RYZYKO GOSPODARCZE NA TLE SYTUACJI FINANSOWEJ WYBRANYCH ZAK£ADÓW BRAN¯Y MIÊSNEJ

Micha³ A. Jerzak, Anna J. Zieliñska

Akademia Rolnicza w Poznaniu

RYZYKO GOSPODARCZE NA TLE SYTUACJI FINANSOWEJ WYBRANYCH ZAK£ADÓW BRAN¯Y MIÊSNEJ

I DROBIARSKIEJ W WIELKOPOLSCE

ECONOMIC RISK EXEMPLIFIED ON THE FINANCIAL CONDITION OF CHOSEN MEAT AND POULTRY ENTERPRISES IN WIELKOPOLSKA

S³owa kluczowe: ryzyko ekonomiczne, cena

Synopsis. Dokonano analizy finansowej, a tak¿e podjêto próbê identyfikacji ryzyka gospodarczego w wybranych przedsiêbiorstwach bran¿y miêsnej i drobiarskiej w Wielkopolsce.

Wstêp

Ryzyko jest nieod³¹cznym elementem ka¿dej dzia³alnoœci gospodarczej. Sektor ¿ywnoœciowy, a w tym bran¿a miêsna, charakteryzuje siê stosunkowo du¿¹ stabilnoœci¹ i nisk¹ podatnoœci¹ na zmiany cyklu koniunkturalnego w gospodarce. Niemniej jednak w ostatnich latach na krajowych rynkach tej bran¿y stwierdzono wysoki poziom zmiennoœci cen [Jerzak, Zieliñska 2004]. Ryzy- kiem, które skupia w sobie zarówno kategoriê ryzyka systematycznego, jak i specyficznego w przedsiêbiorstwie, i którego nie mo¿na unikn¹æ, jest ryzyko gospodarcze. Analiza ryzyka gospo- darczego obejmuje niepewnoœæ osi¹gniêcia dochodów z dzia³alnoœci operacyjnej z powodu sa- mej natury tej dzia³alnoœci [Tarczyñski, Mojsiewicz 2001]. Czynniki ekonomiczne, miêdzy innymi, takie jak: nowe regulacje rz¹dowe, dzia³ania zwi¹zków zawodowych, koniecznoœæ zatrudniania wykwalifikowanej kadry, postêp technologiczny, zmiennoœæ popytu na produkcjê firmy, oddzia-

³uj¹ na sytuacjê ekonomiczn¹ ca³ego sektora. Maj¹ te¿ wp³yw na poziom ryzyka dzia³alnoœci gospodarczej i wielkoœæ osi¹ganych zysków, a tym samym pozycjê gospodarcz¹ poszczegól- nych firm. Przedsiêbiorca, który potrafi zlokalizowaæ i oceniæ ryzyko, ma mo¿liwoœæ skutecznego nim zarz¹dzania i zabezpieczenia siê przed potencjalnymi zagro¿eniami [Mayo 1997].

W artykule podjêto próbê identyfikacji ryzyka gospodarczego oraz porównania jego wiel- koœci w wybranych przedsiêbiorstwach bran¿y miêsnej i drobiarskiej w Wielkopolsce. Badania maj¹ charakter pilota¿owy poniewa¿ dotycz¹ celowo wybranych szeœciu przedsiêbiorstw miê- snych oraz trzech drobiarskich tego regionu. Wszystkie przedsiêbiorstwa przyjête do badañ

1 Do artyku³u wykorzystano dane uzyskane w ramach projektu badawczego o nr 1H02C04927 finansowa- nego przez KBN.

maj¹ formê organizacyjno-prawn¹ spó³ki kapita³owej i prowadz¹ pe³n¹ rachunkowoœæ finansow¹. Zakres cza- sowy badañ obejmuje lata od 1999 do 2002. W artyku- le wykorzystano publikowane raporty finansowe ba- danych spó³ek w biuletynach „Monitor Polski B” za lata 1999-2002, które uzupe³niono danymi zebranymi za pomoc¹ metody kwestionariuszowej.

Pomiaru ryzyka gospodarczego dokonano za po- moc¹ klasycznych statystycznych miar ryzyka: odchy- lenia standardowego, wspó³czynnika zmiennoœci, wy- korzystuj¹c przy tym elementy analizy wskaŸnikowej jako Ÿród³a danych do obliczeñ. Wyniki opracowano w uk³adzie bran¿owym, a nastêpnie opisano przy pomocy wybranych klasycznych miar statystyki opisowej.

