ą p r a c y c y w iliz a c y jn e j w o s a d n ic tw ie j e s t w o ln o ść i d e c e n tr a liz a c ja

„ p r z e n o ś n y o łt a r z m iło śc i o jc z y z n y , k t ó r y o w ie lk i o łta r z n ie z w y k ł s ię tr o s z c z y ć " (J . S z u js k i). N a p r z e s t r z e n i d z ie j ó w P o ls k i w tej d z ie ln ic y — p r z e w a ż n ie w o je w ó d z tw a r u sk ie g o , g d z ie w z n o sz o n o

•ów „ o łt a r z p r z e n o śn y " , s p o s tr z e c z g o r y c z ą m o ż e m y n ie z w y k łą s w a w o lę s z la c h ty , b r a k in s t y n k t u p a ń s tw o w e g o , k łó tliw o ś ć , p ie- n ia c tw o i r o z r z u tn o ś ć b e z m y ś ln ą , p y s z a łk o w a t ą . O ta k ic h t o d u ­ c h a c h d la o jc z y z n y n ie b e z p ie c z n y c h m y ś la ł K o c h a n o w s k i, p i s z ą c :

D a le k o ś c ie s ię o d s w y c h p r z o d k ó w o d s t r z e lili, A p r a w ie ś c ie n a n ic e P o ls k ę w y w r ó c ili!

» 1 9 «

K A R P A T Y I . P O D K A R P A C I E

P r z e d o c z y m a n a s z y m i p r z e c h o d z ą tr a g ic z n ie z b r o d n ic z e p o s t a c ie s z e r z y c ie li s tr a c h u i z a k a ły — t a k ic h S ta d n ic k ic h , z e S t a n is ła w e m D ia b łe m Ł a ń c u c k im n a c z e le , S ic n ie ń s k ic h i Ł o h o d o w s k ic h . N ie u s t ę p u ją im w p r y w a c ie i w ic h r z e n ia c h B e łz e c c y , D r o h o jo w s c y , L ig ę ­ z o w ie , K o r n ia k to w ie , K m ito w ie , H e r b u r to w ie i h u fie c in n y c h b u n ­ to w n ik ó w , z b r o d n ia r z y , ja k im ś o b łę d e m p o r w a n y c h , a n ie n a w id z ą ­ c y c h m ę ż ó w s z la c h e t n y c h , o jc z y ź n ie i n a r o d o w i o d d a n y c h , ja k Ż ó łk ie w sk i i O str o g sk i. S n a d ź p r z y w a r y t e o d d a w n a j u ż z a g n ie ź ­ d z iły s ię n a p o d g ó r sk ic h k r e sa c h , g d y ż n ie j a k i Ł u k a s z L w o w c z y k , d o m in ik a n in , w k a z a n ia c h - s w o ic h w P rze-w orsku w o ła ł z r o z p a c z ą

„ g in i e m y “ i s t o s o w a ł d o P o ls k i s t r a s z n e s ło w a p r o r o c tw a M ich ea - sz o w e g o : „ N u n c v a s t a b e r is f i l i a la t r o n is , o b s id io n e m p o s u c r a n t c o n tr a n o s, in v ir g e p e r c u t ie n t m a x i lla m iu d ic is I s r a e l !" „ Z g in ie m y ! “

— w o ła w sw y c h p r z e p o w ie d n ia c h z n a k o m it y S t a n is ła w O r z e c h o w sk i p o c h o d z ą c y z z ie m i p o d k a r p a c k ie j.

J e d n a k ż e n a w e t t a k su r o w y d la s z la c h t y ó w c z e s n e j s ę d z ia , j a k W . Ł o z iń s k i, z n a la z ł d la n iej u s p r a w ie d liw ie n ie , z g e o g r a fic z n y c h w a r u n k ó w n a s z e j o jc z y z n y w y s n u te .

A n a d o m ia r w s z y s tk ie g o , c o z a s ą s ie d z tw o , j a k i e ś c i a n y m ia ła P o ls k a ! W o ło s z a , p a le n is k o , c ią g le k r w ią d o g a s z a n e i c ią g le n o w y m p ło m ie n ie m z ie ją c e ; W ę g r y , z a w ic h r z o n e d o d n a w o jn ą tu r e c k ą , w a lk a m i d o m o w y m i; S ie d m io g r ó d , w k tó r y m w c ią g u t r z y n a s t u l a t s ie d e m r a z y z m ie n ia ją się k s ią ż ę ta , k o le j n o m o r d o w a n i lu b w y p ę ­ d z a n i, — n ie m ó w ią c ju ż o b e z p o ś r e d n im p o b liż u „ p a s z c z ę k i t a ­ t a r s k ie j “, z a w s z e r o z w a r te j i z a w s z e g ło d n e j łu p u i j a s y r u !

