SSok jed en asty.
(K W IE C IE Ń ).
Expedycya główna w Księgarni R. F r i e d l e j n a , dawniej S p l e s s a i S p ó ł h ł przy ulicy .Senatorskiej, N. 460.
D r u k ie m St. S t r ą b s k le g o ,
p r I j u iicy D a n iło w ic z o w s k ić j, N° 617, w d a w n e j B ib lio te c e Załuskich.
-OO
1853.
i 1 kwietnia. Dwa pierwsze poszyty czyli numera stanowią Tom;
dwa drugie, Tom następny; dwa zaś Tomy stanowią rok cały.
Prenumerata wynosi zł. 20 rocznie.
Na R o c z n i k i G o s p o d a r s tw a k r a j o w e g o zapisy
wać się można:
1. W granicach Królestwa.
a) Na w s z y s t k ic h staeyacla p o c z to w y c h .
[ w Redahcyi Roczników Gospodarstwa l Krajowego przy ulicy Rymarskiej Nr.
1742.
w w a r a z a w i e : l w księgarniach: R. Friedleina dawniej
\ Spiessa et comp.,— Gustawa Sennewal- Jda,— S. H. Merzbacha, — Zawadzkiego l i Węckiego, — Hugues, — G. Leona [ Gliicksberga,— Nalansona, — S. Orgel-
> branda,— Z. Steblera,—Bernsztejna.
c) w L u b l i n i e :_____u Slreibla i u Artzta.
d) w K a lis z u : ____ u Hurtiga i w Nowej Księgarni.
e) w R a d o m i u: . . . u Rosenthala.
f) w Suw a ł k a c h . u Orgelbranda.
2. Za granicam i Królestwa.
а)w K r a k o w i e : u D. E . Friedleina, J. Czecha i u Cypcera б) w e L w o w i e ; .. u Milikowskiego, Pillera i spółki, Winiarza
Jabłońskiego i syna.
c)w L e s z n ie : . . u E . Guntera.
d)w P o z n a n ia : u J . Żupańskiego i Stefańskiego.
e) w W iln i e i K ijo w ie : u Józefa Zawadzkiego (za cenę ta
ką samą, za jaką w Królestwie dostać można, tojest po zł. 20, czy li rubli srebrem 3).
Roczników Gospodarstwa Krajowego z lat upłynionych, naby
wać można tylko w mieszkaniu Redahcyi po cenie zniżonej, tak że dla tych, którzyby życzyli sobie nabyć cały komplet z lat lOciu tojest Tomów 20, składających się z numerów 40, odstępuje się za połowę ceny, czyli za złp. 100. Wkażdym innym razie, cena zosta
je taż sama, tojest po złp. 20 za każdy rok.
Wszystkie listy, artykuły i rozprawy pod adresem R e d a k c y ł R o c z n ik ó w G o s p o d a r s tw a K r a jo w e g o , przesyłać należy f r a n k o do księgarni Friedlejna, dawniej Spiess et Com.
przy uiicy Senatorskiej N r 460, w której jest główna expedycya Roczników.
Warszawa, kwiecień 1853 r.
W BM R AG N MALH8STN,,
w GUBERNII W A R S Z A W S K IE J , P O W IE C IE P IO TR K O W SK IM P O Ł O Ż O N Y C H .
przez
Adryana Sommer, b. ucznia Instytutu Gosp. Wiej. i Leśni
ctwa w Marymoncie
(Dokończenie).
P ró b y z nawozami na małą skalę.
Chęć powiększenia massy nawozów była pobudką przeszłorocznych prób skuteczności nawozów mineral
nych i zwierzęcych, których rezultata tak kwiecisto opi
sane, w jednćm z czasopism czytaliśmy. ( I)
Grunt w zeszłym roku pod te próby przeznaczony, i w roku kończącym się na ten sam cel użyto, z różni
cą, że po ziemniakach zasianojęczmień, a po jęczmieniu kartofle. W skutek osobistego przez dziedzica ustnie danego mi polecenia zajęcia się zbiorem i obliczeniem rezultatów, d. 6 sierpnia 1851 r. zająłem się zbiorem
( 1 ) Patrz Roczniki Gosp. K raj. Tom X IX N. 1, stron. 40.
21
jęczmienia, a pierwszych dni października zbiorem kar
tofli, z których rezultata przy niniejszćm załączam.
(Patrz tabelki N. 1 i 2).
Przy obrachowywaniu trzymałem się metody przez mego poprzednika wskazanej. Że mokry rok wpłynął na bujny wzrost słomy, z uszczerbkiem być może ziar
na; że ten sam powód wpłynął na tak uderzające korzy
ści w tym roku popiołu torfowego na ziemniaki; te i tym podobne dalsze nastręczające się uwagi, dla uniknienia powtarzania wniosków mego poprzednika z 1850 r.
uważam za zbyteczne. Kilka rzutów porównawczych oka, na przeszło- i tegoroczne tabelki, bardzo łatwo mo
gą je wykryć. Bo cóż nad cyfrę, wymownićj w podo
bnym razie, może rzecz malować?
Kompost)/.
W roku bieżącym wiosną na ugorach półfolwarku Maluszyn nagromadzono kupy kompostowe. Być może powie kto: to rzecz nienowa. Ale czy liż już wszystkie dotychczas zalecane, rozsądne sposoby poprawienia go
spodarstw naszych w praktyce zastosowano? Widać że niedość jest wiedzićć, trzeba wiadomości w pro
wadzić w czyn.
