MUZEUM TECHNIKI ( STOWARZYSZENIE GEODETÓW POLSKICH
ANDRZEJ JANISZEK
0 POMIARACH DŁUGOŚCI W POLSCE
A n d r z e j J a n is z e k
O POMIARACH DŁUGOŚCI W POLSCE
P u b lik a c ja z o k a z ji e k s p o z y c j i z o r g a n iz o w a n e j w M u zeum T e c h n ik i N O T w g p ro g ra m u p r z y g o t o w a n e g o p r z e z G łó w n ą K o m is ję d/s M u ze u m i W y s ta w S t o w a r z y s z e n i a G e o d e t ó w P o ls k ic h ,
W a r s z a w a , m aj 198 8 r.
D ru k: O k r ę g o w e P r z e d s i ę b i o r s t w o G e o d e z y j n o - K a r t o g r a f i c z n e w B ia łym stok u *
A n d r z e j J a n is z e k
O P O M IA R A C H D Ł U G O Ś C I W P O L S C E
D z ię k i z a c h o w a n y m p r z e k a z o m h is t o r y c z n y m w ia d o m ą ż e p om ia ra m i d łu g o ś c i , ta k ś c i ś l e z w ią z a n y m i z p o t r z e bami c z ł o w ie k a , z a jm o w a n o s i ę ju ż w s t a r o ż y t n o ś c i . W y k o r z y s t y w a n o je p r z y u s ta la n iu k s z ta łtu Z ie m i , s łu ż y ł y c e lo m g o s p o d a r c z y m i m ilitarnym .
B ra k n a tom ia s t m a te ria łó w ź r ó d ł o w y c h na tem at p o w s ta w a n ia i k s z ta łto w a n ia s i ę m ia r d łu g o ś c i w P o l s c e . M fld o m o je d y n ie , ż e p r z y u s ta la n iu m ia ry* d łu g o ś c i p o s łu g iw a n o s i ę w y m ia ra m i c z ł o w ie k a : j e g o w z r o s t e m ,r o z w a r t o ś c ią ra m ion / s ą ż e ń / , k ro k ie m , ło k c ie m » p ię d z ią , s t o p ą itp . W i ę k s z e o d l e g ł o ś c i m ie r z o n o l i c z b ą k r o k ó w lu b i l o ś c i ą c z a s u z u ż y t e g o n a p r z e b y c i e d r o g i a lb o i- l o ś c i ą k o n ie c z n y c h o d p o c z y n k ó w . T a k p o w s t a ło s ta ja n ie , w io r s t a i m ila .
S p o ś r ó d w ie lu s t o s o w a n y c h je d n o s t e k d łu g o ś c i p r z y j ę ł y s ię : p a le c , d ł o ń ,s t o p a , ło k ie ć i k ro k .J e d n o s t k i te n ie b y ły je d n a k z e s o b ą p o r ó w n y w a ln e i n ie t w o r z y ł y z w ią z k u z je d n o s tk a m i p o m ia ru p o w ie r z c h n i, p o je m n o ś c i i m a s y .
P ie r w s z y m p o ls k im d ok u m en te m ,w k tórym z n a jd u je s i ę w z m ia n k a o m ia r a c h d łu g o ś c i,je s t p o c h o d z ą c a z 1136 r o ku B u lla P a p i e s k a In n o c e n t e g o Ib B u lla ta p o r a z p i e r w s z y w s p o m in a o ż e r d n ik a c h , k t ó r z y p r z y w y z n a c z a n iu g r a n ic p ó l o s a d n ic z y c h i p la c ó w p o d o b o z y w o js k o w e p o s łu g iw a li s i ę ż e r d z i ą i s z n u re m m ie r n ic z y m . Ż e r d ź ,z w a n a t a k ż e p e r ty k ą ,m ia ła z w y k le k ilk a ł o k c i.
Z n a n y t e ż b y ł p r ę t k o p a n y ,p r ę t k w a d r a t o w y ,r z y m s k i i c h e łm iń s k i. W z o r z e c p r ę t a c h e ł m iń s k ie g o , k t ó r e g o d łu g o ś ć w y n o s iła 15 s tó p a lb o 7 i l/2 ł o k c i a /ok.4 m/ , w m u ro w a n y w ś c ia n ę R a t u s z a w C h e łm ie ,p r z e t r w a ł d o c z a s ó w w s p ó ł c z e s n y c h . P o s ł u g iw a n o s i ę t e ż c y r k le m ż e la z n y m , k t ó r y z n a le z io n o w c z a s i e b a d a ń a r c h e o l o g i c z n y c h w 1954 r.