Ryzyko gospodarcze w badanych przedsiêbiorstwach

Pomiaru ryzyka dzia³alnoœci gospodarczej w przed- siêbiorstwach mo¿na dokonaæ na podstawie dynamicz- nej analizy wybranych wskaŸników finansowych.

Przedmiotem analizy objêto nastêpuj¹ce wskaŸniki:

p³ynnoœci finansowej, zad³u¿enia oraz rentownoœci, a ich wyniki zawarto w tabeli 1 i 2.

W dalszej czêœci artyku³u przedstawiono ryzyko gospodarcze w odniesieniu do uwzglêdnionych w ta- belach 1 i 2 trzech grup wskaŸników finansowych.

P³ynnoœæ finansowa

Do oceny zdolnoœci przedsiêbiorstw do wywi¹zy- wania siê z bie¿¹cych zobowi¹zañ s³u¿¹: wskaŸnik p³yn- noœci bie¿¹cej i szybkiej. Œrednia wartoœæ wskaŸników p³ynnoœci bie¿¹cej w badanych zak³adach bran¿y dro- biarskiej w latach 1999-2002 mieœci siê w granicach od 1,20 do1,26, co wskazuje na osi¹gniêcie minimum bez- pieczeñstwa finansowego

. Potwierdza to równie¿ po- ziom wskaŸnika p³ynnoœci szybkiej (QR), który z bar- dzo niskiego poziomu (0,55) w 1999 roku wzrós³ do stabilnego poziomu powy¿ej 0,80 w nastêpnych la- tach (tab. 2).

Ryzyko mierzone odchyleniem standardowym dla wskaŸników p³ynnoœci bie¿¹cej w zak³adach drobiar- skich, choæ bardziej zró¿nicowane w poszczególnych latach ni¿ w bran¿y miêsnej, to jednak przyjmuje sto- sunkowo niskie wartoœci (najni¿szy: 0,28 w 2002 roku;

najwy¿szy: 0,50 w 2001 roku).

hcynadabaldicœonneimzikinnyzclópswiewodradnatsainelyzcdohci,wókinŸakswhcynarbyweinderœicœotraW.1alebaT hcynsêimwtsroibêisdezrp eineinlógezczsyWakinŸakswæœotrawainderŒewodradnatseinelyhcdOSicœonneimzkinnyzc³ópsWV]%[ 999100021002200299910002100220029991000210022002 RCjec¹¿eibicœonny³pkinŸaksW RQjeikbyzsicœonny³pkinŸaksW eine¿u³dazenlógO ogensa³wu³atipakeine¿u³daZ ewonimretogu³deine¿u³daZ ]%[otteny¿adezrpsæœonwotneR ]%[EORogensa³wu³atipakæœonwotneR

08,0 14,0 45,0 02,1 12,0 09,1 04,32

18,0 34,0 94,0 19,0 10,0 01,3 08,62

28,0 74,0 34,0 87,0 71,1 05,4 07,72

78,0 14,0 34,0 49,0 42,0 05,1– 03,9–

73,0 82,0 03,0 79,1 45,0 01,31 09,23

13,0 52,0 22,0 88,0 44,0 50,0 22,0

24,0 03,0 12,0 23,35 82,9 21,0 44,72

34,0 72,0 44,0 30,9 80,0 28,0 49,2

01,64 04,86 07,45 09,361 42,62 13,96 05,391

05,83 01,75 01,54 03,69 44,45 07,941 07,38

03,15 06,36 07,84 29,586 14,955 00,062 14,989

14,95 23,66 53,401 16,469 21,53 42,615– 74,51

3– zaroBogeiksloParotinoMzhcyn¿êineipwówy³pezrp,tartsiwóksyzuknuhcar,hcywosnalibhcynadeiwatsdopanensa³weinawocarpo:o³ór .hcywoteiknahcynad

2 WskaŸnik referencyjny CR dla bran¿y miêsno-drobiarskiej za okres 2001-2003 oscylowa³ na poziomie 1,2-2,0.

W badanych zak³adach bran¿y miêsnej wskaŸnik p³ynnoœci bie¿¹cej kszta³towa³ siê miêdzy 0,80 (w 1999 roku) a 0,87 (w 2002 roku). Równie¿ ma³o zadowalaj¹cy poziom odnotowano dla wskaŸnika p³ynnoœci szybkiej:

