Wstęp
Fragmenty naczyń, stanowiących nierzadko jedy- ną podstawę do określania chronologii i przynależ- ności kulturowej pojedynczych obiektów lub całych stanowisk, są bez wątpienia najpospolitszym z ar- tefaktów, na jakie napotykają archeolodzy. Analizy formalno-stylistyczne ceramiki datowanej na epokę brązu i pochodzącą ze stanowisk w północnej oraz środkowej Europie wskazały, że była ona produko- wana niemal wyłącznie na użytek lokalny i, tym sa- mym, odzwierciedlała lokalne i powszechne normy dotyczące jej produkcji oraz zdobnictwa (por. thra- ne 2008, 246). Czasami jednak archeolodzy natra- fiają na obiekty, których zawartość jest przez nich interpretowana, nawet bez wątpienia jako tzw. de- pozyty ceramiczne (por. Müller 1964, 29, za: Horst 1977, 125). Jakie są podstawy identyfikacji takich zespołów i co odróżnia je od innych naczyń? Naj- częściej jest to ogólne wskazanie „szczególnych wa- runków odkrycia” (Beilke-Voigt 2007, 256), obec- ność od kilku do kilkudziesięciu naczyń, najczęściej kompletnie zachowanych, o podobnej formie, cza- sem złożonych lub przykrytych jednym większym naczyniem (Horst 1977, 129; Dohnal 1997, 165). In- nym kryterium jest także wyjątkowość zdeponowa- nych naczyń, które różnią się od innych fragmentów ceramiki odkrytych na danym stanowisku staranno- ścią wykonania czy obecnością specyficznego orna- mentu (np. Horst 1977, 109). Obiekty zawierające zespoły naczyń są odkrywane na osadach otwar- tych, cmentarzyskach i grodach, a interpretowane jako depozyty, magazyny (Herrmann 1966, 10; smrž 1977, 142), kenotafy, groby garncarzy lub handlarzy ceramiką (v.d. Hagen 1930, 647), pozostałości po pojemnikach, w których składano ofiary (Czybbora 1997), czy ogólnie pozostałości działań o charakterze kultowym (Dąbrowski 2001, 40), tym także libacji (Bouzek 2000, 348).
W studiach nad epoką brązu i wczesną epoką że- laza depozyty stanowią bez wątpienia ważną pod- stawę do wnioskowania o różnych aspektach ży- cia dawnych społeczeństw (por. Blajer 2001, 14).
W próbach określenia roli skarbów wskazuje się
najczęściej na możliwości wnioskowania na temat stopnia zaawansowania produkcji danych typów ar- tefaktów, zasięgu i charakteru wymiany, kultury du- chowej i wydarzeń politycznych. Kwestie te jednak podejmowane są niemal wyłącznie w kontekście stu- diów nad skarbami przedmiotów brązowych, pod- czas gdy tzw. depozyty ceramiczne znacznie rzadziej stanowią podstawę szerszych interpretacji. Naj- pełniejsze zestawienie tej kategorii obiektów dla znacznych partii Europy Środkowej przedstawio- ne zostało w artykule F. Horsta (1977) oraz w jed- nym z rozdziałów pracy Das „Opfer” im archäologi- schen Befund, autorstwa I. Beilke-Voigt (2007, 256 i nn.), przy czym należy wspomnieć, że interpretując depozyty z epoki brązu, autorka nawiązuje do star- szych publikacji. Udokumentowana bardzo bogatą literaturą dyskusja nad definicją skarbu i depozytu jest także ograniczona przede wszystkim do zespo- łów przedmiotów brązowych (np. Blajer 2001, 16, tam dalsza literatura), podczas gdy dla F. Horsta są to pojęcia równoznaczne (1977, 113).
