Witold Molik
"Pompeja polska. Z dziejów
archeologii wielkopolskiej XIX wieku:
działalność Albina hr. Węsierskiego i
Zbigniewa hr.
Węsierskiego-Kwileckiego", Jerzy
Fogel, Poznań 1992 : [recenzja]
Studia Lednickie 3, 341-342
S T U D IA L E D N IC K IE III P o z n a ń — L ed n ica 1994
IV. RECENZJE I POLEMIKI
J er zy F o g e l , „ P o m p e ja p o l s k a ”. Z d z i e j ó w a r c h e o l o g i i w ie lk o p o ls k ie j X I X w ie k u : d z i a ła l n o ś ć A lb in a
h r. W ę s ie r s k ie g o i Z b ig n ie w a hr. W ę s ie r s k ie g o - K w ile c k ie g o . W y d a w n ic tw o N a u k o w e U n iw e r s y te tu im .
A d a m a M ic k ie w ic z a w P o zn a n iu , P o zn a ń 1 9 9 2 , s s . 132.
W d zieja c h p o lsk iej a r c h e o lo g ii w X I X i p o czą tk a c h X X w ie k u n ie jed n ą w a ż n ą kartę z a p is a li m e c e n a s i z e s fe r a ry sto k r a ty cz n y c h . U p o d sta w ich d z ia ła ln o ś c i na ty m p o lu le ż a ło n ie ty lk o z a s p o k o je n ie w ła sn ej naturalnej c ie k a w o ś c i, le c z tak że — a c z ę s to p rze d e w s z y stk im — p rze k o n a n ie o s w o is ty m p o s ła n n ic tw ie i o b o w ią z k u s łu ż e n ia z n ie w o lo n e m u p rze z z a b o r c ó w n a ro d o w i. Z w ła s z c z a w d z ie w ię tn a s t o w ie c z n e j W iel- k o p o ls c e , g d z ie ś r o d o w is k o p ro fe sjo n a ln y ch b a d a c zy p o ls k ie j n a r o d o w o ś c i b y ło b a rd zo s z c z u p łe , d z ia ła ln o ś ć a r c h e o lo g ó w — a m a to ró w z w arstw y z ie m ia ń sk iej m ia ła d u ż e z n a c z e n ie .
O w ą n ie d o c e n ia n ą p rze z h isto ry k ó w a r c h e o lo g ii d z ia ła ln o ś ć stara s ię o d sz e r e g u lat w y d o b y ć z z a p o m n ie n ia J er zy F o g e l, s łu s z n ie tw ie rd zą c, ż e „ p o za in sty tu cjo n a ln a a k ty w n o ś ć zie m ia ń s tw a w a ln ie d e c y d o w a ła 0 o b lic z u a r c h e o lo g ii w ie lk o p o ls k ie j a ż d o w y b u c h u p ie rw sz ej w o jn y ś w ia to w e j” . J est o n a u torem d w ó ch w n ik liw y c h i s o lid n ie u d o k u m en to w a n y ch roz p r a w , u k a z u ją cy ch u d z ia ł w r o z w o ju p o ls k ie j a r c h e o lo g ii T y tu s a 1 Jana D z ia ły ń s k ic h .1 W oce n ia n ej k s ią ż c e p rze d sta w ił n a to m ia st m n iej j e s z c z e zn a n ą d z ia ła ln o ś ć n a tym p olu A lb in a W ę s ie r s k ie g o i Z b ig n ie w a W ę s ie r s k ie g o -K w ile c k ie g o .
A lb in W ęs ie r s k i c ie s z y ł s ię d u ż y m a u to ry tetem w p o lsk ich k ręgach a r c h e o lo g ic z n y c h d z ię k i za s łu g o m p o ło ż o n y m d la ra to w an ia i zb ad an ia ta jem n ic O stro w a L e d n ic k ie g o . J e g o s y n Z b ig n ie w , k tó ry o d z ie d z ic z y w s z y w I 8 6 0 roku o rd y n a cję w e W r ó b le w ie k. S z a m o tu ł, z g o d n ie z n a ło ż o n y m nań p rze z d zia d k a p o k ą d z ie li o b o w ią z k ie m p rzy jął d ru g ie n a z w is k o K w ile c k i, b y ł tw ó rcą w y s o k o o c e n ia n e j p rze z w s p ó łc z e s n y c h k o le k c ji a rc h e o lo g ic zn ej (przekazanej w 1909 roku Pozn ań skiem u T ow arzy stw u P rzyjaciół N au k).
