Welamin-Rutska : wspomnienie pośmiertne
Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego 3, 5-8
1931-1934
S . f P .
H A L I N A Z H O R O D Y S K I C H
W E L A M I N - R U T S K A
W sp o m n ie n ie p o śm iertn e.
W d w a m iesiące po zgonie ś. p. prof. S te fa n a W e la m in - R u tskieg o , zasłużonego wice-prezesa T o w . N a u k o w e g o , z m arła 22. IV . 1932 r. Je g o w ie rn a , k och ająca , m a łż o n k a i g o rliw a w s p ó ł
p ra co w n icz k a ś. p. H a lin a W e la m in - R u ts k a , osoba o lb rzym ich zasług d la P ło c k a i T o w . N a u k o w e g o . Im ię Je j będzie zapisa
ne n iezatartem i g ło sk a m i w d ziejach kultu raln eg o ro zw o ju n a szego m iasta.
Z po cho dzenia P o d o la n k a , ze starego rodu k re so w e g o Ho- ro dyskich , urod ziła się w r. 1868 w P ło s k iro w s k ie m , w m a
jątku K a d ijó w k a , p od Ja rm o liń c a m i. P o p rzo d kach z lin ji żeń.
skiej o d d zied ziczyła duże zdolno ści u m y s ło w e . M a tk a i ciotka, obie z B e rn a to w ic z ó w , oraz b ab k a z Ł a s z c z ó w w y ró ż n ia ły się d użem i zdo lno ściam i u m y s ło w e m i i d zieln o ścią charakteru.
W s p o m n ia n e ro d y w y d a ły szereg w y b itn y c h i z asłużonych w dziejach P o ls k i p rz ed staw icieli.
L a t a d ziecinn e spęd ziła w L a ty c z o w s k ie m , w śro d o w isk u ku lturaln em , w Ja ś k o w c a c h , m ajątku p a ń s tw a B e rn a to w ic z ó w , p o s ia d a ją c y c h p ię k n e zbiory i zasobną bibljotekę-
P ie rw s z y c h n a u k przed w s tą p ie n ie m do s z k o ły ud zielała jej Fra n cu ska -A Iza tka, któ ra w p o iła w s w ą uczenicę w ie lk ie u m i
ło w a n ie k u ltu ry ro m ań skiej i w ro g ie usp osobienie w zg lęd em n ie m có w , g n ę b icie li A lz a t c z y k ó w i P o la k ó w . Ś ro d o w is k o k u ltu ralne w Ja ś k o w c a c h w zb ud ziło z a m iło w a n ie do p am iątek histo
ry c z n y c h i lektury k sią ż k o w e j.
P rz e d w s tą p ie n ie m na p e n sję ś. p. H a lin a R u ts k a p rzyg o
t o w y w a ła się do eg zam inó w przez ro k w W a r s z a w ie , g łó w n ie
W r. 1882 z ło ż yła egzam in do IV -ej k lasy jednej z naj
lep szych ó w c z e s n y c h p e n syj w W a rs z a w ie , p. K rz y w o b ło c k ie j.
P e n sję tę u k o ń c z y ła ce lu jąco w ro ku 1886. Prz ez ro k jed en uczęszczała następ nie na tajne ku rsa literacko-naukow e, na k tó
ry c h w y k ła d a li n a jw y b itn ie js i p rz e d sta w icie le nauki polskiej w W a rs z a w ie .
Ja k o uczenica p ro feso ró w P . C h m ie le w sk ie g o , T . K o rzo n a, W . N a łk o w sk ie g o , W ł . Sm o le ń sk ie g o i A . Sló sarskie g o w y n io sła z pensji oraz k u rs ó w sporą w ie d z ę i w ie lk i szacunek d la nauki.
P o p ó łro cznem p o b y c ie na P o d o lu , w charakterze n a u cz y cie lk i w e dw orze, p o ślu b iła prof. Ste fan a R u tsk ie g o w ro ku 1888 i p rz y b y ła do P ło c k a , gdzie spęd ziła 44 lata, p ra cu ją c bardzo o w o cn ie d la społeczeństw a.