Celem niniejszego artykułu jest prezentacja ze- społu naczyń ceramicznych odkrytego na terenie osady na stanowisku Wrocław Widawa 17, datowa- nej na późną epokę brązu, a także jego interpretacja na tle występowania podobnych znalezisk z innych stanowisk o zbliżonej chronologii. Mimo zastrzeżeń dotyczących pojęcia „depozyt” przytoczonych przez W. Blajera (2001, 16, przypis 4), omawiany zespół będzie określany mianem depozytu ceramicznego.
stANOWIsKO
Osada, z której pochodzi analizowany depozyt była badana w ramach prac archeologicznych po- przedzających budowę autostradowej obwodnicy Wrocławia. stanowisko znajduje się w północnej części miasta i zostało odkryte podczas badań po- wierzchniowych poprzedzających wykopaliska (ob- szar AZp 78-28, nr stanowiska na obszarze 6). prace archeologiczne prowadzone były w trakcie dwóch sezonów badawczych w latach 2007 i 2008 przez zespół składający się z doktorantów i pracowników Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego
Justyna Baron
Depozyt naczyń z późnej epoki brązu odkryty
na osadzie we Wrocławiu Widawie
pod kierownictwem dr. M. Masojcia, a wyniki badań w formie raportu uzupełnionego o analizy specja- listyczne zostały przygotowane i złożone do druku (Masojć, w druku).
Łącznie na stanowisku Wrocław Widawa 17 od- słonięto powierzchnię ponad 360 arów i wyeks- plorowano 1153 obiekty nieruchome, stanowiące pozostałości osadnictwa z różnych okresów chrono- logicznych: od mezolitu po czasy najnowsze. Więk- szość odkrytych jam, z których pozyskano zabytki ruchome dające możliwość ich datowania należy do dwóch zasadniczych faz osadniczych, które ogólnie można wiązać z późną epoką brązu oraz czasem od młodszego okresu przedrzymskiego po wędrówki lu- dów (ryc. 1). W przypadku obu faz, odkryte obiek-
ty stanowią pozostałości rozległych osad otwartych, mających podobny zasięg w obrębie stanowiska (Baron, w druku). Na całym obszarze stanowiska stwierdzono obecność warstwy kulturowej, zawie- rającej znaczną liczbę fragmentów naczyń, kości zwierzęcych, grudek polepy itp. Analiza jam ukie- runkowana na ustalenie ich pierwotnej funkcji po- zwoliła na wskazanie, że były to budynki zagłębione, jamy zasobowe, doły posłupowe, paleniska, studnie, wapienniki, obiekty związane z hutnictwem żelaza, pojedyncze groby, a także, w przypadku młodszej fazy osadniczej – jamy ofiarne. Z późną epoką brązu związane są dwa depozyty: pierwszy to prezentowa- ny w niniejszym artykule depozyt naczyń glinianych, a drugi to skarb 134 brązowych grocików do strzał
Ryc. 2. Wybrane zespoły naczyń z terenu osady (fot. A. Mostek).
Abb. 2. Gefäßsammlungen aus der siedlung – Auswahl (Fot. A. Mostek).
odkryty w glinianym naczyniu. Z tym samych od- cinkiem pradziejów można wiązać grupę 20 obiek- tów, w których odkryto zespoły naczyń. składały się nań duże formy, przede wszystkim wazy, a ponad- to czerpaki, talerze krążkowe i misy. Niektóre z na- czyń były ustawione do góry dnami, włożone jedne w drugie, itp. Do dużych naczyń powkładane były także kamienie (ryc. 2). pod względem asortymen-
tu form i ustawienia naczyń, obiekty te przypomina- ją zespoły grobowe. W żadnym jednak nie odkryto kości ludzkich, natomiast w niektórych znajdowa- ły się nieliczne kości zwierzęce, należące do gatun- ków powszechnie reprezentowanych na stanowi- sku takich jak bydło, świnia i koza/owca. Obiekty te tworzą w obrębie osady dwa wyraźne skupienia określone ogólnie jako wschodnie i zachodnie. Oba
Ryc. 3. Depozyt naczyń (fot. A. Mostek, J. Baron).
Abb. 3. Gefäßdepot (Fot. A. Mostek, J. Baron).
depozyty znajdowały się w bezpośrednim sąsiedz- twie obiektów z naczyniami tworzących skupienie zachodnie.