S ą c z y ło s ię z a te m p r z e z ś c ia n y P o ls k i z g o r s z e n ie , p o g a r d a praw a^

o b o ję t n o ś ć d o ła d u i s y s t e m u tr w a ło ś c i, n a jg o r s z ą j e d n a k k lę s k ą b y ła n iep ew m ość ju t r a , c o z m u s z a ło s z la c h t ę , a m o ż e i k m ie c i, b o ja k ż e ż in a c z e j o b ja ś n ić t e n ich p ę d d o z b ó jn ic tw a , ja k o r z e m io s ła , — p a ­ tr z e ć n a t ę „ z ie m ię p r z e c h o d n ią " , j a k n a s w o ją c h w ilo w ą zd o b y c z ,, z k tó r e j n a le ż a ło w y c ią g n ą ć w s z y s tk o , a b y p r z e d w r o g ie m „ p u s t y n ia in o t u o d ło g ie m le ż a ła , a b y k a m ie ń n a k a m ie n iu n ie o s t a ł" .

M im o t o z a u w a ż a Ł o z iń s k i p o tw ie r d z a ją c f a k t a m i s p o s t r z e ż e n ia O r z e c h o w sk ie g o i G ó r n ic k ie g o , ż e „ w r o d z o n a p o c z c iw o ś ć k ła d ła g r a n ic e te m u , c o n ie m ia ło b y b y ło g r a n ic , g d y b y s a m g r u n t s p o ­ łe c z n y , s a m i n s t y n k t m o r a ln y je d n o s t e k n ie m ia ł z a c h o w a w c z e j i o d ­ p o r n e j s iły " .

O n i t o — t a s z la c h ta sw a w o ln a , c i „ d ia b ły i d ia b lę ta " w z n a c z n y m s to p n iu s t a li się c z y n n ik a m i, n is z c z ą c y m i i o g a ła c a ją c y m i kraj z je g o b o g a c tw a — la s ó w , g d y to , p o tr z e b u ją c d u k a tó w n a w o jn y , w s p a n ia łe

2 0 «

z a m k i o b ro n n e, k o b ie r c e "wschodnie, k o n ie a n a to lijs k ie , b ro ń k o s z to w n ą , m a łm a z ję i d r o g ie w in a t o k a j s k ie , g d y t o w sa m e j t y lk o z ie m i s a n o c ­ k iej w ę g r z y n a w c ią g u r o k u w y p ija n o p r a w ic 2 0 0 0 b e c z e k , a il e w in w ło sk ic h , m a łm a z ji, a lik a n t u — t e g o n ik t n ie li c z y ł — p o p a d li p a ­ n o w ie w d łu g i i „ w ie lk i e u c iś n ie n ie " . B y w y b r n ą ć z „ c ię ż k ie j o p r e s j i“ , r z u c o n o s ię d o r a b u n k o w e j i le k k o m y ś ln e j g o s p o d a r k i le ś n e j. P o d p ie ń w y c in a n o la s y i w y w o ż o n o z a g r a n ic ę , g d z ie z n a s z y c h d r z e w p o t ę ż n ia ły r o z b u d o w y w a n e f l o t y h a n z e a t y c k ie , a n g ie ls k ie , h o le n ­ d e r s k ie i h is z p a ń s k ie ; p ię k n y m a s z to w y i b u d u lc o w y la s r ą b a n o b ez lit o ś c i, a b y p r z e r o b ić g o n a k le p k i, w a n c z o s y , fa lb y , p o t a ż i p o p io ły , a w s z y s t k o t o S a n e m i W is łą p ę d z o n o n a s z k u t a c h d o G d a ń s k a , te j o tw a r te j z a w sz e r a n y , p r z e z k tó r ą z c ia ła P o lsk i ż y w a p ły n ę ła k rew .

D o ta k ie g o tr z e b ie n ia la s ó w , k tó r y c h n ie w id z im y ju ż w B e s k id z ie N is k im , w z ie m i p r z e m y s k ie j i s a n o c k ie j, p o b u d z a ły w s p o m n ie n ia o s t a r y c h , K a z im ie r z o w s k ic h je s z c z e u n iw e r s a ła c h , g d y t o k r ó l 0 o s a d n ic t w o s ię t r o s k a ją c p r z e d e w s z y s t k im z a c h ę c a ł d o w y r ą b y ­ w a n ia p u sz c z , ja k o ż e d la je g o p la n ó w n ie m ia ły o n e „ n u ll a m u t i lit a - te m " . T o te ż w s w o im „ S a t y r z e " z e s m u t k ie m i w y r z u t e m m ó w i

J a n K o c h a n o w s k i:

G d zie s p o jr z ę , w s z ę d y r ą b ią : a lb o b u k d o h u t y , A lb o s o ś n ię n a s m o łę , a lb o d ą b n a s z k u t y . . .

. . . w s z a k i d r e w p o c h w ili

N ie n a jd ą , ż e b y s o b ie iz b ę u p a l i l i . . .