W p ie rw sz y c h latach sw ego p o b ytu w P ło c k u , nie m ając o d p o w ie d n ie j p la c ó w k i d la p ra cy, p o św ię c a ła c a ły sw ó j czas lekturze i sam o kształceniu oraz p o m o c y sw e m u m a łż o n k o w i p rz y k atalo g o w an iu i p o rz ąd k o w an iu b ib ljo teki gim nazjalnej.
W ty m czasie p rz e stu d jo w ała kurs g im n az ja ln y ła c in y , b y p o m agać m ę ż o w i p rzy p o p ra w ia n iu ć w ic z e ń szkolnych-
W r. 1898 zaczęła brać ż y w y u d z ia ł w d ziała ln o ści Tow - D o b ro czyn n o ści, g łó w n ie w K o m ite c ie O p ie k i n a d C h o re m i D ziećm i.
G d y w ro ku 1904 p rz ew iezio n a została do P ło c k a ze Skem- pego B ib ljo te k a im . Z ie liń s k ic h , p rzekazana następ nie T o w . N a u k o w e m u , ś. p. H a lin a R u ts k a w raz ze s w y m m ężem c a ły sw ój czas p o ś w ię c a ła p ra cy b ezinteresow nie w ty c h in stytu cjach, w y kazując duże zdolności organizatorskie, zaró w no p rz y g ro m a
dzeniu książek do b ib ljo teki, ja k i p rz y tw orzeniu M u z e u m M az o w sz a P ło c k ie g o .
Prz ez um iejętne n a w ią z y w a n ie sto su nkó w z in stytu cja m i n a u k o w e m i, d zięki g łó w n ie zabiegom ś. p. H a lin y R u ts k ie j, B i
b ljo te k a im. Z ie liń s k ic h p o w ię k szo n a została p ra w ie w d w ó j
nasób i liczy ob ecn ie o k o ło 45000 to m ó w a zb iory m u ze aln e zap oczątko w an e w ro ku 1912, w y p e łn iły 19 sal w d w u c h w ła s n y c h nieruch om o ściach T o w . N a u k o w e g o .
Z a tro sk a n a sp ra w a m i B ib ljo te k i i M u z e u m od wczesnego rana do późnej n o cy, aż do ostatnich c h w il sw eg o życia, z n aj
d o w a ła czas na o k a z y w a n ie p o m o c y filantropijnej p otrzeb ującym dobrą radą, w staw ie n n ictw e m i w y s z u k a n ie m zajęć. O tem m o
gą p o w ie d z ie ć w ie le ci, k tó rzy z tej p o m o c y korzystali.
W sp ra w a c h ogólno-społecznych b ra ła ró w n ie ż ż y w y ud ział, uczestnicząc w zeb ran iach i obradach.
O b d arzo n a zdolno ścią ż yw e g o i c ie k a w e g o o p o w iad an ia św ie tn ie o p ro w ad z ała po M u z e u m i B ib ljo te c e licz n e w y c ie c z k i, k rz e w ią c śród z w ie d z a ją c y c h u m iło w a n ie p olsko ści i p rz y w ią zanie do Po lsk i.
B y ła w ie lk ą m iło śn icz ką P ło c k a i w s z e lk ie m i s iła m i d ą
ż y ła do u p iększen ia i p od niesien ia naszego m iasta. T e m p o w o d o w a n a , b ra ła ż y w y u d z ia ł w pracach T o w . O g ro d niczeg o, K o m ite tu P la n ta c y jn e g o i K o ła M iło ś n ik ó w P ło c k a .
D o c e n ia ją c w ie lk ie z naczenie k re s ó w d la P o ls k i, nie ż a łu jąc p ra c y i zach o d ó w , starała się zasilać dubletam i z T o w . N a uk o w e g o b ib ljo te k i k re so w e , ja k np. B ib ljo te k ę w B yd g o sz czy lub B ib ljo te k ę S e m in a rju m D u c h o w n e g o w P iń s k u , albo też b i
b ljo te k i org anizacyj o ś w ia to w o - k u ltu raln ych p o lsk ich poza g ra
n icam i p a ń s tw a naszego.