DEpOZyt
Obiekt 130, określony jako depozyt ceramiczny, został odkryty w centralnej części osady, w odległo- ści ok. 26 m od skarbu grotów brązowych. W jego pobliżu znajdowały się także obiekty opisane wy- żej, przypominające zespoły grobowe (np. ob. 129, zlokalizowany w odległości zaledwie 0,7 m na pół- nocny wschód od ob. 130). Omawiany obiekt two- rzył duży garnek wkopany w warstwę kulturową i częściowo w tzw. calec, który w tej części osady stanowiła żółta glina (ryc. 3). W trakcie badań te- renowych nie stwierdzono śladów zarysów jamy wkopu, zadokumentowano jedynie samo naczynie.
pod względem formalno-stylistycznym można je za- liczyć do słabo profilowanych garnków o chropo- waconej powierzchni, zaopatrzonych w 4 poziome płaskie uchwyty zlokalizowane przy wylewie. Jego wymiary wynosiły: wysokość 53 cm, średnica dna 16 cm i średnica wylewu 40 cm. Na powierzchnię na- czynia nałożono warstwę gliny ze znaczną zawarto- ścią domieszki w postaci tłucznia, którą następnie opracowano w ten sposób, że widoczne były żłobki wykonane palcami dłoni – pionowe na brzuścu i po- ziome przy wylewie. Fragmenty podobnych naczyń, nie tak dobrze jednak zachowane, są liczne wśród zabytków odkrytych na stanowisku, które można datować na późną epokę brązu (Lasak, w druku).
Należą one także do powszechnie odkrywanych form na innych osadach o zbliżonej chronologii (np.
Zakrzów 41, pow. krapkowicki, paruzel 2003, ryc.
8, 9). W dnie naczynia widoczny był kolisty otwór o średnicy 2 cm, wykonany już po jego wypaleniu, o czym świadczy chropowata w dotyku powierzch- nia ścianek otworu, natomiast jego klepsydrowaty profil potwierdza, że był on wykonywany zarówno od środka, jak i od zewnątrz naczynia.
Wewnątrz garnka znajdowało się 7 niemal kom- pletnie zachowanych stożkowatych i półkulistych czerpaków, 1 czerpak lub misa (brak części wylewu, nie można więc stwierdzić, czy naczynie było pier- wotnie zaopatrzone w ucho) oraz fragmenty inne- go, znacznie mniejszego garnka o baniastym brzuś- cu i rozchylonym wylewie (ryc. 4). Garnek ten miał średnicę dna 14 cm, a zachowany był do wysokości 25 cm. Jego powierzchnia była opracowana w po- dobny sposób jak większego garnka i nosiła ślady obmazywania palcami. Czerpaki miały wygładzane i wyświecane powierzchnie. Wśród nich aż 5 okazów było pozbawionych uch. Oprócz ceramiki, we wnę- trzu naczynia znajdowało się 5 kamieni, z których
1 określono jako gładzik, a także 5 fragmentów ko- ści zwierzęcych, z których 4 zostały określone jako kości bydła.
DysKUsJA
Z wielu powodów depozyty naczyń stanowią dla archeologów znacznie mniej atrakcyjną kategorię zabytków niż skarby przedmiotów metalowych. po- równując uwagi terminologiczne i metodologiczne zamieszczone w pracy autorstwa W. Blajera (2001), można zauważyć, że nielicznym studiom nad depo- zytami ceramicznymi rzadko towarzyszą rozważania na temat definicji takich pojęć jak skarb czy depozyt, a wyjątkiem jest publikacja F. Horsta (1977, 113).
Nie pojawiają się także kwestie wartości material- nej deponowanych przedmiotów. Ceramika prze- cież należy do artefaktów wykonanych z powszech- nie dostępnego surowca, przy użyciu stosunkowo łatwych do opanowania technik. Kwestionuje się jej przydatność jako podstawy do studiów nad chrono- logią, a dotyczy to zwłaszcza ceramiki z osad, wyka- zującej słabą zmienność stylistyczną w porównaniu do ceramiki z zwartych zespołów grobowych, gdzie towarzyszą jej lepiej datujące przedmioty metalo- we. problematyka wymiany i handlu także nie jest raczej podejmowana w kontekście depozytów cera- micznych, ponieważ tworzą je naczynia o cechach potwierdzających ich lokalną produkcję (por. thra- ne 2008, 246).