W e w o lu c ji je d n o s t e k d łu g o ś c i ja k o w z o r z e c p o d s ta w o w y n a l e ż y p r z y j ą ć ł o k i e ć k r a k o w s k i.J a k w y n ik a z ba
d a ń z nim w ł a ś n ie p o r ó w n y w a n o r ó ż n e ł o k c i e lo k a ln e i n a nim o p ie r a s i ę p i e r w s z e p o ls k ie u s ta w o d a w s tw o o m ia
ra c h .
K o n s t y t u c ja z 1565 r o k u ,u c h w a la ją c " U s t a w ę n a m ia
r y y w a g i" , w p r o w a d z iła z n a c z n ą u n ifik a c ję je d n o s t e k m ia r p o ls k ic h ,w tym je d n o s t e k d łu g o ś c i.D la w s z y s t k ic h w o j e w ó d z t w u s ta n o w io n o w z o r z e c d łu g o ś c i o d t w a r z a ją c y je d n o s t k ę z w a n ą ło k c ie m k oron n y m lu b k r a k o w s k im . W z o r z e c t e g o ło k c ia ,w m u r o w a n y w ś c i a n ę k a t e d r y w K i e l c a c h is t
n ie je d o d z iś .
P r ó b y u je d n o lic e n ia m ia r p o ls k ic h n a s z e r s z ą s k a lę p o d ję t o d o p ie r o \v X V II w . , k ie d y to p r o f.S t a n is ła w P u d ło w s k i z a p r o p o n o w a ł o p a r c ie je d n o s t k i d łu g o ś c i n a d łu g o ś c i w a h a d ła m a te m a t y c z n e g o o d m ie r z a ją c e g o s e k u n d y .P o m y s ł P u d ło w s k ie g o r o z w in ą ł i o p u b lik o w a ł m e c h a n ik ,a s tro n o m i g e o d e t a - T y t u s - L iw iu s z B o ra tyn ii , k t ó r y p r o p o n o w a n ą p r z e z P u d ło w s k ie g o je d n o s t k ę d łu g o ś c i n a z w a ł m etrem p o w s z e c h n y m .
D o n a s t ę p n e g o w i ę k s z e g o w y d a r z e n ia w d z ie d z in ie u- je d n o lic e n ia m ia r w P o l s c e d o s z ł o w r o k u 1 7 6 4 „S ejm K o n - w o k a c y jn y b ow iem p o w o ła ł K o m is ję S k a rb o w ą .,k tó re j p o w ie r z o n o o p r a c o w a n ie u s ta w y o m ia r a c h .S e jm K o r o n a c y jn y S ta n is ła w a A u g u s t a z a t w ie r d z ił ją ja k o o b o w ią z u ją c ą w s z y s tk ie s ta n y .T y m r a z e m je d n a k ja k o je d n o s t k ę d łu g o ś c i p r z y ję t o ł o k i e ć w a r s z a w s k i, u s t a lo n y n a 264 0 d z ie s ią t y c h c z ę ś c i lin ii p a r y s k i e j , c z y l i 5 9 ,5 5 c m .B y ła to o s ta tn ia u s ta w a o m ia r a c h w P o l s c e p r z e d r o z b io r a m i.
W e F r a n c ji w la t a c h 1 7 8 9 -1 7 9 9 d o k o n a n o p om ia ru Z ie m i i p o d h a s łe m :" P o w s z y s t k i e c z a s y d la w s z y s t k ic h n a r o d ó w " u s ta n o w io n o m e t r y c z n y s y s t e m m iar.