najni¿szy – 0,41 w 1999 i 2002 roku, najwy¿szy: 0,47 w 2001 roku), co wskazuje na istnienie niebezpieczeñstwa utraty p³ynnoœci finansowej w tej bran¿y (tab. 1). Rela- tywnie niski wskaŸnik p³ynnoœci bie¿¹cej w porówna- niu do jego wielkoœci w bran¿y drobiarskiej oznacza, ¿e firmy nie posiada³y wystarczaj¹cych zasobów gotów- kowych do sp³acenia bie¿¹cych zobowi¹zañ. Ryzyko p³ynnoœci finansowej w bran¿y miêsnej mierzone od- chyleniem standardowym, a tak¿e wspó³czynniki zmien- noœci przyjmowa³y ni¿sze wartoœci ni¿ w bran¿y dro- biarskiej (rys. 1). W przypadkach obu grup zak³adów, za wyj¹tkiem 2002 roku stwierdzono, ¿e w pozosta³ych latach p³ynnoœæ bie¿¹ca obarczona by³a wiêkszym ry- zykiem ni¿ p³ynnoœæ szybka.

Zad³u¿enie przedsiêbiorstw

W badanym okresie w zak³adach obu bran¿ wy- stêpowa³ zadowalaj¹cy poziom wskaŸnika ogólnego zad³u¿enia

. Dla analizowanych zak³adów bran¿y miê- snej (tab. 1) wskaŸnik ten przyjmuje wartoœci od 0,54 w 1999 roku, do 0,43 w 2001 i 2002 roku, natomiast w zak³adach drobiarskich jego poziom wynosi³ od 0,33 w 1999 do 0,38 w 2002 roku (tab. 2).

3 Wed³ug literatury przedmiotu nie nastêpuje zachwianie rów- nowagi miêdzy kapita³em obcym a w³asnym, jeœli wskaŸnik ogólnego zad³u¿enia przyjmuje wartoœæ miêdzy 0,57-0,67,

za: Sierpiñska, T. Jachna: Ocena przedsiêbiorstwa wed³ug (...), za: J. Ostaszewski: Analiza finansowa, s. 53.

hcynadabaldicœonneimzikinnyzc³ópswiewodradnatsainelyhcdohci,wókinŸakswhcynarbyweinderœicœotraW.2alebaT hciksraibordwtsroibêisdezrp eineinlógezczsyWakinŸakswæœotrawainderŒewodradnatseinelyhcdOSicœonneimzkinnyzc³ópsWV]%[ 999100021002200299910002100220029991000210022002 RCjec¹¿eibicœonny³pkinŸaksW RQjeikbyzsicœonny³pkinŸaksW eine¿u³dazenlógO ogensa³wu³atipakeine¿u³daZ ewonimretogu³deine¿u³daZ ]%[otteny¿adezrpsæœonwotneR ]%[EORogensa³wu³atipakæœonwotneR

02,1 55,0 33,0 05,0 70,0 00,3– 03,8–

32,1 17,0 43,0 25,0 11,0 02,2– 06,5–

61,1 08,0 83,0 06,0 01,0 02,2– 00,6–

62,1 48,0 83,0 36,0 50,0 03,0– 09,0–

34,0 91,0 91,0 05,0 80,0 07,3 00,21

24,0 92,0 61,0 54,0 12,0 02,3 03,4

05,0 94,0 91,0 26,0 41,0 05,6 05,7

92,0 52,0 61,0 06,0 60,0 00,1 05,2

09,53 07,43 04,65 02,99 03,421 07,421– 07,341–

02,43 04,04 07,54 01,78 03,981 06,641– 07,67–

01,34 02,16 09,94 09,401 03,441 05,592– 03,521–

06,22 02,03 08,14 07,59 07,221 04,592– 02,562– zaroBogeiksloParotinoMzhcyn¿êineipwówy³pezrp,tartsiwóksyzuknuhcar,hcywosnalibhcynadeiwatsdopanensa³weinawocarpo:o³dór .hcywoteiknahcynad





 

 



















   

:DUWRü>6@

EUDQ DPL VQD EUDQ DGURELDUVND

Rysunek 1. Poziom ryzyka mierzony odchyleniem standardowym dla wskaŸnika p³ynnoœci bie¿¹cej w badanych przedsiêbiorstwach

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie wyników badañ.