Zespoły określanie mianem depozytów ceramicz- nych znane są z wielu stanowisk o chronologii zbli- żonej do osady z Wrocławia Widawy. Wymienia je przede wszystkim F. Horst (1977), który prezentu- je znaleziska z osad otwartych, grodzisk i cmenta- rzysk z zasięgu występowania stanowisk tzw. kul- tury łużyckiej. Wskazuje on także na cechy wspólne depozytów, do których zalicza obecność w zespo- łach wyselekcjonowanych form, jego zdaniem, wy- różniających się jakością wykonania, obecnością specyficznego ornamentu. Inną cechą wspólną jest brak śladów użytkowania zakopanych przedmio- tów, które miały być wykonane specjalnie w celu zdeponowania, a także obecność w naczyniach śla- dów pokarmów (zboże, kości zwierzęce, krew, miód itp.). Ostatnią cechą, która łączy te obiekty jest ich usytuowanie w pobliżu miejsc związanych z kultem lub/i składaniem ofiar. F. Horst wskazuje przede wszystkim na znaleziska związane z tzw. środowi- skiem wodnym oraz na obecność zespołów naczyń w studniach, znanych z osad z Berlina-Lichterfel- de i senftenberg (1977, 125), natomiast w obrębie osad obiekty takie lokalizowane byłyby raczej na ich obrzeżach (1977, 136). podsumowując, ten sam autor interpretuje skarby naczyń jako pozostałości
Ryc. 4. Depozyt naczyń (rys. N. Lenkow).
Abb. 4. Gefäßdepot (Zeichn. N. Lenkow).
ofiar z pokarmów, deponowanych w ramach rytu- ałów związanych z kultem płodności. Z kolei I. Czyb- bora twierdzi, że naczynia odkryte na dnie lub przy brzegach jeziora Gross Glienicke koło dzisiejsze- go poczdamu, stanowią pozostałości skompliko- wanych rytuałów ofiarnych, być może związanych z wylewaniem do jeziora zawartości naczyń, a na- stępnie wrzucaniem do wody pustych już pojemni- ków (1997, 87). Na podstawie analogii zapożyczo- nych z kultury greckiej, zespoły naczyń uważane są przez V. Dohnala za zdeponowane zestawy do od- prawiania libacji, związanych z rytuałami inicjacyj- nymi. Naczynia raz wykorzystane musiały być po uroczystościach trwale wyłączone z kontekstu użyt- kowego (1997, 165).
Analizując przedstawiony wyżej obiekt z osady we Wrocławiu Widawie, można zauważyć, że nie speł- nia on wszystkich kryteriów obiektu kultowego po- danych przez F. Horsta. trudno jednoznacznie usta- lić, czy duże naczynie zostało wykonane specjalnie w celu zdeponowania go w ziemi, ale wydaje się, że nie. sama forma – garnek o chropowaconej po- wierzchni z listwami pod wylewem – należy do naj- powszechniejszych typów naczyń wśród ceramiki osadowej. Nie wyróżnia się on ani pod względem opracowania powierzchni, ani zdobnictwa. Wydaje się zatem, że do złożenia w ziemi wybrano naczynie typowe, być może nie używane, ale też nieświad- czące o celowym wykonaniu go tylko do depozycji.