F r a n c u s k a r e fo r m a s y s t e m u m ia r s z y b k o z n a la z ł a z w o le n n ik ó w wŚTÓd lu d z i n a u k i p o ls k ie j.J u ż w 1818 ro k u z in ic ja t y w y S t a n is ła w a S t a s z i c a , T o w a r z y s t w o K r ó le w s k ie P r z y j a c i ó ł N a u k ,p r z y ję ł o n a s i e b i e tru d u p o r z ą d k o w a n ia m ia r w P o l s c e . P o w o ł a n o k o m is ję z ł o ż o n ą z p r o fe s o r ó w U n iw e r s y t e t u K r ó l e w s k o - W a r s z a w s k i e g o , k t ó r z y p o z a p o z n a n iu s i ę z je d n o s tk a m i m ia r w ie lu m ia s t p o ls k ic h , p r z y j ę ł o z a p o d s t a w ę ó w c z e s n e m ia r y w a r s z a w s k ie . W e d łu g w y t y c z n y c h p r z e k a z a n y c h k o m is ji,n o w y u k ła d m ia r p o ls k ic h m ia ł s i ę o p ie r a ć n a e t a lo n ie m etra . Z a l e c o n o p r z y ty m ,a b y z a c h o w a ć d a w n e n a z e w n ic t w o p o l
s k ie , a d z i e s i ę t n y s y s t e m p o d z ia łu m ia r w p r o w a d z a ć s to p n io w o .
R o z p o r z ą d z e n ie m z d n ia 13 c z e r w c a 1818 r .w p r o w a d z o n o w K r ó le s t w ie K o n g r e s o w y m n o w y s y s t e m m e t r y c z ny, z w a n y p ó ź n ie j n o w o p o ls k im .
N o w e p e r y p e t ie z m iaram i n a s t ą p iły w r o k u 1 8 5 0 ,p o w p r o w a d z e n iu p r z e z r z ą d c a r s k i o b o w ią z k u s t o s o w a n ia w P o l s c e m ia r r o s y js k ic h / a r s z y n y , w ie r s z k i itp./.Stan ta
ki p r z e t r w a ł a ż d o ro k u 1 9 1 6 ,k ie d y to p o d k ie ro w n ic tw e m i n ż . Z d z is ł a w a R a u s z e r a ,p o w s t a ł U r z ą d M ia r m. s t.W a r
s z a w y .
D e k re te m z d n ia 8 lu t e g o 1919 r .p o w o ła n o G łó w n y U r z ą d M ia r - c e n t r a ln ą in s t y t u c ję d o s p r a w m ia r i p r z y r z ą d ó w p o m ia r o w y c h .D e k r e t te n w p r o w a d z ił o b o w ią z e k s t o s o w a n ia w o d r o d z o n e j P o l s c e l e g a ln y c h je d n o s t e k
3
m ia r ,o p a r t y c h n a s y s t e m ie m e tr y c z n y m .J a k o je d n ą z p ie r w s z y c h z o r g a n iz o w a n o w G U M p r a c o w n ię p o m ia ró w dłu
g o ś c i i c z a s u , a n ie c o p ó ź n ie j p r a c o w n ię g ra w im e tr ii.
P o m ia ra m i g e o d e z y jn y m i w P o l s c e z a jm o w a n o s i ę o d w ie k ó w .(5 w c z e ś n i g e o d e c i , z w a n i ż e r d n ik a m i , w y z n a c z a li g r a n ic e p ó l o s a d n ic z y c h i p la c ó w p o d o b o z y w o js k o w e p o s łu g u ją c s i ę p r z y tym p ry m ity w n y m i n a r z ę d z ia m i , ja k im i b y ły ż e r d z i e i s z n u r y m ie r n ic z e . R o z w ó j g e o d e z j i ja k o n a u k i n a s tą p ił z n a c z n ie p ó ź n ie j w r a z z r o z w o je m te c h n i k i,b u d o w n ic tw a i s z tu k i , d o p ie r o w w ie k u X V.
M ó w ią c o r o z w o ju g e o d e z j i p o ls k ie j n ie m o ż n a n ie w y m ie n ić c h o ć b y k ilk u ty c h , k t ó r z y w n ie ś li z n a c z n y w k ła d w r o z w ó j tej g a ł ę z i w ie d z y .
Jednym z p r e k u r s o r ó w g e o d e z j i w P o l s c e b y ł n ie w ą tp liw ie p r o f e s o r m a te m a tyk i i a s tr o n o m ii U n iw e r s y t e t u K r a k o w s k i e g o - M a r c in K r ó l / o k . 1422 - ok. 1460 /,k tó r y o p r ó c z m a te m a tyk i i a s tr o n o m ii w y k ła d a ł m ie rn ic tw o , c o b y ło u n a s n o w a t o r s t w e m .M ie r n ic t w o b ow iem w tym c z a s i e u w a ż a n e b y ło z a r z e m i o s ł o , K r ó l j e s t r ó w n ie ż au to
rem p o d r ę c z n ik a m ie r n ic tw a p t.MG e o m e t r i r e g i s " , w k tórym o p is a ł n a jn o w s z e w tym c z a s i e n a r z ę d z i a i m e to d y p o m ia ro w e .