Otóż kupy kompostowe powstały z ułożenia war
stwami nader tu obfitego marglu, szlamu i nawozu owczego. W folwarku Silniczka ułożono szychtami torf, margiel i nawóz stajenny, w obu razach nadając kupom formy czworokąta 2 łokcie wysokiego, 20— 28 fur parokonnych mieszczącego. Komposty te starannie trzy razy od wiosny do jesieni widłami drewnianemi przerobione, utworzyły massę jednostajną mastkę, któ-
w roku 1851, obliczona na morg nowo-polski.
ao P lo n z ia rn a ObO " « « « 0s S N,S3
•S2 <0 s- cz "O
W wartości żyta, gdy 6 funt. sIomy=l funt. żyta,
*0 —T -CZ) 0 <0 «•—Oi
tC N “ £
2 c ar na pood- dukcyi runtu- cr co
>5 « “ ►.
S | s |
? 3
tf t- c
cz O <s> - Rodzaj nawozu
C/3
fiO na
wagę na miarę 1 I
i n
a 105 funt. jęcz.=100
żyta a * - *
% * =.£
f i .. O U j S - Ł
a £**1 &
i “ s s s _
£ co — 3 . 1 H - 8 £
s- e. _ c J ' o
■s, r-'x>
25 3
U W A G I
0< o, M
Słoma Ziarno1 Ogółem ■R£.Z,N -5 3 43 -2— N & *S a 0
fun. f u n .' korcv garncy fantów Jedności funt. fu n t. funtów CZ) SI g i s N C u ,S5 £ | centnarów funtów żyta funt.
i > . r f i i 2
Bez nawozu... 3384 1790 10 1 7 1 / 2 169 . 1,89 568 1705 2269 3 ,02 0 0 0 £ S ° n ° - 'a. 3
= no
f i O - * fi
Pól bydlęcego... 5184 3065 17 19 25
1 81 /2
1%
25
174,3 176
1,68 1,86 1,74
864 9919 3783 3 ,3 8 8,07
2 ,5 2 3,43 600 fi O-fi- . fi r-t fi ° CO - CZ3
^ 3 5 5 . fi £>
Cały bydlęcy... 6243 7434
3356 1041 3196 4237 1,64 2,24 1200
* c a> ^ £5 S = a = *“ r - 'Ofi jO= Ł M - g g .
Nawóz owczy... 4265 165 1239 4062 5301 3 ,28 7 ,0 2 9,57 432
" cc >> 5 .15 7
—• OO ^ CU fi >Vu »
•S3" a o j F o^>
•£ S. 0
V2 bydlęcy z torfem. 4359 2990 17 0 175,9 1,45 726 2848 3574 3 ,92 + 2,52 + 3 ,4 4 G00 = s l &
— 0,70 — 0,95 300 ■jS P CC —5 -S1 £ -en —3 CJ 0
Torf z marglem___ 3553 2596 15 5 „ 171 1,36 592 2472 3064 4,17 2.24 0,33 2000 > •Nfi O fi *NJ CU "■* fi CO — ^ - f i <a-> —1
J 2 0,61 0,42 1000
Cały margiel... 3712 2062 11 23 176 1,80 619 1964 2583 3,17 0,31 0,4 2 1000 fi CU rfi Uli "fi s g.-g s & & §-.1 Cały szlam ... 3684 9540 15 7>/a
9
166,7 162
1,45 1,76
614 2419 3033 3,94 0,32 0 ,4 4 2400 = P SI S5 — P"
= « * . -3 5*
Pół szlamu... 4021 2278 14 670 2170 2840 3 ,2 4 0,47 0 ,64 1200
0.--I = >, >.-° u.
. j* 00 £?■« £ O.
gp 0 SC CC 3 -±
8 ^ s s c £ =
0,44 2400
"fi 'fi -fi O? X?F b«3 *^3 cz? — Szlam z marglem. . .
Popiół torfowy...
4303 3084
2446 2015
15 11
l ’/2 23
162,5 171 ,9
1,76 1,53
717 514
2329 1919
3046 2433
3,25 3,74
Oj B 2 OT ,S3 C o- ^ S fi
0,02
2 ,7 3
0,03
3 ,7 2
800
60
1)Znacznii dzi, 0 ile dżd 2)Kilkotyg którejraz się wodemstraty 3)Przepad nem zeszłorc w ziarnie.
Makucbv... 4321 2578 15 13 167 ,3 1,67 720 2455 3175 3,41 18,12 2,4 7 1 50
T ab elk a N r ] , do stro n n ic y 1G2 B oczników G osp. K r a j. T o n i X X I I .
: •
" ~ - - r : W v i 3 &.;MV
1.". ; /• . ,
..{i- r ■
• • • , T - o ■, > J ■: ; -
;ri_ . v ;
- . A
a
: b;., ;<
.
8 ■■
; A . i -
a a ? w ?a ; £ i ,
. A :
. jś »
♦>{ a o ł‘
•-yA1'
■’-v. A 7 A
■ -7 •
■ i K a
■
- : ■ f - , s. | :
■ - i ■
-v
} ? ■
' ■ . T ;• , ACAAfAA A A A A-i
1 :c ’ ?i ■ " ■ ■ '
'i!
v; I
5;
. ' i ' •
i I
i A b ■- ■ ■ ■ i/ ' , B : : i
i i - t ^ •
,r,?