Fakt, że przygotowanie go do zdeponowania – wy- łączenie z kontekstu użytkowego mogło się odbyć jedynie przez wykonanie otworu w dnie, zdaje się to potwierdzać. to samo dotyczy czerpaków, któ- re także były odkryte w innych obiektach na osa- dzie, a przygotowanie ich do depozycji polegało na obtłuczeniu uch. Zjawisko częściowego niszczenia deponowanych przedmiotów zostało zaobserwowa- ne już dawno przez archeologów zajmujących się skarbami przedmiotów brązowych, którzy m.in. na podstawie stanu zachowania artefaktów wniosko- wali o ich wotywnym lub ekonomicznym charakte- rze (np. Levy 1982), choć nowsze studia wskazują, że kategorie te nie muszą być traktowane rozłącz- nie (np. Fontijn 2002, 5). temat ten podjęty został także niedawno przez r. Bradley’a, który krytycznie odniósł się do wcześniejszych ustaleń, w tym tak- że swoich własnych (2005, 148 i nn.). Analizując wybrane skarby przedmiotów brązowych, przyta- cza on m.in. wyniki analiz mikrośladów, wskazują- cych na nierzadko bardzo intensywne użytkowanie siekier (obróbka drewna, walka), składanych na- stępnie w grobach lub skarbach (roberts, Ottaway 2003, 132). twierdzi on, że większość przedmio- tów, takich jak np. sierpy czy siekiery odkrywane w specyficznych kontekstach, pełniła przed depozy-
cją swoje praktyczne funkcje – nosi ślady użytkowa- nia i ostrzenia. trudno też jego zdaniem wskazać na grupę przedmiotów produkowanych wyłącznie do składania ich w formie depozytów (Bradley 2005, 149). W świetle tych uwag wydaje się, że także na- czynia z Wrocławia Widawy mogły należeć do po- wszechnie używanych form, którym został nadany rytualny charakter przez częściowe ich uszkodzenie, a następnie zakopanie na terenie osady. Brak analiz wypełniska naczynia nie pozwala na jednoznaczne określenie pierwotnej jego zawartości, choć obec- ność kości bydła pokazuje, że mogły być to niewiel- kie ilości mięsa.
Kolejną cechą wspólną depozytów ceramicznych jest wg F. Horsta obecność w pobliżu innych obiek- tów, co do których można przypuszczać, że pełniły funkcje związane z rytuałem, takich jak niektóre pa- leniska lub studnie. Analizując rozkład takich obiek- tów na osadach, wskazuje on na ich obecność na pe- ryferiach osiedli. Z inną sytuacją mamy do czynienia we Wrocławiu Widawie, gdzie zarówno omawiany depozyt, jak i obiekty, w których odkryto całe naczy- nia, znajdowały się w centralnej części osady.
W jaki sposób można zinterpretować odkryty obiekt? Odpowiedź na to pytanie wpisuje się w szer- szy dyskurs na temat znalezisk gromadnych, wyko- nanych z różnych surowców, których biografię koń- czy zdeponowanie w ziemi lub wrzucenie do wody.
Czy można je określić mianem ofiar, czy – bardziej neutralnie – depozytów (por. Kaul 2004, 73)? Obec- ność samych obiektów nie wskazuje bezpośrednio na rytuały z nimi związane, zwłaszcza gdy spotyka się je na osadach, wkopane w warstwę kulturową, po- między paleniskami, piecami do prażenia wapna czy jamami zasobowymi. W przypadku zespołów przed- miotów łatwych do wykonania i na dodatek celowo uszkodzonych nie można też mówić o magazynach gotowych naczyń ceramicznych. Obecność czerpa- ków sugeruje, że obiekt uznać można za pozostało- ści libacji, świadczących o wpływach greckich, tak jak widzi to J. Bouzek (2000, 48). takiej interpre- tacji nie można jednak przyjąć bez zastrzeżeń, po- nieważ depozyty naczyń znane są już od czasów neo- litu, a poza tym dotyczy naczyń nieuszkodzonych.
Można jednak przypuszczać, że działania, których śladem są depozyty naczyń na omawianej osadzie, odbywały się na jej terenie i miały charakter otwar- ty dla wszystkich jej mieszkańców. przykładem ta- kich wydarzeń, niezwykle istotnych w życiu każdej wspólnoty są np. uczty (Dietler, Hayden 2001, 17).
porównując dane na temat depozytu z Wrocławia Widawy z proponowanymi przez B. Haydena arche- ologicznymi wyznacznikami uczt (2001, 40), można przyjąć, że jest to jedna z możliwych interpretacji takich obiektów. Wspólne spożywanie pokarmów,
inicjowane z najróżniejszych okazji i charakteryzu- jące się wysokim stopniem rytualizacji jest uznane przez antropologów za kluczowe w nawiązywaniu i podtrzymywaniu rozmaitych więzi społecznych, od zawierania sojuszy politycznych i manifestowania prestiżu, po potwierdzanie małżeństw i zadośćuczy- nienie przestępstwom (Hayden 2001, 30). pozosta- łościami uczt na stanowiskach archeologicznych mogą być wyróżniające się pod względem rozmia- rów i sposobu depozycji naczynia do przygotowywa-
nia i podawania jedzenia i napojów, zlokalizowane w obrębie zagród lub przestrzeni wspólnej dla więk- szej grupy mieszkańców. Nawiązując do interpre- tacji depozytów z osad mogą być to pozostałości po ucztach, choć niekoniecznie musi być to postrzega- ne jako wpływ kultury greckiej, ponieważ zwyczaj ucztowania i deponowania przedmiotów wykorzy- stanych w ich trakcie ma znacznie szerszy zasięg za- równo w sensie geograficznym, jak i chronologicz- nym (Dietler, Hayden 2001, 1 i nn.).