B e r n a r d W a p o w s k i / o k .1 4 7 1 - 1535 /,h is t o r y k ,a s t r o nom i g e o d e t a ja k o p i e r w s z y o p r a c o w a ł d w ie m a p y w o - p a r c iu o p o m ia r y a s t r o n o m ic z n e i t e r e n o w e s t a ją c s i ę tym sam ym p ie r w s z y m p o ls k im k a r t o g r a fe m .
T a k ż e M ik o ła j K o p e r n ik / 147 3 - 1543 / .p oza in n ym i, w ie lk im i o s ią g n ię c ia m i n a u k o w y m i , w i e l c e p r z y c z y n i ł s i ę d o r o z w o ju g e o d e z j i p o l s k i e j . M i ę d z y in n ym i s p o r z ą d z i ł on m a p ę p o łu d n io w o - z a c h o d n ie j c z ę ś c i Z a le w u W iś la n e g o , p r a c o w a ł n a d m a p ą P r u s , w y z n a c z y ł p r z y p o m o c y k w a - d ra lu s z e r o k o ś ć g e o g r a f i c z n ą F r o m b o r k a , T o r u n ia , R y g i i D orp atu .
U nnym p r o p a g a t o r e m m ie r n ic tw a b y ł p r o f e s o r A k a d e m ii K r a k o w s k ie j S ta n is ła w G r z e p s k i / 1524 - 157 0 /- a u to r p i e r w s z e g o w j ę z y k u p o ls k im p o d r ę c z n ik a m ie rn ictw a ,ja k im
j e s t w y d a n a w 1566 r. " G e o m e t r ia to i e s t m ie r n ic k a na
u k a ".W k s i ą ż c e tej , n a p is a n e j ta k " a b y k a ż d y ją sam p r z e z s i ę w y r o z u m ie ć m ó g ł ", s z c z e g ó ł o w o p r z e a n a liz o w a ł d z ia ł p o ls k ie j m e tr o lo g ii d łu g o ś c i w o p a r c iu o m a te r ia ły ź r ó d ł o w e i w ł a s n e o b s e r w a c j e , p o d a ł s p o s o b y m ie r z e n ia w y s o k o ś c i , d a le k o ś c i i g ł ę b o k o ś c i
P o m ia ra m i d łu g o ś c i n a w i ę k s z ą s k a lę z a c z ę t o s i ę z a jm o w a ć d o p ie r o p o u t w o r z e n iu w ro k u 1 6 3 1 w A k a d e m ii K r a k o w s k ie j p i e r w s z e j k a t e d r y g e o d e z j i .
S t a ło s i ę to z a s p r a w ą r e k t o r a A k a d e m ii , m a te m a ty
k a i g e o d e t y - Jan a B r o ż k a / 1585 - 1652 /. B r o ż e k je s t t a k ż e a u tore m r o z p r a w y p t . " G e o d e z j a b e z in s tru m e n tó w ", P o d a ł w n iej s p o s o b y d o k o n y w a n ia p o m ia ró w m ie js c n ie d o s t ę p n y c h o p a r te n a z a s a d a c h p o d o b ie ń s t w a tr ó jk ą tó w , c o m ia ło p o d ó w c z a s d u ż e z n a c z e n i e , n ie ty lk o p r z y p o m ia r a c h g ru n tó w , l e c z t a k ż e s łu ż y ł o w o js k u , z w ł a s z c z a p r z y u s ta la n iu o d l e g ł o ś c i d la a r t y le r ii.J .B r o ż e k w y k o n y w a ł r ó w n ie ż p o m ia r y g ó r n i c z e w k o p a ln ia c h s o l i w B o c h n i i W i e l i c z c e .