W ostatnich d n ia ch sw eg o ż ycia, leżąc w szpitalu, jeszcze tro szczyła się w y s ła n ie m p a k i książek d la h a rc e rz y p o lsk ich na Ł o tw ie .
W zasie w o jn y św ia to w e j, pozostając na m iejscu w raz z m ężem , w y t ę ż y ła w s z y s tk ie s w e s iły na o ch ron ę B ib ljo te k i i M u z e u m przed zniszczeniem w o jen n em . W ła d a ją c ję z yk a m i obcem i, n ie m ie ck im i francuskim , potrafiła z d o b yć szacunek śród n ie m c ó w i u z ysk ać zab ezpieczenie zb io ró w T o w . N a u k o w e g o , z ach o w u jąc p rz yte m w ie lk ą godność naro d o w ą.
N a początku w o jn y b ra ła ż y w y u d z ia ł w pracach P o l skiego C ze rw o n e g o K rz yż a , p racu jąc ja k o p ielęg n iarka w szpitalu, urząd zo nym m ie js c o w e m i siłam i, otaczając tro sk liw ą o p ieką ran n ych .
Z w y g n a n ie m N ie m c ó w i ro zp oczęcie m w a lk p od L w o w e m , staje z ra m ie n ia S łu ż b y N a ro d o w e j K o b ie t na czele a k c ji w e rb u n k o w e j, podjętej przez w y ło n io n y P ło c k i K o m ite t O b ro n y L w o w a .
Z a ję ta stale s p ra w a m i o rg an iz a cy jn e m i i codzienną p racą w y k o n a w c z ą w T o w . N a u k o w e m , nie m ia ła czasu n a p isanie prac n a u k o w y c h , ch o ciaż sporo m a te rja łó w n a u k o w y c h m iała do rozporządzenia. O g ło siła ty lk o d ru k ie m w K s ię d z e P a m ią tk o w e j P ło c c z a n no tatkę h isto rycz n ą pod tytu łe m : „ T o w a rz ystw o N a u k o w e P ło c k ie 1820— 1830 i 1907— 1928“ . Z n a n y k ry ty k Z y g m u n t W a s ile w s k i, z dając spraw o zd an ie z K s ię g i P a m iątk o w e j, n apisał, co następuje:
„Z n a c z e n ie ogólne i dużą w arto ść h isto rycz n ą m a Histor- ja P ło c k ie g o T o w . N a u k o w e g o , napisana przez p. H a lin ę R u tską ..
P ię k n a to k a rtk a w dziejach P ło c k a ... W s z y s tk ie p olskie m iasta p o w in n y się w c z y ta ć w k a rty ty c h d z ie jó w ...“
O fia rn a p raca ś. p. H a lin y R u ts k ie j, w y s o k o ceniona przez św iat n a u k o w y , z nalazła n a le ż ytą o ce n ę ze strony w ła d z p a ń stw o w y c h .
W p ie rw sz y ch la ta ch odrodzenia P o ls k i została o dznaczo
n a k rz yż em o ficersk im o rd e ru „ P o lo n ia R e s titu ta “ , za zasługi n a polu organizacji nauki, a ostatnio w przeddzień w y ja z d u do szpitala u d e k o ro w a n a została Z ło t y m K rz y ż e m Z a s łu g i za p race n ad ro zw ojem m uzeum .
U n ik a ją c a w sz e lk ie g o rozgłosu za życia, p o z o staw ia po sobie p o m n ik w m u ra ch T o w . N a u k o w e g o w postaci zbio ró w b ib ljo te cz n ych i m u z e a ln y c h , ś w ia d c z ą c y c h с d aw n e j i obecnej kulturze M a z o w s z a P ło c k ie g o , n a d a ją c y c h naszem u m iastu ch a rak te r w iększego ośro dka kultu raln eg o .
C ze ść Je j p am ię cil
D t. A L . M A C I E S Z A .