Ryzyko ogólnego zad³u¿enia mierzone od- chyleniem standardowym dla zak³adów drobiar- skich ukszta³towa³o siê na poziomie od 0,19 w 1999 r. do 0,16 w 2002 r. W zak³adach bran¿y miêsnej utrzymywa³o siê na poziomie nieco wy-

¿szym wynosz¹cym od 0,30 w 1999 r. do 0,44 w 2002 r. (rys. 2). Ryzyko dla tej miary w przypadku obu bran¿ nie jest znacz¹ce jednak mocno zró¿- nicowane w latach na co wskazuj¹ wspó³czyn- niki zmiennoœci, które rekordow¹ wielkoœæ osi¹- gnê³y w 2002 r. 104,35% w bran¿y miêsnej oraz 56,40% w 1999 r. w bran¿y drobiarskiej (tab. 1).

Dodatkowo analizie poddano wskaŸnik za- d³u¿enia kapita³u w³asnego, który okreœla sto- pieñ zaanga¿owania kapita³u obcego w stosun- ku do kapita³u w³asnego. W 1999 roku zak³ady miêsne naruszy³y zasadê finansowania zobowi¹- zañ kapita³em w³asnym, poniewa¿ wskaŸnik dla tej wielkoœci wyniós³ 1,20. W kolejnych latach obni¿y³ siê i utrzymywa³ w granicach od 0,78 do 0,94. W analogicznym okresie w przemyœle drobiarskim poziom tego wskaŸnika by³ na ni¿szym poziomie, gdzie najwy¿sz¹ (0,63) wartoœæ uzyska³ w 2002 roku. W obu przypadkach wystêpuj¹ trudnoœci w samofinansowaniu zobowi¹zañ kapita³em w³asnym.

Na trudnoœci finansowe wskazuj¹ tak¿e wspó³czynniki zmiennoœci obliczone dla wskaŸni- ków zad³u¿enia d³ugoterminowego. W zak³adach obu bran¿ s¹ wysokie, przy czym najwy¿sze w bran¿y miêsnej (559,41%) w 2001 r. W przedsiêbiorstwach bran¿y drobiarskiej najwy¿szy wspó³- czynnik zmiennoœci wyst¹pi³ w 2000 r. i wynosi³ 189,30% (tab. 1 i 2).

Rentownoœci przedsiêbiorstw

Ostatni¹ analizowan¹ grup¹ wskaŸników finansowej dzia³alnoœci jest rentownoœæ sprzeda¿y netto

oraz rentownoœæ kapita³u w³asnego. Wielkoœæ wskaŸnika rentownoœci sprzeda¿y netto jest uzale¿niona od rodzaju prowadzonej dzia³alnoœci. W rzeczywistoœci powtarza siê zale¿noœæ, i¿ zy- skownoœæ jest ni¿sza w tych bran¿ach, w których wystêpuje krótszy cykl obrotowy, co zwi¹zane jest z mniejszymi kosztami zamro¿enia œrodków, a tym samym mniejszym ryzykiem. WskaŸniki referen- cyjne dla rentownoœci sprzeda¿y netto w bran¿y miêsno-drobiarskiej

kszta³towa³y siê na poziomie 1,66%. W bran¿y miêsnej rentownoœæ sprzeda¿y netto kszta³towa³a siê na niskim poziomie (od 1,90% w 1999 r. do 4,50% w 2001 r.), a w 2002 r. odnotowano nawet stratê i rentownoœæ przyjê³a wartoœci ujemne na poziomie –1,5%. W przypadku bran¿y drobiarskiej we wszystkich badanych latach wykazano straty, st¹d rentownoœæ utrzymywa³a siê na poziomie od –3,00 do –0,30%. W przypadku wskaŸnika rentownoœci kapita³u w³asnego wy¿sza jego wartoœæ oznacza korzystniejsz¹ sytuacjê finansow¹ firmy, bowiem wy¿sza efektywnoœæ kapita³u w³asnego stwarza mo¿liwoœæ otrzy- mania wy¿szych dywidend oraz rozwoju przedsiêbiorstwa. W latach 1999-2001 badane zak³ady miêsne osi¹ga³y wskaŸniki na poziomie 23,40% w 1999 r. do 27,70% w 2001 r. W 2002 roku sytuacja finansowa firm znacznie pogorszy³a siê i nast¹pi³o za³amanie wartoœci tego wskaŸnika do poziomu – 9,3% (tab.1). W bran¿y drobiarskiej w skutek braku op³acalnoœci sprzeda¿y wskaŸniki rentownoœci

4 Ni¿sza wartoœæ wskaŸnika sprzeda¿y netto wymaga zrealizowania wiêkszego poziomu sprzeda¿y by osi¹- gn¹æ okreœlony poziom zysku. Wiêksza wartoœæ tego wskaŸnika oznacza lepsz¹ kondycjê finansow¹ firmy.