D o g r u p y lu d z i , k t ó r y c h G r z e p s k i n a z y w a "w ie lk im i"
i m ą d ry m i , c o s o b ie ta k b a r d z o m ie r n ic k ą n a u k ę w a ż y l i "
n a l e ż y Joach im S te g m a n / - - 1633 /.W ydał o n s k ła d a j ą c y s i ę z d w ó c h c z ę ś c i p o d r ę c z n ik p *t."Lib er P r im u s - A r ith m e tic a i L ib e r S e c u n d u s - G e o m e t r ia " . W c r z ę ś c i dru
g ie j , p o ś w ię c o n e j m ie rn ic tw u , p o d a ł o g ó ln e z a s a d y p la n im etrii i s te r e o m e tr ii , s p o s ó b r y s o w a n ia r ó ż n e g o r o d z a ju p o d z ia łe k o r a z o p is c y r k la p r o p o r c jo n a ln e g o , a c o w a ż n i e j s z e - p i e r w s z y w lit e r a t u r z e g e o d e z y j n e j ś w ia t a - o p is n o w e g o p r z a r z ą d u k r e ś l a r s k i e g o - p a n to g ra fu ,
• P ie r w s z y m g e o d e t ą p o ls k im , k t ó r y o p is a ł tr ia n g u la c y jn ą m e to d ę p o m ia r ó w b ył J ó z e f N a r o n o w ic z - N a r o ń s k i / - - 1 6 7 8 / - a u to r m .in .k s ią ż k i p t ." G e o m e t r ia a lb o R o z m ia r " . P o r u s z y ł w n ie j z a g a d n ie n ia p o m ia r ó w r o ln y c h g o s p o d a r s t w , n a jp r o s t s z e m e to d y r o z m ie r z a n ia p ó l i u s ta la n ie ic h p o w ie r z c h n i. O p is a ł w i e l e p r z y r z ą d ó w s ł u ż ą c y c h d o ty c h p o m ia r ó w ja k t a c z k a z d u ży m k ołe m , k t ó r e g o o b w ó d j e s t z n a n y , w ę g i e l n i c a k r z y ż o w a , k w a d r a t g e o -
5
m e t r y c z n y , p r o p o r c jo n a ł i la s k ę Jak u b a. N a r o ń s k i d o k o n a ł t a k ż e p o m ia r ó w d z i s i e j s z y c h M a z u r i w y k o n a ł k ilk a d z i e s i ą t m ap , d z ię k i c z e m u u w a ż a s i ę g o z a j e d n e g o z n a jw ię k s z y c h k a r t o g r a fó w p o ls k ic h X V II w ie k u . J e d n ą z n a jw y b it n ie js z y c h p o s t a c i w h is t o r ii te c h n ik i w X V II w .- c z ło w ie k ie m o s z e r o k i c h z a in t e r e s o w a n ia c h , ó w c z e s n y m r a c jo n a liz a t o r e m i w y n a la z c ą j e s t k s i ą d z S ta n is ła w S o l
s k i / 1622 - 1 7 0 1 / . J e s t o n r ó w n ie ż a u t o r e lr i^ t t b lik a c ji, z k tó r y c h n a s z c z e g ó l n ą u w a g ę z a s łu g u je j e g o " G e o m e tria P o l s k i " , t r z e c i c h r o n o lo g ic z n ie p o d r ę c z n ik m ie r n ic tw a w y d a n y d ru k iem w j ę z y k u p o ls k im . P o z a o p is a n ie m ó w c z e ś n i e s t o s o w a n y c h p r z y r z ą d ó w p o m ia r o w y c h , p o d a je p r a k t y c z n e r a d y i u d o s k o n a le n ia , k t ó r y c h b y ł autorem , a m ię d z y in n ym i u d o s k o n a le n ie i u p o w s z e c h n ie n ie s to lik a , 'n a z w a n e g o p r z e z n ie g o t a b lic ą m ie r n ic z ą .
W ś r ó d p le ja d y g e o d e t ó w , k t ó r z y w n ie ś li z n a c z n y w k ła d w r o z w ó j te j g a ł ę z i w i e d z y z n a jd u je s i ę r ó w n ie ż J u liu s z K o l b e r g / l7 7 6 - 1831/ - o d r o k u 1819 p r o f e s o r k a t e d r y m ie r n ic tw a i n iw e la c ji w O d d z ia le S z tu k P ię k n y c h K r ó le w s k ie j W a r s z a w s k ie j S z k o ł y G łó w n e j i w y k ł a d o w c a m ie rn ic tw a w S z k o l e L e ś n ic t w a . J . K o l b e r g b y ł au torem w ie lu p u b lik a c ji z d z i e d z i n y g e o d e z j i , k a r t o g r a fii i m e tro lo g ii , w ś r ó d k t ó r y c h n a s z c z e g ó l n ą u w a g ę z a s łu g u je " P o ró w n a n ie m ia r i w a g t e r a ź n i e j s z y c h i d a w n ie js z y c h w K r ó le s t w ie P o ls k im ".W y k o n a ł w ie le p r a c z d z i e d z i n y k a r t o g r a - fii.W e d łu g u ł o ż o n e j p r z e z n ie g o k a r t y W . K s . W a r s z a w s k ie g o d o k o n a n o p o d z ia łu a d m in is t r a c y jn e g o k ra ju . Z a w y bitne z a s ł u g i w p r a c y n a u k o w e j z o s t a ł K o l b e r g p r z y j ę t y d o W a r s z a w s k i e g o T o w a r z y s t w a P r z y j a c i ó ł N a u k ,c o b yło.
