Ewa Podrez
Etyka Ks. Ślipko na tle innych
współczesnych ujęć chrześcijańskiej
filozofii moralnej
Studia Philosophiae Christianae 26/2, 99-101
E T Y K A K S . Ś L I P K O N A T L E IN N Y C H W S P Ó Ł C Z E S N Y C H U J Ę Ć C H R Z E Ś C IJ A Ń S K IE J F I L O Z O F n M O R A L N E J
Nie jest łatw o w ydać w łaściw y sąd o etyce Ks. Ślipko i o jej powią zaniach ze współczesną filozofią chrześcijańską. I to co najm niej z dwóch powodów; z braku niezbędnego dystansu perspektywy czaso wej, jak i z faktu, że m yśl Ks. Profesora czerpie soki z w ielu źródeł i nawiązuje do w ielkiej tradycji filozoficznej św. Tomasza z Akwinu.
Każdorazowo wybór filozofii pociąga za sobą n ie tylko odpowiednie założenia m etafizyczne, teoriopoznawcze i antropologiczne, ale również i rozwiązania w sferze m oralnej. Wybór określonego system u filozo- ficzno-etycznego zależy od kryteriów tkw iących w sam ym procesie filozofowania i zdeterm inowanych jego w ew nętrzną dialektyką, nie zaś od sprawdzianów czysto zewnętrznych. Odnajdując w tomiźm ie w łasną filozofię, Ks. Ślipko zarazem odkrywa w tym system ie prawdy w ielk ie i zasadnicze takie jak realność bytową, obiektyw ność poznania i absolutny ład moralny. A w ięc te podstawowe, istotne prawdy, któ re uzasadniają i utrwalają m oralne zasady ludzkiego działania. Te kry teria zadecydowały o tym, jaką etykę tworzy Ks. Ślipko i za pomocą jakich konkretnie analiz osiągnął pew ną sam odzielność interpretacji i oryginalność postulowanych rozwiązań. Trzy kluczow e idee złożyły się na ten program badań; pierwsza z nich to w yraźnie oddzielenie m yśli teologicznej od filozoficznej, druga z tych idei dotyczy podjęcia specjalnych historycznych rozważań nad treścią depositu m doctrin ale etyk i tom istycznej. Problem ten łączy się z próbą odpowiedzi na fun dam entalne pytanie, co jest najbardziej znaczące dla tej tradycji i czego n ie można pominąć w jej rozwijaniu. Odpowiedź na te pytania pozwala w idzieć problem atykę etyki w perspektyw ie szerszej, obej m ującej zarówno już historycznie przem yślane i utrw alone w ątki w filozofii m oralnej jak i nowe, złożone zagadnienia pojawiające się w raz z etyką społeczną, seksualną czy bioetyką.
Zadania, jakie postaw ił sobie Ks. Profesor, w ym agały poddania tradycyjnej etyk i koniecznym przeobrażeniom treściow ym i formalnym. Efektem tych zm ian jest złożony obraz moralności, na który składa się w ew nętrznie zintegrow any ład m oralny oraz w ieloraki, zróżnico w any kontekst doświadczenia moralnego. Uogólniając, możemy pow ie dzieć, że na tożsamość i sam odzielność etyki Ks. Ślipko w równym stopniu złożyły się stałe i niezm ienne założenia filozofii tom istycz nej jak i w ielki, twórczy w kład Autora w kształtowaniu spójnego system u m oralności w ramach św iata wartości, celu i powinności. System ten jest oparty na w ielu danych doświadczenia, nawiązuje do syntezy tego, co ogólne i obiektyw ne w życiu każdego człowieka jak i do indyw idualnej, subiektyw nej biografii m oralnej jednostki.