A ‘
...f i A iS r f
' s> .
- i.' A ■ ■.
; A A . ? W O t l i A ;
f i ) : . i i - g ;
’ ' ''i:'i : ' "A • • i/ A\A\:v 'I? 7- ■ •'<■;
• • •« - .
Rodzaj nawozu.
P ion z m orga
W aga Miara
F u n t ó w K o r . G a rn c y
<v
•N >>
— c
CS t*g
ŁC.S fiO s—
> 03
> -bd F u n tó w
S a, '
PI 1 fl 'P
03 !>J
a *N
N £
-*-> M 3 nd ndo
Ż y ta fu n tó w
* H s g Ś -s -iS S. C o %
E^c fl
N 3 0 CO i* o *a O* co
G ro sz y
§ 2 ° °
(S S m
O *3 C
tt. = 00 ta N &
C e n tn a r .
U W A G I .
T a b e lk a n r. 2, do stro n n ic y 162 R o czników gosp. k ra j. to m X X II.
Bez nawozu 2 9 2 5 11 2 2 Va 4 8 7 0 0 0
Pół bydlęcego 1 0 6 5 0 4 2 19 1775 2 , 1 5 2 , 9 3 6 0 0
Cały bydlęcy 1 1 3 2 5 4 5 9</2 1887 1 ,1 7 1 ,6 0 1 2 0 0
Nawóz owczy 1 1 8 5 0 47 13 19 7 5 3 , 4 4
+ 2 ,1 5
4 , 7 9 + 2 ,9 3
4 3 2 600 1/ 2 bydlę, z torfem 1 0 5 0 0 42 0 1 7 5 0 - 0 ,0 8 -0 ,1 1
0,53
“ 5,60
300 2000 Torf z marglem 1 0 5 0 0 42 0 1 7 5 0 0,390,48 1000
Cały margiel 5 7 7 5 23 3 9 6 2 0 , 4 8 0 , 6 10 0 0
Cały szlam 8 9 2 5 3 5 2 2 y2 1 4 8 7 0 , 4 2 0 , 5 7 2 4 0 0
Pół szlamu 6 7 5 0 27 0 1125 0 ,5 3 0 , 7 2 1 2 0 0
Szlam z marglem 8 2 5 0 33 0 1 3 7 5 + 0 ,4 2 - 0 , 1 4
+ 0 ,57 - 0 ,1 9
2400
“ 800 Popiół torfowy 1 0 5 0 0 4 2 0 17 5 0 2 1 , 0 5 2 8 , 7 0 6 0
Makuchy 8 5 5 0 34 6>/2 1 4 2 5 1 8 ,7 6 2 5 , 5 8 5 0
• • I Ih K • | |
>-zCO*eO 13 ■*d 13
. n ^ u g > g - £ ; 5 N r . O eo , N
s g
. fcDtS'- L- s 5 « £s 5 *C T3 o >
• —W3t3 © r2 ę» fc- «3 ^.1 2 o — W —" N N ° - O c o f eo - Q<
£►.•3 -S-S s>s “>g*
Cts «■£ s ~ ,“a - o g u Ng m^ r t
• * £ S g - * 6 « g - «i **■ M W k- ” - » - .2 »ł - 3 S O
¥ e ą S - S 5 - :S .te « s 3 o-S'Z '3 *
O n c
b ’2 o t o o 3 -
■* o.^ ^ re c *■» 2 ■2. a fl » «° 8
60 S S-N •= , °
R i r g.--5 i? »-s
© f* O C. o
■a S - ’a « s
® f ę i ^ = c
— - i o /S * ►» S c 22 -aC fcT‘-
13 CI3 f i 13 O
-i S.g 6,a?tń So.g
S j t ć ; ź , S , - a 3 3
i
r •*
C-‘C •■*
* % « -
.. * ■
1 .
* o-.i
O ' -
ś V ' -
««5
■r et -v
L<n
~ . *
» ) *jj»
g: 2> a ::
Js P « H 2 2;. - ,<'v-
U »*'s .i ‘ rj ►; ^ w ,
i : . S ? ’ "
• „ - ?, E. £. -' - -
= - ■» t_- -■„ ?■ ,.,.
; r:." g Ł-; v J r.
.
- • > i*9tó Hi «* Vf*l r „ '«*•
!■ •'•v:.l5 s>* 5? '
'S -s»' ■.
cc : ■
.•nil;
.0 j
YX>oiJi>
: ’ '0
>
0;.H- ; ' i -- - - QÓ£f 0 0 ,1 !- n / t
’ <*£ ii” i 0 ? J 1 t ! g( * - ty OOu , j '''O-! j ó{,5:|
' i i Mi- ■ I- - - >0ou& | . ! i.';' 0
. ‘.fcifa 1 ’•>} .U . 0 0 0 1 i . U J )
j ń j ;
* ‘' ; | £ l , o 00*: J ; s r . o
. Oni; i r.io-i- ■ i Oijw ' j O,!.! ■ :
•(Hi ■ OT
Oc j
•
. Jiy .