d u ży m w y r ó ż n ie n ie m .
W s p ó ł c z e s n y r o z w ó j p o m ia ró w d łu g o ś c i w o p a r c iu o s y s t e m m e t r y c z n y n a s tą p ił p o I W o jn ie ś w ia t o w e j .
W 1919 ro k u z o s t a ł p o w o ła n y G łó w n y U r z ą d M ia r ja k o c e n tr a ln a in s t y tu c ja d o s p r a w m ia r i n a r z ę d z i p o m ia ro w y c h . J a k o je d n ą z p i e r w s z y c h z o r g a n iz o w a n o w nim p r a c o w n ię p o m ia r ó w d łu g o ś c i i c z a s u . O r g a n iz a to r e m je j, p r z y w s p ó ł u d z ia le in ż . Ig o r a D e jm ic z a , b y ł g e o d e t a i
a s tro n o m M ik o ła j K o w a l - M ie d ź w ie c k i / l8 6 8 - 1952 / . P r a c o w n ia ta w s t o s u n k o w o k rótk im c z a s i e z o s t a ła w y p o s a ż o n a w n o w o c z e s n e p r z y r z ą d y p o m ia r o w e d o p o m ia ró w d łu g o ś c i , a m ię d z y in n ym i w k o m p a r a to r g łó w n y 1 - m et
r o w y i 1 - m e tr o w y k o m p a r a to r k o ń c o w y . Z a in s ta lo w a n o t a k ż e 24 - m e tr o w y k o m p a r a to r d o p r z y m ia r ó w w s t ę g o w y c h i d ru tów in w a r o w y c h J fid erin a , k t ó r y n a le ż a ł d o n a jb a r d z ie j p r e c y z y j n y c h p r z y r z ą d ó w d o p om ia ru d łu g o ś c i o r a z 1 -m et- r o w y w z o r z e c p la ty n it o w y i e g z a m in a t o r H ild ę b r a n d ta d o b a d a n ia lib e l . P o z a tym p r a c o w n ia z o s t a ła w y p o s a ż o n a w 4 - w a h a d ło w ą a p a r a tu r ę d o w y z n a c z a n i a s i ł y c i ę ż k o ś c i i m a s y w n y s łu p , któ«ry p e łn ił r o lę g ł ó w n e g o k r a jo w e g o c e n trum g r a w im e t r y c z n e g o , a t a k ż e k o m p le t s p r z ę ż o n y c h z e s o b ą w a h a d e ł S c h o r t a - u r z ą d z e n ie o d b i o r c z e s y g n a ł ó w c z a s u i a u to m a ty c z n e c h r o n o g r a fu .
P o z a z o r g a n iz o w a n ie m i w y p o s a ż e n ie m p r a c o w n i w n o w o c z e s n e p r z y r z ą d y d o p o m ia r ó w d łu g o ś c i i c z a s u w ie l
k ą z a s ł u g ą M . K o w a l - M i e d ź w i e c k i e g o b y ło z a in ic jo w a n ie i w s p ó ł o r g a n iz o w a n ie w la t a c h 1926 - 1936 p i e r w s z y c h p o m ia ró w g e o d e z y j n y c h w n ie p o d le g ł e j P o l s c e .
B lisk im w s p ó łp r a c o w n ik ie m M .K o w a l - M ie d ź w ie c k ie g o , a p ó ź n ie j k ie r o w n ik ie m p r a c o w n i p o m ia r ó w d łu g o ś c i w G U M , b ył i n ż . g e o d e t a A n t o n i K w ia t k o w s k i /1899 - 194 1 /, k tó r y k o n ty n u o w a ł p r a c e p o d ję t e p r z e z K o w a l - M ie d ź w i e c k i e g o z a r ó w n o w la b o ra to riu m ja k r ó w n ie ż p r z y d o k o n y w a n iu p o m ia ró w k r a ju .