W r. 1340 K a z im ie r z W ie lk i p o r a z d r u g i i o s t a t n i w c ie la z ie m ie h a lic k ie i K a r p a ty a ż p o C z a rn o h o rę d o P o ls k i. T e n e n e r g ic z n y 1 m ą d r y k r ó l d a ł k u lt u r ę , u str ó j p a ń s t w o w y i d o b r o b y t lu d n o ś c i

K a r p a t, P o d k a r p a c ia i z ie m i h a lic k ie j, z c a łą to le r a n c ją u s t o s u n k o ­ w u ją c się d o o d r ę b n o śc i n a r o d o w y c h i p r z e k o n a ń r e lig ijn y c h s w y c h p o d d a n y c h . J a k in n y w ie lk i k r ó l — B o le sła w , t a k i K a z im ie r z tr o ­ s z c z y ł się o k o lo n iz a c ję p o d k a r p a c k ic h k r a jó w p rzez o d d a n y c h so b ie r y c e r z y — P o la k ó w , W ołochów ', W ę g r ó w , N iem ców ' i C zech ó w , n a d a ­ ją c im z ie m ię , p o p ie r a ją c b u d o w ę z a m k ó w i grodów ' o b r o n n y c h , u m a c ­ n ia ją c P r z e m y ś l, L w ó w , Ś n ia t y ń i W ło d z im ie r z i k ro k p o k ro k u s p o l­

sz c z a ją c o b c o k r a jo w c ó w , o s ia d ły c h w g r a n ic a c h je g o k r ó le s tw a . Z ty c h to o s a d n ik ó w w y s z li z c z a s e m z n a k o m ic i m o ż n o w ła d c y k r a k o w s c y , k t ó r z y t a k d o d a tn io z a w a ż y li n a lo s a c h P o ls k i, p o p c h n ą w s z y j ą d o u n ii z L itw ą , p o s k r a m ia ją c z a k o n k r z y ż a c k i, t łu m ią c d z ie ln ic o w y c h a o s p ia s t o w s k i o r a z s e p a r a t y z m k s ią ż ą t lit e w s k ic h , w p ły w a ją c n a b ie g p o li t y k i i b a c z n ie ś le d z ą c , b y n a d b r z e g a m i B a łt y k u n ie p o ­ w s t a ła o b ca i w n oga p o t ę g a . Z te j k r a in y gó r i p r z e d g ó r z y d o c h o d z ą

» 2 1 >>

K A R P A T Y I P O D K A R P A C I E

n a s e c h a w ie lk ic h b it w z K o z a k a m i i S z w e d a m i, t r a g e d ii J a n a K a z im ie r z a w C z o r s z ty n ie , w r e s z c ie — g lo r ia c z y n ó w b o h a te r s k ie g o J a n a I I I , k t ó r y p o d K a łu s z e m r o z b ił i n a c z t e r y w ia t r y r o z p ę d z ił k ilk a h o r d ta t a r s k ic h , z K r a k o w a w y r u s z y ł p o d W ie d e ń , p r z e z D u k lę z a ś p o w r a c a ł z w o jn y w ę g ie r s k ie j p o b it w a c h p o d P a r k a n a m i, a p o t e m p r z y s z ła e p o k a k o ś c iu s z k o w s k a , w y s iłk i p o w s ta ń c z e , r u c h w o ln o ­ ś c io w y , k t ó r y d o p r o w a d z ił d o z b r o jn e g o c z y n u L e g io n ó w i s ła w n e j b r y g a d y k a r p a c k ie j; t a m w r e s z c ie w s ła w iły s ię G o rlice, n ie b e z s łu s z n o ś c i n a z w a n e „ p o ls k im V e r d u n “, g d y ż k o ło t e g o m ia s t a z a d a ­ n o o s t a t e c z n y c io s p o tę d z e r o s y js k ie j w o k r e s ie w o jn y ś w ia t o w e j.

W s z y s tk o t o w id z ia ły , s ły s z a ły i p r z e ż y ły s z c z y t y k a r p a c k ie , ż y z n e r ó w n in y , śr ó d n ic h r o z p a r te s t a r e m ia s t a — o b r o n n e i h a n d lo w e , z b u d o w a n e p o d łu g m ą d r z e p o m y ś la n e g o p la n u s t r a te g ic z n e g o , b y m o g ły b r o n ić P o ls k i od n a ja z d ó w ta t a r s k ic h , tu r e c k ic h , w o ło sk ic h , w ę g ie r s k ic h i n ie m ie c k ic h . T y lu b y ło t y c h w r o g ó w , a P o ls k a — ó w

„ k r a j p r z e jś c io w y " , — b ę d ą c m o c n y m p r z e d m u r z e m E u r o p y , c y w ili­

z a c ji z a c h o d n ie j i k a to lic y z m u , ja k ż e ż c z ę s t o p o d le g a ła c io s o m o d s t r o n y z a c h o d n ie j E u r o p y i p r z e w a g i jej k u lt u r y m a t e r ia ln e j!

O d K r a k o w a p o Ś n ia t y ń c ią g n ą s ię r u in y zam ków ', w ią ż ą s ię w ła ń c u c h u p o tę ż n y m p o d k a r p a c k ie m ia s ta p o ls k o ś c i o d w ie c z n e o s t o je

— z n ic h p r z e sz ło śc ią n a jś w ie tn ie js z e B ie c z i K r o s n o — a w s t a ­ r y c h k o ś c io ła c h w id n ie ją p o ż ó łk łe i z m u r s z a łe g r o b o w c e t y c h s y n ó w z ie m i k a rp a ck iej, k tó r z y w ie r n ie s t a li n a s t r a ż y g r a n ic i sp r a w o j­

c z y z n y . N a z w is k a z n a k o m ite , z n a n e k a ż d e m u P o la k o w i, a o b o k — in n e z a p o m n ia n e ju ż , a le n ie z a t a r ty m i z g ło s k a m i z a p is a n e n a k a r­

ta c h n a sz y c h d z ie jó w , ja k K m itó w lu b K o r n ia k tó w .