Innym, w ażnym źródłem inspiracji om awianej etyki, była w szech stronna konfrontacja pomiędzy w izją m oralności proponowaną przez etyk ę chrześcijańską, a innym i, w spółczesnym i kierunkami. Orienta cje te opowiadają się za przyjęciem kategorii im m anentnych, rela tyw nych i autonomicznych dla moralności. I tym sam ym są zain teresow ane innym m odelem m oralności i etyki, niż tradycja to- m istyczna. W w yniku tych polem ik i krytycznych analiz Ks. Ślipko
w prowadził w iele cennych rozwiązań do filozofii m oralnej. Przypo m nijm y, że przedmiotem dyskusji w gronie etyków tomistycznych stał się problem w łaściw ej struktury etyki związanej z wiarygodnym, autentycznym doświadczeniem moralnym. W św ietle zajętych przez etyków stanow isk pytania te można sprowadzić do nadrzędnej k w e stii, czy istnieje jedna, pierwotna kategoria moralna, czy też mo ralność jest konstytuowana przez różne treści moralne? Każda z alter natyw nych odpowiedzi w iąże ze sobą inne twierdzenia antropologiczne i m etafizyczne i odwołuje się do innych elem entów doświadczenia mo ralnego. Rozstrzygnięcia tego zagadnienia przyjmują w etyce trojaką postać: eudajm onizm u moralnego, personalizmu oraz stanowiska po średniego — perfekcjonistyczno-personalistycznego.
Poniżej, chcąc konkretnie odpowiedzieć na pytanie postawione w tytu le tego referatu, zajmę się bliżej charakterystyką wspomnianych ujęć d zachodzących pomiędzy nim i różnic interpretacyjnych. Wszystko to, nie rości sobie pretensji do pełnego rozwinięcia tego zagadnienia, jest tylko próbą naszkicowania m apy etyk i tom istycznej w Pol sce.
Profil badań nad etyką kształtuje się ew olucyjnie, w m iarę roz szerzania zakresu doświadczenia moralności tradycyjne odpowiedzi pod legają uściśleniu i uzupełnieniu, i one z kolei stają się źródłem no w ych, cennych teoretycznie odkryć. Uzyskane na tej drodze rozwią zania kierują etyk ę w stronę osoby, jej moralnego doskonalenia się i samospetłmama w czynie. Na tym tle można lepiej zrozumieć on tyczne korzenie relacji wiążących ze sobą m oralność ze św iatem osób, w olność wyboru z prawdą transcendentalną, moralnego powołania oso by do Tozwoju i sensem istnienia rzeczywistości. Natomiast, na innym poziomie, odsłaniają się pew ne w ew nętrzne m echanizm y powiązania pomiędzy celem , wartością a obowiązkiem moralnym. D zięki tym zróż nicowanym spojrzeniom na zawartość m oralności można ustalić nie tylko treść zasad postępowania m oralnego, ale również głębiej poznać zależności na lin ii podm iot—przedmiot moralny. Poszczególne etyki podkreślają odrębny aspekt m oralności i koncentrują się wokół w y branych treści porządku moralnego. Jedni z autorów starają się o roz w in ięcie tych cech moralności, które świadczą o jej specyfice i tym sam ym są nieprzekładalne na inne form y bytu. Dla pozostałych filo zofów sprawą najbardziej istotną jest odszukanie tych w łaściw ości moralności, które potwierdzają realizm bytow y m oralnego dobra i jego związek z rzeczywistością. Dynam iczny charakter m oralności ma sw o je podstawy w stałych i powszechnych strukturach bytu. Ta tenden cja jest najbliższa dwóm w spółczesnym autorom; Ks. Slipce i Ks. Woj tyle. Obydwaj etycy są zainteresow ani budową doktryny m oralnej w św ietle antropologicznych i m etafizycznych założeń filozofii tom istycz nej. Mimo tego podobieństwa, zarówno Ks. Ślipko jak i Ks. W ojtyła realizują ten w spólny ideał etyki na różnych drogach.