5 wed³ug Sektorowego programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ¿ywnoœciowego i rozwój obszarów wiejskich”. Podstaw¹ oceny s¹ pe³ne lata 2001-2003 w postaci bilansu, rachunku zysków obszarów strat, rachunku przep³ywów pieniê¿nych.

Rysunek 2. Ryzyko mierzone odchyleniem standardowym dla wskaŸnika ogólnego za- d³u¿enia badanych przedsiêbiorstw

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ.



 



  















   

:DUWRü>6@

EUDQ DPL VQD EUDQ DGURELDUVND

kapita³u w³asnego kszta³towa³y siê na poziomie ujemnym od (–6,0%) w 2001 r. do (–8,3%) w 1999 r. (tab. 2).

Znacz¹ce wartoœæ odchylenia standardowe- go (rys. 3), a tak¿e wspó³czynniki zmiennoœci w obu grupach przedsiêbiorstw charakteryzowa-

³y siê du¿ym zró¿nicowaniem w poszczególnych latach badanego okresu, co dodatkowo potwier- dza panuj¹c¹ niestabiln¹ sytuacjê finansow¹.

Wnioski

1. Ryzyko mierzone odchyleniem standardo- wym dla wskaŸników p³ynnoœci jest zró¿- nicowane w poszczególnych latach i przyj- muje stosunkowo niskie wartoœci. W przypadku zak³adów obu bran¿ stwierdzo- no, ¿e p³ynnoœæ bie¿¹ca obarczona jest wiêkszym ryzykiem ni¿ p³ynnoœæ szybka.

2. Zak³ady obu bran¿ charakteryzuj¹ siê zadowalaj¹cym poziomem ogólnego zad³u¿enia. Zna- miennym jest zad³u¿enie krótkoterminowe oraz nieznaczny udzia³ zad³u¿enia d³ugotermino- wego w ogólnej jego strukturze. Ryzyko dla tej miary w badanych grupach przedsiêbiorstw nie jest znacz¹ce, jednak mocno zró¿nicowane w poszczególnych latach.

3. W okresie badañ rentownoœæ sprzeda¿y netto oraz kapita³u w³asnego w zak³adach bran¿y drobiarskiej utrzymuje siê na ujemnym poziomie, natomiast w zak³adach bran¿y miêsnej, za wyj¹tkiem 2002 roku, obydwa rodzaje wskaŸników przyjê³y wartoœci dodatnie. Znacz¹ce wartoœci odchylenia standardowego jako wskaŸnika ryzyka potwierdzaj¹ niestabiln¹ sytu- acjê finansow¹ przedsiêbiorstw.

Literatura

Jerzak M. Zieliñska A. 2004: Czynniki warunkuj¹ce rozwój towarowych instrumentów pochodnych na rynkach wybranych towarów rolniczych w Polsce. Roczniki Naukowe SERIA, tom VI, zeszyt 2, s.110-115.

Mayo H. 1997: Wstêp do inwestowania, s. 332-338.

Monitory Polskie B za lata 1998-2004. Ministerstwo Finansów.

Stulich R.2003: Zarz¹dzanie finansami w przemyœle miêsnym i drobiarskim. Ekonomika i Organizacja Przedsiêbiorstwa, rok LIV, nr 8 (643), sierpieñ, s.75-83.

Tarczyñski W., Mojsiewicz M. 2001: Zarz¹dzanie ryzykiem. PWE, Warszawa s.141-150.

Summary

The main goal of this article was evaluation of the economic risk exemplified on meat and poultry enterprises in the Wielkopolska Region. All used data were collected from 6 meat enterprises from 1999-2002 and 3 poultry entreprises from 1999-2002. In order to identificate different methods of the economic risk protection, primary data were used from a survey (direct interview). The evaluation of the economic risk was measured from financial balance sheet, profit and loss accounts as well as cashflow units, which are presented in the Annual Statistics Yearbooks (Monitor Polski B). The results vary both sectors.

Adres do korespondencji prof. dr hab. Micha³ Jerzak, mgr Anna Zieliñska Akademia Rolnicza w Poznaniu Katedra Ekonomiki Gospodarki ¯ywnoœciowej ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Poznañ tel. (0-61) 846 60 99, e-mail: jerzak@au.poznan, anna.julia@poczta.fm Rysunek 3. Ryzyko mierzone odchyleniem standardowym dla wskaŸnika rentownoœci kapita³u w³asnego przedsiêbiorstw

ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ.











 

 











   

:DUWRü>6@ EUDQ DPL VQD

EUDQ DGURELDUVND