D z ie jo p isa r z e c h ę tn ie z w y k le p o d d a ją o str e j k r y t y c e sw aw 'olç, a n a r c h ic z n e s k ło n n o śc i i b e z p r a w ie s z la c h ty . N ik t c h y b a n ie b ę d z ie b r o n ił z ły c h sk u tk ów ’ sła w e tn e j „ z ło te j w o ln o śc i" lu b u s p r a w ie d li­

w ia ł ta k ic h „ D ia b łó w Ł a ń c u c k ic h “ , B e łz e c k ic li, Ł o h o d o w s k ic h i M n iszch ó w , a je d n a k n a le ż a ło b y w im ię s p r a w ie d liw o ś c i i p r a w d y d ziejo w ej o k r e ślić śc iśle , ja k i t o o d s e t e k c a łe g o s ta n u sz la c h e c k ie g o s ta n o w ili c i „ b u tn i, m o ż n i i z ło c z y n n i? “ N a le ż a ło b y t e ż s k r u p u ­ la t n ie p r z e w e r to w a ć k r o n ik i w s p ó łc z e s n e i u s t a lić ra z n a zaw'sze, -czy w ż y c iu w s z y s tk ic h ty c h „d iab łów ’ i d ia b l ą t “ s a m e t y l k o d z ia ły się zb r o d n ie p r z e c iw k o p o d d a n y m , s ą s ia d o m , b lis k im i d a le k im k reu m y m i n o r m a ln e m u ż y c iu k raju i c z y w d o b ie „ w ie lk ie j p o ­ t r z e b y O jc z y z n y c i s a m i m o ż n i a n ie s fo r n i p a n o w ie o fia r ą k r w i i m ie n ia , s ła w n y m i c z y n a m i i r y c e r sk ą f a n t a z ją n ie o d k u p ili r z e ­ te ln ie m n o g ic h i c ię ż k ic h p r z e w in ie ń sw’o ic h ?

» 2 2 «

P r z e c ie ż d la ty c h , k t ó r z y c h o ć b y ra z je d e n r z u c ili o k ie m n a ś la d y d a w n y c h g n ia z d tej o d c z c i i w ia r y o d są d z o n e j s z la c h ty , s t a je się ja s n y m z n a c z e n ie i se n s is tn ie n ia o w y c h „ k r ó le w ią t “ n ik o g o i n icze-

,,...J u ż m ia steczk o M u s z y n a , j u ż n a s z c z y c ie g ó r y W ita ją n a s stojące d w a p o tę ż n e m i tr y ..." B_ z Styczyński

g o n ie u z n a ją c y c h . O sie d la li s ię o n i w m ie jsc a c h n a jn ie b e z p ie c z ­ n ie jsz y c h , o d c h c iw y c h i o k r u tn y c h w r o g ó w z a g r o ż o n y c h s ta le , p r z y sz la k a c h o d w ie c z n y c h n a ja z d ó w ; g o to w i b y li d o w a lk i z n ie p r z y ja ­

s* » 23 <<

K A R P A T Y I P O D K A R P A C I E

c ie lsk im i h u fc a m i, n ie o g lą d a ją c s ię a n i n a s ą s ia d ó w , a n i n a zb ro jn ą s ilę k o ro n n ą , w g łę b o k im , w r o d z o n y m s n a d ź p r z e św ia d c z e n iu , że p o to is tn ie j ą , b y p ie r ś sw o ją n a s ta w ia ć , k r e w p r z e le w a ć h o jn ie i s z a ­ fo w a ć s w y m m ie n ie n i i ż y c ie m d la n a jw y ż s z e g o c elu — o b r o n y O jc z y z n y . S z u k a jm y s ta r a n n ie i su m ie n n ie , a w k a ż d e j b o d a j d o b ie z n a jd z ie m y t y c h o s ła w io n y c h z ło c z y ń c ó w w n a jn ie b e z p ie c z n ie js z y c h

i n a jb a rd ziej o d p o w ie d z ia ln y c h m ie jsc a c h , u jr z y m y ic h w p r o ­ m ie n ia c h sła w y . S tą d w y n ik a , że p o z a w ła sn ą w o lą i b u tą u z n a w a li o n i c o ś, c o d la n a s j e s t te r a z n a jc e n n ie jsz e . U z n a w a li w ie lk ą p r a w d ę , że p r im a e t m a x im a r es — sa lu s R e s p u b lic a e e st.