£0
i m
•: | if-}(iisv) : | woJat/l • j 'ii':-- i ' ' Ofó./M
- i o
f i i ■ 0 0 8 f i |
LHOwfid ; ' ■■
. vo‘j!i>»d t y\3WO A'07/
O * i
o a | i
£'00 :• u
a . ' . : i !
n i < ; O O o O l 5 j»:-• i ti.J \ ',t!( fti
■o o o o i
. < •
Hi
j f.k
i1--.: !
^ i C S i j
<5 ! T-i? :-'"Tu \ o ; o ; : e: w f .0 ! £1- I -OOflOi |
. ! o . O :'
Ki -I st,u: s fi i t» t U 1 !J ( f]
frtiitśk’ (i im c.*.-;k i
ląsigniiw s tiii;
M/ohoi IOm ytlsui
!
x!‘ ■
ra jesienią na uprawione ugory, w części pod korzeń, w części w rolę pod żyto w pierwszych dniach wrze
śnia rozwiezioną została, w ilości 20 fur na mórg 110- wopolski. Margiel tu użyty zimował na wolnem po
wietrzu, przez co:
1) Choć z szkodą dla rolnika rozpuścił część gipsu i wapna; za to dla różnego stopnia rozszerzania się, zi
mą od mrozu, wapna i gliny massę jego głównie, ale nie wyłącznie stanowiących, rozsypał się, i tak łatwiej mógł być w kompoście mieszany. 2)Niedokwas lszy że
laza w nim obecny, szkodliwy roślinieniu, zamienił się na niedokwas 2gi. 3) Margiel pozbył się szkodliwych kwa
sów, jakich nabył wskutek braku zetknięcia z atmosferą.
D o m ysły p rzy ja zn e g o ich w pływ u .
Trudno mi dziś przytoczyć skutki tego nawozu. Wiem tylko, że od niejakiego czasu w sąsiedzkim folwarku Za
górze z dobrym skutkiem podobnego używają kompo
stu, lecz domysły pięknego plonu zdają się być uzasa- dnionemi, gdyż doświadczenia przekonały , że gnój zbyt surowy pod zboża na grunt piasczysty wywieziony po
ciąga w plonie stratę; zaś kompost ten już dobrze roz
łożony, tćm samćm zaledwie ślady podściołu zawiera
jący wpłynie na podobny grunt: 1) poprawiając w ła
sności fizyczne, bo i margiel tutejszy nie jest bez gliny;
2) jako zawierający żelazo i inne niedokwasy metali
czne, tworzy w części koperwas żelazny, sól której mała ilość, według zdania niektórych, przyspiesza wzrost roślin; 3) węglan wapna w nim obecny, połyka wodę z powietrza (według Schublera do 0,035 w dwóch do
bach, co przy niekiedy 4-calowym pulchnym piasku,
sądzę, że dobrze wpłynąć może; 4 ) margiel (u użyły na
leżący do przechodowych, powstałych gdy ziemia była zamieszkałą, i różnorodnemi organicznemi tworami po
krytą, tem samćm mineralne te szczątki zwierząt posia
dają azot, siarkę i fosfor, pierwiastki tak konieczne do utworzenia materyj proteinowych: kleju, białka i kazei- nu roślinnego w korzeniach, z których następnie ziarno się wykształca.
Analizy Krockera w Prusach, na ośmiu odcieniach marglu robione dowodzą bytności w tymże amoniaku, procentowo 0,05— 0,005, co na morgu niemało wy
niesie, tóm bardzićj że potażu pierwiastku, tyle na wy
kształcenie słomy i liści wszystkich roślin wpływającego także 0,— 2,009 się znajduje.
Fakta na gruncie o ich skuteczności, a rachunek, o korzyściach tego skutecznego wpływu kompostów przekonają.
Kom posty % kwasem siarczonym .
Lecz taż sama obfitość marglu, torfu, szlamu, przy nizkim stopniu sterkoryzacyi gruntów tutejszych pod- budza do nieustawania na rozpoczętćj drodze, zachęca
jąc do wprowadzenia w koło wzajemnej produkcyi, tychże surogatów mogących brak azotu w gruncie ko
rzystniej jak guano, krew, saletra chilijska, szmaty weł
niane, mąka z kości it. p. zastąpić. Prawda że okoliczno*
ści dzisiejsze nakazują nam nie produkować zbyt wiele, lecz inleresa, wzrastające ciężary publiczne za tern przemawiają.
Zresztą kto nie postępuje, cofa się bezzawodnie;
a o zbytnie plony w naszej okolicy nie tak prędko będzie
my się mogli obawiać. To dało pochop do użycia kwasu siarczanego w celu doświadczenia czy? i o ile?
tenże dzielność kompostów w gruncie podnieść zdoła.