P o w o jn ie k ie r o w n ik ie m p r a c o w n i p o m ia r ó w d łu g o ś c i z o s t a ł in ż . g e o d e t a J e r z y J a s n o r z e w s k i . P o ł o ż y ł o n d u ż e z a s ł u g i p r z y o d b u d o w a n iu p r a c o w n i z e z n i s z c z e ń w o je n n y c h , w y p o s a ż e n iu je j w n o w o c z e s n e p r z y r z ą d y p o m ia r o w e . P o d j e g o k ie ru n k ie m w y b u d o w a n o n a jw ię k s z y w k rA ju 50 - m e tr o w y k o m p a r a to r g e o d e z y j n y .
T a k w i ę c w y s ił e k w ie lu p o k o le ń g e o d e t ó w p o ls k ic h s p r a w ił to , ż e d z i ś m o ż n a d o k o n y w a ć b a r d z o d o k ła d n y c h p o m ia r ó w d łu g o ś c i p r z y s t o s o w a n iu n o w o c z e s n y c h p r z y - r z ą d ó w p o m ia r o w y c h .
7
Jak m ie r z o n o d łu g o ś ć w P o l s c e ? P ie r w o t n e p r z y r z ą d y d o p o m ia r ó w d łu g o ś c i W ie k X II - Ż e r d ź
- L a s k a d r e w n ia n a - p r z y m ia r d o s p r a w d z a n ia d łu g o ś c i s z n u r a /pręt/
- S z n u r k o n o p n y lu b ln ia n y 6 - p r ę t o w y W ie k X III - W ę g ie ln ic a k r z y ż o w a /do w y t y c z a n ia p r o
s t o p a d ł y c h / z z a w ie s z o n y m i n a ła ń c u s z k u c ię ż a r k a m i
- C y r k ie l
W ie k X V - D a lm ie r z - p o c z ą t k o w o la s k a z p o d z ia łk ą i p o p r z e c z k ą
- K w a d r a t g e o m e t r y c z n y d o m ie r z e n ia o d le g ł o ś c i n ie d o s t ę p n y c h d o b e z p o ś r e d n ie g o p o m ia ru
W ie k X VI - D io p tra - k ie r o w n ic a - lin ia ł z p r z e z i e r n i - kam i
- Ł a ń c u c h
- A s tr o la b iu m /l577/
- T a c z k a z d u ży m k ołe m i zn a n y m o b w o d e m k o ła
- L i c z n ik d r o g o w y
- W a g a w o d n a - p r o to ty p n iw e la t o r a - W a g a n a s z n u r z e d o n iw e la c ji w t e r e n ie
- S y n w a g a - ła t a d r e w n ia n a z g r u n d w a g ą c i e s i e l s k ą
- P o j a z d z m e c h a n iz m e m p r z e k a ź n ik o w y m i t a r c z ą d o o d c z y t y w a n ia p r z e b y t e j d r o g i W ie k X V II - Q u a d r a n s - ć w ie r ć k o le z p o d z ia łk ą k ą to
w ą - P a n t o g r a f - S to lik m ie r n ic z y - W a h a d ło - L a s k a J ak u b a
P r z e n o ś n i k k ą t o w y W ó z e k m ie r n ic z y
- M e c h a n iz m K ó ł z ę b a t y c h d o m ie r z e n ia p r z e b y t e j d r o g i
- Ł a ta d r e w n ia n a K o m p a s
W ie k X I X - X X - P r z y r z ą d y p o m ia r o w e d o b e z p o ś r e d n ie g o p o m ia ru d łu g o ś c i , t . z w . p r z y m ia r y lin io w e : w s t ę g o w e - s t a lo w a ta ś m a g e o d e z y j n a ru le tk a
s z t y w n e - ł a t y g e o d e z y j n e
d ru to w e — in w a r o w y p r z y m ia r d ru to w y J&derina
Pomiarydrogi
M i a r y d ł u g o ś c i w y w o d z ą c e s i ę z r ó ż n y c h c z ę ś c i c i a ł a l u d z k i e g o
13