C ała b e z w y ją tk u w a r s tw a s z la c h e c k a , r z ą d z ą c a w P o ls c e i za n ią b e z sp r z e c iw u i w a h a n ia o d d a ją c a s w o ją k rew i d o b y te k p o ­ k o le ń , p o tr a fiła jednane o lb r z y m ie m u o b sz a r o w i p o m ię d z y K a r p a ­ ta m i a D n ie s tr e m i P o d o le m n a d a ć c e c h y p o lsk ie j z ie m i i lu d n o ś ć d o p o lsk ie j r a c ji s ta n u p r z y w ią z a ć tr w a ły m i w ię z a m i. Z k s ią g d z ie ­ jów’ n a sz y c h w ie m y , że w d a w n y c h c z a sa c h n ik t b o d a j n ie w y c z u w a ł,

» 24 «

że śró d lu d u p o d k a r p a c k ie g o p o z a P o la k a m i o d w a la ją s k ib y i tr z e b ią la s y lu d z ie in n e g o sz c z e p u . T a k b y ło , g d y ż Ł e m k o w ie i B o jk o w ie w ie d z ie li o w y łą c z n e j p r z y n a le ż n o ś c i sw o je j d o P o ls k i i lo s y sw o je w ią z a li t y lk o z n ią , k tó r a p r o m ie n io w a ła w s p a n ia ło ś c ią m ia st, z a m ­ k ó w , ś w ią t y ń , k la s z to r ó w , p o m a g a ła im w z n o s ić w ła sn e d o m y B o ż e , t e g o i o w e g o w y w y ż s z a ła , o tw ie r a ją c m u w s tę p d o sz k o ły , w o jsk a

a n a w e t d o w y s o k ic h s ta n o w is k . C ałą t ę z ie m ię i jej lu d n o ś ć p r z e ­ s y c iła i w y p e łn iła p o ls k o ś ć , n a sz a k u ltu r a , n a sz a m y ś l i id e a p a ń ­ s t w o w a k ie r u ją c e c a ły m ż y c ie m n a r o d u . W t y m w ła ś n ie u p a tr y w a ć n a le ż y n a jw ię k s z ą z a s łu g ę t a k su r o w o o sk a r ż a n e j s z la c h t y n a szej, b o o n a t o t y lk o o lb r z y m i k ra j, p r z e c ię ty S a n em , S tr y je m , D n ie s ­ tr e m , S e r e te m i P r u te m , u c z y n iła o jc o w iz n ą p o lsk ą .

T e ś l a d y d a w n e j m y ś li i p r a c y p o lit y c z n e j , n ib y w ie lk ie r u n a c ic h y m g ło s e m sw ej u ta j o n e j t r e ś c i m ó w ią o m ą d r o ś c i i b łę d a c h w ie k ó w m in io n y c h . L e c z z b y t c z ę s t o n ik n ą ś w ia d e c t w a p o ls k ie j p r a c y w p o ls k ic h K a r p a ta c h o d z a r a n ia d z ie jó w t u w k ła d a n e j.

» 25 «

K A R P A T Y I P O D K A R P A C I E

K t ó ż , b y p r z e k o n a ć s ię o te j p r a cy , z e c h c e z a jr z e ć d o s ta r y c h k r o ­ n ik i sz p a r g a łó w ? T y m c z a s e m t e z a b y t k i w ie lk ie j p r z e sz ło śc i p o t ę ż ­ n y m g ło s e m p r z e m a w ia j ą d o w y o b r a ź n i i u c z u c ia , n a p a w a ją d u m ą i n a d z ie j ą , u tw ie r d z a j ą w tej p r a w d z ie z c a łą s t a n o w c z o ś c ią i m o cą .

P r z y p o m in a ją n a m o t y m K a r p a t y i P o d k a r p a c ie , n a w e t t e ich c zęści, k tó r e d a le k o o d k r ó le w sk ie g o z n a jd u ją s ię K r a k o w a , a w ię c w d o rzeczu P o p r a d u , S a n u i D n ie s t r u . T e w ła śn ie c z ę śc i n a s z y c h g ó r i p r z e d g ó r z a o g a r n ia n in ie js z y to m . B e s k id Ś r o d k o w y lu b K isk i i B ie s z c z a d y o ra z z w ią z a n e z n im i P o d k a r p a c ie s t a n o w i j e g o t e m a t . I n n e c z ę ś c i K a r p a t p o ls k ic h , j a k T a tr y , G o r g a n y i H u c u ls z c z y z n a w e sz ły ju ż w s k ła d „ C u d ó w P o l s k i “ . Z ie m ia S a n d e c k a , P ie n in y i B e s k id Z a c h o d n i d o c z e k a ją s ię r ó w n ie ż sw o je j k o le i. K r a in a , le ż ą c a p o m ię d z y P o p r a d e m a Ś w ic ą , b ę d z ie t e r e n e m n a s z y c h w ę ­ d ró w ek p o m a lo w n ic z y c h , m iły c h sercu g ó ra ch , w z g ó r z a c h i z ie lo n y c h d o lin a c h , p r z e c ię ty c h w sp a n ia ły 'm i s t r u g a m i r z e k , s t a n ie s ię ź r ó d łe m n a sz y c h w sp o m n ie ń i r o z w a ż a ń , b o r o d z ą się o n e tu ja k r z e k i, co z s e t e k d r o b n y c h w y c ie k ó w i p o to k ó w z ło ż o n e b u r z liw ie n ie r a z w y ­ p e łn ia ją g łę b o k ie ło ż y s k a lu b w p o w o d z i sło n e c z n e j ja r z ą s ię s p o ­ k o jn ie n a sz e r o k ic h r o z le w isk a c h .