P o d s ta w ę źr ó d ło w ą p racy sta n o w i u n ik aln y w sk ali ś r o d k o w o eu ro p ejsk iej z b ió r d o k u m e n tó w d o ty c z ą c y c h b adań na O s tr o w ie L e d n ic k im , który p rze ch o w u ją : B ib lio te k a K ó rn ick a P A N (w w e rsji p o ls k o ję z y c z n e j) i A r c h iw u m M u ze u m A r c h e o lo g ic z n e g o w P ozn a n iu (w w ersji n ie m ie c k o ję z y c z n e j). A u to r w y k o r z y s ta ł te ż w ie le źr ó d e ł d r u k o w a n y ch . U w a g ę zw ra ca p ie c z o ło w it o ś ć , z ja k ą krok p o kroku g r o m a d z ił r o z p r o s z o n e w w ielu źr ó d ła c h i o p ra co w a n ia ch in fo rm a c je o d z ia ła ln o ś c i o b u w ie lk o p o ls k ic h m e c e n a s ó w i s tw o r z o n y c h p rzez n ic h k o le k c ja c h a r c h e o lo g ic z n y c h . M o ż n a p o w ie d z ie ć , ż e w u stala n iu fa k tó w , w tym w ie lu isto tn y ch s z c z e g ó łó w , w y k a z a ł s ię d e d e k ty w is ty c z n ą sk ru p u la tn o śc ią . Ś w ia d c z ą o ty m lic z n e , n aw et n ie w e w s z y stk ic h p rzyp ad kach k o n ie c z n e , o d s y ła c z e .
D u ż o tru d n o ści s p ra w iło J. F o g lo w i z r e k o n stru o w a n ie ż y c io r y s ó w o b u b oh a teró w p racy. Z a c h o w a n e źr ó d ła d o sta rc za ją na ten tem at je d y n ie s k ą p y c h in fo rm a c ji. K o n ie c z n e o k a z a ło s ię w ię c w n io s k o w a n ie p o śre d n ie, z w ła s z c z a g d y id z ie o k w a lifik a cje in telek tu a ln e A lb in a W ę s ie r s k ie g o i Z b ig n ie w a W ę s ie r s k ie g o - K w ile c k ie g o . A u to r p rzy p u szcz a , ż e p o sia d a li on i w y ż s z e w y k s z ta łc e n ie . Z a p e w n e — ja k inni ó w c z e ś n i s y n o w ie z ie m ia ń s c y — p rze w in ę li s ię ty lk o c o n a jw y ż ej p rze z w y ż s z e u c z e ln ie z a gran icą .
Z a s a d n ic z ą c z ę ś ć p ra cy tw o rzą ro z d z ia ły o d z ia ła ln o ś c i a r c h e o lo g ic z n e j ob u w ie lk o p o ls k ic h m e c e n a s ó w . J. F o g e l u k a z a ł w n ic h p o sz u k iw a n ia a r c h e o lo g ic z n e A lb in a W ę s ie r s k ie g o na O s tr o w ie L e d n ic k im , j e g o k o n ta k ty z g r o n e m fa c h o w y c h k o n su lta n tó w n a u k o w y c h i stw o r z o n e p rze ze ń „ m u z e u m ” a r c h e o lo g ic z n e w Z a
k r z e w s k ie j rezy d en cji; d alej o p is a ł r ó w n ie s z c z e g ó ło w o d z ia ła ln o ś ć na p o lu a r c h e o lo g ii Z b ig n ie w a W ę s ie r s k ie g o -K w ile c k ie g o i j e g o b ard zo b o g a tą k o le k c ję a r c h e o lo g ic z n ą , p r z e c h o w y w a n ą d o 1 9 0 9 roku w e W r ó b le w s k im p a łacu .