Ks. Ślipko rozważa te zagadnienia biorąc pod uwagę to, co zawsze i w seędzie jest m oralnie dobre i pożądane ze w zględu na doskonale nie osoby, jak i to, co jest m oralnie celow e i powinne ze w zględu na naturę człow ieka i jego godność. Całość dotyczy i obejm uje trzy zja w iska m oralne (cel, wartość i powinność) i ich perfekcjonistyczno-per- sonalistyczne odniesienie do działania na rzecz realizowania dobra a unikania zła. Ks. Ślipko n ie ogranicza się zatem do jakiegoś w ybra nego odcinka doświadczenia moralnego, co różni jego interpretację
i nadaje jej tytuł do oryginalności — w stosunku do eudajm onistów i personalistów. Koncepcja Ks. Profesora poprzez wprowadzone m ody fikacje m etodologiczne i treściowe w pewnym sensie toruje drogę no w oczesnej etyce opisow ej i norm atywnej. Dodajmy przy tym, że. re spektow anie depositu m doctrinale ze 'strony Ks. Profesora pozwala na utrzym anie w całym system ie równowagi pomiędzy treścią zasad mo ralności a założeniami ogólnofilozoficznym i. W ten sposób została osiągnięta pewna spójność pomiędzy strukturam i obiektyw nym i i su biektyw nym i, podm iotowym i i przedmiotowymi, stałym i i niezm ienny mi a konkretnym i i subiektyw nym i. Dwa w ym iary m oralności łączy ze sobą płaszczyzna personaiistyczno-perfekcjonistyczna, gdzie dobro oso by znajduje sw oją ontyczną podstawę w m oralnej naturze człowieka. Tym sam ym historyczna w ersja etycznego eudajm onizmu znalazła sw oje rozw inięcie i uzupełnienie o m otyw personalistyczny.
Ks. Profesor Ślipko w idzi etyk ę w nieco innych ramach jak pozo stali autorzy tom istyczni. Ramy te dotyczą n ie tylko konkluzji teore tycznych, ale rów nież i samego obszaru doświadczenia etyki. D la Ks. Ślipko obszar ten obejmuje, obok etyk i ogólnej, etykę szczegółową. Przyjęte przez Ks. Profesora rozwiązania nie są podyktowane ani w a runkami zewnętrznym i, ani przejawami kryzysu aksjologicznego, ale w ypływ ają z sam ej natury badanego zjawiska. To, co w etyce może być atrakcyjne, m usi znaleźć potwierdzenie w zawsze aktualnej praw dzie o m oralnych zasadach ludzkiego działania. Odkrycie tej prawdy i jej odpowiednie uzasadnienie wym aga odpowiedzialnego potraktowa nia posłannictw a etyków.
W ydaje się, że program etyk i Ks. Ślipko spełnia rolę ważnego ogni w a w dążeniu do racjonalnego uporządkowania i całościowego przed staw ienia autentycznego sensu m oralności w idzianej z pozycji filo zofii tom istycznej. Na zakończenie, podkreślm y jeszcze raz to, co naj w ażniejsze teoretycznie w om awianej koncepcji etyk i Ks. Ślipko: 1) nowe ujęcie i interpretacja faktu etycznego, 2) powiązanie pierwiastka perfekcjonistycznego {natura ludzka i jej w ew nętrzna celow ość) z pier w iastkiem personalistycznym (godność osoby ludzkiej), 3) filozoficznie uzasadniona obrona obiektyw nych i absolutnych podstaw porządku moralnego, 4) rozwinięcie obok etyki ogólnej, etyki społecznej, seksu alnej i bioetyki.
TADEUSZ BIESAGA
W K Ł A D K S . T . S L I P K I W R O Z W Ö J E T Y K I T O M IS T Y C Z N E J
1. WSTĘP
W jednym ze sw ych artykułów ks. T. Ślipko - stwierdził, że system tradycyjnej etyk i tomistycznej, w ypracow any w X IX i X X w., któ rego J e s t on kontynuatorem , posiada „własną w izję moralności, (...) podatny (jest) na dalszy twórczy rozwój, nie na eklektyczną, ale (...) ograniczoną adaptację rzeczyw istych osiągnięć współczesnej m yśli fi