P o e z ja gór

» 26 «

R O Z D Z IA Ł D R U G I

OSTATNIE USKOKI BESKIDÓW ZACHODNICH

K a p li c z k a p r z y d r o ż n a

O

c ią ł B e s k id S a n d e c k i, n ib y „ C h r o b r y C zek an em " o d d z ie liw s z y w s c h o d n ie p a s ­ m o , J a w o r z y n ę o d z a c h o d n ie g o , S zcza -

» 27 «

K A R P A T Y I P O D K A R P A C I E

W y s o w a — w id o k z O strego W ie rc h u

w n ic k ie g o . S z c z y t y ic h : J a w o r z y n a , N a d K a m ie n ie m , R u n e k , P is a n a H a l a , P a r c h o w a t k a i M a k o w ic a — w e w sc h o d n ie j c z ę ś c i o r a z R a ­ d z ie jo w a , W ie lk i R o g a c z , Z ła m a n a H a la , W ie lk a P r e h y b a , S z c z a w ­ n ic k a H a la , E lia s z ó w k a i in n e — w z a c h o d n ie j w z n o s z ą s ię n ie w ie le p o n a d 1000 m e tr ó w .

P a s m o J a w o r z y ń s k ie lu b K r y n ic k ie (K . S o sn o w sk i) w z d łu ż c a łe j g r a n i o k r y ło s ię la s a m i, g d z ie p o n a d w s z y s t k im i d r z e w a m i z a p a ­ n o w a ł b u k . Ś ró d la s ó w tu i t a m w id n ie j ą j a ś n ie j s z e p la m y h a l, g d z ie z a n ik łe n ie m a l p a s t e r s t w o o ż y w ia ć s ię p o c z y n a , g d y ż z n a le ­ z io n o n a u k o w e s p o s o b y w a lk i z z a n ie c z y s z c z a ją c y m i łą k i g ó r sk ie k w a ś n y m i tr a w a m i. C zy o ż y w i s ię o n o o s t a t e c z n ie — n ie w ia d o m o , b o d a w n i p a s te r z e p o r z u c ili ju ż i z a p o m n ie li o n a w y k a c h b a c o w sk ic h i d o r a d ła s ię w zięli, b o o to w sz ę d z ie , g d z ie n a n a g ic h s p y c h a c h g ó r sk ic h w id n ie ją w io sk i, d o jr z e ć m o ż n a p o la u p r a w n e , b ie d n e , j a ło w e a n ie p e w n e , g d y ż c ie n k ą w a r stw ę ż y zn ej p r ó c h n ic y z m y ­

w a ją w o d y w io se n n e , a w ich er h a ln y w y s u s z a j ą i w y d m u c h u je . W z a c h o d n im p a ś m ie r o z le g łe h a le P r e h y b a , K o n ie c z n a i N ie m -

» 28 «

c o w a p r z e r y w a ją p a s m a la s ó w . W te j g r u p ie g ó r sk ie j p o z o s t a ły la s y m ie s z a n e , z jo d ły , ś w ie r k ó w , ja w o r ó w i b u c z y n y z ło ż o n e ; b o r y ś w ie r ­ k o w e n ie d a w n o o k r y w a ły d z iś n a g i s z c z y t R a d z ie jo w e j, k tó r y u w a ­ ż a n y b y ł z a n ie d o s tę p n y , g d y ż śm ia łe k , c o d o o s t ę p ó w je g o m a ­ te c z n ik ó w s ię z a p u sz c z a ł, tr a c ił d ro g ę i g in ą ł w śr ó d r o z r o ś n ię ty c h n ie b y w a le p a p r o c i, m le c z a jó w , o m ie g ó w i r ó ż n o r a k ic h tr a w w y ­ s o k o g ó r s k ic h .

N a -w ysokim g r z b ie c ie J a w o r z y n y , o d g r a n ic z a j ą c y m K r y n ic ę od Ż e g ie s to w a , w id n ie j ą p r o g i s k a ł p ia s k o w c o w y c h , g d z ie u t r z y m a ły s ię t y l k o b u k i k a r ło w a te i c h e r la w e , o p io n a c h , o k r y t y c h g r u b ą p ła c h t ą ja s k r a w y c h m c h ó w z ie lo n y c h . N a z ło m is k a c h p ia s k o w c a le p i ą s ię s k o r u p y p o r o s t ó w , a w s z c z e lin y ic h w ż e r a ją s ię k o r z e ­ n ia m i s w y m i d z ik ie p o r z e c z k i a lp e j s k ie , w ic io k r z e w y i w ierzby7 n is k ie , U s t ó p P a r c h o w a t k i, g d z ie p o d s a m s z c z y t w p ełzły7 z a g r o d y g a z d ó w i ic h p o la o r n e , p r z y t u liła s ię w ie ś Ł o m n ic a , s ły n n a z t e g o , że z z ie ­ m i b ij ą t u o b f i t e ź r ó d ła le c z n ic z e j s z c z a w y ż e la z is t e j , j a k w K r y ­ n ic y . M ie js c o w o ś ć t a n a d a j e s ię w y ją tk o w o d o r o z b u d o w y u z d r o ­ w is k a . T y m c z a s e m n ie w ie lu lu d z i s z u k a t u z d r o w ia , w ię c cenne- , , k w a ś n e w o d y " g in ą b e z u ż y t k u , t w o r z ą m a ły p o t o k g ó r s k i i o d ­