Ostrożność nakazała zrobić rodzaj próby. Wykonano ją na polu folwarku Silniczka, w glebie żytnićj 2giej klassy, przez dwa lata odłogowanój, i przez tenże czas na pastwisko owcom służącój. Mieszanina torfu, wy
rzutów zwierzęcych przejętych podściołem, za dodaniem marglu, każdego w stosunku 3 3 % na objętość, wysta
wiona na wpływ wilgoci atmosfery i powietrza od wiosny 1851 r. do końca sierpnia tego roku, szybkiemu uległa rozkładowi. Margiel oddając wodzie deszczowój, w kwas węglowy bogatój, część rozpuszczalnego węgla
nu wapna, tćm samćm roztworzonemu węglanowi uła
twia przystęp do całćj massy; sól ta łączy się z produk
tem rozkładu istot roślinnych pod wodą t. j. pruchnicą w torfie obecną, oraz w takim razie towarzyszącym jćj kwasem ulminowym wydaje pruchnican także ulmian wapna, sole według Teodora Saussure’a, Sonbeirn’a rozpuszczalne, bardzo wegetacyi sprzyjające; ( według innych odkwasza, rozpuszcza, pobudza pruchnicę). Kwas zaś węglowy jako słabszy, przy tym rozkładzie uwolnio
ny, jako gaz uchodzi; lecz w chwili ulatniania się napo
tyka na amoniak wydobywający się w skutek fermen
tacji wyrzutów stajennych, i daje węglan amoniaku, gaz lotny, jakkolwiek rozpuszczalny, którego ujściu ile mo
żności zapobiedz należy. Skutkiem tych procesów, tem
peratura wewnątrz kupy się podnosi, amassa jednostajną przybiera zwięzłość. Dodanie witryoleju zapobiegłoby ulotnieniu nowego związku węglanu amoniaku, utwo
rzyłby się siarczan amoniaku, sól stała, rozpuszczalna,
bardzo wegetacyi sprzyjająca, i podobnie jak współcze
śnie obecny pruchnian wapna, chciwie przez korzenie roślin w stanie roztworu wysysany.
Podobne tłumaczenie, być może niedość trafne t. j.
z szczególneini teoryami niezgodne, podały mi myśl uży
cia w powyższym celu, w dniu 31 sierpnia 1851 r.
kwasu siarczanego. Uzbrojony jestem bezzawodnemi dowodami, że podobne komposty z dobrym skutkiem od- dawna w Niemczech, prawda przy niższćj cenie witryo- leju (a nawet, o iłem słyszał, w jednćm z większych go
spodarstw gubernii podolskiej) się praktykują.
Korcy sto dwadzieścia kompostu jak wyżej przezna
czone do nawiezienia 400 prętów Q ugoru pod ozimi
nę polałem 11 fun. kwasu fabrycznego, po rozcieńcze
niu go poprzednićm 60 fun. wody. Stosunek zdaniem mojóm niezawielki, gdyż na każde 10 korcy kompostu w których 3,3 korcy stanowił margiel, przyszedł cały funt kwasu. Następnie kupa ta dokładnie przemieszana, po kilku (szkoda tylko ulewnych) dniach w stosunku jak wyżćj rozwieziona, jednostajnie potrząśnięta, na 4 cale przyoraną została; a w kilka dni nastąpił siów żyta, w ilości jak tu zwylde praktykowanój, 30 do 32 garncy na morg. Plony przekonają o ile przewidywania są słuszne i do prawdziwości zbliżone. Nauki ścisłe nie ogłaszają cudów, dalekie one od przesądu, imoginacyi lub namiętności; jedyną ich ucieczką doświadczenie, a suebem doświadczeniem mogą tylko swe twierdzenie
popierać.
• U żytki z szlamu.
Oprócz powyższych prób, od kilku lat z widoczną korzyścią, mianowicie w folwarku Borowiec nawożą grunta stawiarką od roku wydobytą, w kupy 10-kor- cowe zwiezioną i tak przez zimę na wpływy atmo
sfery wystawioną, aby wegetacyi szkodliwy kwaso- rodek żelaza, nadający mu barwę szarą, przeszedł ua wodnian kwasorodku koloru żółtego. Doświadczenia miejscowe przekonały iż świeżo nawożony, wpićrw- szym roku sprowadziłby nieurodzaj. W takim stanie wywożony bywa w ilości 2400 cent. na morg 300- prętowy, w pola ugorowe gruntu słabo gliniastego jęcz
miennego z spodem marglowatym nieprzepuszczalnym, najczęściej w końcu mca lipca. Plony żyta zwykle pię
kne, ścierń gęsta. Peryodu działania tego nawozu z wła
snego doświadczenia oznaczyć nie mogę; wiem że go do
piero używają od lat dwóch, dary Cerery obficie zbie
rając. Korzyści jednak są uderzające.
Koszt wydobycia z ułożeniem na kupę pręta 0 na sztych szpadla głęboko, wynosi f. 1 gr. 15 i tak zosta
wionego przez zimę; wywiezienie latem 300 fur paro
konnych 8-centnarowych, gdyż więcej dla swej objęto
ści nałożyć się nie da, oraz potrzęsienia, dochodzi fl. 80.
Plon był w roku b. żyta kop 5 podsypujących 2 korce ważnego ziarna, z wagą kopy słomy 700 funtów. Od tego odtrąciwszy 11/2 kopy żyta, plonu z gruntu ta~
kichże przymiotów', lecz jałowego wydającego z kopy korcy 1 garncy 10 z słomą cieńszą, krótszą, nieprzero- słą trawą, różnica 31/ 2 daleko lepszych kop, dość wi
docznie o błogim skutku przekonywa.
Odchody zw ierzęce. „
Kończąc materyą o nawozach dodam: iż w folwarku Maluszyn nawóz owczy bezpośrednio w pole pod rośliny okopowe lub komposty, zwykle na pola odleglejsze od zabudowań jako lżejszy się wywozi. Odchody zaś bydlę
ce dla znacznćj odległości obór od wolowni, stajen, oso»
bno od końskich zgromadzane, regularnie szczególniej zimą przesypywane zostają: bydlęce okruchami torfu i po
piołu torfowego, pozostałościami materyału opalowego gorzelni z dodatkiem marglu; końskie zaś i wołowe wy
rzuty na gnojowisku przesypują marglera. Bydłu latem podściela się mech i co kilka dni z odchodami oddala;
zimą zaś, ponieważ na wywarach stoi i nader wodniste ma odchody, coby massy podściołu wymagało, kilka ra
zy dziennie gnój w stosownych skrzynkach się wyrzuca.