LItErAtUrA Baron J. Kompleks osadniczy z epoki brązu, młodszego
okresu przedrzymskiego, okresu wpływów rzymskich i wędrówek ludów. Analiza obiektów nieruchomych.
W: M. Masojć (red.) (w druku).
Beilke-Voigt I. 2007. Das „Opfer” im archäologischen Be- fund. studien zu den sog. Bauopfern, kultischen Nie- derlungen und Bestattungen in ur- and frühgeschicht- lichen siedlungen Norddeutschlands and Dänemarks (=Berliner Archäologische Forschungen 4).
Blajer W. 2001. Skarby przedmiotów metalowych z epo- ki brązu i wczesnej epoki żelaza na ziemiach polskich.
Kraków.
Bouzek J. 2000. Versuch einer rekonstruktion des pan- theons der Urnenfelderzeit. W: B. Gediga, D. piot- rowska (red.), Kultura symboliczna kręgu pól po- pielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej (=Prace Komisji Archeologicz- nej 13. Biskupińskie Prace Archeologiczne 1). Warsza- wa–Wrocław–Biskupin, 345–354.
Bradley r. 2005. Ritual and Domestic Life in Prehistoric Europe. London and New york.
Czybbora I. 1997. Gefässdeponierungen – speise und trank für Götter und Menschen. W: A. Hänsel, B.
Hänsel (red.), Gaben an die Götter. Schätze der Bron- zezeit Europas. Berlin, 87–92.
Dąbrowski J. 2001. Osady ludności kultury łużyckiej jako obiekty kultowe. Przegląd Archeologiczny 49, 35–46.
Dietler M., Hayden B. (red.). 2001. Feasts. Archaeologi- cal and Ethnographic Perspectives on Food, Politics and Power. Washington and London.
Dohnal V. 1997. Zur Interpretation einiger mittelbronze- zeitlichen Kultobjekte in Mähren. W: W. Blajer (red.), Beiträge zur Deutung der bronzezeitlichen Hort- und Grabfunde in Mitteleuropa. Materialien der archäo- logischen Konferenz “Bronzen und Menschen an der Schwelle der Urnenfelderzeit im östlichen Mitteleuro- pa” Kraków, 05.–08.02.1996. Kraków, 165–171.
Fontijn D. 2002. Sacrificial Landscapes. Cultural bio- graphies of persons, objects and ‘natural’ places in the Bronze Age of the southern Netherlands, c. 2300–600 BC (= Analecta Praehistorica Leidensia), Leiden.
v.d. Hagen J. O. 1930. Ein bronzezeitliches Grabmal bei Gramzow in der Uckermark. Mitteilungen des Ucker- märkischen Museums- und Geschicht- Vereins 8, 61–
64.
Hayden B. 2001. Fabulous Feast. A prolegomenon to the Importance of Feasting. W: M. Dietler, B. Hay- den (red.), Feasts. Archaeological and Ethnographic Perspectives on Food, Politics and Power. Washing- ton and London, 23–64.
Herrmann F. r.1966. Die Funde der Urnenfelderkultur in Mittel- und Südhessen. Berlin.
Horst F. 1977. Bronzezeitliche speiseopfer in Gefässen.
Geneza kultury łużyckiej na terenie Nadodrza (ma- teriały konferencyjne) Wrocław, 109–148.
Kaul F. 2004. Bronzealderens religion. Studier af den nordiske bronzealders ikonografi. København.
Lasak I. Materiały ruchome kultury łużyckiej. W: M. Ma- sojć (red.) (w druku).