p ły w a ją . D o ło ż y s k a p o to c z k a z e w sz ą d , w iją c się , n i t o w ą ż w śr ó d z a r o ś li, b ie g n ą ś c ie ż k i — k lu c z ą c e , k r ę te i ta j e m n e . T o s a r n y i d z ik i w y d e p t a ły j e , d ą ż ą c k u „ ż y w e j “ w o d z ie , g d y n ę k a n e c h o ­ r o b ą n ie z n a n ą u s ły s z ą n a k a z n a t u r y . K t o w ie , m o ż e w ła ś n ie j e l e ­ n ie i s a r n y p r z y p r o w a d z iły 7 d o ź r ó d e ł le c z n ic z y c h c z ło w ie k a , ja k o t y m o p o w ia d a h is t o r ia n ie k t ó r y c h z n a n y c h w E u r o p ie z d r o jo w is k ?

W B e s k id z ie S a n d e c k im n a tu r a z ło ż y ła d la P o ls k i w ie lk ie sk a r b y w p o s t a c i w ó d m in e r a ln y c h . W z a k r e s ie u z d r o w ie n ia lu d n o ś c i R z e ­ c z y p o s p o lit e j z a jm u je

o n je d n o z c z o ło w y c h m ie js c n a w e t w K a r ­ p a t a c h , t e j s k a r b n ic y u z d r o w isk . K to n ie s ł y ­ s z a ł o K r y n ic y , W y s o ­ w e j, Ż e g ie s t o w ie , M u­

s z y n ie i S z c z a w n ic y ? K r y n ic a , p r z e z w a n a

„ p e r łą p o ls k ic h w ó d m in e r a ln y c h " , a le ż ą ­ c a w śr ó d g ó r i la s ó w , r o z w ija s ię s z y b k o , b o

» 29 «

K A R P A T Y I P O D K A R P A C I E

r z ą d , i n s t y t u c j e s p o łe c z n e i o s o b y p r y w a t n e n ie s k ą p ią k a p it a łó w na c o r a z t o n o w e i w s p a n ia łe n ie r a z in w e s t y c j e . L e ż y o n a w d o ­ li n ie p o to k u K r y n ic z a n k i, p ły n ą c e g o z la s u H u t y r i d ą ż ą c e g o d o P o p r a d u . K ilk a ź r ó d e ł, p r z e w a ż n ie s z c z a w y ż e la z is t e j o b fitu ją c e j w b e z w o d n ik w ę g lo w y w y b ija t u z g łę b i z ie m i. S ą t e ż t a m in n e źr ó d ła , n a p r z y k ła d p o d o b n e d o w o d y V ic h y , k ą p ie le m in e r a ln e i b o r o w in o w e , z a k ła d y i u r z ą d z e n ia d o r ó ż n y c h z a b ie g ó w le c z n i­

c z y c h . N a g ó r z e p a n u ją c e j n a d d o lin ą i z a g łę b ie m K r y n ic k im u rzą -

D o m z d r o jo w y w K r y n i c y

•dzono r o z le g ły p a r k j o d ło w y z p ię k n y m p o s ą g ie m M a tk i B o s k ie j, z a p r o je k t o w a n y m p r z e z G r o ttg e r a , z ła w k ą i p o p ie r s ie m K r a s z e w ­ sk ie g o . Z g ó r y p a r k o w e j i ze s z c z y t u H u z a r ó w o d s ła n ia s ię w s p a n ia ły w id o k n a B e s k id y S a n d e c k ie i n a sk r a w e k T a tr s z a fir o w ą śc ia n ą p o d n o s z ą c y c h się w o d d a li.

O k o lic e K r y n ic y p o s ia d a ją z ie m ie o r n e , s a d y i łą k i i o b fitu ją w m a lo w n ic z e m ie js c o w o ś c i z a s łu g u ją c e n a z w ie d z e n ie . D o p o ­ s p o lit y c h i ła t w y c h w y c ie c z e k n a le ż y p r z e jś c ie n a L a c k o w ą , g d z ie p o z o s t a ły o k o p y k o n fe d e r a tó w b a r sk ic h , k t ó r z y tu c u d e m w y s z li

» 3 0 <<

z m a tn i, do w o d o sp a d ó w C zarn ego P o to k u i n a s z c z y t J a w o r z y n y , g d z ie w p o b liż u w z n o si się s a m o tn y „ D ia b e ls k i K a m ie ń “ , o k tó r y m is tn ie j e w ie le s tr a s z n y c h , p o n u r y c h , ja k t e ż i p e łn y c h h u m o r u n ie ­ r a z p o d a ń m ie jsc o w y c h .