W folwarku Pukarzew urządzamy w tćj chwili wzorową gnojownię.
Zamieściłem pobudki użycia kompostów, jakość, i sposób przyrządzania tychże; teraz załączam przy ni~
niejszem tabelkę rezultatów skuteczności zwozu kompo
stem, w różnym stopniu pod korzeń; tojest potrząsając na rolę już pod siów gotową, na co bezpośrednio po
siano żyto, w stosunku korzec o 230 funt. na morg pod skibę dnia 5 września 1851 r. i przyorano.
Grunt pod kompost był ugorem po owsie, lekki, płytki, jałowy, z spodem przepuszczalnym, gdyż trzy do czterech stóp ciągle warstwa piasku stanowi część
K O M P O S T O r**
§ -8 m £
o _
•N *
< N*
Ponieważkorz kompostukosztu 'Uzł., zwiezien morgi kosztowało Zejednakobjętość 1 kompostuprzezfe mentacyąsię zmn | szyła kosztIstotny Stratynamor
3
£
&
J A K O Ś Ć
!
ILOŚĆ W ZIARNIE W S Ł O M I E | RAZEM RAZEM
s aco
c z y l i n a m o r g
p r z e w y ż s z a p r o d u k c y ą j a
ł o w e g o 0 ■
c z y l i w ż y c i e
przewyż sza pro dukcyą jałowego
ż y t a S ł o m y S ^ o
§ l £ °
p< s, wartość przewyż- ki żyta
G. K o r c y Ł u t ó w P r o c e n / Ł a t 0 w P r o c e n . F u n t ó w K. G a r n c y C e n t n a r ó w G a r n c y | Z ł o t e Z ł o t e Z ł o t e Z ł o t e
Bez nawozu... 0 0 59,5 0 0 72 9 68,5 0 229,5 2 13,8 6,75 0 0 0 0 0 I
(X)Kompostzmarglu, torfu i gnoju.. 10 93,8 83, 23,5 2 8,3 114 14 5 29,3 230, 3 12,3 10,68 37,1 23,1 23,4 31,2 8,1 Takiż kompost z dodatkiem witryoleju. 10 93,8 80,5 21, 25,7 114 14 94,5 27,5 230, 3 9, 10,68 33,9 2 1 ,2 28, 36, 14,8 Kompost z gnoju, torlu, marglu... 20 187,5 91,5 32, 34,9 128 16 107,5 36 ,2 228,5 3 24,7 12, 51,5 31,8 46,8 62,4 29,6
n i > > ’ 30 281,3 84,5 25,
-
2 9 ,6 120 15 99,5 31,1 228, 3 15,7 11,25 40,8 25,4 70,2 93,6 68,2
Tablica N r 3 , do stronnicy 169 Roczników eo sp . k r a i . tom X X II.
czwartego pola pastwiskowego folwarku Sielniczka. Po
łożenie wyniesione, rok średnio wilgotny. Doświad
czenie wykonano na pięciu prętach kwadratowych.
Sprzęt nastąpił 24 lipca 1852 r. i wydał rezultata jak następuje: (patrz tablicę Nr. 3).
Gdy jednak oprócz tych pięciu prętów, użyto w roku zeszłym w wielu tutejszych folwarkach kompostów pod oziminę, przytoczę przykład z folwarku Sielniczka.
W stosunku 93korcy na morgu 300-prętowym, zwie
ziono 20 morgów przy zupełnie tych samych warunkach, jakie na wstępie podałem. Zobaczmy co na tern zyska
no. Zacytuję fakta, wnioski jako nader widoczne za
milczając.
Obrachowanie korzyści.
Użyto marglu . . . korcy 8101
„ torfu . . . . „ 810
j
„ nawozu owczego „ 810) razem 2430 korcy, które po trzykrotnem przerobieniu i nastąpionej fermen- tacyi, objętość swą o V 3 zmniejszyły.
Koszt uiycia.
Wartość marglu i torfu pomija się. ,
„ 810 korcy czyli 81 fur nawozu,
a f. 2 ...f. 102 Przywózka na kupę i rozwózka w polu
zajęły dni ratajskich i fornalskich cią
głych 77, a f. 4 ...f- 308.
Trzykrotna przeróbka kupy, nakładanie i potrzęsienie, dni pieszych 198 po
24 g r . , ... ... f. 158 g. 12.
Koszt pognoju 20 morg f. 628 g. L2,, 22
Zysk % podniesionego plonu.
Na zasadzie tabelki poprzedzającej, plon z morga przy podobnym zwozie, przewyższał plon z niezwożnego gruntu,, razem na słomie i ziarnie o żyta garncy 37, które pof.20 korzec, czynią f. 23,1;
więc morgów 20 dało prze wyżkę plonu wartości . . , ...f. 462,
Tkwi więc w 20 morg.IYpola Silnickiego f. 166 g. 12.
któremi obciąży się produkcyą żyta w tćm polu w r.