1 J. F o g e l, Z d z ie jó w a r c h e o lo g ii w ie lk o p o ls k ie j X IX w iek u : d z ia ła ln o ś ć T y tu s a i Jana D z ia ły ń s k ic h , F A P 2 0 , 19 7 0 , s. 2 4 7 - 2 6 7 ; te n ż e, Z badań nad d zieja m i a r c h e o lo g ii p o lsk iej w p o ło w ie X I X i p o czątk u X X w ie k u (w kręgu m ecen atu D z ia ły ń s k ic h i Z a m o y sk ic h ), ta m ż e , 2 6 , 19 7 5 , s. 1 6 9 - 179.
342
R E C E N Z JE I P O L E M IK IZ a p r eze n to w a n e w ty c h ro z d z ia ła c h ustaJenia fa k to g r a fic z n e p o szer za ją w w y d a tn y m z a k re sie d o ty c h c z a s o w ą w ie d z ę o d zieja c h p o lsk iej a r c h e o lo g ii w X I X i p o czą tk a c h X X w iek u . J. F o g e l w y k a z a ł p rze k o n u ją co , ż e A lb in W ę s ie r s k i n a b y w a ją c w 1 8 5 6 roku O stró w L ed n ick i i p ro w a d zą c n a n im k o n su lto w a n e z ó w c z e s n y m i p o ls k im i i n ie m ie c k im i u c z o n y m i (m .in . z J o a c h im e m L eJew eJem , A Jcksan drem P r z e ź d z ie c k im i R u d o lfe m V ir c h o w e m ) b a d a n ia a r c h e o lo g ic z n e u ch ro n ił ten c e n n y p o ls k i z a b y te k p rzed c a łk o w itą d ew a sta c ją , c o n ie z a w s z e p o d n o s z o n o w d o ty c h c z a s o w e j literatu rze p rze d m io tu . Z a k r z y w d z ą c e i n ie z g o d n e a fak tam i u zn ał o c e n y n ie k tó ry ch b a d a c zy im p u tu ją ce ob u W ę s ie r s k im ig n o r a n c ję a r c h e o lo g ic z n ą . W p ro st p r z e c iw n ie , d o str zeg a ją c n ie d o sta tk i s w o je g o w y k s z ta łc e n ia i p r z y g o to w a n ia d o p ro w a d ze n ia badań a r c h e o lo g ic z n y c h , b y li o n i m e c e n a s a m i d o c e n ia ją c y m i z n a c z e n ie k o n ta k tó w n a u k o w y c h i w sp ó łp r a cu ją cy m i z ó w c z e s n y m i u c z o n y m i r ó ż n y c h sp e c ja ln o ś c i.
C e n n e u z u p e łn ie n ie r o z w a ż a ń a u t o r a s ta n o w ią a n e k s y , i l u s tr a c je o ra z z e s ta w i e n i a Z a k r z e w s k ie j i W rób le w s k ie j k o le k c ji a r c h e o lo g ic z n y c h , k tó re z p e w n o ś c i ą o k a ż ą s ię b a r d z o p r z y d a t n e w d a ls z y c h b a d a n ia c h .
K sią ż k a J. F o g ła w z b o g a c a te ż w isto tn y m za k r e s ie w ie d z ę o a k ty w n o ś c i w ie lk o p o ls k ie g o z ie m ia ń s tw a w X I X i p o czą tk a c h X X w iek u . W p u b lik a cja ch o p o ls k im ruchu n a ro d o w y m na z ie m ia c h p od p a n o w a n iem p ru skim n a z w is k o W ę s ie r s k i d o c z ę s to w y m ie n ia n y c h n ie n a le ż y . T y m c z a s e m d w ó c h p r z e d s ta w ic ie li te g o rodu u c z y n iło w ie le d la u ratow an ia p o ls k ie g o d z ie d z ic tw a k u ltu r o w e g o , w tym z w ła s z c z a j e d n e g o z naj c e n n ie js z y c h p o m n ik ó w — O strow a L e d n ic k ie g o , n a z w a n e g o p rze z A . P r z e ź d z ie c k ie g o „ P o m p eją p o lsk ą ” . O k a z u je s ię z a te m , ż e g r o n o zie m ia n w sp ie r a ją c y c h r o z w ó j ro d zim e j nauk i i k ultury b y ło lic z n ie js z e , n iż w y n ik a to z d o ty c h c z a s o w y c h prac na tem at m e cen atu k u ltu ra ln eg o w d z ie w ię tn a s t o w ie c z n e j W ie lk o p o ls c e .