C iek a w e s ą w y c ie c z k i d o p r z y tu ln e g o m ia s te c z k a T y lic z a , p o ­ sia d a ją c e g o źród ła, p o d o b n e d o k r y n ic k ic h , i M u sz y n k i k o lo k tó r e j k o n fe d e r a c i b a r sc y o d p ie r a li z o k o p ó w o fe n z y w ę r o s y j s k ie g o g e n e r a ­ ła D rcw icza . D a lej s z o s a p rzek ra cza sło w a c k ą g r a n ic ę i z b ie g a ku sta r e m u g r o d o w i B a r d io w o w i, g d z ie w k o śc ie le św . I d z ie g o i w r a ­ tu s z u p r z e c h o w a ły s ię d z ie ła w y so k ie j s z t u k i p o ls k ic h r z e ź b ia r z y i sn y c e r z y . W t y m m ie śc ie p o w s ta ł w s p ó łc z e s n y z a k ła d k ą p ie lo w y

■oparty n a ź r ó d ła c h s z c z a w y ż e la z iste j.

N iż s z e g ó r y t o n ą w p ła s z c z u z d r z e w liś c ia s t y c h , n a w y ż s z y c h r o z r z u c a ją s z e r o k ie ła p y s o s n y i św ie r k i. T o p o le , s p r o w a d z o n e p o ­ d o b n o z W ło ch , i b u k i w y p e łn ia j ą d o li n y i w ilg o t n e w ą w o z y . N a z ie lo n y p r z e p y c h la s ó w , b o r ó w i łą k p a t r z ą p o b lis k ie s z c z y t y — J a k u b ik , J a sie n n ik , M o ch n a ck a , K o p c io w a , J a w o r z y n k a , H a w r y la - k ó w k a i K r z y ż o w a , p r z e z n a c z o n e n a s p o r t y n a r c ia r sk i i sa n e c z k o w y .

K o le j w io d ą c a d o K r y n ic y j e s t b o c z n ic ą lin ii p r z e k r a c z a ją c e j g r a n ic ę ; n a w ę ź le ty c h d róg, w d o lin ie P o p r a d u le ż y d a w n ie j b i­

s k u p ie m ia s to M u szy n a . O s o b liw o śc ią M u s z y n y j e s t r e z e r w a t lip o w y i r u in y z a m k u , z b u d o w a n e g o w w . X I I - y m . M u sz y n a p o d o b n ie j a k C z o r sz ty n n ie r a z b y ła o b ie r a n ą za s ie d z ib ę i o s t o ję g r a su ją c y c h w te j c z ę ś c i K a r p a t z b ó jn ik ó w ta tr z a ń s k ic h , r u sk ic h , m a d z ia r sk ic h i w o ło sk ic h , lu b a w a n tu r n ic z y c h r y c e r z y , ja k n ie z n a n e g o n a z w isk a P io tr , k tó r e m u d r u ż e n n ic y B o le s ła w a W s t y d liw e g o t a k d łu g o d e p ­ ta li p o p ię ta c h , że a ż z m u s z o n y b y ł w k o ń c u z a m k n ą ć s ię w sw o im g n ie ź d z ie i z g in ą ć w p ło m ie n ia c h w ra z z w a ta h ą z „ b e sk id n ik ó w "

w ę g ie r sk ic h z ło ż o n ą . P ię k n e o k o lic e , ła g o d n y k lim a t, k ą p ie le w P o ­ p r a d z ie i ź ró d ła m in e r a ln e p o c ią g a ją tu le tn ik ó w , k u r a c ju s z y i t u ­ r y s t ó w . W d a ls z y m b ieg u rz e k i, d ą żą cej ku p ó łn o c y w w ą sk im , o p r o s to p a d ły c h z b o c z a c h w ą w o z ie g ó r sk im , n ib y n a g z y m s ie p o ­ t ę ż n e g o m u ru u m ie ś c ił s ię Ż e g ie stó w Z d rój, o t o c z o n y b u k o w y m i la s a m i, g d z ie t u ż z a z a k ła d e m k ą p ie lo w y m b iją ź r ó d ła m o c n o k w a ­ s e m w ę g lo w y m g a z o w a n e , ź r ó d ła s z c z a w y ż e la z isto -m a g n e z j o w o -w a ­ p ie n n e j, zim n ej i p o sia d a ją c e j d o s k o n a ły sm a k . W p o b liż u Ż e g ie s to ­ w a P o p r a d ro b i d w ie o g r o m n e p ę tle , p rzez c o p o w s t a ły o b ie Ł o ­ p a t y — „ p ó łw y s p y " — i w y m ij a górę, p rzez k tó r ą p r z e c h o d z i tu n e l k o ­ le j o w y . D o lin a P o p r a d u p o d Ż e g ie s to w e m s t a j e s ię p o d o b n a d o k a ­ n io n u , i t o s t a n o w i s ła b ą str o n ę t e g o z d r o jo w is k a , b o r o zw ó j je g o

>> 31 <<