1854, gdyż tak zasiew podług tabeli płodozmianu na
stąpi.
O W C Z A R S T W O .
Okoliczności wyradzają potrzeby, a potrzeby wynala
zki. Stosunki w jakich człowiek żyje, wskazują mu tryb postępowania. Gospodarz nawet nie zdoła się wyłamać zpod tych pryncypij. Świadczy to okolica, w którćj praktykę odbywam. Owce są zasadą gospodarstwa.
Dlaczegóż?
Bo właściciele majętności w gruntach suchych, ubo
gich, z szczupłemi pastwiskami naturalnemi, przekonali się z doświadczenia, że z zwierząt domowych w wię
kszych stadach owce mogą tylko wyżywić i niemi grunt wzbogacić. Bydło rogate potrzebuje dogodniejszego położenia, konie tćm więcćj.
Tak jest, zajęli się troskliwiej hodowlą owiec, pe
wni, że starając się dziś o największy bezpośredni do-
W y s z c a s e g ó l n i e n i e H l a s s a w *T3 noO r> ta o-■a.
•S yj w o» • ©
cn M TJ C/J H 09 CD CD "O
P Ł E Ć FOLWARK "o
cd OOc-n CS 3ta
CDO c3 Cios
rD
«-*!oOS
PT Cios 3 £ S 5.w
£3 rfu o "
O
Matki Maluszyn 2 2 12 6 51 4 1 1 36 2 4 1 8 6
Dwulatki Sielniczka 17 1 5 4 13 0 9 6 9 1 2 4 0 9
Matki Borowiec 1 8 9 87 3 7 2 5 51 2 9 0 79
Matki Krzętowskie 126 4 8 2 2 16 98 3 1 0 8 7
Matki Pratkowskie 3 9 7 0 6 8 14 2 0 4 7 2 5 8 71
Razem 4 0 5 3 4 3 8 6 2 2 7 24 63 2 3 4 1508 8 1 %
Szpringery Maluszyn 8 2 0 11 c\
3 3 3 9O £»
Barany sprzedażne — 3 3 6
n
— roczne — 6 22 9 3 7
Owieczki roczne — 17 4 7 19 5 o 9 0
Jagniąt baranków 103
2 0 9 Maciorek 1 0 6 Maluszyn
Jagniąt Borowiec
Krzętów
2 3 0 2 7 2
__ Pratkowice
10 12
1 8 5
Roczniaki Polichno 104 74 6 0 5 2 6 5
— Skopy Pratkowice 4 9
--- --- Polichno 6 2
--- --- Borowiec 6 6
Stare skopy Trzepce 4 8 7
Roczne — Krzętów 121
— barany Borowiec S I
2 9 7
Różne skopy Rogi
Ogółem Radoszewnica 5 2 2 5 9
— Łyśmy
Stanisłowice
4 9 3 159
--- Bąkowa Góra 2 3 7
--- Dęba 4 7 0 6 8
--- Kalniki 3 0 4
Cale dobra Maluszyn liczą 6 1 6 9 75%
T a b e lla N r. 4 , do s tro n n ic y 171 R o czn ik ó w g o sp . k ra j. to m X X I I .
W_ , tp :£> £j c 5fc
ó 1
:p &
i - i J s i .?
i I r- [*• Sfi
m }y i
U l jOC ! ' e c c ! i ii o o l io C l 7 8 0 1 8 i 8 9 9 i 1 7 - 8C S M 0 1 uV>i «|6pr: i Cii
GÓ
0 8 i Cg £ r-s
0 9 ; , 001' I -
' OCL- |
C* T O - < «i j PM i , o c : i 01
■i) 9 i t d . i.
7 8 1 i.
I l i J
* r* 1
• <<- l .
>nO I
i
,oe sse
?8Cl' i Gol
8 0 lO Tł*
■
■ » i (1 3 £ ii i -ą •*.- X ‘-5 s „i -r '‘33
E- ■ A3 ! er* CU
5?
i i j fi
lc-
.
U
8 0 ' i l e
;0 £ l
or -
oa e i
* ć i o>O I
9 1? i
cc i
M - . 1 1 n
t o ,
! 0 £ ■
!
t i e jn u r ia ić 1 ! iKiiwcrituł]
| aiłSav/oJjst>I
• :>!łlc7/- ;i.,--JI- CC | cny; ; i i
l
nfsgulfiffi
c 0
W - I f ! ■■
" si .2
l-j!9 l e u f
Jł-JS80i!;}ł.
■■- ■i v /6 i',x i} | saiw oilłBtfl
;01 t».'i woiCcCi
oniioilo'!
o*j i w p i o fi
9 Ó (J9 S 1 \P
w ó i $ j i 2
0 9 1 / / O l O f i
iwfii jyasgołnifl y rri' v i .
■ ■
fiio O £ w c , ’;.ći Riljfl i>;
, \ ° c t ] 6 d i 9 ę b i ! n / s r u l s i f . m d o b s h i
) i i i
riird o w C
. ,t k: *f .
:_'onjfióosi(]^ y iu n c S
iiUX>( i —
| oosooi fdxy-»ivi?0 11 CO i wbił;;;,red Jping:;]
110 0 1 iaioiofiM ■ J o in g s t
• riJoinsooS
. vqoila is-seJg
— 9n.\ooH yn siu ii - ~
y<|oii» o ftió n ifi! iilJiO
V ; • - . . . .. ; ;■
chód z racyorialnćj hodowli owiec, mogą przyrastają
cym naWOżem, dochód z zboża z Czasem powiększyć.