Levy J. 1982. Social and Religious Organisation in Bron- ze Age Denmark: an Analysis of Ritual Hoard Finds (= British Archaeological Reports, International Se- ries 124). Oxford.
Masojć M. (red.), Widawa 17. Wielokulturowe stanowi- sko na obwodnicy Wrocławia (w druku).
Müller A. 1964. Die jungbronzezeitliche Siedlung von Berlin-Lichterfelde (= Berliner Beiträge zur Vor-und Frühgeschichte 9). Berlin.
roberts B., Ottaway B. 2003. the use and significance of socketed axes during the late Bronze Age. European Journal of Archaeology 6(2), 119–140.
smrž Z. 1977. Keramický sklad knovizské kultury z Dro- užkovic (okr. Chomutov). Archeologické Rozhledy 29, 137–143.
thrane H. 2008. Nordic Bronze Age pottery and the con- tinent – an essay on cultural interaction. W: M. Mo- gielnicka-Urban (red.), Opera ex aere. Studia z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza dedykowane profesoro- wi Janowi Dąbrowskiemu przez przyjaciół, uczniów i kolegów z okazji siedemdziesięciolecia urodzin. War- szawa, 245–256.
Justyna Baron
spätbronzezeitliches Gefäßdepot aus der siedlung in Wrocław- Widawa
Zusammenfassung Das Ziel des vorliegenden Beitrags ist die Darstellung
der Gefäßsammlung, die im Bereich der siedlung an der spätbronzezeitlichen Fundstelle Wrocław- Widawa 17 entdeckt wurde, wie auch ihre Interpretation vor dem Hintergrund ähnlicher Funde aus anderen Fundstellen mit annähernder Chronologie.
Die siedlung, aus der die analysierte sammlung stammt, wurde im rahmen der archäologischen Arbei- ten erforscht, die im Vorfeld des Baus einer Autobahn- ringstraße von Wrocław unternommen wurden. Insge- samt explorierte man auf der Fläche von 360 Aren 1153 Befunde, die als siedlungsüberbleibsel aus verschiedenen chronologischen phasen- vom Mesolithikum bis zur Neu- zeit- interpretiert wurden, wobei die zahlreichste Objekt- gruppe die siedlungsspuren aus der späten Bronzezeit und der jüngeren vorrömischen Eisenzeit bis zur Völ- kerwanderung bilden.
Mit der späten Bronzezeit verbindet man zwei Depot- funde: der erste ist die in diesem Beitrag präsentierte tongefäßsammlung und der zweite ist der Hortfund von 134 bronzenen pfeilspitzen, die in einem tongefäß ent- deckt wurden. An denselben chronologischen Abschnitt der Urgeschichte knüpft die Gruppe von 20 Objekten an, in denen man Gefäßsammlungen freilegte, die große Formen, vor allem Vasen, und darüber hinaus schöpfer, scheibenteller, schüssel umfassten. Manche Gefäße wur- den auf den Kopf gestellt oder waren ineinander gelegt usw. Hinsichtlich des Formensortiments und der Art, wie sie aufgestellt wurden, ähneln diese Objekte den Grab- komplexen. In keinem von ihnen stieß man jedoch auf die menschlichen Knochen, nur in manchen kamen we- nige tierknochen zum Vorschein (hauptsächlich die Ar- ten, die an der Fundstelle allgemein vertreten werden:
wie rinder, schweine, Ziegen/schafe).
Das besprochene Objekt bildete ein großer topf mit der Öffnung im Boden, der in die Kulturschicht und teil- weise auch in den anstehenden Boden eingeteift war, wie auch die sich in seinem Inneren befindenden wei- teren Gefäße: 7 schöpfer, von denen 5 henkellos waren, eine schüssel oder ein schöpfer und ein kleinerer topf.
Darüber hinaus fand man in der Verfüllung des Gefäßes 4 steine darunter 1 Glätter und 4 rinderknochenfrag- mente. Die Fragmente ähnlicher Gefäße, die jedoch nicht so gut erhalten sind, sind an den spätbronzezeitlichen Fundstellen ziemlich stark verbreitet. sie gehören in den anderen ähnlich datierten siedlungen zu den allgemein vorkommenden Formen und werden als typisches Bei- spiel für die sog. „Küchenkeramik“ oder „Grobkeramik“
bezeichnet.
Aus vielen Gründen sind die Gefäßfunde für die Ar- chäologen nicht so attraktiv wie die Metallfunde. Die we- nigen studien zu den Keramikfunden liefern nur selten
Überlegungen zur Definition solcher Begriffe wie der Hortfund oder der Depotfund. Es fehlen auch die Infor- mationen über den symbolischen und materiellen Wert der deponierten Gegenstände. Die Keramik gehört doch zu den Artefakten, die aus dem allgemein zugänglichen rohstoff und mit Hilfe einfacher techniken gefertigt wurden. Auch die problematik des Austausches und des Handels wird nur im Kontext der keramischen Depots aufgegriffen, da die Merkmale der in ihnen gesammelten Gefäße den Beweis für ihre lokale produktion liefern.
F. Horst (1877) wies auf die gemeinsamen Merkmale der keramischen Depots hin, zu denen er die Anwesen- heit in den Komplexen der ausgewählten Formen zählt, die, seiner Ansicht nach, durch die Qualität der Herstel- lung, durch die Anwesenheit eines spezifischen Orna- ments, auffallen. Ein anderes Kennzeichen ist das Fehlen der Nutzungsspuren an den deponierten Gegenständen, als ob die nur dazu gefertigt , um deponiert zu werden.
Ein weiteres Merkmal ist die Anwesenheit in den Ge- fäßen der Nahrungsspuren, und die Lokalisierung der Depots in der Nähe der Kultus- und/oder Opferstätten.
Das Objekt aus der siedlung in Wrocław- Widawa er- füllt also nicht die Kriterien eines Kultusobjekts. Es ist schwer eindeutig festzustellen, ob der besprochene topf mit der Absicht gefertigt wurde, ihn in der Erde zu depo- nieren. Allem Anschein nach ist das aber nicht der Fall.
Zum Deponieren wurde ein entschieden typisches Gefäß ausgewählt, das vielleicht nicht benutzt wurde, das aber auch keine Merkmale aufweist, die bezeugen könnten, dass es absichtlich zum Deponieren hergestellt wurde.
Die tatsache, dass die Vorbereitung des Gefäßes zum Deponieren nur dadurch erfolgen konnte, dass in sei- nem Boden ein Loch gemacht wurde und deshalb kam es außer Gebrach, scheint das nur zu bestätigen. Dassel- be betrifft die schöpfer, die auch in anderen Objekten in der siedlung entdeckt wurden, und ihre Vorbereitung zum Deponieren darauf beruhte, dass die Henkel abge- schlagen wurden.
Auf welche Weise kann man das freigelegte Objekt interpretieren? Die Antwort auf diese Frage gehört zur breiten Diskussion über die aus verschiedenen rohstof- fen hergestellten Hortfunde, die dann deponiert wurden.
Man kann vermuten, dass die Handlungen, deren spu- ren die Depotfunde aus der siedlung sind, im Bereich dieser siedlung erfolgten und für alle Bewohner zugäng- lich waren. Das Beispiel für solche Ereignisse, die im Le- ben einer Gemeinschaft von Bedeutung sind, sind z.B.
schmäuse. Gemeinsames Essen erfolgte aus verschie- denen Anlässen und war oft sehr stark rituell gefärbt.
Die Anthropologen schreiben ihm die schlüsselbedeu- tung zu. Es war wichtig für das Anknüpfen und Erhalten verschiedener gesellschaftlicher Beziehungen, für die po-
litischen Bündnisse und das Manifestieren des prestiges, wie auch für die Bestätigung von Eheschließungen und als Wiedergutmachung der Verbrechen. Als schmausü- berbleibsel können an den archäologischen Fundstellen
die hinsichtlich der Größe oder der Deponierungsweise auffallenden Zubereitungs- und serviergefäße gelten, die im Bereich der Gehöfte oder in dem für eine Einwohner- gruppe gemeinsamen raum freigelegt werden.
Dr Justyna Baron Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski ul. szewska 48, 5-139 Wrocław justyna.baron@gmail.com