I w rzeczy samćj, gałęź ta jest tutaj wysoko posuniętą*
dlutego obrałem ją za przedmiot niniejszego raportu.
Stada owiec tu pielęgnowane, ogólnie mówiąc są poprawne. Wiele owczarń między innemi Chełmo, Ma- luszyn, Zakrzew, doszły do czystej krwi. Uszlachetnie
nie nastąpiło przez sprowadzenie tryków rozpłodowych elektoralnych i Saxonii lub Szląźka, z owczarni Klipp- hausen, Oszatz, Leitewitz.
Że jednak dążność hodowli owiec i przymioty pro
dukującej się wełny, stosownie do pojrńoWania lub wy
magania z koleją czasu różnym zmianom ulegają, dla tego w peWnych peryodach sprowadzają tu tryki zagra
niczne. Przed kilku nawet laty kupiono po parę tryków z Oszatz, które w wyższym stopniu dziś poszukiwane przymioty wełny posiadając, w prędszym czasie do celu doprowadzą, niżby się to osiągnęło tworząc stadko ro
dowe z sztuk własnych, charakter ten wybitniej posia
dających. Nawet dla samego odświeżenia krwi, z ow
czarni tego samego pochodzenia , wyższego uszlachet
nienia, silnie i zdrowo zbudowanych należałoby to zrobić.
W dobrach Maluszyn na trzynastu folwarkach znaj
dowało się wiosną 1852 r. owiec ogółem sztuk GlGfU Dobra Chełmo, do których często dojeżdżam i mam sposobność dokładnie poznać owczarnię liczyły wiosną r. b. owifec ogółem sztuk 1931. Umieszczona tu tabelka dowodzi wysokiego 6topnia uszlachetnienia owczarni dóbr Maluszyn: [(patrz tabellę Nr. 4.)
Porównywając stopień ^szlachetnienia owczarń tych folwarków, stado w samym Maluszynie stało się wzoro-
wćm, bo corocznie przy klossy fikacyi dwulatki najpięk
niejsze idą z całych dóbr pod barany do Maluszyna;
miejscowe dwulatki starannie sortowane i mnićj dobre, rów nie jak maciorki z runem przez wiek przerzedzonem, gdzieindziej odsyła się do parzenia. Postępowanie to w skutkach nader widoczne. Między innemi w powyż
szej tabelce, folwark Maluszyn ma w maciorkach 9 % ; w baronach rocznych do 1 9 % super elect. Jagniąt najwyższy procent. Wyrównanie runa i włosa najlepsze.
Po Muluszynie następuje Borowiec mniej może cienką ile obfitą wełną szczycić się mogący. Dalej Krzętów,
Pratkowice, Dęba i t. d.
Znaczny, ryzykowny kapitał, tkwiący w lak poważnćj cyfrze owiec, procentuje przy tutejszej hodowli, wła
ścicielowi bardzo dobrze. Hodowla ta zasadza się na umiejętnem schronieniu, dozorowaniu, żywieniu, pielę
gnowaniu i rozmnażaniu.
Schronienie.
Owczarnie zwykle na suchym wzgórku, z wapienia 5— 6 ćwierci łokcia grube nad cokułem, dla bezpieczeń
stwa, trwałości, a tern samem niższego kosztu, pod kar- piowką, mają stosunek długości do szerokości jak 1— 4.
Miejscowości ubogie w kamień, dają słupy murowane z kamienia, a między te, bale 4-calowe. Wysokość W świetle 4 — 6 łokci. Na powale polepa gruba chroni od pożaru, zimna i zanieczyszczenia paprochami z góry.
Okna 2 łokcie szerokie w dostatecznćj liczbie 1 V2— 2 łokci nad cokułem osadzone, już sztachetkami drewniane- mi i od wewnątrz dwuskrzydłową okiennicą opatrzone,
już oszklone, dostarczają konieczne światło, zarazem przypływ świeżego powietrza ułatwiając. Gdzie okna oszklone, znajdują się z wewnątrz w ścianie, co trzy łokcie framugi 12 cali w kwadrat szerokie, u dołu 4 cale nad cokołem zaczynające się, których końce pod stropem kierują się na zewnątrz. Framugi te na pićrwszy rzut mało widoczne, gdyż od 12 cali nad cokołem do samej góry deską zabite, tworzą kominki, w których raz ogrza
ne powietrze, ciągnie gazy z owczarni przy ziemi wy
wiązujące się.
W każdej owczarni 3, 4 drzwi, zwykle 2 1/2 łokcia szerokie, przy nieoszklonych oknach dwuskrzydłowe pionowo, przy oszklonych, poziomo i w kierunku szero
kości drzwi dwuskrzydlane, nad tamte mają pierwszeń
stwa, gdyż górna połowa w każdym razie może być otwartą. Wypadkom z ciśnienia się owiec przy wejściu zapobieżono znaczną szerokością drzwi, a z ciśnienia się w owczarni, obszernością tychże i dostateczną liczbą kozłów na paszę. Na jednę maciorę liczą z paśnikiem światła w owczarni 15 '/3 stopQ. Na jałowiznę 11 — 12 stóp. Za dowód niechaj posłużą dane miejscowe:
